التىن وردا تاريحى تۋرالى قاتە تۇسىنىكتەردى جوياتىن كەز كەلدى - جاقسىلىق ءسابيتوۆ
استانا. KAZINFORM - بەلگىلى تاريحشى جاقسىلىق ءسابيتوۆ التىن وردا تاريحى تۋرالى قاتە تۇسىنىكتەردى تۇزەپ، جاڭا كىتاپ جازاتىنىن ايتتى.
تاريحشى قازىرگى وقۋلىقتاردا ءالى كۇنگە دەيىن XIX عاسىردان قالعان قاتەلەر بارىن ايتادى.
ماسەلەن، 1830 -جىلدارى رەسەي عىلىم اكادەمياسى التىن وردا تاريحى تۋرالى ەڭ ۇزدىك كىتاپ جازۋعا بايقاۋ جاريالاعان. بايقاۋعا جالعىز قاتىسۋشى اۆستريالىق شىعىستانۋشى يوزەف فون حاممەر-پۋرگشتال بولعان.
- ول ورىس جىلنامالارىن بىلمەگەن، ءبىراق شىعىس دەرەككوزدەرىن جاقسى مەڭگەرگەن. الايدا ونىڭ ەڭبەگىن رەسەيلىك تاريحشىلار سىنعا العان، - دەيدى ج. ءسابيتوۆ.
حاممەر- پۋرگشتال اق وردا جوشى ۇلىسىنىڭ شىعىسىندا، ياعني قازىرگى قازاقستان اۋماعىندا ورنالاسقان دەپ ەسەپتەگەن. ال رەسەيلىك عالىمدار ول جەردە كوك وردا بولعانىن العا تارتقان.
- بۇل داۋعا شوقان ءۋاليحانوۆ ارالاسىپ، مۇنداي تارتىستىڭ ءمانى جوق ەكەنىن جازعان. شىن مانىندە، اق وردا مەن كوك وردا رەزيدەنتسيالار ەدى. ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن وسى قاتە دەرەكتەر ەنگەن وقۋلىقتاردى وقىپ كەلەمىز. ال بۇل قاتەنى شوقان ءۋاليحانوۆ ەكى ءجۇز جىل بۇرىن تۇزەتىپ كەتكەن، - دەدى تاريحشى.
جاقسىلىق ءسابيتوۆ قازىرگى ۋاقىتتا التىن وردا تاريحىن زەرتتەۋمەن اينالىسىپ ءجۇر. جاقىن ۋاقىتتا التىن وردا تۋرالى قىسقا، ءبىراق مازمۇندى عىلىمي كىتاپ جازۋدى جوسپارلاپ وتىر.
- عىلىمي فورمات حالىققا كۇردەلى، سەبەبى ونداعى تەرميندەر مەن وقيعا جەلىسىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر دايىندىق، ءبىلىم قاجەت. ال بۇل جاڭا كىتاپتىڭ ماقساتى - قاراپايىم وقىرماندى التىن وردا تاريحىمەن تولىقتاي تانىستىرۋ. ونى وقىعاندا ادام مۇلدە بىلمەيتىن دەڭگەيدەن باستاپ، سوڭىندا بۇل تاقىرىپتى تەرەڭ تۇسىنەتىن دارەجەگە جەتۋى كەرەك، - دەيدى تاريحشى.
بۇل باعىتتا تەك كىتاپ جازۋ عانا ەمەس، جالپى التىن وردا تاقىرىبىن كەڭىنەن تانىتۋ ماسەلەسى تۇرعانىن ايتادى.
- قازىر عالىمدار جاڭا «قازاقستان تاريحىنىڭ اكادەميالىق باسىلىمى» اياسىندا ءۇشىنشى تومدى التىن وردا كەزەڭىنە ارنالعان بولەك ەڭبەك رەتىندە جازىپ جاتىر. سونىمەن قاتار تەك التىن وردا تاريحىنا ارنالعان بىرنەشە تومدىق ىرگەلى جوبا دا قولعا الىندى.
دەرەكتەر مەن نۋميزماتيكالىق ماتەريالدارعا قاراساق، التىن وردا داۋىرىندە شامامەن جۇزگە جۋىق حان بيلىك ەتكەن. ءۇش عاسىر، 1206 -جىلدان 1502 -جىلعا دەيىنگى كەزەڭدى قامتيتىن بۇل تاريح وقيعالارعا اسا باي. ەگەر وسى كەزەڭ بويىنشا كوركەم سەريال تۇسىرەتىن بولساق، كەمى سەگىز ماۋسىمعا جەتەتىن تۋىندى شىعادى. ءار ماۋسىمنىڭ وزىنە ءتان ساياسي شيەلەنىسى مەن وقيعالارى بار. ءتىپتى سيۋجەت سانى مەن كۇردەلىلىگى جاعىنان «يگرا پرەستولوۆ» سەريالىمەن سالىستىرۋعا بولادى.
مىسالى، بەركە حاننىڭ ءومىرىن الساق، ناعىز كوركەم فيلمگە لايىق وقيعا. ونىڭ ءومىربايانىندا ستسەناريي جانرىنىڭ بارلىق زاڭدىلىعى بار. ءار حاننىڭ تاعدىرىندا وسىنداي سيۋجەتتەر جەتەرلىك. سوندىقتان فيلمدەردەن بولەك، كوميكستەر، ءتىپتى ۇستەل ويىندارىن جاساۋعا بولادى. ماسەلەن، باتۋ مەن بەركە تۋرالى تاريحي كوميكس جاستار ءۇشىن تاماشا فورمات بولار ەدى، - دەيدى ول.
قازىرگى تاڭدا جاقسىلىق ءسابيتوۆ توبى جاساندى ينتەللەكت كومەگىمەن تاريحي بەينەروليكتەر جاساۋدى دا قولعا الىپ جاتىر. ءبىراق ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل باعىتتا كاسىبي مامانداردىڭ ارالاسۋى اسا قاجەت.
- بىزدە تاريحتى تەرەڭ بىلەتىن ماماندار مەن تاريحتان حابارى از قوعام بار. ءبىراق عالىمدار مەن سول قوعامنىڭ اراسىندا التىن كوپىر جوق. سوندىقتان تاريحتى تۇسىنىكتى ءارى تارتىمدى ەتىپ جەتكىزۋدى وسى كىتاپتان باستاعىمىز كەلەدى. قازىر مەملەكەت عىلىمدى قارجىلاندىرا باستادى، ءبىراق تاريحتى تانىمال ەتۋ، كەڭ ناسيحاتتاۋ جاعى ءالى كەمشىن تارتىپ تۇر. پودكاستار بار، ءبىراق بىزگە كوركەم فورماتتاعى، اسەرلى جوبالار كەرەك، - دەيدى ول.
ايتا كەتەيىك، تاريحشىمەن كەزدەسۋدى MARWIN/Meloman دۇكەندەر جەلىسى ۇيىمداستىردى. جىل سايىن مىڭداعان وقىرماندى بىرىكتىرەتىن BOOKFEST بيىل دا اۋقىمدى باعدارلاما ۇسىنىپ وتىر:
- ۇزدىك كىتاپتار جەڭىلدىكتى باعامەن؛
- سىيلىقتار مەن توسىنسىيلار ۇتىستارى؛
- وتاندىق جانە شەتەلدىك اۆتورلارمەن كەزدەسۋلەر؛
- تانىمال كاسىپكەرلەرمەن اشىق سۇحباتتار؛
- شەبەرلىك ساعاتتارى، دارىستەر جانە اۆتوگراف- سەسسيالار.
فەستيۆال اياسىندا ءارتۇرلى جاستاعى، ءتۇرلى قىزىعۋشىلىقتاعى ادامداردى بىرىكتىرەتىن ۇلكەن ادەبي الاڭ قالىپتاسادى. ونىڭ باستى ماقساتى - وقىرمانداردى الەمدىك ادەبي جاۋھارلارمەن تانىستىرۋ، وقۋ مادەنيەتىن كۇندەلىكتى ءومىر سالتىنا اينالدىرۋ جانە وتاندىق اۆتورلاردى قولداۋ. شارا اتالعان دۇكەن جەلىسى بار قالالاردىڭ بارىندە 31 قازانعا دەيىن جالعاسادى.
جاقىندا وسى جوبا اياسىندا بەلگىلى قالامگەر بايانعالي ءالىمجانوۆتىڭ بالالارعا ارنالعان «400 ءتاتتى تاقپاق» اتتى تاقپاقتار جيناعىنىڭ تانىستىرىلىمى وتكەن بولاتىن.
اۆتور
ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى
