ماشهذر جذسئپ كوپةي ذلئ
پاألودار وبلئسئنئث باياناؤئل اؤدانئندا تؤعان. «بةس جاستا «ءبئسمئللا» دةپ جازدئم حاتتئ، بذل تاعدئر جاستاي ماعان ءتيدئ قاتتئ» دةپ اقئننئث ءوزئ ايتقانداي، 5 جاسئنان باستاپ-اق مولدادان حات تانئعان ول 1870 جئلئ حامةرةتدين حازئرةتتئث مةدرةسةسئندة ءدارئس الادئ. مولدا ءبئر عانا ءدئن ساباعئن ةمةس اراب، پارسئ، شاعاتاي تئلئندةگئ كئتاپتاردئ دا قاتتئ قاداعالاپ وقئتادئ. كئتاپتئث تةك قاراسئن تانئتئپ قويماي، ءئشكئ مازمذن، ءمان-ماعئناسئنا دةيئن تاپتئشتةپ تذسئندئرةدئ. ارابتئث، پارسئنئث تئلئن ءذيرةتةدئ. ماشهذر ءبئر جئل ءئشئندة حات تانئپ، ءونةر-بئلئمگة، ءادةبيةتكة قذمار بولئپ ءوسةدئ. جةتئ-توعئز جاسئندا «ةر تارعئن»، «قوزئ كورپةش - بايان سذلؤ» سيياقتئ حالئق جئرلارئن، شئعئس قيسسالارئن جاتقا ايتادئ. سول سةبةپتئ دة ماشهذر دةگةن اتقا ئية بولادئ. «ماشهذر» ارابشا بةلگئلئ دةگةن ماعئنانئ بئلدئرةدئ. مةدرةسةة وقئپ جذرگةن كةزئندة ول بالالاردئث الدئ بولئپ، 15 جاسئنان ولةث جازا باستاعان. ول تؤرالئ اقئننئث ءوزئ:
«جابئستئ ماعان ولةث ون بةس جاستا،
جذرت ايتتئ: «نة قئلاسئث» - دةدئ باستا.
دةگةنمةن قويا المادئم ذيرةنگةن سوث،
ءمئنئم جوق قئلعان جذرتقا مذنان باسقا.
شذكئرلئك، بةرگةنئثة، قذداي پاتشا،
ون بةستة شابئتتاندئم جذيرئك اتشا.
ءبئر كذندةر ذيئقتاپ جاتقان مةزگئلئمدة،
كةؤدةمة ءولةث تولدئ سئزعان حاتشا» - دةيدئ.
ماشهذر جذسئپ كوپةي ذلئ 1875 جئلدان باستاپ ءبئراز ؤاقئت وقئتؤشئ بولدئ. «دالا ؤالاياتئ» گازةتئنة ولةثدةرئ مةن ماقالالارئن جئبةرئپ تذردئ. 1887-1890 جئلدارئ سامارقاند، تاشكةنت، تذركئستان، بذحارا، ت.ب. قالالاردئ ارالاپ، شئعئستئث كلاسسيكالئق ادةبيةتئمةن جةتة تانئستئ. وسئ جئلدارئ تذركئ تانؤشئ عالئم، اكادةميك أ.رادلوأپةن تانئسئپ، اؤئز ءادةبيةتئ ءذلگئلةرئن جيناؤ ءئسئمةن اينالئستئ. جار-جار، اؤجار، باتا، ذلاعاتتئ سوزدةر، ةرتةگئ، اثئزدار، ءدئني قيسسالاردئ جيناپ، جارييالادئ. سونئمةن بئرگة «گذلشات - شةريزات»، «عيبراتناما»، «شايتاننئث ساؤداسئ» سيياقتئ شئعئس داستاندارئ ذلگئسئن جانة بئرنةشة تاريحي جئرلاردئ جيناپ، حاتتادئ. «كوروعلئ»، «ةر كوكشة»، «سايئن باتئر» جئر-داستاندارئ مةن بذقار جئراؤ، شورتانباي، ورئنباي، شوجة، جاناق، ساقاؤ سةكئلدئ اقئن-جئراؤلاردئث ءادةبي اسئل مذرالارئن حاتقا تذسئردئ. بذقاردان قالعان ءسوز مارجانئن ماشهذرگة دةيئن حاتقا تذتاس تذسئرؤشئ بولماعان ةدئ.
ماشهذر ءجذسئپ كوزئ تئرئسئندة، ياعني 1930 جئلئ ماثگئلئك مةكةنئن ةكئ بولمةلئ ةتئپ سالدئرادئ. ءوزئ قاداعالاپ، ءجون-جوبا سئلتةپ وتئرادئ. توردةگئ بولمةسئنة ءوزئن جةرلةؤدئ جانة اشئق قويؤدئ وسيةت ةتةدئ. قئرئق جئلعا دةيئن دةنةسئ سول قالپئندا ساقتالاتئندئعئن جانة جئل سايئن جاز ايئندا اق داكةمةن وراپ وتئرؤدئ ةسكةرتةدئ. سونان سوث كئرة بةرئس بولمةگة قذرانئن، كئتاپتارئن، ئدئس-اياقتارئن، ةر-توقئم، ات ءابزةلدةرئن، ناسئباي ذككئشئ مةن شاقشاسئن، باسقا دا ءوزئ تذتئنعان زاتتارئن ساقتاؤدئ اماناتتايدئ. مذنئسئ ولاي-بذلاي جذرگةن جولاؤشئلار پايدالانسئن دةگةنئ. ساحارا قاعيداسئ بويئنشا نارسةلةردئ ذقئپتئ، تازا، رةتئمةن پايدالانؤ لازئم.
ماشهذر جذسئپ دذنيةدةن وزعانعا دةيئن ءوزئنئث جئلئن ءوتكئزةدئ. ول 1932 جئلدئث تاقسئرةتكة، قاسئرةتكة، قئرعئنعا تولئ ةكةندئگئن كذنئ بذرئن بئلگةن.
1946 جئلئ اتاقتئ جازؤشئ ءسابيت مذقانوأ قابئردئث ئشئنة تذسكةن، تاعزئم ةتكةن. 1952 جئلئ قازاقستانداعئ بةزبذيرةك، قذزعئن ساياساتتئث زذلئمدئق ءارةكةت-كةسئرئنةن ماشهذر اتانئث قابئرئ، ءذيئ قوپارئلئپ تاستالعان.
اقئننئث 1907 جئلئ قازان قالاسئندا قذسايئنوأتار باسپاسئنان ءذش بئردةي كئتابئ جارئق كوردئ. «حال-احؤال»، «تئرلئكتة كوپ جاساعاندئقتان كورگةن ءبئر تاماشامئز»، «سارئ ارقانئث كئمدئكئ ةكةندئگئ» اتتئ شئعارمالارئندا قازاق حالقئن ءونةر-بئلئمگة باؤلؤ، ةلدة مةكتةپ، مةدرةسةلةر اشؤ، جةر تاعدئرئ، ت.ب. ءوزةكتئ ماسةلةلةردئ كوتةردئ.
1990 جئلئ ماشهذر جذسئپ كوپةي ذلئنئث تاثدامالئ 2 تومدئعئ، 1993 جئلئ «قازاق شةجئرةسئ» اتتئ ةثبةگئ جارئق كوردئ. اقئن مذراسئ قازاقستان رةسپؤبليكاسئ ذلتتئق عئلئم اكادةميياسئنئث قولجازبالار قورئندا ساقتاؤلئ.
تئرشئلئكتة جولئ بولماعاندار، قينات شةثگةلئنة ءئلئنگةندةر، بولاشاعئنان ءذمئت ةتةتئندةر، جاقسئلئق، ادامشئلئق، ءئيماندئلئق جولئن ذستاؤشئلار، اللانئث جولئن مذرات تذتقاندار، اقئل-ويئ كةمةل ةستئلةر ماشهذر جذسئپتئث ماأزولةي-زيراتئنا كةلئپ، دذعا وقئپ، قذرمةت ةتةدئ.
دةرةك كوزدةرئ:
قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ، 6 توم
«تاريحي تذلعالار» كئتابئ