الاشا حان كذمبةزئ

عالئمدار كذمبةزدئ قاراحان اؤلةتئنة، وعئز-قئپشاق زامانئنداعئ ساؤلةت ونةرئنئث قاتارئنا قوسادئ. زةرتتةؤشئلةر جاثا بولجام ايتقانئمةن، كذمبةزدئث ؤاقئت زاردابئنان مذجئلئپ توزعان ءتذرئ مةن باسقا ةشبئر ةسكةرتكئشكة ذقسامايتئن كوركةمدةؤ تاسئلئ ارعئ زاماندارعا سئلتةيدئ. الاشا حان كذمبةزئ پورتالدئ-كذمبةزدئ ساؤلةت ونةرئذلگئسئنة جاتادئ. اؤماعئ 9،73 х 11،9 مةتر. بيئكتئگئ 10 مةتر. توثئرةگئ قالئث قورئم، نةشة ءتذرلئ بةيئتتةر تذرعئزئلعان. كذيدئرئلگةن قئزئل كئرپئشتةن قالانعان. ولاردئث كولةمئ 230 х 14 х 60 م م، 260 х 230 م م، 320 х 320 х 60 م م، تاعئ سول سيياقتئ ءار ءتذرلئ بولئپ كةلةدئ. قذرئلئس ذستئنةن بيئكتئگئ ةكئ جارئم مةترگة جؤئق بارابان كذمبةز مويئندئعئ سالئنئپ، ودان كذمبةز شئعارئلعان. بارابان ساتئلانئپ كئشئرةية تذسةتئن تورت بةلدةؤدةن تذرادئ. كوپ قئرلئ جانة سيليندر ءتارئزدئ ةتئپ جاسالئنعان بذل بةلدةؤدئث ديامةترئ 743،673،643 س م. كئرةبةرئس قاقپا-پورتال اركاسئ مةن ةكئ جاق ذستاندئ مذنارالئق بولئكتةرئنئث بيئكتئگئ قانداي بولعانداعئ بةلگئسئز. ولاردئث كذمبةز باراباندارئ باستالاتئن تذستان جوعارئ جاعئ جويئلئپ كةتكةن. كذمبةزگة كئرةبةرئس سول جاق بذرئشتا باسپالداقتئ تار قؤئس بار. سول ارقئلئ جوعارئ كوتةرئلئپ بارئپ، كذمبةزدئك اينالما ةكئنشئ قاباتقا (بارابان گالةرةياسئ)، ودان پورتال اركاسئنئث جةلكة تذسئنان كةسةنة ذستئنة شئعؤعا بولادئ. جارئق كةسةنةگة قابئرعادا ورناتئلعان تةرةزةلةر ارقئلئ تذسةدئ. پورتال مةن كذمبةزدئث شئنئ سئرلئ قاپتاما جذقا ورنةكتةرئنةن ةش نارسة قالماعان. ارئ-بةرئ وتكةن جولاؤشئلار تابارئك ةتئپ الئپ كةتكةن بولؤئ كةرةك. الاشا حان كذمبةزئنئث شئنايئ قالپئن ونئمةن تذستاس، ساؤلةتتئك ذلگئلةرئ ورتاق جادئگةرلئكتةرمةن سالئستئرؤ ارقئلئ ةلةستةتؤگة بولادئ. بذل ورايدا ول، نةگئزئنةن، قاراحان اؤلةتئ داؤئرئ ساؤلةت ذلگئلةرئنئث سالجذق ونةرئ اتالاتئن تذرلةرئمةن بايلانئستئرئلادئ. بذل ذلگئدةگئ ةسكةرتكئشتةر كوبئنة كوپ تذركئمةنستاندا كةزدةسةدئ. الاشا حان كذمبةزئن قازاقستان جةرئندةگئ ايشا بيبئ، جوشئ حان، قوجا احمةت ياسساؤي مازارلارئ ذلگئلةرئمةن دة سالئستئرؤعا بولادئ. اسئرةسة، كونة سئعاناق ماثئنداعئ كوك كةسةنة عيماراتئنئث كوركةمدئك ناقئشتارئمةن ذندةستئك بئردةن كوزگة تذسةدئ. الاشا حان كذمبةزئنئث ءار ءتذستئ جانة ءار كولةمدئ كئرپئشتةردئ قييؤلاستئرا قالاؤ ارقئلئ گةومةترييالئق بةينة جاساپ، كذمبةزدئث بارلئق بةتتةرئن ماساتئ كئلةمنئث ءتذرئنة ذقساتئپ ورنةكتةؤئ ذلئ تاؤ وثئرئندةگئ وزئنةن كةيئنگئ بوي كوتةرگةن تالماس اتا، جذبان انا، بولعان انا، قايئپ اتا، ايرانباي، بذزاؤ، شةگئر، دذزةن، ةردةن مازارلارئنا ذلگئ بولعان. 1894 جئلئ جارئق كورگةن «قئرعئز دالاسئنئث وچةركتةرئندة» ورئس وريةنتاليسئ ة.شميدت جازعان شئنئ سيياقتئ اق سئلاق پةن كوك سئلاق، تورت قذبئلاسئ ساي عاجايئپ پروپورسييا ايشا بيبئ، قوجا احمةت ياسساؤي كةسةنةلةرئندة كةزدةسةدئ. قازئرگئ ؤاقئتتا الاشا حان كذمبةزئ رةسپؤبليكالئق دارةجةدةگئ ماثئزئ زور ساؤلةتتئ ةسكةرتكئش رةتئندة مةملةكةت قورعاؤئنا الئنئپ، سوثعئ جئلداردا قالپئنا كةلتئرؤ جذمئستارئ جذرگئزئلدئ. مذنئث ءوزئ وسئناؤ كونة مذرانئ قالپئنا كةلتئرئپ، قورعاؤمةن بئرگة ونئث تاريحي ءمانئن سارالاپ بةرؤدئ قاجةت ةتةدئ. سوندا عانا كذثگئرلةپ تذرعان عاجايئپ كذمبةز بذگئنگئ، بولاشاق ذرپاقتاردئ تاث قالدئرئپ قانا قويمايدئ، سونئمةن بئرگة حالئقتئث اسئل مذراسئ رةتئندة ءبئزدئث ءارقايسئمئزدئ ماقتانئش سةزئمئنة بولةيدئ. الاشا (الاش) حان - حالئق اثئزئ بويئنشا «التئ الاشتئ» قذرعان تايپالاردئث تذپ اتاسئ. قازاق شةجئرةسئندة الاشا حاننئث شئققان تةگئ قاراپايئم كئسئ بولعان دةلئنةدئ. ونئث ةسئمئ قازاقتئث شئعؤ تةگئن باياندايتئن ةث كونة اثئزداردا كةزدةسةدئ. سوندئقتان كةيبئر ةجةلگئ دةرةكتةردة «الاش» ةتنونيمئنئث شئعؤئ وسئ الاشا حان اتئمةن بايلانئستئرادئ. ونئث ةسئمئ 9 عاسئردئث تؤئندئسئ «قورقئت» داستانئندا ايتئلادئ. ال، ورتا عاسئر مذرالارئنداعئ الاشا حان 14 عاسئردئث ةكئشئ جارتئسئ مةن 15 عاسئردئث ءبئرئنشئ جارتئسئندا ءومئر سذرگةن ءارئ باتئر، ءارئ ءبي، ءارئ ذلئس بيلةؤشئسئ. ول ةل جادئندا جاؤئنگةر تايپالار كوشپةلئ تذركئلةردئ بئرئكتئرئپ، تذثعئش الاش (قازاق) مةملةكةتئن قذرعان ذلئ قايراتكةر رةتئندة قاستةرلةنةدئ. ءابئلعازئ شةجئرةسئندة الاشا حاننئث اكةسئ كوك حان بولعاندئعئ، ذرپاقتارئنئث ءبئرئنئث ةسئمئ قارا حان، ال نةمةرةسئ وعئزداردئث تذپ اتاسئ وعئز حان اتالعاندئعئ جازئلادئ. راشيد ءاد-دين مةن ءابئلعازئ الاشا حاننئث ءومئر سذرگةن جةرئ - دةشتئ قئپشاقتئث ورتالئق بولئگئ دةپ كورسةتةدئ. بذل تاريحي دةرةكتةر ةل اؤزئنداعئ الاشا حان ورداسئ ذلئ تاؤ توثئرةگئندة بولعان دةگةن تذجئرئممةن ذشتاسادئ. شوقان ؤاليحانوأ ذلئ تاؤ-جةزقازعان وثئرئنة ساپار شةگئپ، الاشا حان كذمبةزئ، جذبان انا كةسةنةسئ، اياققامئر كذمبةزئ سةكئلدئ ساؤلةت ةسكةرتكئشتةرئنة العاش زةرتتةؤلةر جذرگئزئپ، سيپاتتاما بةرگةن. عذلاما عالئمنئث پئكئرئنشة، تذركئستاننئث ءبئر حانئ (قئزئل ارسلان) بالاسئ الا بولئپ تؤعاندئقتان، ونئ ذناتپاي «الاشا» دةگةن ات بةرئپ، سئر بويئنان ارقاعا جئبةرةدئ. از ؤاقئتتئث ئشئندة ونئث قاسئنا جئگئتتةر جينالئپ، ةلدة بةدةلئ اسادئ. الاشا ءبئلئمپاز، كةمةثگةر كئسئ بولعاندئقتان، ونئ قادئرلةپ، حان كوتةرةدئ. الاشا حان كذمبةزئنئث تاريحي جانة ساؤلةتتئك ماثئزدئ ةسكةرتكئش ةكةنئن ذعئنئپ، ول جايلئ تذثعئش مالئمةتتئ قاعازعا تذسئرگةن كةنةسارئ حاننئث قولئندا تورت ايداي تذتقئن بولعان بارون ؤسلار. 1868 جئلئ الاشا حان كذمبةزئن كوزئمةن كورگةن پودپولكوأنيك ن.ي.كراسوأسكيي كةسةنةنئث ءالئ دة بةرئك، بذتئن قالئپتا تذرعانئن، تةك كذمبةزئنئث كوك بوياؤ جالاتقان سئلاعئ عانا ازداپ قابئرشاقتانئپ تذسة باستاعانئن اتاپ وتكةن. دةرةك كوزدةرئ: قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ، 1توم ق.احمةتوأ، «ذلئتاؤ»، « مةنئث وتانئم قازاقستان» سةريياسئ ا.سةيدئمبةكوأ. «كذثگئر-كذثگئر كذمبةزدةر» كئتابئ