الاڭداپ ەلدى، الاڭعا بەتتەدى: جەلتوقسانشى وسكەمەندە جاستاردىڭ الاڭعا قالاي جينالعانىن ەسكە الدى

«جەلتوقسان جەلى» ءانى قوسىلسا گۇلجان كاريمگازينانىڭ كوزىن جاس تورلاپ، كەۋدەسىن مۇڭ كەرنەيدى. ارادا 37 جىل اتتاي زۋلاپ وتە شىعىپتى. الايدا سول ءبىر ساتتەر ءالى كۇنگە دەيىن ونىڭ جادىندا. قالاي ۇمىتسىن؟! جاستاردى الاڭعا شاقىرعانى ءۇشىن جارتى جىلدان استام ۋاقىتىن تۇرمەدە وتكىزگەن. قىزدارىنىڭ سوتتالعانى اكە-شەشەسىنە دە قورعاسىنداي اۋىرتپالىق تۇسىرگەن-تۇعىن. الايدا بۇعان مويىماي، شىدامدىلىقتى شىراق، تاباندىلىقتى تىرەك ەتكەن ولار ءبارىن دە كوتەرە ءبىلدى.

وسى رەتتە، Kazinform اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى شىعىسقازاقستاندىق جەلتوقسانشىمەن سۇحبات قۇرعان بولاتىن.

- جەلتوقسان وقيعاسى كەزىندە نەشە جاستا ەدىڭىز؟

- 1969 -جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسى كۇرشىم اۋدانى قۇيعان اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدىم. سونداعى ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ، وسكەمەندەگى كووپەراتيۆتىك تەحنيكۋمعا وقۋعا ءتۇستىم. تاڭداعان ماماندىعىم - تاۋارتانۋ. 1986 -جىلى جەلتوقسان كوتەرىلىسى بولعان كەزدە 3-كۋرستا وقىپ ءجۇردىم. بۇل ەڭ اقىرعى كۋرسىم ەدى. ديپلوم الۋعا از ۋاقىت قالعان.

- سول كەزدە الماتى قالاسىندا بولعان جاعدايدى جۇرت تۇگەلدەي دەرلىك بىلەدى. ول تۋرالى تالاي ايتىلدى دا، جازىلدى دا. ال وسكەمەندەگى احۋال قانداي ەدى؟ كۋاگەر رەتىندە ايتىپ بەرسەڭىز…

- جەلتوقسان وقيعاسىن ەسكە الۋ، ونى ايتىپ جەتكىزۋ وتە قيىن. ايتا باستاسام كەۋدەمدى وكسىك قىسىپ، جانارىما ەرىكسىز جاس كەلەدى… نەگىزى جەلتوقسان وقيعاسى ەمەس، جەلتوقسان كوتەرىلىسى دەپ ايتقان دۇرىس. سەبەبى وقيعا دەگەن ءبىر جەردە عانا بولعان ءسات. ال جەلتوقساندا قازاقستان قالالارىندا قالىڭ جۇرت كوتەرىلدى.

اۋەلى الماتىدا جاستار الاڭعا شىعىپ، «قازاقتى قازاق باسقارسىن!» دەپ ۇرانداعاندارىن ەسىتتىك. ساباقتا بولعانبىز. اۋىزدان اۋىزعا ءسوز تاراپ كەتتى. قولداي جونەلدىك. ءبىز دە ەل پاتريوتى ەكەنىمىزدى كورسەتكىمىز كەلدى.

فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە ارحيۆىنەن

- سىزدەردىڭ توپتارىڭىزدا وقىپ جاتقان جاستار تۇگەل دەرلىك قولدادى ما؟

- بارلىعى قولدادى دەپ ايتا المايمىن. ءبىراق كوبىسى دەۋگە بولادى. «الماتىلىق جاستارمەن بىرگە ەكەنىمىزدى ءبىلدىرىپ، ولارعا قالاي ءۇن قوسساق؟» دەپ كۋرستاستارىم، قۇربىلارىم دينارا بۋزۋبايەۆا، باقىت قاليبايەۆا، امانگۇل الىمبايەۆا، باقىتگۇل ءتۇسىپوۆا، جانار نۇراحمەتوۆامەن اقىلداستىق. ءبارىمىز 17-18 جاس ارالىعىندامىز.

- الاڭعا شىعۋ جايلى ۇسىنىستى كىم ايتتى؟

- ءبىرىنشى بولىپ الاڭعا باستاعان - شىعىس قازاقستان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرى. ولار قاعازعا ۇندەۋ جازىپ، جان-جاققا تاراتتى. سول قاعازداردىڭ ءبىرى بىزگە دە جەتتى. ۇندەۋدىڭ ءماتىنىن پاراقشالارعا كوشىرىپ جازىپ، ونى قالا كوشەلەرىنە ءىلىپ شىعۋعا ۋاعدالاستىق.

- ۇندەۋدە نە دەپ جازىلعانى ەسىڭىزدە مە؟

- ءيا. «قازاقستان تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقان الماتىلىق جاستاردى قولدايىق! سول ءۇشىن الاڭعا شىعايىق!» دەپ باستالاتىن. ارى قاراي الاڭعا شىعاتىن كۇنى مەن ساعاتى جازىلىپ تۇردى.

- ارى قاراي ءسوزىڭىزدى جالعاساڭىز…

- ول كەزدە كومپيۋتەر دەگەن جوق قوي. قالام مەن قاعازدى الىپ، ۇندەۋ ءماتىنىن كوشىرۋمەن بولدىق. تالاي ۋاقىتىمىز كەتتى. ساباق ۇستىندە دە جازىپ وتىردىق. جازىپ بولعان سوڭ قىزدار كوشەلەردى ءبولىسىپ، پاراقشالاردى قابىرعالارعا جابىستىرۋعا، حالىققا تاراتۋعا كەتتىك. اينالاعا «22-جەلتوقساندا الاڭدا بولايىق» دەپ ۇران تاستادىق.

الايدا دىتتەگەن كۇنى ءبىزدى ك گ ب قىزمەتكەرلەرى الىپ كەتتى. سوندا ءبىراز ۇستاپ، جاتاقحاناعا جەتكىزىپ تاستادى دا «الاڭعا شىقپاڭدار!» دەپ قاتاڭ ەسكەرتتى. ايتەۋىر، ىڭعايلى ءسات تۋعاندا قاشىپ شىعىپ، الاڭعا بەتتەدىك. ءبىراق كەش بولىپ كەتىپتى. ۇلگەرمەي قالدىق. الاڭنىڭ ورتاسىندا كەلە جاتقان حالىقتى كوردىك. كىلەڭ جاستار ەكەن. ولاردى اسكەريلەر قورشاپ تۇردى دا الاڭعا وتە المادىق.

فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە ارحيۆىنەن

 

- 22-جەلتوقسان كۇنى ك گ ب قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءدال سىزدەردى الىپ كەتكەن سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟ بىرەۋ كورسەتىپ جىبەرگەن بە؟

- ولار كوشەلەردەگى پاراقشالاردى كىم جازعانىن انىقتاعان عوي. سودان ءبىز وقىپ جاتقان كووپەراتيۆتىك تەحنيكۋمعا كەلگەن. جينالىس اشىپ، ستۋدەنتتەردى تۇگەل جينادى. قاعازدى كورسەتىپ «بۇنى كىم جازدى؟» دەپ سۇرادى. ساباق ۇستىندە جازىپ وتىرعانىمىزدى گرۋپپالاستارىمىزدىڭ ءبارى كورگەن-تۇعىن. اراسىندا كوتەرىلىستى قولدامايتىندار دا بولعان. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ جازعانىمىز اشىلىپ قالدى.

سودان كەيىن بىرنەشە قىزدى كولىككە تيەپ، الىپ كەتتى. جەكە-جەكە تەرگەدى. قورقىتتى. جەرتولەگە قاماپ تا تاستادى. ۇندەۋدىڭ ءماتىنىن كىم جازعانىن، جاستاردى كىم ۇيىمداستىرعانىن سۇرادى. بىلمەيمىز دەپ تۇرىپ الدىق.

جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن كەيىن قانشاما جاس دەنساۋلىعىنان ايىرىلىپ، وقۋدان شىعىپ قالىپ، جازالانىپ جاتتى. ءوزىم دە تۇرمەگە قامالدىم. سوت شەشىمىمەن 1 جىلعا باس بوستاندىعىمنان ايىرىلدىم. جاسىم 17-دە… قازاقستاندا كامەلەتتىك جاسقا تولماعاندارعا ارنالعان كولونيا جوق ەدى. سوندىقتان مەنى رەسەيدە قامايتىن بولدى. ءبىر جارىم اي جولدا ءجۇردىم. الماتىنىڭ، ورالدىڭ تۇرمەلەرىنە جاتقىزدى… ودان كەيىن رەسەيدىڭ دە بىرنەشە تۇرمەسىنە جاپتى. ماعان «ارانداتۋشى»، «مەملەكەتكە قارسى شىعۋشى» دەپ قارادى. كەمسىتتى. وكتەمدىك كورسەتتى. سول جاقتا كورگەن قيىندىقتاردى سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس… 18 گە تولعاننان كەيىن الماتى وبلىسىنداعى ايەلدەر كولونياسىنا اۋىستىردى. 1987 -جىلدىڭ تامىز ايىندا امنيستياعا ىلىگىپ، ايتەۋىر بوساتىلدىم.

- اتا-اناڭىزعا دا وڭاي بولماعان شىعار…

- «قىزى سوتتالعان» دەگەن اتاق كىمگە ابىروي اكەلسىن… اسىرەسە شەشەمە اۋىرعا سوقتى. مارقۇم انام كەيىن ماعان بەرىلگەن مەدالداردى تاعىپ الىپ «مەن سەنەن دە كوپ قيىندىق كورگەنمىن» دەپ كۇلەتىن. ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى ەدى. قىزى تۇرمەگە قامالعان سوڭ ونى ۇستازدىق جۇمىستان شىعارىپ، كىتاپحاناشى قىلدى. سول جاقتان زەينەتكەرلىككە شىقتى.

تۇرمەدەن بوساعان سوڭ اۋىلعا كەلىپ، اكەمنىڭ قاسىنا ەسەپشى بولىپ جۇمىس ىستەي باستادىم. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ كووپەراتيۆتىك تەحنيكۋمنان حابارلاسىپ، «ءسىز وقۋعا قايتا قابىلداندىڭىز. كەلىپ وقۋىڭىزدى اياقتاپ الىڭىز» دەدى. باردىم، وقىدىم. ديپلوم الدىم. تەمىر توردا جاتقاندا وسى ءساتتى ارماندايتىن ەدىم عوي. ويشا ديپلوم الىپ جاتقانىمدى، وتباسىمنىڭ، قۇربىلارىمنىڭ اراسىندا تۇرعانىمدى ەلەستەتەمىن. قۇدايعا شۇكىر، سوعان دا جەتتىم…

- جەلتوقسانشى رەتىندە سىزگە مەملەكەت تاراپىنان قانداي دا ءبىر كومەك كورسەتىلدى مە؟

- بۇگىندە جەلتوقسانشىلارعا بۇرىنعىعا قاراعاندا كوڭىل بولىنە باستادى. جىل سايىن تاۋەلسىزدىك كۇنى مەرەكەسىنە وراي 150 مىڭ تەڭگە بەرىلەدى. قوعامدىق كولىكتە تەگىن قاتىنايمىز. جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 10، 35 جىلدىقتارىندا مەدال الدىم. ءبىراق وكىنىشكە قاراي، ەلىمىزدە جەلتوقسانشىلاردىڭ رەسمي ستاتۋسى ءالى دە جوق.

- وتباسىڭىز جايلى ايتىپ وتسەڭىز…

- جولداسىم ەكەۋىمىز 2 ۇل، 1 قىز تاربيەلەپ وسىردىك. ولاردان 5 نەمەرە ءسۇيىپ وتىرمىز. ءوزىمدى باقىتتىمىن دەپ سانايمىن. قانشا قيىندىق كورسەم دە مىنا كۇنگە امان-ەسەن جەتكەنىمە قۋانىشتىمىن!

- تاۋەلسىزدىك كۇنىنە وراي ەلگە قانداي تىلەك ايتاسىز؟

- مەملەكەتىمىز وركەندەپ، حالقىمىزدىڭ جاعدايى جاقسارا بەرسىن. قازاقستاندى الەم بەيبىتسۇيگىش، قوناقجاي، مادەني مەكەن رەتىندە تانىسىن. ءار وتباسىنىڭ ۇيىنە تەك قۋانىش ۇيالاسىن. ەگەمەندىگىمىز باياندى، تاۋەلسىزدىگىمىز ماڭگىلىك بولسىن!

- اڭگىمەڭىزگە كوپ راحمەت!

اۆتور

تالعاتجان مۇحامەتبەك ۇلى