بوگةمباي اقشا ذلئ،
قاراتاؤ بوكتةرئندةگئ بوگةن وزةنئ بويئندا تؤعان. 18 عاسئرداعئ قازاق باتئرلارئنئث جاسئ ذلكةن اقساقالئ بولعاندئقتان ونئ حالئق اثئزدارئندا ارداقتاپ «قانجئعالئ قارت بوگةمباي» دةپ اتاپ كةتكةن. قارابالتا تذبئندة قئرعئزدارمةن بولعان شايقاستا بوگةمباي باتئر 77 جاستا بولعان دةسةدئ. ارعئننئث قانجئعالئ رؤئنان، باتئرلار اؤلةتئنةن شئققان. اتاسئ الدةؤئن باتئر ةسئم حان اسكةرئنئث قولباسشئسئ، اكةسئ اقشا باتئر تاؤكة حاننئث 80 مئث قولئن باسقارعان ساردار بولعان. بوگةمباي 1708 جئلئ (كةيبئر دةرةكتةردة 1709 جئلئ) ءاز تاؤكةنئث بذيرئعئمةن 30 مئث جاساقتئ باستاپ، قازاق ةلئنئث بةرةكةسئن الا باستاعان كازاك-ورئستاردئ تذرة قؤئپ، ةدئلدةن ارئ اسئرئپ تاستاعانئ تؤرالئ دةرةكتةر ساقتالعان. وسئ ذرئستا بوگةمباي العاش رةت ةرلئگئمةن كوزگة تذسكةن. بوگةمباي جوثعارلارعا قارسئ 100-دةن استام شايقاسقا قاتئسقان. «قازاقتئث قامال-قورعانئ» (بذحار جئراؤ) باهادذر بوگةمباي قازاق حالقئنئث ابئلاي حان باستاعان ذزاق جئلدارعئ ذلت بئرلئگئ كذرةسئنئث ذيئتقئسئ بولعان.
1710 جئلئ قاراقذمدا وتكةن ءذش ءجذز قازاقتارئنئث قذرئلتايئندا بذكئل قازاقتئق جاساق قذرئلئپ، جوثعار شاپقئنشئلئعئنا تويتارئس بةرؤ جوسپارئ تالقئلاندئ. بذل جيئندا كوشئپ كةتئپ جان ساقتاؤدئ ذسئنعاندار دا بولعان، بئراق سول كةزدة ةرلئگئمةن ايگئلئ بولعان رؤباسئ بوگةمباي بذنداي ارةكةتتةردئث ءبارئن تئيعان. وسئ قذرئلتايدا بوگةمباي باتئر ءذش جذزدئث باس ساردارئ بولئپ سايلانعان. 1726 جئلئ بوگةمباي باستاعان قازاق قولئ بذلانتئ وزةنئنئث بويئندا قالماقتارعا قارسئ كذيرةتة سوققئ بةرگةن. 1727 جئلئ كوكتةمدة قوجابةرگةن باستاعان قازاق،تاتار جاساعئمةن تئزة قوسئپ، بوگةمباي باستاعان قازاق،نوعاي،قاراقالپاقتئث بئرئككةن اسكةرئ نيياز، ايؤلئ تاؤلارئنئث ةتةگئندة جوثعارلارمةن بولعان شايقاستا جةثئسكة جةتكةن. «اثئراقاي شايقاسئندا» ورتا جذز قولئن باسقارعان بوگةمباي باتئر قاراكةرةي قابانباي، شاقشاق جانئبةك، كةرةي جانئبةك باتئرلارمةن تئزة قوسا وتئرئپ، قازاق ةلئنئث تذتاستئعئن ساقتاپ قالؤدا ةرةكشة ةرلئك كورسةتكةن. بوگةمباي جايئق، ويئل، جةم وزةندةرئ بويئ مةن ةرةيمةنتاؤ، قارقارالئ، اياگوز، تذركئستان، شؤ بويئ، جةتئسؤ ءوثئرئ، قئرعئز جةرلةرئندةگئ شايقاستاردا قول باستاعان. 1756-1758 جئلدارئ ءبئرئنشئ رةت شئعئس تذركئستانعا كةلگةن قئتاي اسكةرئمةن بولعان ايگئلئ تالقئ سوعئسئندا قئتاي اسكةرئنة قاتتئ سوققئ بةرئپ، ولاردئ ءذرئمشئدةن اسئرا قؤعان.
باتئر جورئقتارئن، قوعامدئق ئستةرئن 1696-1697 جئلدارداعئ جوثعار قالماقتارئمةن شايقاستارئ، 1710 جئلعئ قاراقذمدا بذكئل قازاق ةلئ جاساعئنئث قولباسئ بولؤئ، 1723-1729 جئلدارداعئ قازاق ةلئنئث جوثعارلاردان جاپپاي جةثئلئسئ مةن ونان كةيئنگئ حالقئمئزدئث سئرتقئ جاؤعا بةرگةن تويتارئستارئن ذيئمداستئرؤئ، 1731-1735 جئلدارداعئ ورتا ءجذز بةن رةسةي قارئم-قاتئناسئن ئثعايلاستئرؤ شارالارئن جذزةگة اسئرؤئ، 1750-1760 جئلدارداعئ التاي-تارباعاتاي، جةتئسؤ جورئقتارئن ذيئمداستئرؤئ دةپ 5 كةزةثگة بولئپ قاراستئرؤعا بولادئ.
XVIII عاسئردئث وتئزئنشئ-قئرقئنشئ جئلدارئ بوگةنباي باتئر، كورشئ ةلدةرمةن كةلئسسوزدةر جذرگئزؤ ماسةلةسئنة ةتةنة ارالاسقان. 1761 جئلئ ابئلاي حاننئث ذلئ ءادئل جذرگئزگةن قئتاي ئيمپةريياسئ مةن قازاق حاندئعئ اراسئنداعئ كةلئسئمگة قاتئسقان.
بوگةمباي جاسئ ذلعايعان شاعئندا اؤئرئپ قايتئس بولعان. ءمايئتئن تذركئستانداعئ قوجا احمةت ياسساؤي مةشئتئنة جةرلةؤ ءذشئن باتئردئث دةنةسئن تازا ارؤلاپ، بئلعارئعا وراپ، قئس بويئ سورةگة قويئپ ساقتاعان. 1776 جئلئ كوكتةمدة بالاسئ تذرانالئ مةن قانجئعالئ ايتباي اتكةلتئرذلئ باستاعان ةلدئث ئيگئ جاقسئلارئ باتئردئث سذيةگئن نارعا تةثدةپ، تذركئستانعا جةتكئزئپ، قوجا احمةت ياسساؤي مةشئتئنة جةرلةگةن. بوگةمباي باتئردئث دةنةسئ سورةگة قويئلعان جةر بذگئنگة دةيئن ةرةيمةن وثئرئندة «بوگةمباي سورةسئ» دةپ اتالادئ. بوگةمباي باتئردئث ةرلئگئن قوجابةرگةن جئراؤ «ةلئم-اي» اتتئ تاريحي داستانئندا جئرلاپ، «ةر بوگةمباي» اتالاتئن قيسسا شئعارعان. بذقار، ذمبةتةي، كةرةي جانكئسئ، سةگئز سةرئ بوگةمباي باتئرعا داستاندار ارناعان. بوگةمباي باتئردئث بالاسئ تذرانالئ، نةمةرةسئ باپان بي، ونئث بالاسئ سابدةن (ساققذلاق بي) دة ءوز زامانئندا اتاقتئ ادامدار بولعان.
1991 جئلئ استانا-پاألودار، ةرةيمةنتاؤ-پاألودار توعئسقان جول تورابئندا بوگةمباي باتئرعا ارناپ ةسكةرتكئش ورناتئلدئ.
دةرةككوزئ:
قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ