التىن داۋىردەن كەيىن: ۇلى بريتانيا قىتايمەن قارىم-قاتىناستى جاڭا دەڭگەيگە شىعارۋدىڭ جولىن ىزدەپ وتىر
استانا. KAZINFORM - بەيجىڭنىڭ ىقپالى مەن باسەكەلەستىككە بايلانىستى الاڭداۋشىلىق اياسىندا لوندون قىتايمەن ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ ءبىرىزدى ستراتەگياسىن قالىپتاستىرۋعا تىرىسىپ جاتىر، دەپ جازدى Kazinform اگەنتتىگىنىڭ مەنشىكتى ءتىلشىسى.
«التىن داۋىردەن» - جاڭا شىندىققا
دۇيسەنبى كۇنى ۇلى بريتانيا پارلامەنتىندە قىتايمەن بولاشاق قارىم-قاتىناسقا ارنالعان تىڭداۋلار ءوتتى. ساراپشىلار باستى سۇراققا جاۋاپ ىزدەدى: «التىن ءداۋىر» دەپ اتالعان ىنتىماقتاستىق كەزەڭىنەن كەيىن بەيجىڭ بريتان ساياساتىندا قانداي ءرول اتقارۋى ءتيىس؟
«التىن ءداۋىر» تەرمينى ۇلى بريتانيا مەن قىتاي اراسىنداعى قاتىناستارعا قاتىستى 2010 -جىلداردىڭ ورتاسىندا پايدا بولدى. سول كەزدە پرەمەر-مينيستر دەۆيد كەمەرون بەيجىڭمەن ەكونوميكالىق بايلانىستى كۇشەيتىپ، ينۆەستيتسيالار مەن ساۋدانى كەڭەيتۋگە باسىمدىق بەردى.
الايدا ونجىلدىقتىڭ سوڭىنا قاراي ريتوريكا وزگەردى. ا ق ش پەن قىتاي اراسىنداعى باسەكەلەستىكتىڭ كۇشەيۋى جانە قاۋىپسىزدىك پەن تەحنولوگيا ماسەلەلەرىنە بايلانىستى الاڭداۋشىلىقتىڭ ارتۋى بريتان ساياساتىن ايتارلىقتاي قاتاڭداتتى. ەندى لوندوندا بەيجىڭنىڭ ىقپالى وسكەن جاعدايدا ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋ قاجەتتىگى ءجيى ايتىلادى.
وسى جاعداي اياسىندا بىلتىر بيلىككە كەلگەن لەيبوريستەر ۇكىمەتى پرينتسيپتەر مەن پراگماتيزم اراسىندا تەپە-تەڭدىك تابۋعا تىرىسىپ وتىر. پرەمەر-مينيستر كير ستارمەردىڭ كابينەتى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى قايتا جاڭعىرتىپ، قىتاي ينۆەستيتسياسىن تارتۋعا مۇددەلى. دەگەنمەن، ول ستراتەگيالىق ماڭىزدى سالالاردا قاتاڭ باقىلاۋدى ساقتاپ، دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا ادالدىعىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
ساقتىق تانىتقانىمەن، ەكى ەل اراسىنداعى بايلانىس سوڭعى ۋاقىتتا جاندانا ءتۇستى. رەسمي كەزدەسۋلەر جيىلەگەن، ءبىراق ولاردىڭ مازمۇنى ازىرگە جاريا ەتىلمەيدى. دەگەنمەن بريتان ساياسي ەليتاسى ىشىندە بەيجىڭمەن قاتىناستى قالپىنا كەلتىرۋ قانشالىقتى ورىندى دەگەن سۇراققا كەلگەندە ءبىرىڭعاي پىكىر جوق.
«ءبىرىزدى ساياسات جوق»: حاوستىڭ اراسىنداعى پراگماتيزم
گونكونگتىڭ بۇرىنعى گۋبەرناتورى، قازىر لوردتار پالاتاسىنىڭ مۇشەسى كريستوفەر پاتتەن تىڭداۋلاردا ۇلى بريتانيانىڭ قىتايعا قاتىستى ءالى كۇنگە دەيىن ءبىرىزدى جانە تۇراقتى ستراتەگيا قالىپتاستىرماعانىن ايتتى.
- قىتايدىڭ بىزبەن قارىم-قاتىناسىن قالاي شەبەر قۇرىپ وتىرعانىن كورۋ ءبىز ءۇشىن وڭاي، ءبىراق ءبىز ءوز تاراپىمىزدان وعان قالاي قارايتىنىمىز تۇسىنىكسىز. ءبارى رەتسىز جانە ۇكىمەت قىتايعا قاتىستى ماڭىزدى شەشىم قابىلداۋعا قابىلەتسىز سياقتى كورىنەدى، - دەدى ول.
پاتتەننىڭ ايتۋىنشا، لوندوننىڭ قىتايمەن ساياسي قايشىلىقتار ەكونوميكاعا اۋىر سوققى اكەلەدى دەگەن قورقىنىشى شىندىققا جاناسپايدى.
- ءبىزدىڭ ساياساتتا ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ءبىر جاڭساق پىكىر بار - ەگەر قىتايمەن كەلىسپەسەك، ەكسپورت پەن ەكونوميكالىق بايلانىس مىندەتتى تۇردە زارداپ شەگەدى. ءبىراق فاكتىلەر بۇنى راستامايدى، - دەدى ول.
ول ءتىپتى شيەلەنىس كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا كولەمى وسكەنىن ەسكە سالدى. پاتتەننىڭ پىكىرىنشە، قىتاي ەڭ الدىمەن پراگماتيكالىق مۇددەسىن باسشىلىققا الادى - ساياسي احۋالعا قاراماستان، وزىنە پايدالى تاۋاردى ساتىپ الادى. سوندىقتان لوندون ءوز پرينتسيپتەرىن قورعاۋ كەزىندە بەيجىڭدى «رەنجىتىپ الۋدان» قورىقپاۋى كەرەك.
قىتاي ۇلى بريتانيانى «باتىس اليانسىنىڭ بولىگى» رەتىندە كورەدى
«بريتان- قىتاي ورتالىعىنىڭ» ءتورايىمى يزابەل حيلتون قىتاي ۇلى بريتانيانى جەكە ساياسي كۇش رەتىندە ەمەس، باتىس كواليتسياسىنىڭ ەلەمەنتى رەتىندە قابىلدايتىنىن ايتتى.
- قىتاي ءۇشىن ۇلى بريتانيا ءىرى ساۋدا سەرىكتەسى ەمەس، ءبىراق ول ءالى دە عالامدىق ىقپالعا يە: بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى مۇشەسى رەتىندە، الەمدەگى بەسىنشى ەكونوميكا جانە اسىرەسە جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى قىزمەت كورسەتۋشى ەل رەتىندە. ستراتەگيالىق تۇرعىدان ۇلى بريتانيا قىتاي ءۇشىن ماڭىزدى، سەبەبى ول ناتو مۇشەسى جانە ا ق ش-تىڭ جاقىن وداقتاسى بولعاندىقتان، بەيجىڭ ونى نە بەيتاراپتاندىرۋى، نە ەسكەرۋى كەرەك كۇش رەتىندە كورەدى، - دەدى حيلتون.
ونىڭ ايتۋىنشا، ەۋروپالىق وداقتان شىققاننان كەيىن لوندوننىڭ قىتاي الدىنداعى ىقپالى ايتارلىقتاي السىرەگەن.
- ءبىز ە و قۇرامىندا بولعاندا، قىتاي ءۇشىن ەڭ ءىرى ساۋدا بلوگىنىڭ بولىگى ەدىك. سوندىقتان ەۋرووداقتان شىعۋ - ىقپالىمىزدىڭ ەداۋىر تومەندەۋىنە الىپ كەلدى. بۇل ءبىزدى قىتايدىڭ ىقتيمال قىسىم تۇرلەرىنە الدەقايدا وسال ەتتى، - دەدى ول.
قىتاي - قارسىلاس، ءبىراق جاۋ ەمەس
بريتاندىق بارلاۋ قىزمەتىنىڭ بۇرىنعى قىزمەتكەرى نايدجەل ينكستەر تىڭداۋلاردا قىتايدى جاۋ ەمەس، ستراتەگيالىق سىن-تەگەۋرىن رەتىندە قاراستىرۋعا شاقىردى.
«مەنىڭ ويىمشا، قىتاي ۇلى بريتانيا ءۇشىن كەڭەس وداعى سەكىلدى ەكزيستەنتسيالدىق قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعان جوق. قىتاي - بۇل سىن- قاتەر، كەي جاعدايدا قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن، ءبىراق ءبىز ەلەمەي وتە المايتىن جانە ءوزارا ارەكەتتەسۋگە ءتيىس ەل»، - دەدى ول.
ينكستەردىڭ ايتۋىنشا، بەيجىڭدە «شىعىس وركەندەپ، باتىس السىرەپ بارادى» دەگەن تۇسىنىك ورنىققان، سوندىقتان قىتاي بارعان سايىن بەلسەندىرەك ارەكەت ەتە باستادى.
«مەنى الاڭداتاتىنى - ا ق ش-تا قىتايدىڭ دامۋ شەگىنە جەتكەنى تۋرالى پىكىردىڭ تارالۋى. بۇل كوزقاراس ولاردىڭ قىتايعا قاتىستى ساياساتىن، اسىرەسە ساۋدا سالاسىندا قالىپتاستىرىپ وتىر. قىتايدى باعالاماۋ قاۋىپتى، ويتكەنى ونىڭ ناقتى ءارى ەلەۋلى مۇمكىندىكتەرى بار»، - دەپ ەسكەرتتى ساراپشى.
پارلامەنتتى جاسىرىن شەتەلدىك ىقپالدان قورعاۋ
تەرروريزم جانە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ساراپشى دجوناتان حولل ۇلى بريتانيا پارلامەنتىن جاسىرىن شەتەلدىك ىقپالدان قورعاۋدى كۇشەيتۋ قاجەت ەكەنىن ايتتى. ونىڭ پىكىرىنشە، قىتايدى ۇلى بريتانيانىڭ جاڭا «شەتەلدىك ىقپالداردى تىركەۋ» تەتىگىنىڭ كۇشەيتىلگەن دەڭگەيىنە ەنگىزۋ كەرەك.
بۇل جۇيە ا ق ش-تاعى «شەتەل اگەنتتەرىن تىركەۋ تۋرالى زاڭعا» ۇقساس جانە شەتەل ۇكىمەتتەرىنىڭ مۇددەسىندە ارەكەت ەتەتىن لوببيستەر مەن كەڭەسشىلەردىڭ قىزمەتىن اشىق ەتۋگە باعىتتالعان.
باعدارلاما ەكى دەڭگەيدەن تۇرادى:
ساياسي دەڭگەي - شەتەل مەملەكەتتەرىنىڭ اتىنان جۇرگىزىلەتىن كەز كەلگەن لوببيستىك ارەكەتتى تىركەۋ؛
كۇشەيتىلگەن دەڭگەي - ۇلى بريتانيانىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىنە قاۋىپ توندىرەتىن ەلدەرگە ارنالعان.
قازىر بۇل تىزىمگە رەسەي مەن يران كىرەدى. حوللدىڭ قىتايدى قوسۋ جونىندەگى ۇسىنىسى لوندوننىڭ بەيجىڭ ىقپالىنا قاتىستى الاڭداۋشىلىعىنىڭ كۇشەيگەنىن كورسەتەدى.
تىڭداۋلار بارىسىندا قاتىسۋشىلار ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك، ادام قۇقىقتارى مەن ەكونوميكالىق مۇددەلەر اراسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى. بەيجىڭگە قاتىستى ساياساتتا گەرمانيا مەن جاپونيانىڭ تەڭگەرىمدى، پراگماتيكالىق تاسىلدەرى مىسال رەتىندە كەلتىرىلدى. سونداي-اق اۆستراليا، جاڭا زەلانديا، جاپونيا جانە وڭتۇستىك كورەيامەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتىپ، قىتايمەن ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ كەلىسىلگەن ستراتەگياسىن ازىرلەۋ قاجەتتىگى ايتىلدى.
