جالاثتوس باهادذر سةيئتقذل ذلئ

(1576-1656) - قازاق باتئرئ، قولباسشئ، مةملةكةت قايراتكةرئ
None
None

سئردارييا وزةنئنئث بويئندا دذنيةگة كةلگةن. ايتةكة ءبيدئث ذلكةن اتاسئ. جالاثتوس باهادذر بةس جاسقا كةلگةندة اكةسئ سةيئتقذل حان (ءالئم ذلئ تايپاسئنئث ءتورتقارا رؤئنان شئققان سةيئتقذل 1570 جئلئ وزئنة قاراستئ الشئندارمةن نذراتا وثئرئندةگئ وزبةك، قاراقالپاقتاردئث باسئن بئرئكتئرئپ حان بولادئ دا، 5000 تذراقتئ جاساق قذرئپ، جةكة ةل بيلةيدئ) ونئ نذراتاداعئ مةشئتكة وقؤعا جئبةرةدئ. العئر دا زةرةك جالاثتوس باهادذر باتئرلار جئرئن، اتاقتئ حاندار تؤرالئ جئلنامالاردئ كوپ وقئپ، ءوزئن باتئرلئققا، ةل باسقارؤ ئسئنة شئثداپ، ءتذرلئ اسكةري ونةردئ دة ئيگةرة باستايدئ. بالاسئنئث بةيئمدئلئگئن بايقاعان اكةسئ جالاثتوس باهادذردئ 1590 جئلئ بذحار حانئ ابدؤللانئث جوعارئ دارةجةلئ قولباسشئلار دايارلايتئن اسكةري مةكتةبئنة وقؤعا جئبةرةدئ. بذل مةكتةپتة شئثعئس حاننئث قولباسشئلئق ونةرئنةن ءدارئس بةرةتئن باقيمذحاممةدتئث بالاسئ ءئيمامقذل جالاثتوس باهادذردئث ةرةكشة قابئلةتئن بايقاپ، ونئ وزئمةن بئرگة حان ورداسئندا وتةتئن ءار ءتذرلئ كةثةستةرگة، شةت ةلدةردةن كةلگةن ةلشئلةردئ قابئلدايتئن سالتاناتتئ راسئمدةرگة قاتئستئرئپ وتئرادئ. حان ذرپاعئ ءئيمامقذل مةن جالاثتوس باهادذردئث دوستئعئ وسئ كةزدةن باستالادئ. بذحارانئث اسكةري مةكتةبئندة 3 جئل وقئپ، تذمةنباسئلئق لاؤازئم الئپ قايتقان جالاثتوس باهادذر 1593 جئلئ بذلانعار، لايئش، قاتتئقورعان جةرلةرئندةگئ ءالئمذلئ تايپاسئنئث ءبئر بولئمئنة ءبي بولئپ سايلانادئ. 1595 جئلئ ءئيمانقذلدئث شاقئرؤئمةن بذحاراعا كةلةدئ دة، حان كةثةسئنئث ذيعارؤئمةن باعداد قالاسئنا وقؤعا جئبةرئلةدئ. وندا ءبئلئمنئث ءار سالاسئنان ءدارئس تئثداپ، 1598 جئلئ ةلئنة ورالادئ. 1598 جئلئ قئركذيةكتة بذحار حانئ ابدؤللا قايتئس بولادئ دا، ورنئنا بالاسئ ابدؤلمذمين تاققا وتئرادئ. ءبئراق ونئث بيلئگئ ذزاققا بارمايدئ، بةس ايدان سوث ءوزئنئث قارسئلاستارئنئث قولئنان قازا تابادئ دا، تاق ءذشئن تارتئس باستالادئ. وسئنداي جاعداي بذحارانئث اقسذيةكتةرئ جالاثتوس باهادذر باستاعان الشئنداردئث قولداؤئمةن جانئبةكتئث بالاسئ باقيمذحاممةدتئ حان كوتةرةدئ، ءئنئسئ ؤاليمذحامةدتئ تاقتئث مذراگةرئ دةپ جارييالايدئ. جالاثتوس باهادذر حان كةثةسئنة مذشةلئككة قابئلدانئپ، اسكةري ئستةر جونئندةگئ كةثةسشئ جانة ئشكئ ئستةر ؤازئرلئگئنئث ورئنباسارئ بولئپ تاعايئندالدئ. 1605 جئلئ باقيمذحاممةد قايتئس بولادئ دا، تاققا ؤاليمذحاممةد وتئرادئ. ءبئراق ؤاليمذحاممةد ةل ئشئنة ءتارتئپ ورناتئپ، حالئقتئث بئرلئگئن ساقتاي المايدئ. مذنداي ساياساتقا قارسئ بولعان جالاثتوس باهادذر باستاعان توپ 1611 جئلئ ؤاليمذحاممةدتئ تاقتان ءتذسئرئپ، ورنئنا ءئيمانقذلدئ وتئرعئزادئ. وسئ كةزةثدة بذحار حاندئعئنئث نئعايؤئنا جالاثتوس باهادذر كوپ ةثبةك سئثئرةدئ. جالاثتوس باهادذر اؤئرئپ توسةك تارتئپ جاتقان كةزدة، 1612 جئلئ كذزدة ءئيمامقذل تذركئستانعا شابؤئل جاساپ، قازاقتار مةن قاراقالپاقتاردئ قئرعئنعا ذشئراتادئ. وسئدان كةيئن جالاثتوس باهادذر مةن ءئيمامقذل حان اراسئنداعئ قئرعي-قاباقتئق ءبئراز جئلعا سوزئلئپ، 1618 جئلئ قئركذيةكتة ءئيمامقذل جالاثتوس باهادذردةن كةشئرئم سذراعان سوث توقتالادئ. جالاثتوس باهادذر بذل تذستا بذحاردا 5000، نذراتادا 5000 تذراقتئ جاساق ذستايدئ. 1618 جئلئ ءئيمامقذل حان جالاثتوس باهادذردئ حاندئعئنئث باس قولباسشئسئ، حاندئقتئث ئشكئ ءتارتئبئن قاداعالايتئن جانة شةت ةلدةرمةن قارئم-قاتئناس جاساؤ جونئندةگئ باس ءؤازئرئ ةتئپ تاعايئندايدئ. بذل كةزةثدة بذحار حاندئعئندا بةلگئلئ دارةجةدة ءتارتئپ ورناپ، تذراقتئلئق ساقتالادئ. جالاثتوس باهادذردئث بةدةلئنةن سةسكةنگةن ءئيمامقذل 1626 جئلئ بذحار حاندئعئنان تاؤةلسئز سامارقان ايماعئن قذرئپ، وعان جالاثتوس باهادذردئ ءامئر ةتئپ تاعايئندايدئ جانة باس قولباسشئلئقتئ جالاثتوس باهادذردئث وزئنة قالدئرادئ.

جالاثتوس باهادذر دارئندئ قولباسشئ عانا ةمةس، ول ذلئ ساؤلةت ونةرئنئث دة قامقورشئسئ بولا ءبئلدئ. سامارقانداعئ ذلئقبةك مةدرةسةسئنئث قارسئسئنان 1620-1936 جئلدارئ «شيردور» (ارئستان قاقپا) مةدرةسةسئن سالدئرادئ. 1646 جئلئ ةكئ مةدرةسةنئث ورتاسئنان «تئللا قاري» (التئنمةن اپتالعان) مةدرةسةسئنئث قذرئلئسئن باستايدئ، ءبئراق بذل مةدرةسةنئث قذرئلئسئ جالاثتوس باهادذر قايتئس بولعان، 1660 جئلئ ونئث شاكئرتئ الشئن بةكقذلدئث جالعاستئرؤئمةن بئتةدئ. جالاثتوس باهادذر سالدئرعان كةشةندئ قذرئلئستار سامارقانداعئ رةگيستان الاثئن قالئپتاستئردئ دا، كةيئن قالانئث سالتاناتتئ ورتالئعئنا اينالدئ. جالاثتوس باهادذر شئن مانئندة وزبةك، قازاق، قاراقالپاق، قئرعئزداردئث بئرئككةن قولئنئث قولباسشئسئ بولئپ، سامارقان، بذحارا، تاشكةنت، تذركئستان توثئرةگئن عانا قورعاعان جوق، وعان قوسا قازاق ساحاراسئنئث دا قورعانئ بولا الدئ. 1640 جئلئ جوثعارلاردئث باتئر قونتايشئسئنا قارسئ 30 مئث قولمةن شئعئپ، 50 مئثدئق قولدئ تالقاندايدئ. 1643 جئلئ جالاثتوس باهادذر جةتئسؤ ولكةسئنة باسئپ كئرگةن جوثعارلارعا قارسئ شايقاسئپ جاتقان سالقام جاثگئر حانعا 20 مئث قول باستاپ كومةككة كةلةدئ دة، قالماقتاردئ ويسئراتا جةثةدئ. 1644 جئلئ پاكئستان، اؤعانستان، ءذندئستان اؤماعئن بيلةيتئن موعول ئيمپةريياسئ مةن بذحار حاندئعئ سوعئسادئ. سالقام جاثگئر 100 مئث قولمةن جالاثتوس باهادذرگة كومةككة كةلةدئ دة، بذحار حاندئعئ امان قالدئ، جالاثتوس باهادذر كابؤل، مةشحةدتئ باسئپ الدئ. بابئردئث ذرپاعئ جاهان شاهتئث ةكئ بالاسئ باسقارعان موعول اسكةرئ بالح تذبئندة جةثئلئس تاپتئ. جالاثتوس باهادذردئث سول زامانداعئ سالقام جاثگئرمةن قوسئلئپ، قازاق ةلئنئث تذتاستئعئن ساقتاؤعا سئثئرگةن ةثبةگئ ونئث دانالئعئن تانئتادئ. جالاثتوس باهادذر بذحار حاندئعئن تاپجئلتپاي ذستاپ، ةكئ حاندئقتئث تالاس وزةنئنئث القابئنداعئ قازاق-جوثعار سوعئسئ كةزئندة وداقتاس بولؤئنا ئقپال جاسادئ. جوثعارلاردئث قازاق ساحاراسئنا قارسئ جاساعان سوعئستارئ كةزئندة قازاق حاندئعئنئث قالئث قولئنا كةلئپ قوسئلئپ، ونئث كذشئن ةسةلةدئ. جالاثتوس باهادذردئث مذنداي ارةكةتئ ونئث قايراتكةرلئگئن تانئتتئ. جالاثتوس باهادذر 80 جاسئندا دذنيةدةن قايتتئ. دةنةسئ سامارقان ءوثئرئ داعبيد قئستاعئنداعئ ءوزئ ءپئر تذتاتئن ماقتئم اعزام اؤلية بةيئتئنئث جانئنا جةرلةنگةن. جالاثتوس باتئردئث ذرپاقتارئ بذل كذندة قئزئلوردا وبلئسئنئث قازالئ اؤدانئندا تذرادئ.

 

 

دةرةككوزئ:

قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ، 3 توم

«تاريحي تذلعالار» كئتابئ

 

 

 

سوڭعى جاڭالىقتار