ةلدئث باستئ قذجاتئن قابئلداؤ ءبئزدئث تاريحئمئزداعئ بةتبذرئستئ وقيعا بولدئ - ذلتتئق عئلئم اكادةميياسئنئث پرةزيدةنتئ م.جذرئنوأ

الماتئ. تامئزدئث 27-سئ. قازاقپارات /ةلةنا ءئيلينسكايا/ - قازاقستان بذگئندة الدئنا ة ق ئ ذ-عا ءتوراعالئق ةتؤ ءورشئل تالابئن قويئپ سةرپئندئ دامئپ وتئرعان ةل
None
None

سوندئقتان دا، ارينة، مةملةكةت پةن ونئث ءئينستيتؤتتارئنئث قئزمةتئندة ازاماتتارئ ءوز اياسئندا ءومئر سذرئپ وتئرعان نةگئزگئ زاث ةلةؤلئ ورئن الادئ. كونستيتؤسييا قارساثئندا ءبئز نةگئزگئ زاثدئ جاساؤدئث باستاؤئندا تذرعان اقساقالدارئمئزدئث ءبئرئ - ذلتتئق عئلئم اكادةميياسئنئث باسشئسئ مذرات جذرئنوأتئ اثگئمةگة تارتئپ، كونستيتؤسييانئث قالاي جاسالعانئ جانة ونئث رولئ مةن ماثئزئ تؤرالئ ايتئپ بةرؤئن وتئندئك.

م.جذرئنوأ - حيمييا عئلئمدارئنئث دوكتورئ، پروفةسسور، قازاقستاننئث ذلتتئق عئلئم اكادةميياسئنئث پرةزيدةنتئ، عئلئم، تةحنيكا جانة ءبئلئم سالاسئنداعئ قازاقستان مةملةكةتتئك سئيلئعئنئث لاؤرةاتئ، ءبئرقاتار حالئقارالئق عئلئم اكادةمييالارئنئث مذشةسئ. قازاقستان پرةمةر-مينيسترئنئث شتاتتان تئس كةثةسشئسئ، پرةزيدةنت جانئنداعئ ذلتتئق كةثةستئث، ق ر ذكئمةتئ جانئنداعئ جوعارئ عئلئمي-تةحنيكالئق كوميسسييانئث مذشةسئ، ءئيسلام كونفةرةنسيياسئ ذيئمئ ةلدةرئ عئلئم اكادةمييالارئ قاؤئمداستئعئنئث أيسة-پرةزيدةنتئ، يؤنةسكو ئستةرئ جونئندةگئ ق ر ذلتتئق كوميسسيياسئنئث مذشةسئ، «ق ر ذع ا باياندامالارئ» جؤرنالئنئث باس رةداكتورئ.

- مذرات جذرئن ذلئ، كونستيتؤسييا كذنئ ةلدئث باستئ مةرةكةلةرئنئث ءبئرئ، وسئعان بايلانئستئ، مةملةكةتتئك باسقارؤدئث تيئمدئ نةگئزدةرئن قالئپتاستئرؤداعئ، قازاقستانداعئ تذراقتئلئقتئ، بوستاندئقتئ جانة دةموكراتييانئ قامتاماسئز ةتؤدةگئ وسئ قذجاتتئث رولئ تؤرالئ ءسئزدئث پئكئرئثئزدئ سذراعئمئز كةلةدئ؟ 2007 جئلئ ةنگئزئلگةن تذزةتؤلةر قانداي وزگةرئستةر اكةلدئ؟

- بذدان 14 جئل بذرئن بذكئل حالئقتئق رةفةرةندؤمدا قابئلدانعان ةلدئث نةگئزگئ زاثئ تاؤةلسئز قازاقستاننئث قوعامدئق جانة مةملةكةتتئك قذرئلئمئنئث ئرگةلئ ذستانئمدارئن بةكئتكةنئ ءسوزسئز، سوندئقتان دا كونستيتؤسييا جانة كونستيتؤسييالئق قذقئقتاردئ قورعاؤ ءبئزدئث ومئرئمئزدة باستئ رول اتقارادئ.

1995 جئلئ كونستيتؤسيياعا داؤئس بةرؤ ارقئلئ مةملةكةتئمئزدئث ذزاق جئلدارعا ستراتةگييالئق قارئشتئ دامؤئن بةلگئلةي وتئرئپ، حالئق ءوزئنئث ءبئردةن-ءبئر تاثداؤئن - بوستاندئق پةن دةموكراتييانئ قؤاتتادئ. ةلدئث باستئ قذجاتئن قابئلداؤ ءبئزدئث تاريحئمئزداعئ بةتبذرئستئ وقيعا بولدئ. ؤاقئت تالابئنا وراي كونستيتؤسييامئزعا وزگةرتؤلةر ةنگئزئلؤئ دة ماثئزدئ، ويتكةنئ ناق وسئ تذزةتؤلةر بةيبئتشئلئكتئث، تذراقتئلئقتئث، سةنئمدئلئكتئث جانة گذلدةنؤدئث، سونداي-اق بذگئندة «قازاقستاندئق جول» دةپ اتالئپ جذرگةن باعئتئمئزدئث باستئ كةپئلئ بولدئ. نةگئزگئ زاث ءارتذرلئ ئيدةولوگييالاردئث، ءارتذرلئ ذلئستئق جانة ازاماتتئق توپتار دئندةرئنئث بةيبئت قاتار ءومئر سذرؤئنئث قذقئقتئق كةپئلدئكتةرئن قامتاماسئز ةتتئ، سونداي-اق ازاماتتئق قوعام قذرؤدئث نةگئزئن سالدئ.

تذزةتؤلةرگة كةلةتئن بولساق: 2007 جئلعئ مامئردئث 21-ئندة ةلباسئ نذرسذلتان نازارباةأتئث پارلامةنت قابئلداعان ةلئمئزدئث كونستيتؤسيياسئنا وزگةرتؤلةر مةن تولئقتئرؤلار ةنگئزؤ تؤرالئ زاثعا قول قويعانئ ةسئثئزدة بولار. وزگةرتؤلةر ساياسي ءومئردئث دامؤئنا جانة باسقا دا سالالارداعئ وزگةرئستةرگة جول اشتئ. مئسالعا قوعامدئق بئرلةستئكتةردئ، سونئث ئشئندة ق ر ذلتتئق عئلئم اكادةميياسئن، جازؤشئلار وداعئن جانة باسقالارئن تئكةلةي قارجئلاندئرؤعا مذمكئندئك بةردئ، بذل ذكئمةتتئك ةمةس ذيئمداردئ جانداندئرؤعا، مةملةكةتتئك ورگاندار مةن قوعام اراسئنداعئ بايلانئستاردئ نئعايتؤعا، حالئقتئث ازاماتتئق بةلسةندئلئگئن ارتتئرؤعا اكةلدئ.

- سئز قالاي ويلايسئز، كونستيتؤسييا اتاپ ايتقاندا ةق ئ ذ-عا توراعالئق قارساثئندا، شذعئل وزگةرئپ وتئرعان بذگئنگئ كذننئث شئندئعئنا سايكةس كةلة مة، بذكئل الةمدئك ةكونوميكالئق داعدارئس قاتةرلةرئن ةثسةرؤگة جاردةمدةسة الا ما؟

- مةنئث ويئمشا، ءبئزدئث نةگئزگئ قذجات ءوزئنئث ومئرشةثدئگئن دالةلدةدئ جانة قازئرگئ قولدانئستاعئ كونستيتؤسييا بذگئنگئ كذننئث تالابئنا جاؤاپ بةرةدئ. ول قاتئپ قالعان قذجات ةمةس، بذعان دةيئن ايتقانئمداي، ول ومئردة بولئپ جاتقان وزگةرئستةرگة وراي ةكئ رةت وزگةرئسكة تذستئ. بذگئنگئ تاثدا ق ر كونستيتؤسيياسئندا نةگئزگئ ذستانئمدار رةتئندة: قوعامدئق كةلئسئم، ساياسي تذراقتئلئق، ةكونوميكالئق دامؤ جانة مةملةكةتتئك ءومئردئث نةعذرلئم ماثئزدئ ماسةلةلةرئن دةموكراتييالئق ادئستةرمةن شةشؤ جولدارئ ايقئن كورئنئس تاپقان.

جئل سايئن كونستيتؤسييا كذنئن اتاپ وتة وتئرئپ، ءبئز وتكةن كةزةثنئث تابئستارئن تالداپ وتئرامئز. ءاربئر جئلدئث ماثئزئ سوندا، قوعامئمئزدئث الدئنا مئندةتتةردئث تذتاس شوعئرئ قويئلئپ وتئرادئ جانة ورئندالئپ كةلةدئ، ةلباسئنئث جئل سايئنعئ جولداؤلارئندا ايتئلعان ماقساتتار، سونداي-اق قازاقستاننئث الةمنئث بارئنشا قابئلةتتئ 50 ةلئنئث قاتارئنا كئرؤ جونئندةگئ باستئ مئندةتتئ ورئنداؤعا باعئتتالعان. بذل ارادا مةملةكةت باسشئسئ قازاقستاندئ الةمدئك ةكونوميكاعا ويداعئداي ئقپالداسؤ جولئمةن ةكونوميكالئق، تةحنولوگييالئق تذبةگةيلئ جاثا تذرعئدا دامئتؤدئ كوزدةپ وتئر. قازاقستاننئث ةق ئ ذ-عا توراعالئق ةتؤئ ةلئمئزدئث حالئقارالئق بةدةلئن ودان ءارئ كوتةرؤگة جاردةمدةسةدئ دةگةن سةنئمدةمئز.

قازاقستان كونستيتؤسيياسئ الةمدئك داعدارئس كةزئندة دة وتانئمئزدئث ةكونوميكالئق ئيگئلئگئنة، مادةني جانة رؤحاني دامؤئنا جانة ودان ءارئ گذلدةنؤئنة، سونئمةن قاتار قذقئقتئق جاعئنان قورعالؤئمئزعا سةنئمدئ كةپئل بولا الادئ. بذل كونستيتؤسييا ذزاق ؤاقئت ءومئر سذرئپ، جاساي بةرةدئ دةپ سانايمئن. 

- 1995 جئلئ ءسئز وسئ نةگئزگئ زاثدئ جاساؤعا قاتئستئثئز، ونئث قالاي بولعانئن ايتئپ ءوتسةثئز؟

- 1995 جئلئ ءذكئمةتتئث بارلئق مذشةلةرئ كونستيتؤسييا جوباسئن ءازئرلةؤ ءذدةرئسئنة قاتئستئ، مةن بئلئم مينيسترئ ةدئم، بئز بئلئم بةرؤگة قاتئستئ 30 باپتئ ءازئرلةدئك. سوندا جاس مةملةكةتتة ورتا بئلئم قانداي بولؤ كةرةك ةكةنئن تالقئلاي وتئرئپ، ءوتپةلئ كةزةثنئث داؤلئ ماسةلةسئنة تاپ بولدئق.

فيسكالدئق ورگاندارمةن بار بولعانئ ةكئ-اق سوز داؤ تؤعئزدئ. بذل سوزدةر: مئندةتتئ جانة تةگئن دةگةن سوزدةر.

بذل ءوتة اؤئر كةزةث بولدئ، بيؤدجةتتئث جئرتئعئن تذرلئ تاسئلدةرمةن جاماؤعا تؤرا كةلدئ. مذعالئمدةردئث، دارئگةرلةردئث جانة باسقا دا بيؤدجةت قئزمةتكةرلةرئنئث ةثبةكاقئسئن تولةؤگة اقشا جةتپةي جاتتئ. بارئمئزدئ تولعاندئرعان ماسةلة: ولاردئث بارئن قارجئمةن قامتاماسئز ةتة الامئز با، سودان داؤلاسئپ جذرئپ، پرةزيدةنتتئث الدئنا جذگئندئك. سول كةزدةگئ ءذلكةن ءورلةؤ ةسئمنةن كةتپةيدئ. بارلئعئ دا جاثا جانة قاجةتتئ ماسةلةلةردئ ةنگئزؤگة تئرئستئ، بئز مةكتةپتةردةن بئلئمدئ، عئلئمدئ جانة تاعئ باسقالارئن قالاي قولداؤ كةرةك دةگةن ماسةلةگة وراي ذسئنئستارئ مةن تئلةكتةرئن جةتكئزگةن كوپتةگةن حاتتار الدئق.

پرةزيدةنت مةنئ شاقئرئپ الئپ، بذل ماسةلةگة وراي ءئستئث جايئ باسقا ةلدةردة، مئسالعا تذركييادا قالاي شةشئلئپ وتئر ةكةن، دةپ سذرادئ. مةن تذركيياداعئ بئلئم جذيةسئمةن تانئس بولاتئنمئن، ءويتكةنئ سول كةزدة ق.-ا.ياساؤي اتئنداعئ قازاق-تذرئك حالئقارالئق ؤنيأةرسيتةتئنئث رةكتورئ بولئپ قئزمةت اتقاردئم. مةن تذركييا ءوتة دامئعان ةل بولعانئمةن، حالقئنئث بئر بولئگئ شالا ساؤاتتئ، ءويتكةنئ كوپشئلئگئ وقؤ اقئسئن تولةي المايدئ. تذركييادا تةگئن بئلئم 4 سئنئپقا دةيئن بولاتئن، سوثئنان 8-ئنشئ سئنئپقا دةيئن تةگئن بئلئم بةرؤدئ قامتاماسئز ةتة باستاعانئن ايتتئم. پاكئستانداعئ جاعداي دا وسئعان ذقساس بولاتئن. نذرسذلتان ءابئشذلئ مةنئث سوزئمدئ تئثداپ بولعاننان كةيئن، ونئث شةشئمئن زاثعا ةنگئزدئك: بارلئعئ دا ورتا بئلئم الؤعا مئندةتتئ: مئندةتتئ جانة تةگئن. پرةزيدةنتتئث وسئ دانا شةشئمئ ةلئمئزدئث بئلئم سالاسئنئث گذلدةنؤئنة نةگئز قالادئ.

- ةندئ سوثعئ سذراق: رةسپؤبليكا ةكونوميكاسئ دامؤئنئث  ءئيندؤسترييالئق-يننوأاسييالئق ستراتةگيياسئنداعئ عئلئمنئث ورنئ قانداي؟

- ءوكئنئشكة وراي، وداق تاراعاننان كةيئن بئزدئث ءئيندؤسترييالئق كاسئپورئندارئمئز ءوزدةرئنئث الدئثعئ شةپتةرئنةن ايئرئلئپ قالدئ، ءويتكةنئ كةثةستئك كةزةثدةگئ عئلئم مةن ءوندئرئس اراسئنداعئ كوپئر جويئلدئ جانة ءالئ كذنگة دةيئن تولئعئمةن قالپئنا كةلتئرئلگةن جوق. قازاقستان - ءئيندؤسترييالئ-اگرارلئ ةل، سوندئقتان دا عئلئمدئ ناق وسئ باعئتتا دامئتؤ قاجةت، الايدا وتاندئق عئلئمنئث جةتئستئكتةرئنئث بذلارعا جانة ءونةركاسئپتئث باسقا دا سالالارئنا ةندئرئلؤئ ماردئمسئز.

 عئلئمي زةرتتةؤلةر، ءئيننوأاسييالار جانة عئلئمدئ قاجةتسئنةتئن ءوندئرئستةر قذرؤ قازاقستان ةكونوميكاسئن دامئتؤدئث ةكپئندئ باعئتئ بولؤعا تيئس.

الةمدئك قارجئ داعدارئسئنئث قيئن كةزةثدةرئنة قاراماستان، عئلئمدئ قارجئلاندئرؤ كولةمئ  ذلعايئپ وتئرعانئن، ةلدة كةن-گةولوگييا، مةتاللؤرگييا، حيمييا، سونئث ءئشئندة مذناي-حيمييا، سونداي-اق مةديسينا جانة اؤئل شارؤاشئلئعئ جانة باسقا دا سالالارداعئ جةتةكشئ عئلئمي مةكتةپتةر ساقتالئپ قالعانئن ايتؤعا تيئسپئن. دةگةنمةن، رةسپؤبليكا ةكونوميكاسئن دامئتؤدئث ءئيندؤسترييالئق-يننوأاسييالئق ستراتةگيياسئنا بايلانئستئ بئز اقئلدئ ةكونوميكاعا كوشؤ ءذشئن عئلئمدئ قاجةتسئنةتئن تةحنولوگييالاردئ زةرتتةؤگة كوبئرةك كوثئل بولؤئمئز قاجةت، ال ول ءذشئن جاثا جابدئقتار، زةرتحانالار جانة بذرئنعئشا - جاس كادرلار كةرةك.

- سذحباتئثئزعا راحمةت، سئزدئ مةرةكةمةن قذتتئقتايمئن!

 

 

 

سوڭعى جاڭالىقتار