جاثگئر حان، سالقام جاثگئر

جاثگئر حان، سالقام جاثگئر (1608 - 1680) - قازاق حاندئعئنئث حانئ، ةسئم حاننئث بالاسئ
None
None

ول اكةسئنئث ءتئرئ كةزئندة-اق قازاق حاندئعئنئث شةتكئ ذلئستارئن، ناعاشئ اتاسئ ءابدئراقئم حان بيلةيتئن تذرفان مةن شةكارالاس جةرلةرئن باسقارئپ ءجذردئ.  جاثگئر حان جوثعار قازاق جةرئنة تئنئمسئز شابؤئل جاساپ تذرعان اسا قيئن كةزةثدة بيلئك جذرگئزدئ. بذل كةزةث قازاق-قالماق ارا-قاتئناسئنداعئ اؤمالئ-توكپةلئ، تةكةتئرةس جئلدار بولاتئن. 1620 جئلئ قازاقتئث ةسئم سذلتانئ، قالماقتئث التئن حانئ، شولاي تايشئ ءذشةؤئ ويراتتارعا قارسئ وداق قذردئ. التئن حان قاراقذلدئث ةلئن شاؤئپ، بالا-شاعاسئن تذتقئندايدئ. 12 جاسار جاثگئر حان وسئ كةزدة قالماق ةلئندة قازاق ةلشئلئگئنئث قذرامئندا باردئ. ءتورت جئل وتكةن سوث قازاق سذلتانئ ةسئم مةن شوراستئث تايشئسئ قاراقذل بئرئگئپ، رةسةي ئيةلةنة باستاعان تارئ بةكئنئسئنة شابؤئل جاسادئ. وسئ ساتتئ پايدالانعان ويراتتئث بايباعئس پةن دالاي تايشئلارئ ةسئم سذلتاننئث ةلئنة تيئسةدئ، ءبئراق جةثئلئس تابادئ. وسئ كةزدةگئ ذرئستاردا جاس جاثگئر حان ءوزئنئث قولباسشئلئق قابئلةتئن بايقاتتئ. 1635 جئلئ قازاق ةلئنئث سولتذستئگئندة كوشئپ جذرگةن جاثگئر حاننئث ةلئنة دالاي تايشئ، عؤجي تايشئ، تاؤئرحوجا تايشئ باستاعان قاراقالماقتار شابؤئل جاسادئ. جاثگئر حان اينالاسئنداعئ ادامدارمةن قالماقتاردئث قولئنا ءتذسئپ، جةتئ جئلداي تذتقئندا بولدئ. قالماقتار ونئ «لاما» بولسئن دةگةن نيةتپةن تيبةتكة جئبةرة جازدادئ. قالماقتاردئث اسكةري تاكتيكاسئن مولئنان ئيگةرگةن جاثگئر حاندئ باتئر قونتايشئنئث ورگةسئنة كةلگةن ورئس ةلشئسئ رةمةزوأ كورئپ، ونئمةن تئلدةسةدئ. كةيئن جاثگئر حان ءبئراز سةرئكتةرئمةن ةلئنة ورالئپ، قازاق حاندئعئنئث بيلئگئن قولئنا الدئ.

1643 جئلدئث جازئندا قازاق قولئن باسقارعان جاثگئر مةن جوثعار قولئن باسقارعان باتئر قونتايشئ اراسئندا وربذلاق شايقاسئ ءوتتئ. وسئ شايقاستا بار جوعئ التئ جذز قازاق قولئ جوثعاردئث 50 مئث قولئنا توتةپ بةردئ. وربذلاق شايقاسئندا جاثگئر مئلتئقپةن قارؤلانعان 300 ادامدئ تاؤ ئشئندةگئ تار وزةككة ور قازئپ بةكئنؤگة، ال ةكئنشئ جارتئسئن جوثعارلار تار وزةكتةگئ ورعا جةتكةنشة تاؤدئث ارعئ بةتئنة جاسئرئنا تذرؤعا بذيئردئ. ونئث ويلاعانئ اينئماي كةلئپ، باتئر قونتايشئ قايمئقپاي قورعانعان ور-بةكئنئسكة شابؤئل جاسايدئ، سول ساتتة جاثگئر جاؤعا تؤ سئرتئنان لاپ قويئپ، بئلتةلئ مئلتئقتارئنان وق جاؤدئردئ. وسئ كةزدة سامارقاننان الشئن جالاثتوس باهادذر 20 مئث قولمةن كومةككة كةلئپ، 10 مئثنان اسا ادامئنان ايئرئلئپ كذيرةي جةثئلگةن جوثعارلار كةرئ شةگئندئ. وسئ شايقاس جاثگئر حاننئث داثقئن شارتاراپقا جةتكئزدئ.

جاثگئر حان جوثعار بيلةؤشئلةرئنة قارسئ كذرةستة موثعولداردئث جاردةمئنة سذيةنؤگة دة كذش سالئپ، تاتؤ كورشئلئك قاتئناستا بولؤ ماقساتئمةن ولارعا ةكئ رةت ةلشئلئك جئبةردئ. ةلشئلئكتئ حان بالالارئ تاؤكة مةن اپپاق سذلتاندار باسقارئپ باردئ.

وقئس وقيعا توعئز جئلدان كةيئن جاثگئر حاندئ اؤئر جاراقاتقا دؤشار ةتتئ. استئنداعئ اتئنئث اياعئ سؤئردئث ئنئنة كئرئپ كةتؤئ، جاثگئر حاننئث قالماقتئث جاس باتئرئ، سةسةن حاننئث ذلئ عالدامانئث سئلتةگةن شوقپارئن بويئنا دارئتؤئنا سةبةپشئ بولدئ. وسئ جةكپة-جةكتة مةرتئككةن جاثگئر حان جيئرما جئل سال بولئپ جاتئپ، ءومئردةن قامكوثئل ءوتتئ. قازاقتاردئث «سالقام جاثگئر» دةپ اتاؤئ وسئدان. 1680 جئلئ اكةسئنئث ورنئن باسقان تاؤكة حان تذسئندا قازاق ةلئ ةداؤئر ةسئن جيدئ. بذعان قونتايشئنئث ةكئنشئ ايةلئ، 1635 جئلئ جاثگئر حانمةن بئرگة قالماقتارعا تذتقئنعا تذسكةن اقتايلاق ءبيدئث قئزئ جذماقاس كوپ سةپتئگئن تيگئزةدئ. جذماقاس ءوزئنئث سةنگة مةن عالدان بوشاقتئ سئندئ بالالارئنا ناعاشئلارئنئث ةلئنة مازا بةرؤدئ وتئنةدئ. بالالارئ اناسئنئث بذل ءوتئنئشئن جةرگة تاستاعان جوق. جاثگئر حاننئث تذسئندا، ونئث بالاسئ تاؤكة حاننئث زامانئندا قازاق ةلئ جارتئ عاسئرداي تئنئشتاؤ، بةيبئت ءومئر ءسذردئ دةؤگة بولادئ.

جاثگئر حاننئث دةنةسئ تذركئستاندا، قوجا احمةت ياساؤي مةشئتئنة تاياؤ جةرگة جةرلةنئپ، باسئنا كةسةنة تذرعئزئلعان. ءبئراق اتالمئش كةسةنة ساقتالماعان.

 

 

دةرةككوزدةرئ:

قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ، 3 توم

تذركئستان حالئقارالئق ةنسيكلوپةديياسئ 

 

 

 

سوڭعى جاڭالىقتار