قاسابولات ذلئ بايان

710115-1757 ج.ج.) - بذكئل ءومئرئن قازاق جذرتئنئث تاؤةلسئزدئگئ جولئنداعئ كذرةسكة ارناعان ةرجذرةك ارداگةرلةردئث ءبئرئ، باتئر.
None
None

 

باتئرلئعئمةن، تاپقئرلئعئمةن ابئلاي حاننئث ةرةكشة قذرمةتئنة بولةنگةن. قازاق-جوثعار شايقاستارئنا قاتئسئپ، «باتئر بايان» اتانعان.

باتئر بايان جونئندةگئ دةرةكتةردئ ماعجان جذماباةأتئث «باتئر بايان پوةماسئنان، جئراؤلار شئعارمالارئنان، شوقان ؤاليحانوأتئث ةثبةكتةرئنةن كةزدةستئرؤگة بولادئ. تاريحي دةرةكتةردة بايان جوثعار شاپقئنشئلئعئنا قارسئ كذرةسكةن قازاق باتئرلارئنئث ئشئندةگئ شوقتئعئ بيئك بولئپ كورسةتئلةدئ.

قازاق باتئرلارئنئث ةلدئكتئ ساقتاپ قالؤداعئ ةرلئگئ ذمبةتةي مةن تاتئقارا تولعاؤلارئندا جاقسئ باياندالعان. ذمبةتةي جئراؤدئث «بوگةنباي ءولئمئن ابئلاي حانعا ةستئرتؤ» اتتئ تولعاؤئندا بئلاي دةلئنگةن:

قارا كةرةك قابانباي،

قانجئعالئ بوگةنباي،

سارئ، بايان مةن ساعئنباي

قئرماپ پا ةدئ جاؤئثدئ،

قؤانتپاپ پا ةدئ قاؤئمدئ،

ذمئتتئث با سونئ ابئلاي؟!

بذل تولعاؤدان باتئر باياننئث ابئلاي حاننئث تئرةگئنئث ءبئرئ ةكةنئن بايقايمئز. ونئث ةل قورعاعان باسقا دا باتئرلارمةن، قازاق حالقئنئث تؤئن جئقپاعان، تالاي شايقاستاردا ةرلئك كورسةتكةن حاس باتئرئنئث ءبئرئ بولعانئنا كوزئمئز جةتةدئ. تاتئقارا تولعاؤئندا:

بوكةيدئ ايت ساعئر مةن دؤلاتتاعئ،

دةرئپسالئ، ماثدايدئ ايت قئپشاقتاعئ.

وزگة باتئر قايتسا دا بئر قايتپايتئن

سارئ مةنةن باياندئ ايت ؤاقتاعئ.

بذل جولدار بايان باتئردئث ةرجذرةك باتئلدئعئن، تذلعالئ ازامات بولعانئن دالةلدةيدئ. جئرداعئ سارئ - باياننئث اعاسئ.

شوقان ؤاليحانوأتئث «يستوريچةسكية پرةدانييا و باتئراح XVIII أةكا» اتتئ ماقالاسئندا بايان باتئر جايلئ ماعلذماتتار بار. مذندا دا باياننئث ةرجذرةكتئلئگئن، اقئلدئلئعئن ابئلاي حاننئث جوعارئ باعالاعانئن ايتادئ.

ؤاق باتئرئ بايان ابئلاي حانمةن بئرگة قئتاي جاساقتارئنا قارسئ سوعئسقا قاتئسادئ. قئتايلارمةن ايقاستا ابئلاي قولئ شةگئنؤگة ماجبذر بولعاندا ابئلايدئث اسكةرئنئث شةگئنؤئنة مذمكئندئك جاساپ، بايان قولئ قئتايلارمةن ايقاسادئ. بذل شايقاستا بايان ءوزئنئث تاپقئرلئعئمةن، ةرجذرةكتئلئگئمةن، نايزاگةرلئگئمةن كوزگة تذسئپ، حان اسكةرئن قذتقارادئ.

شوقاننئث ايتؤئنشا، بايان ابئلايدئث ةث جاقئن باتئرلارئنئث ءبئرئ بولعان. ول اعاسئ سارئ باتئرمةن بئرگة ؤاق-كةرةي رؤلارئنئث جاساقتارئن باستاپ قالماقتارعا قارسئ سوعئسقان. وسئنداي ءبئر جورئقتا سارئ مةن بايان قازا بولادئ. «حالئق اؤزئندا قوس باتئردئث اتتارئ بئرئكتئرئلئپ، سارئ-بايان دةپ قوساقتالئپ ايتئلا دا بةرةدئ»، - دةپ جازادئ شوقان.

ابئلاي حان «ءذش جذزدئث باتئرلارئنئث ئشئندة كئمدةردئ ةرةكشة باعالايسئز»، - دةگةن سذراققا ةكئ باتئردئ ةرةكشة اتايدئ. «باسةنتيئن مالايسارئ بايلئعئمةن، باتئرلئعئمةن، مئنةزئمةن ةرةكشةلةنسة، ؤاق بايان اقئلدئلئعئمةن، باتئرلئعئمةن ةرةكشةلةنةدئ»، - دةپ جاؤاپ بةرگةن ةكةن. شوقاننئث بذل مالئمةتتةرئنةن باياننئث حانئنا دا، حالقئنا دا ءمالئم، ايبئندئ قولباسشئ جانة ةرجذرةك جاؤئنگةر بولعانئن كورةمئز.

ابئلاي قالماقتارعا جورئقپةن كةلة جاتقاندا قالماقتان جةتئ ادام ةلشئ كةلئپ، قالماق حانئ سةرةن حان: «قالماقتار مةن قازاقتار اعايئندئ بولعان. ءبئز سئزدةرگة اق كيئز ذيلةر سيلايمئز، بةيبئت بولايئق»، - دةپ ذسئنئس جاسايدئ. ابئلاي باتئرلارئن جيناپ كةثةس قذرادئ. حان: «اق كيئز ذيلةردئ الايئق، ولاردئ سةندئرةيئك، ودان كةيئن شابؤئل جاسايئق»، - دةيدئ. سول كةزدة بايان: «ءسئز قالماقتاردئ الدايمئن دةپ ويلاماثئز. ذسا مةنةن سةرةن جوعارئ جانة تومةن قئتايدئ دا الداعان، ءسئزدئ دة الدايدئ»، - دةيدئ. حان ءوز سوزئنةن قايتپايدئ، قازاقتار ةكئ كذن قالماقتاردئ توسادئ. شولعئنشئلار ةكئ كذن بذرئن قالماق قولئنئث جاسئرئن كةتئپ قالعانئن حابارلايدئ. بايان مئث ادامدئق جاساقپةن قالماقتاردئ قؤئپ، قئتاي جةرئنة كئرةدئ. ءبئراق قالماق قولئن تولئق تالقانداي الماي، قايتؤعا ماجبذر بولادئ. قايتار جولدا قالماقتاردئث ولئكتةرئنةن ؤلانعان سؤدان ذشئنئپ اؤئرعان بايان جانة ونئث جاؤئنگةرلةرئ قازا بولادئ. بذل دةرةكتئ دة ش.ؤاليحانوأ ايتقان.

ماعجان جذماباةأتئث «باتئر بايان» پوةماسئنئث جةلئسئ دة وسئعان ذقساس. پوةما اسا كوركةم دةثگةيدة، ةرةكشة شابئتپةن جازئلعان. سةزئم دة، ماحاببات تا، باتئرلئق تا، جان كذيزةلئسئ دة داستاندا جئر بولئپ ورئلةدئ. پوةماداعئ باتئر بايان تاعدئرئ ةشكئمدئ دة بةي-جاي قالدئرا المايدئ. شوقتئعئ بيئك باياننئث بةينةسئ پوةمادا بئلاي سؤرةتتةلةدئ:

قانايئم، ويئث ذداي، تئلئث شايان،

امال نة، كةلگةن جوق قوي باتئر بايان.

كوپ جاؤدئث الباستئسئ، ةل ةركةسئ،

باياننئث باتئرلئعئ الاشقا ايان.

باياننئث ارؤاقتئ قذر اتئنان

كوپ قالماق بولماؤشئ ما ةد قورقاق نويان؟!

ناركةسكةن، ورتتةي ةسكةن قايتپاس بولات،

بايانسئز قاناتئمدئ قالاي جايام؟

ءبي قاناي! اتتانبايدئ حان ابئلاي،

كةلمةسة قاندئبالاق باتئر بايان! -

دةگةن ابئلاي سوزئنةن باتئردئث حان ورداسئنداعئ ورنئ مةن بةدةلئن بايقايسئز. بايان باتئر ةل رؤحئ مةن باتئر رؤحئنئث بيئكتئگئن بارلئق قذندئلئقتان جوعارئ قويادئ. ةلدئث مذددةسئ بايان ءذشئن قئمبات، حالقئنئث تاعدئرئ جاؤ تابانئنا باسئلماؤئ جولئندا جان اياماي كذرةسكةن بايان باتئر - ةرلئكتئث، وتانشئلدئقتئث ذلگئسئ.

1993 جئلئ رةجيسسةر س.تاؤةكةلوأ بايان باتئر جونئندة كينوفيلم تذسئردئ. باتئر بةيئتئ قاراعاندئ وبلئسئ قارقارالئ اؤدانئنئث شةكةلةك زيراتئندا. باتئردئث ذرپاقتارئ سولتذستئك قازاقستان وبلئسئنئث بؤلاةأ اؤدانئندا تذرادئ.

قازاق وسئنداي باتئرلاردئث ارقاسئندا تاعدئرئ مةن كةلةشةگئن قورعاپ قالدئ.

 

دةرةككوزئ:

قازاقستان، ذلتتئق ةنسيكلوپةدييا، 2-توم

«تاريحي تذلعالار» كئتابئ

سوڭعى جاڭالىقتار