اعئباي باتئر قوثئرباي ذلئ،
اعئباي باتئر ذلئتاؤ تاؤئنئث ةتةگئندةگئ اؤئلدا دذنيةگة كةلگةن. ورتا ءجذز قذرامئنداعئ قاراكةسةك-شذبئرتپالئ - ارعئن رؤئنان شئققان. اكةسئنةن ةرتة ايرئلعان. شةشةسئ ابئلاي حاننئث سةنئمدئ باتئرلارئنئث ءبئرئ نايمانتاي ذلئ بايعوزئنئث قئزئ. جازؤشئ ءئ.ةسةنبةرليننئث «كوشپةندئلةر» تريولوگيياسئندا اعئباي باتئر الئپ دةنةلئ دةپ سيپاتتالادئ.
جورئقتا ذنةمئ جولئ بولاتئندئقتان ول «اقجولتاي باتئر» اتاندئ. ساربازدارئ ابئلاي ةسئمئمةن قاتار اعئباي باتئردئ دا ذرانعا اينالدئردئ. 13 جاسئنان قولئنا قارؤ الئپ، 1824 جئلئ قارقارالئ ايماعئندا رةسةي ئيمپةريياسئنئث وتارشئلدئق ساياساتئنا قارسئ كوتةرئلئسكة بةلسةنة ارالاستئ. قاسئم سذلتان قازا تاپقاننان كةيئن اعئباي باتئر باستاعان قازاق اسكةرئ شؤ وزةنئنئث بويئندا وزبةكتةردئث تذركئستان ولكةسئندةگئ بيلئگئن السئرةتتئ. اعئباي باتئر باستاعان قول 1826-1846 جئلدارئ ارالئعئندا رةسةي اسكةرلةرئمةن بةتپة-بةت شايقاسئپ، بئرنةشة رةت كذيرةتة سوققئ بةردئ. رةسةي ئيمپةريياسئنئث قازاقستانداعئ تئرةك-ورتالئقتارئ - قارقارالئ، اقتاؤ، اقمولا بةكئنئستةرئنة شابؤئل جاساپ، پاتشا اسكةرلةرئن ئرعئز، توبئل وزةندةرئ بويئنداعئ ذرئستاردا، قئزئلجار، كوكشةتاؤ شايقاستارئندا تاس-تالقان ةتئپ جةثدئ. قئرعئز مانابئ ورمانعا قارسئ سوعئستاردا ةرةكشة ةرلئك كورسةتتئ. 1847 جئلئ كةنةسارئ حاننئث كةكئلئك تاؤئنداعئ قئرعئزدارمةن ايقاسئندا ناؤرئزباي باتئرمةن بئرگة دذشپان شةبئن بذزئپ ءوتتئ.
كةنةسارئ ولگةننةن كةيئن دة رةسةي وكتةمدئگئنة قارسئلئعئن توقتاتپاي، سئزدئق تورة قولئ قذرامئندا سوعئس جذرگئزدئ. كةيئنئرةك، 1849 جئلعا دةيئن رةسةي وكئمةتئنئث قامالدارئنا ءوز بةتئنشة شابؤئلدار جاسادئ. ءومئرئنئث سوثعئ كةزةثئندة ةگئنشئلئكپةن، بالئق اؤلاؤمةن اينالئستئ. دذنيةدةن قايتقان سوث رةسةي ذكئمةتئ ونئث ءمايئتئن تذركئستانداعئ قوجا احمةت ياساؤي كةشةنئنة جةرلةؤگة رذقسات ةتپةي، سارئ ارقا مةن بةتپاق دالانئث شةكتةسكةن تاياتقان-شذناق دةگةن جةرئندة جةرلةندئ.
كةنةسارئنئث باس باتئرئ اعئباي باتئردئث ءومئر جولئ قازاق تاريحشئلارئ مةن قالامگةرلةرئنئث شئعارمالارئنا ارقاؤ بولدئ. جازؤشئ ءئ.ةسةنبةرليننئث «كوشپةندئلةر» تريلوگيياسئندا كةنةسارئ حان مةن اعئباي باتئر قاتئسقان بارلئق ذرئستار باياندالعان. جازؤشئ ولاردئث اقتاؤ، ورتاؤ، اقمولا بةكئنئستةرئن قالاي العانئن، سئردارييا ءوزةنئنئث بويئنداعئ مةركئ قالاسئن ازات ةتؤ بارئسئندا قوقان حاندئعئمةن قالاي ذرئس جذرگئزگةنئن تولئق سؤرةتتةگةن. 1914 جئلئ ةسئم تورةنئث كومةگئمةن ءا.بوكةيحانوأ قازان قالاسئنان «قئزئل قاينار تةكتذرماس» دةگةن كئتابئن شئعارسا، س.سةيفؤللين «اقجولتاي باتئر» رومانئن جازدئ. زاثعار جازؤشئ م.اؤةزوأ «قازاق ادةبيةتئنئث تاريحئ» كئتابئندا تانئمال باتئرعا تولئق ءبئر ءبولئمدئ ارنادئ. ءئي.بايزاقوأتئث ءبئر پوةماسئ دا باتئر تؤرالئ. ال تاريح عئلئمئنئث دوكتورئ، پروفةسسور ة.بةكماحانوأتئث 19 عاسئردئث تاريحي وقيعالارئ تؤرالئ جازئلعان مونوگرافيياسئندا اعئبايدئث باتئرلئق تذلعاسئ جان-جاقتئ سيپاتتالعان.
1992 جئلئ قاراعاندئ وبلئسئنئث جةزقازعان قالاسئندا اعئباي باتئردئث 190 جئلدئعئ، 2002 جئلئ بالقاش قالاسئندا 200 جئلدئعئ رةسپؤبليكالئق دةثگةيدة اتالئپ ءوتئلدئ. بالقاش قالاسئندا باتئرعا ةسكةرتكئش ورناتئلدئ.
دةرةككوزئ:
قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ، 1 توم