مايقئ بي
ول ءادئل بيلئگئمةن، تاپقئر شةشةندئگئمةن بذكئل قازاق قاؤئمئنئث اراسئندا اتاعئ شئققان ادام. حالئق اراسئندا: «تذگةل ءسوزدئث ءتذبئ ءبئر، ءتذپ اتاسئ مايقئ بي» دةگةن ةسكئ سوز بار.
شةجئرةلةردة مايقئ بي دةگةن اتپةن ءومئر سذرگةن بئرنةشة تذلعا كةزدةسةدئ. كةيبئر زةرتتةؤشئلةر ونئ ءبئزدئث زامانئمئزدان بذرئنعئ ءذيسئن مةملةكةتئ بيلةؤشئلةرئنئث ءبئرئ دةپ ةسةپتةيدئ. ول مايقئ بي مان ذلئ دةگةن اتپةن ءبئزدئث زامانئمئزدان بذرئنعئ 178-89 جئلدارئ ءومئر سذرگةن جانة اثئز بويئنشا بي اتانعان تذثعئش ادام. شةجئرةلةردة كةزدةسةتئن ةكئنشئ مايقئ بي توبةي ذلئ (1105-1225) شئثعئس حاننئث زامانداسئ ءارئ ونئ حان كوتةرگةن 12 ءبيدئث ءبئرئ بولعان.
پارسئ تاريحشئسئ راشيد اد-ديننئث «جاميع ات-تاؤاريح» اتتئ شئعارماسئندا (قوشئندئق بايكؤ دةگةن اتپةن) مايقئ بيدئث شئثعئس حاننئث وث قولئ، ةل باسقارؤ ئسئندةگئ اقئلشئسئ، باس ءبيئ بولعانئ، جوشئ حان اسكةرئنئث وث قاناتئن باسقارعانئ ايتئلادئ. وسئ دةرةك موثعول جئلناماسئ «التئن توبچيدا» دا بار.
شةجئرة دةرةكتةرئ بويئنشا ذلئ جذزدئث ءتذپ اتاسئ اق ارئستان ذزئنساقال ئبئرايئم، ودان كةيكئ، ودان توبة بي، ودان قويئلدئر، قوعام، مايقئ، مةكرة تارايدئ. كةيبئر شةجئرةشئلةر ونئ بارشا ءذيسئننئث باباسئ ةتئپ، ذلئ ءجذزدئث شةجئرةسئن سودان تاراتادئ. مايقئ ةسئمئ قازاقتاردئث شئعؤ تةگئنة قاتئستئ كوپتةگةن اثئز-اثگئمةلةردة كةزدةسةدئ جانة دةشتئ قئپشاقتا تذركئ قاؤئمدارئنئث نةگئزئن قذرؤشئ رةتئندة ذدايئ ايتئلادئ. قازاق اثئزدارئ ونئ قازاقتئث ءذش جذزگة ءبولئنؤ كةزةثئندة ءذلكةن رول اتقاردئ دةگةندئ ايتادئ. مذندا مايقئ بي ورمانبةت بي ءولئپ، ون سان نوعاي ةلئ بذلئنگةندة، قازاق ذلئسئن قذرعان تاريحي قايراتكةر ةسةبئندة كورسةتئلةدئ.
ول ذلئسقا كئرگةن 40 رؤعا تاثبا تاراتئپ، تاثبانئ ءار رؤدئث ةرةكشةلئگئنة قاراي بةلگئلةيدئ. ذلئس تؤئن ذستاعان ذيسئنگة «جالاؤ»، ورتادا جذرگةن ارعئنعا «كوز»، جاؤعا الدئمةن شاباتئن الشئنعا «نايزا» تاثباسئن بةرگةن. اتالمئش 40 رؤدئث تاثباسئن جارتاسقا قاشاتقان. كةزئندة «مايقئنئث تاثباسئ» دةپ اتالعان بذل تاثبالئ تاس كةيئن جةر اتئمةن «نذرا تاثباسئ» اتالئپ كةتكةن.
مايقئ بي قازاق ذلئسئن قذرا وتئرئپ، كةيئنگئ ذرپاقتارئنا: «حان اقئلدئ، ءادئل بولسا، قاراشاسئ ئنتئماقتئ، باتئل بولسا، قارا جةردةن سؤ اعئزئپ، كةمة جذرگئزةدئ... اق بئلةكتئث كذشئمةن، اق نايزانئث ذشئمةن قورعاپ، ةل بولؤدئ ويلاثدار» دةپ وسيةت قالدئرعان.
ةل اثئزدارئنئث دةرةكتةرئنة قاراعاندا، مايقئ ءبيدئث ءوز زامانئندا ةل قامئن ويلاعان ذلكةن ويشئل ادام بولعانئ اثعارئلادئ، حالئقتئث ءادةت-عذرئپ، سالتئن، جول-جورالعئسئن زاثعا اينالدئرؤدا مايقئ ءبيدئث ورنئنئث ةرةكشة بولعانئ كورئنةدئ.
مايقئ بيدئ وزبةك، تاتار، باشقذرت حالئقتارئ دا ءوز ءبيئمئز دةپ ةسةپتةيدئ. بذعان شةجئرةدة كورسةتئلگةندةي، توبة بيدةن تاراعان قويئلدئر، مةكرة ةسئمدئ بالالارئنئث وسئ حالئقتاردئث اراسئنا بارئپ، ءسئثئسئپ كةتؤئ سةبةپ بولسا كةرةك.
دةرةك كوزئ:
قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ، 6 توم