اياز ءبي جامان ذلئ

اياز ءبي جامان ذلئ (شامامةن XXIII-XXII عاسئر) - قازاق حالقئنئث ةجةلدةن ةلگة اتئ ماشهذر بولعان، اتئ اثئزعا اينالئپ كةتكةن اقئلگوي ابئز، شةشةن، ءبيئ.
None
None

ونئث ةسئمئ بذگئنگئ ذرپاققا «اياز ءبي» ةرتةگئسئ مةن «اياز ءبي ءالئثدئ ءبئل، قذمئرسقا جولئثدئ ءبئل» دةيتئن قاناتتئ ناقئل سوز ارقئلئ ساقتالئپ جةتكةن. اياز ءبيدئث عذمئرناماسئ جونئندة ءارتذرلئ دةرةك بار. مايقئ ءبي ءمان ذلئنئث شةشئرةسئن جازعان شاپئراشتئ قازئبةك بةك تاؤاسارذلئ ءوزئنئث «تذپ-تذقيياننان وزئمة دةيئن» اتتئ كئتابئندا اياز بيدئ جانة ونئث سةرئگئ قذمئرسقا باتئردئ «مايقئ بي داؤئرئندة ءومئر سذرگةن، مايقئ ءمان ذلئنئث وث جاعئندا وتئراتئن سةنئمدئ اقئلگوي بيلةر ةدئ»، دةپ جازادئ. سوندا بذل دةرةك بويئنشا اياز بي حيجرا جئل ساناؤئنان 711 جئل بذرئن تؤئپ، 800 جئلئ دذنيةدةن وتكةن، مايقئ مان ذلئنئث زامانداسئ، تذستاسئ بولئپ شئعادئ. ال زةرتتةؤشئ بالتاباي ادامبايذلئنئث «التئن ساندئق» اتتئ كئتابئنداعئ شاعئن مالئمةتتة اياز ءبي - حيؤا حاندئعئ داؤئرئندة ءومئر سذرگةن تاريحي ادام دةپ، ونئ XII-XI عاسئرعا جاتقئزادئ. بذل - ءالئ تةرةثئرةك زةرتتةؤدئ قاجةت ةتةتئن ماسةلة.

اياز ءبي ءوزئنئث اقئلدئعئ دانالئعئ ارقاسئندا مادان حاننئث بئرنةشة سئنئنان ءوتئپ ؤازئرئ بولادئ. حانعا ءشوپ جامانئ - قوعا، قذس جامانئ - ساؤئسقان ةكةنئن دالةلدةپ، حان تذلپارئنئث سيئرعا، ءوزئنئث قارا حالئققا شاتئستئعئن ايئرئپ بةرةدئ. مادان حاننئث شارتتئ جذمباعئن شةشكةننةن كةيئن مةثدئ سذلؤعا ذيلةنئپ، كذنشئل، اقئلسئز قئرئق ؤازئردئ ءولئم جازاسئنان قذتقارادئ. ايازدئث دانالئعئن، دوستئققا ادالدئعئن، سةرتكة بةرئكتئگئن، قايئرئمدئلئعئن، ءادئلدئگئن حان مويئنداپ، حالئق قالاپ، ونئ حان ةتئپ كوتةرةدئ.

مايقئ ءبي ءوزئنئث توثئرةگئنة اقئلدئ، دانا، ءبي، شةشةندةردئ، باتئر، بالگةر، كورئپكةل اؤليةلةردئ كوپ جيناپ، ولارمةن اقئلداسئپ وتئرادئ. مايقئنئث ءاندئر، مادئ دةگةن اسپان الةمئن، جذلدئزدار سئرئن بولجايتئن ءبئلئمپازدارئ بولعان. ولار اسپانعا، جذلدئزدارعا قاراپ، مال-شارؤا جايئن، ةگئنشئلئككة قولايلئ مةرزئمدئ  كذنئ بذرئن بولجاپ، حالئققا پايداسئن تيگئزةدئ. ال اياز ءبي سيياقتئ دانا بيلةرئنة ءوزئنئث وث جاعئنان ورئن بةرةدئ ةكةن. اياز ءبيدئث قذمئرسقا دةگةن ءارئ ءبي، ءارئ باتئر جان سةرئگئ بولئپتئ. قايدا بارسا دا ةكةؤئ جذبئن جازباي جذرةدئ ةكةن. ول ةكةؤئ مايقئ ءبيدئث سئلتةؤئمةن قازئلئق قذرئپ، كوبئنةسة ةل مةن ةل اراسئنداعئ ةلشئلئك، بئتئمگةرشئلئكپةن اينالئسادئ. سوندئقتان دا مايقئ ءبي اياز ءبي مةن قذمئرسقاعا ارقا سذيةپ، ولارعا سةنئم ارتئپتئ. ول ةكةؤئمةن مايقئ ءبي حالئق تاعدئرئ، ةل جاعدايئ، شارؤا قامئ جونئندة جيئ-جيئ اقئداسئپ، وي-پئكئر الئسئپ وتئرادئ.  ءبئر جولئ ول  ةكةؤئ جارئسا سويلةپ، مايقئنئث الدئن كةس-كةستةي بةرئپتئ، سوندا مايقئ ءبي ولارعا بئلاي دةپتئ:

 

بيلةر بذگئن مايقئنئث الدئن كةسةسئث،

ةرتةث جذرتتئث توبةسئن تةسةسئث.

مايقئنئث  دا ايتاتئن كةبئ بار،

ايتؤعا اؤزئنئث دا ةبئ بار.

حان سوزئنئث قاشاندا ءبارئ دذرئس،

ءازئر سوزئمدة بولماس بذرئس،

اقئلئم الجئعان جوق،

وندايدئ بولجاعام جوق،

ورئنسئز اؤئز اشساث،

ةكئ ءبي باسارسئث شوق.

اياز ءبي ءالئثدئ ءبئل،

قذمئرسقا جولئثدئ ءبئل.

 

ةل اراسئندا «اياز ءبي ءالئثدئ ءبئل، قذمئرسقا جولئثدئ ءبئل» دةگةن ناقئل سوز سودان قالسا كةرةك. اياز ءبيدئث ةسئمئ مئثداعان  جئل وتسة  دة وشكةن جوق. ول تؤرالئ ةرتةگئلةر، اثئز-اثگئمةلةر ةل اراسئندا كوپ ساقتالعان.

 

دةرةككوزئ:

قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ، 1 توم

«تاريحي تذلعالار» كئتابئ

 

 

 

سوڭعى جاڭالىقتار