قذدايبةردئ ذلئ شاكةرئم
اقئن قازئرگئ شئعئس قازاقستان وبلئسئنئث اباي اؤدانئنا قاراستئ قاراؤئل اؤئلئندا دذنيةگة كةلگةن. اكةسئنةن جاستاي جةتئم قالئپ، نةمةرة اعاسئ اباي قذنانباي ذلئنئث قولئندا تاربيةلةنگةن. بذل جاعداي شاكةرئم قذدايبةردئ ذلئنئث دذنيةگة كوزقاراسئنئث قالئپتاسؤئنا، اقئندئق شةبةرلئگئنئث شئثدالؤئنا زور اسةر ةتكةن. ورئس، اراب، پارسئ، تذرئك تئلدةرئن جةتئك مةثگةرئپ، باتئس، شئعئس ادةبيةتئن زةرةك بئلگةن. جةتئ جاسئنان باستاپ ولةث جازئپ، ءومئرئنئث اقئرئنا دةيئن اعارتؤشئلئق باعئت ذستانعان. ابايدئث جاثاشئلدئق ءداستذرئن دامئتئپ، ابايدان كةيئنگئ ةكئنشئ رةاليست اقئن اتانعان.
اقئننئث تأورچةستأوسئ سان-سالالئلئعئمةن ةرةكشةلةندئ، وعان كوثئلدئث شات-شادئمان اؤةنئ دة، كوكئرةكتئ قارس ايئرعان تراگيزم دة ءتان. اقئن ناقتئ ءومئر سؤرةتتةرئن، تؤعان تابيعاتتئث اسةمدئگئن تةبئرةنة جئرلادئ. 19 عاسئردئث اياعئ مةن 20 عاسئردئث باسئنداعئ قازاق ءومئرئندةگئ وقيعالارعا، قذبئلئستارعا قئزؤ ءذن قوستئ. «كةل، جاستار، ءبئز ءبئر ءتذرلئ جول تابالئق!» ولةثئندة تالاپتئ جاستاردئ ذلئ ابايدان ذلگئ-ونةگة الؤعا، سودان ذيرةنؤگة شاقئرسا، «جاستئق تؤرالئ»، «كارئلئك تؤرالئ» ولةثدةرئ اباي ذلگئسئندة جازئلئپ، ادامنئث ءومئر جاسئن جئر ةتتئ. «ءومئر»، «ءسانقويلار»، «ئزاقورلار»، «قذمارلئق»، سيياقتئ ديداكتيكالئق ولةث-جئرلارئندا بويامالئ اجاردئ، جاساندئ مئنةز بةن جاعئمسئز قئلئقتئ سئنعا الدئ.
عاشئقتئق سةزئم تازا، پاك جذرةكتةن مازدايتئنئن ايتا كةلئپ، («انئق اسئق اؤلية»، «شئن سئرئم») ادامگةرشئلئك اق جولعا، ونةر-بئلئمگة ذندةدئ. «جاستارعا»، «ارمان»، «ناسيحات» اتتئ ولةثدةرئندة ءارتذرلئ تاپ پةن توپ وكئلدةرئنئث نيةت، ماقساتتارئن شةنةي كةلة، قوعامدا ءالئ ءمورالدئق ولشةمنئث دذرئس قويئلماعانئن ءسوز ةتتئ.
اقئندئ قاتتئ تولعاندئرعان ماسةلةنئث ءبئرئ - قارؤ-جاراقتئث ادام مةن تابيعاتقا قارسئ جذمسالؤئ، ئيمپةرياليستئك سوعئس كةزئندة ادامنئث قئرئلؤئ، وزبئرلئق پةن زورلئقتئث ورئن الؤئ بولدئ. مذنداي كةلةثسئز كةسةپاتتارعا قارسئ جازئلعان ولةثدةرئ شاكةرئمنئث ئينتةرناسيونالدئق وي، تولعانئستارئنئث بيئكتئگئن، زامانالئلئعئن اثعارتادئ. «پاتشالار سانسئز شئعئس قئلادئ»، «ادام نةمةنة»، «بوستاندئق تاثئ اتتئ»، «بوستاندئق تؤئ جارقئراپ» ولةثدةرئ قازان توثكةرئسئنة ارنالعان. اقئن جارقئن ءومئردئ، بولاشاقتئ، بةيبئتشئلئك پةن بةرةكةلئ تذرمئستئ جئرعا قوستئ.
شاكةرئم اؤئز ادةبيةتئنئث سؤئرئپسالما اقئندار پوةزيياسئنئث جازبا ادةبيةتكة اؤئسؤئنا زور قئزمةت ةتتئ. ليريكالئق جانر تذرلةرئنئث دامؤئنا، مازمذنئنئث ةتةنة جاقئنداسؤئنا مول ةثبةك ءسئثئردئ. كوپتةگةن ولةثدةرئنة ءان شئعاردئ. ابايدئث كةثةسئ بويئنشا «قالقامان - مامئر» داستانئن جازدئ. مذندا كئرشئكسئز ماحاببات دارئپتةلئپ، ةل بيلةؤشئلةر ورناتقان قاتئگةز تئرشئلئككة قارسئلئق، ونئ ايئپتاؤ بار. «ةثلئك - كةبةك» داستانئندا ءبئرئن-ءبئرئ سذيگةن ةكئ جاستئث قاسئرةتئن ةسكئلئكتئ سالت-سانانئث قاتئپ قالعان ؤاعئزدارئمةن بايلانئستئرادئ. «ءادئل - مارييا» رومانئندا شئنجئر بالاق، شذبار ءتوس الپاؤئتتاردئث زورلئق-زومبئلئعئنا قارسئلئق ءبئلدئرئپ، رةأوليؤسييانئث جةثئسئن حابارلاؤمةن اياقتايدئ. سونداي-اق اقئننئث «قوداردئث ءولئمئ»، «كرةز پاتشا» اتتئ داستاندارئ بار.
1905 جئلئ شاكةرئم قذدايبةردئ ذلئ قاجئلئق ساپار شةگةدئ. مةككةگة بارعان بذل ساپارئن پايدالانئپ، اقئن ءوزئنئث بايئرعئ ارمانئن جذزةگة اسئرادئ. ئستامبذل، پاريج كئتاپحانالارئنان تؤعان حالقئنئث تاريحئنا بايلانئستئ كئتاپتاردئ وقيدئ. وسئلاي جيناعان ماتةريالدارئ نةگئزئندة «تذرئك، قئرعئز، قازاق هام حاندار شةجئرةسئ» كئتابئن، ئيسلام ءدئنئن قازاق مذددةسئنة ذيلةستئرة تذسئندئرؤ ماقساتئمةن «مذسئلماندئق شارتئ» اتتئ ةثبةگئن جازعان. بذل تذستا اقئننئث دئنشئلدئگئ عانا ةمةس، ذلكةن ويشئل فيلوسوف ةكةندئگئ ايقئن تانئلدئ. ول جاراتؤشئ اللانئ اقئلعا سالئپ تذسئنؤگة ذمتئلئپ، ءدئن بذزؤشئلاردئ قاتتئ سئنعا العان.
اباي سيياقتئ شاكةرئم دة فةودالدئق-رؤلئق ورتانئث مئنةز-قذلقئن، ءمورالئن جات كورئپ، سول كةزدةگئ قازاق قوعامئنداعئ الةؤمةتتئك جارئقشاقتئ كورة بئلگةن. شاكةرئم پاتريارحالدئق پةن كةرتارتپالئققا قارسئ كذرةستة مادةنيةت پةن عئلئمنئث جةتئستئكتةرئنة سذيةندئ، حالئقتار دوستئعئ مةن تؤئستئعئن قؤاتتاعان. ورئس، باتئس ادةبيةتئنئث تاماشا ذلگئلةرئن قازاق وقئرماندارئنا تانئستئرعان. لةأ تولستويدئث شئعارماشئلئعئن اسا جوعارئ باعالاپ، ءوز حالقئن دذنية جذزئنئث وزئق مادةنيةتئن ئيگةرؤگة شاقئرعان. ءوزئن عذمئر بويئ ل.تولستويدئث شاكئرتئمئن دةپ ساناپ، ونئمةن حات جازئسئپ تذرعان. امةريكان جازؤشئسئ گارريةت بيچةر-ستوؤدئث «توم اعايدئث بالاعانئ» رومانئن، ل.تولستويدئث «اسرحادون پاتشا»، «ذش ساؤال» ت.ب. اثگئمةلةرئن، ا.پؤشكيننئث «بوران»، «دؤبروأسكيي» پوأةستةرئن قازاق ءتئلئنة اؤدارعان. فيزؤليدئث «ءلايلئ-ءماجنذن» داستانئن نازيرا ذلگئسئمةن جئرلاعان. ئيدةيالئق ماقسات-مذراتتارئ جاعئنان شاكةرئم ذنةمئ دةموكراتتئق، حالئقتئق، گؤمانيستئك-اعارتؤشئلئق باعئتتا بولعان. بذل ورايدا 20-شئ عاسئردئث باسئنداعئ وزات ويلئ قازاق زييالئلارئمةن ذندةس بولئپ، الاش وردا قايراتكةرلةرئنئث ةثبةگئن باعالاي بئلگةن. ابايدئث رةاليستئك داستذرلةرئن جالعاستئرئپ، ةپيكالئق جانردئث دامؤئنا ذلكةن ذلةس قوسقان. شئعارمالارئندا دةموكراتييالئق، حالئقتئق جانة گؤمانيستئك كوزقاراستاردئ ناسيحاتتاعان. تازا دا جارقئن ماحابباتتئ جئرلاي وتئرئپ، باس بوستاندئعئ ئيدةياسئن العا تارتقان، ونئث اسئل مذراتتارئ ءذشئن كذرةسكة شاقئرعان.
دةرةككوزئ: تذركئستان حالئقارالئق ةنسيكلوپةديياسئ