اپكەمنىڭ اۋىلى - اڭگىمە
ءۇشىنشى مىڭجىلدىق باستالار تۇستا ءبىزدىڭ جاقتاعى ءبىرتالاي اۋىلدىڭ توزىڭقىراپ كەتكەنى راس. ال ءۇريسان اپكەمنىڭ اۋىلى توزۋدىڭ ورنىنا وزدى دەسەتىن.
بارماي كەتكەنىمە بىرنەشە جىل بولعان. ۇلكەن ۇلى ۇيلەنگەندە ءبىر مارتە توبە كورسەتتىك. وندا دا قۇدالارىن كۇتىسۋگە جاراماي، شارباقتىڭ ىشىندە وتكەن كەشتەن كەيىنگى ارنايى داستارقانىنا قاراماي، تايىپ تۇرعانبىز. اۋناپ-قۋناپ جاتپاققا، قىدىرىستاپ قايتپاققا قاۋقار شامالى. قالاداعى قوڭىرتوبەل قىزمەتتەن ايىرىلساڭ، اشتان قاتارىڭ اپ-انىق. سىزعىرا سوعىپ، ساناڭنىڭ تۇكپىرىن نۇقىپ شۇقىلايتىن ۋايىمىڭدى باسىنا تۇسپەگەن كىسى بىلمەس تە، تۇسىنبەس تە.
ەكىنشى مىڭجىلدىقتىڭ سوڭىن الا جەزدەمىز قايتىس بولدى. سوندا ءبىر باردىق. وندا دا قاراعاندى جاقتاعى قىزىنىڭ كەلۋىنە قاراتامىز دەگەن سوڭ، ءبىر ۋىس توپىراق سالۋ مۇڭ بولىپ، كۇنشۋاققا قاراي جولعا شىعۋعا ماجبۇرلەندىك.
ۇلكەن ۇلىنىڭ ۇيلەنۋ كەشىنەن كەيىن، تاڭ بوزارا باستاعاندا، اسىعىپ قايتىپ بارا جاتقانىمىزدا شە، ءۇريسان اپكەم ءۇيىنىڭ جانىنداعى ءتۇپ-تۇزۋ تىزىلگەن تەرەكتەردىڭ تۇبىندە، تاماعىنان شارىنىپ العان اق سالكەش ورامالىنا ساۋلاعان سارى الا جاپىراقتاردىڭ بىرنەشەۋىن بۇرمەلەگەن كۇيى ءمولت-ءمولت ەتىپ جىلاپ قالعان.
بۇزىرىك بايتەرەكتەن ءۇزىلىپ قالتىراعان جاپىراقتار قالاداعى قاعىنعان دۇنيەدەن قابارجىعان جانىڭدى ودان ارمەن ۇلىتقاندايتۇعىن سوندا. ءۇريسان كوز جاسىمەن-اق ءبار-ءبارىن ءبىلدىرىپ تۇردى:
«ەلدىڭ ىنىلەرى سەكىلدى قۇدالارمەن بىرگە بولىپ، قۋانىشىما ورتاقتاسساڭ قايتەر ەدى، ءبىر عانا كۇنگە بوگەلىپ...»
«قالاداعى، كۇنشۋاقتاي شاهارداعى كۇنىم عوي دەۋشى ەم. كۇنىم دەگەنىم - ءىنىم عوي دەۋشى ەم. توڭىرەككە تۇگەلدەي».
«دوس-دۇشپانعا كورىنىڭكىرەپ، وقتا-تەكتە كەلىڭكىرەپ تۇرساڭ قايتەدى، قاراشىعىم؟!»
«اسىرەسە كەيىنگى جىلدارى كىرتيىپ، جۇدەپ-جاداعان جەزدەڭنىڭ جانىندا جارتى كۇن قالساڭ قايتەر ەدى، جارىعىم؟»
بوزالا تاڭ قىلاڭىتقان قىراۋلى كۇزدە كوزگە كورىنبەگەنىمەن، ءۇريسان اپكەمنىڭ جانارىنان توگىلگەن جاستىڭ تامشىلارى جەردى تەڭسەلتىپ جىبەرگەندەي ەدى. بۇيرەكباستاۋ بۇلاعىنان ارەڭ-ارەڭ قۇلاماي اتتاپ، قياعا ورلەدىم. التى جارىمنىڭ اۆتوبۋسىنا ۇلگەرۋىم كەرەك-تى.
ال جەزدەمىز دۇنيەدەن وزىپ، ءبىز بارعان كۇنى ەمەس، ەرتەڭىنە، بالكىم ەكى كۇننەن كەيىن جەرلەيتىن بولىپ، تاعى دا اسىعىس اتتانعانىمىزدا، ءۇريسان اپكەم سەلت ەتپەگەن كۇيى مەڭىرەيىپ وتىردى. اپكەمنىڭ شوشىنا سۋىنعانىن سەزدىم، ءارينە. جول-جونەكەي، جالدامالى ماشينەدە كەلە جاتىپ، ءوزىمدى-وزىم اقتاپ الماقتىڭ اينالاسىندا الاسۇرعانىم ءالى كۇنگە دەيىن ەسىمدە:
«ءسىز دە مەنى تۇسىنگەيسىز، اپكە! كىمدى-كىم اياپ، مۇسىركەيدى بۇگىندە؟ كوكىلەتتىكتەن وكىلەتتىك العان ءوركوكىرەكتىك جايلاپ بارا جاتقان جوق پا؟»
«ەكى-ءۇش ساعاتقا ارەڭ بوساتار باستىقتارىم ەكى-ءۇش كۇنگە قالاي شىداسىن، ءۇريسان اپكە؟»
«باياعىدا اكەمىزدەن ايىرىلىپ، قاسقا جولدان قايىرىلىپ قالعانىمىزدا شە، جەر تۇبىنە كەتپەي-اق قويساڭىزشى دەپ ەدىك قوي سىزگە».
«اي ءديدارلى اپكەشىم-اي، ايكورىك دەيتىن اۋىلدان باسقا اۋىل، جۇلدىزحان دەگەن جىگىتتەن باسقا جىگىت قۇرىپ قالعانداي-اق، كەتتىڭىز دە قالدىڭىز. سوندا مىنا مەنىڭ دە كوز جاسىم كول بوپ اققان».
مىنە، ەندى ايكورىك اۋىلىنا تاعى دا كەلە جاتىرمىن.
جۇلدىزحان جەزدەمنىڭ جىلدىق اسىنا دا كەلە الماعانمىن. ودان كەيىن جانە ءساتى تۇسپەدى، ۋاقىت جەتپەدى.
ال بۇرىندارى شە، باياعىدا بالا كەزىمىزدە، كوبىنەسە كۇزدە كەلەتىنبىز. ايكورىككە كەلسەڭ، اق تەرەكتەردىڭ جاپىراقتارى تۇسەر-تۇسپەستە، قىزىل ورىكتەرىنىڭ باسى ورتەنىپ تۇرعاندا كەل دەسەتىن ەدى جۇرتتىڭ ءبارى جۇتىنىپ. اق تەرەكتەرىنىڭ جاپىراقتارى التىن سارى، ورىكتەرىنىڭ جاپىراقتارى ءورت قىزىل بولىپ، ايكورىك اۋىلى ۇزىن سايدىڭ تابانىندا سوزىلاتىن-اي كەرىلىپ. تور تۇسىنان كۇرزى تاۋى تونەتىن كوزىن الماي سۇقتانىپ. بۇيرەكباستاۋ بۇلاعى سۇمبىلە تۇسە تۇنىپ اعىپ، تۇبىندەگى تاستارى دۇنيە-الەمگە نۇر تاراتىپ جاتاتىن. بۇلاقتان ءوتىپ اۋىلعا كىرەسىڭ. ءۇريسان اپكەڭ مەن جۇلدىزحان جەزدەڭدى، جىمىڭ دا جىمىڭ قاعاتىن جيەندەرىڭدى كورەمىن-اۋ دەگەن قۋانىشىڭا قوسا سول ءبىر سىرعالارى سىڭعىرلايتىن سانسىز اعاشتارعا، اسىرەسە جالقىنقىزىل ورىككە ورەكپيتىن جۇرەك-قالتاڭا قايرانسىڭ. تەك ايكورىك اۋىلىنىڭ اياققى تۇسىنداعى قازان بولعان قاۋىن-داربىزدىڭ قاراقوشقىل تارتقان پالەكتەرى عانا مۇڭعا قامىرىعىپ قوڭىراياتىن.
ەكى كۇنگە مۇرسات الىپ، بىرنەشە جىلدان بەرمەن قاراتا بەزبۇيرەكتەنگەن باۋىرىنان ءتۇڭىلىپ جۇرگەن ءۇريساندى، جات بولا باستاعان جيەندەرىمدى كورىپ قايتپاققا بەكىنگەنىم وسىتۇعىن.
شىنىمدى ايتسام، ايكورىك اۋىلىن دا قاتتى ساعىنعانمىن. قانشاما قاتىگەزدەنىپ كەتسەك تە، كىسىركەنۋدەن اۋلاق كوڭىلىڭ كىساپىرلەنە قويماس.
ايكورىك اۋىلىنان جەتىپ جاتاتىن ىلعي داعى ىقىلاستى حابارلار قۇلاق جىلىتاتىن-دى:
«ايكورىك اۋىلىنان ونشاقتى جىلدىڭ ىشىندە بىردە-ءبىر ءۇي كوشپەپتى».
«سەگىزجىلدىق مەكتەبى ونجىلدىق، ورتا مەكتەپكە اينالاتىن بولىپتى».
«ايكورىكتىڭ ايناسايىنداعى باياعى پيونەر لاگەرى قايتادان قالپىنا كەلتىرىلىپ جاتىر ەكەن».
«جىل سايىن جەتى-سەگىز جاڭا ءۇي سالىنىپ جاتىپتى».
بىرنەشە جىل بويى ۇريساندەر دە تىرس ەتپەدى. ۇلكەن ۇلى مەن كەلىنى بازار-وشارلاپ، كۇنشۋاققا بارعاندا عانا از ۋاقىتقا ايالدايدى. ناعاشىلارىنا تارتقان دا، بايىز تاۋىپ وتىرا الماي، سەبەپ-سالدارىن ساۋلاتا اقىرزامانداتىپ، تەزدەتىپ تايىپ تۇرادى. ولاردىڭ ءلام-ميمدەرى مەن قيمىل-قوزعالىستارى دا اپكەمنىڭ وكپەسىنەن حاباردار ەتىپ، وكپەك جەل سوقتىراتىنىن بايقاماي قالا الماسپىن.
قوي دەدىم، كۇندەردىڭ كۇنىندە. جامان جۇمىس، جاۋتىك قىزمەت مەندە عانا ما وسى، ءۇريساننىڭ ءۇرزادا كوڭىلىن ءبىر اۋلاپ قايتايىن.
ايكورىكتىڭ توبەسىنەن تونەتىن شوقىدان قاراپ، سارى دولانانىڭ تۇبىندە ۇزا-ا-اق وتىردىم. كۇنشۋاق قالاسىنا قالىقتاپ جەتەر حابارلار ىپ-راس بولدى دا شىقتى. كۇرزى تاۋى جاعىنان جاڭا كوشە سالىنا باستاپتى. ايناسايداعى لاگەرىڭىز جايناپ كەتىپتى. «ارتەكتى» كىم كورىپتى، الايدا تەڭىزى جوق دەمەسەڭىز، ول شىركىنىڭىز دە وسىنداي-اق بولعان شىعار-اۋ. ايكورىكتىڭ مەكتەبى اناۋ تۇر عوي. جاڭادان سالىنباسا داعى، جاڭعىرتىلىپ، كوپ-كوپ قوسىمشالانعان سياقتى. ەڭسەسى بيىكتەپ، ايناسايداعى اقشاڭقان لاگەردىڭ ۇيلەرىمەن اۋەندەسىپ-اق تۇرىپتى-اي.
سارى دولانانىڭ ءاجىمدى دىڭىن سيپالادىم.
شوقىنىڭ ۇستىنەن اپ-انىق بايقاعان باستى ءبىر كورىنىسىم كولدەنەڭدەدى. توبەلەرىن تۇنىكەلەتىپ، ءتىپتى ءبىزدىڭ كۇنشۋاق قالاسىنداعىداي «ەۋروپالاندىرا» باستاعان تۇتىندەر دە جوق ەمەس ەكەن. كەنەت جان-جۇرەگىم الىپ-ۇشىپ، اتقاقتاپ سوقتى. شوقى ۇستىنەن ۇڭىلە ۇزدىگىپ وتىرىپ، تەرەكتەردىڭ جاپىراعىن نەگە بىردەن كورمەگەنمىن؟! ورىكتەردىڭ الاۋلاعانىن شە؟! ودان سايىن ەڭكەيە ءتۇستىم ەلجىرەپ. بۇيرەكباستاۋدىڭ تابانىنداعى تاستاردىڭ نۇرساۋلەسى قىر باسىنا جەتىپ تۇرعاندايتۇعىن.
تاماعىما كەنەتتەن بىردەڭە كەپتەلىپ تۇرىپ الدى. باتىس جاق بەتكەيدەگى بەيىتكە بۇرىلدىم:
«جۇلدىزحان جەزدە، كەشىرگەيسىڭ ءبىز بەيباقتى...»
«اپكە، اۋىرىپ قالعان جوق پا ەكەنسىز، سونشاما نەگە سۋىل كەرنەپ بارادى بۇل جۇرەكتى؟»
«الدە مىنا مەيىرىم جۇدەگەن مەزگىلدە تاسقا اينالا باستاعان باۋىردىڭ بۇيرا ساعىمعا ەرىگەندەگى، جىبەكتەي جەلگە جىبىگەندەگى سيقى ما؟»
«ءۇريساندى كورگەندە ۇگىتىلىپ كەتەتىن شىعارمىن مىنا كۇيىمە قاراعاندا».
«ول كىسى قايتەر ەكەن؟ ءبىرقانشا جىلدار بويى كورمەستەن، كەلمەستەن، ات ءىزىن دە سالماستان، قالايىنشا شىداعانمىن؟!»
باياعى تانىس تەرەكتەردىڭ تالاي-تالايى قىرقىلىپ، جاڭا ۇيلەرگە جاراتىلىپ كەتكەن ەكەن. ەسكى دىڭدەردىڭ اينالا شەتىنەن دۋلاي كوتەرىلگەن بالعىن بۇتاقتار ءالى نازىك كورىنەدى، الىستاعى كۇنشۋاق قالاسىنان قالجىراڭقى جەتكەن جولاۋشىعا جاپىراقتارى جەلبىرەپ، سالەم بەرىپ تۇرىپتى. ورىكتەر دە وزگەرىپتى. الايدا جاپىراقتارىنا جاۋتاڭداپ قاراپ، بالالىق، جاستىق جىلدارىمدى، اپكەمە دەگەن سول ءبىر كەزدەگى ساعىنىشىمنىڭ سۋرەتتەرىن ىزدەپ كەلە جاتقانىمدى ۇعىندىم.
جۇلدىزحان جەزدەمنەن قالعان ەسكى ۇيگە جالعاپ سالىنعان قوسىمشا بولمەلەر بەيتانىستاۋ كورىندى. سىرتىن سىلاپ، ادەمىلەپ اكتەپ، بۇرىش-بۇرىشتارىنا ورنەكتەر ناقىشتاپ قويىپتى. تۇنىكەلەتپەسە داعى، «ەۋروپالاندىرماسا داعى» جاڭا، اق شيپىرمەن جاۋىپتى. قاقپالارى بيىك، اسپان تۇستەس ەتىپ بوياپتى. قۇلىپتاۋلى.
قاراما-قارسى ۇيدەن ءۇريسان قۇرالىپتاس ايەل شىعىپ قارادى. باياعىدا، بالا شاعىمدا، ستۋدەنت كەزىمدە كەلگەنىمدە، الدە-ە-ە-قانداي ەتىپ، اپكەمنىڭ «اپتەريتەتى» زور بولعاندىقتان، كورشىلەرى كوپ شاقىراتىن-دى مىنا مەنى. تانىمادىم ءبىراق. تانىماعانىما تارىلدى-اۋ، ءسىرا. كوپە-كورنەۋ كىرجيە كەكجيدى دە:
- كىم كەرەك ەدى؟ - دەدى.
- ءۇريسان اپكەم، - دەدىم.
- كەلمەي كەتكەن ءىنىسى ەمەسپىسىڭ؟ - دەدى ايەل، داۋسىن ءسال-ءپال جۇمسارتىڭقىراپ. - ۇلكەن جيەنىڭ بورالدايدىڭ باسىندا. بايلاردىڭ مالىن باعادى. كەلىن ەكەۋى. قالعاندارى وقۋدا. ءۇريسان مەكتەپتە ەدەن جۋۋشى، قاس قارايا قايتادى. ۇيگە كىرىپ كۇتە تۇر. ءشاي-ءپاي ءىش.
- راحمەت، اپاي! - دەدىم قۇمىعىڭقى ۇنمەن. - اپكەم مەكتەپتە بولسا، سوندا بارايىن.
- ءجون-ءجون، شىراعىم، بار-بار، - دەدى الگى ايەل مەنەن كوز الماعان كۇيى كۇرسىنىپ.
- بارايىن سول جاققا، - دەدىم جانىنان ءوتىپ بارا جاتىپ.
- بار-بار، - دەدى اپكەمنىڭ كورشىسى. - كەلمەگەنىڭە جۇدا كوپ بولدى-اۋ. باۋىر دەگەن بەزبەيدى عوي، بەزبەيدى. بەزبەيدى ءبارىبىر. ە، ءبىراق بۇگىندە بىردەمە دەپ بولا ما...
مەكتەپكە دە جەتتىم. كىرەبەرىستە ەدەن جۋىپ جۇرگەن ەگدەلەۋ ايەلدەن سۇراپ ەم، ول بۇيدەدى:
- ءۇريسان سەنىڭ كىمىڭ ەدى؟
- اپكەم.
- تۋعان اپكەڭ بە؟
- ءيا، تۋعان اپكەم.
ەدەنجۋعىش ەگدەلەۋ ايەل باس-اياعىما اسىقپاي قارادى. اسىقپاي قاراپ بولىپ، جانىندا تۇرعان شەلەگىن الىپ، ۇلكەندەۋ ىدىسقا قويمالجىڭ سۋىن قوتاردى. شەلەكتى ساڭعىر ەتكىزىپ قويا سالدى دا:
- تۋعان ءىنىسى بار ما ەدى ول سورلىنىڭ؟ - دەدى. العاش نە جاۋاپ قايتارارىمدى بىلمەي، تۇتىعىپ، ءۇنىم دە شىقپادى، ازەلدەن سوڭ ارەڭ تۇزەلىپ:
- تۋعان ءىنىسىمىن... ول كىسى وسىندا ما ءوزى؟ امان-ەسەن بە؟ - دەدىم ساسقالاقتاپ.
- ءىنىسى بولساڭ، نەگە بىلمەيسىڭ؟
- امان با ءوزى، ايتىڭىزشى!
- ءتىرى، - دەدى ەدەنجۋعىش ەگدەلەۋ ايەل جۇمىسىن ودان ءارى جالعاستىرىپ. سونسوڭ «جارايدى، وسى اۋرەلەگەنىم جەتەر» دەگەندەي، قيسايىپ كەتكەن ورامالىن ءسال تۇزەپ، جانىما جاقىندادى. - ءوزىڭ ءبىرتۇرلى سۇراعانسىن، مەن دە ءبىرتۇرلى جاۋاپ بەرىپ جاتىرمىن، تاعى قانداي ساۋالىڭ بار؟
- ايتىڭىزشى، اپاي، ءۇريسان، ءۇريسان وسىندا ما؟ - دەدىم بويىمدى ىزا بۋا باستاعانىن بۇركەمەلەي الماي.
- وسىندا دەدىك قوي، - دەپ، الگى ايەل تاعى دا تەسىلىپ تۇرىپ قارايدى-اي ماعان.
- قايدا سوندا؟!
- مەكتەپتە. مەكتەپتە بولماعاندا، قايدا كەتەدى ەندى؟ عارىشقا ەدەن جۋاتىنداردى ۇشىرمايدى عوي. ەدەن جۋۋشىلاردى اكىم قويادى دەپ ەستىپ پە ەدىڭ الدە؟
- مەكتەپتىڭ قاي جەرىندە؟
- ىشىندە.
- ىشىندە بولعاندا... ەندى... قاي جاعىنىڭ ەدەنىن جۋىپ ءجۇر ول كىسى؟ قايدان تابامىن؟
- ءۇريسان حانىم ەدەن جۋىپ جۇرگەن جوق، - دەدى ايەل كەنەت ماڭعازدانا قالىپ.
- ەندى نە ىستەپ ءجۇر؟
- ەكى سىنىپتى بىرىكتىرىپ، ساباق بەرىپ جاتىر.
- سا-با-ا-اق؟! قا-ا-ال-اي؟!
- نەمەنە، سونشا شوشىپ كەتتىڭ؟ ەدەن جۋاتىندار ساباق بەرە المايدى، بالا وقىتا بىلمەيدى دەپ ويلايسىڭدار عوي، ءا-ا-ا؟ قاتە-لە-سە-ە-ە-سىڭدەر!
- اپاي، شىنىمەن ايتىپ تۇرسىز با؟ - دەدىم، بۇدان وزگە نە ايتارىمدى بىلمەي.
- ەدەن جۋاتىندار وتىرىك ايتپايدى.
- ماقۇل، اپاي. اپكەمدى قالاي، قايدان كورە الامىن؟
- كورگىڭ كەلە مە؟ - ەنتەلەي، ەنتىگە ەدەن سۇرتۋگە كىرىسكەن ايەل شىنىمەن-اق اشۋىمدى اپشىتا باستادى.
- ول قانداي سۇراق، اپاي؟! «كورگىڭ كەلە مە؟» دەگەنىڭىز نەڭىز؟! جەر تۇبىنەن، كۇنشۋاق قالاسىنان كەپ تۇرمىز عوي. «كورگىڭ كەلە مە؟» دەيسىز.
- اپكەڭ ءۇريسان با ەدى؟
- ءيا. قانشا رەت قايتالايمىن سىزگە؟!
- قانشا رەت قاجەت بولسا، سونشا رەت قايتالايسىڭ. قايتالاۋدىڭ قانشالىقتى پايدالى ەكەندىگى پەداگوگيكادان بەلگىلى. ءبىز، ەدەن جۋعىشتار، پەداگوگيكادان جۇدا جاقسى حاباردارمىز، قاراق.
- اپاي، ەندى...
- اپكەڭ ءۇريساندى كورەسىڭ بە ءوزى؟
- اپاي...
- ەدەن جۋعىش ءۇريساننىڭ مۇعالىم بولىپ وتىرعانىن كورۋىڭ كەرەك. قازىر، مەن مىنا ءمۇيىستى ءسۇرتىپ بىتىرە سالايىن. ءدال ۋاقتىسىندا، دىتتەگەن ساعاتتا كەلگەنىڭدى قاراشى. ايىپ ەتپەگىن، اينالايىن. ساعان رەنجىگەنىمىز راس. ءبىز دە ءبىر ماپيامىز(قاراقشى توپ). ەدەن جۋعىشتار ماپياسى. ءسويتىپ بىرىكپەسەك، كۇن كورۋ قيىن قازىر. سول ماپيا ساعان جۇدا قاپامىز. اپكەڭنەن بەزىپ كەتكەنىڭ قالاي، قاراق؟ ءالى دە ۇرسامىز ساعان، ءبىلدىڭ بە؟ ءاي، قاراق، بەرى قارا. ەسى دۇرىس كىسى، دەنى-قارنى ساۋ ءىنى، تۋعان اپكەسىن سونشاما جىل كورمەي، كەلمەي، ىزدەمەي، سۇراماي جۇرە بەرە مە، ا؟! ءۇريسان قانداي ەدى؟! ىشتەن تىنىپ، قارتايىپ كەتتى عوي ول سورلى. سىرىن دا، جىرىن دا بىزگە ايتادى. قارتايتىپ جىبەردىڭ عوي ءۇريسانداي سۇلۋدى. كوركەم جاراتىلىستى. سوتتالىپ، ايدالىپ كەتپەسەڭ، جىلىنا ءبىر مارتە كەپ تۇراتىن ءجونىڭ بار ەمەس پە ەدى، قاراعىم... ءجۇر بەرى، بىلاي قاراي.
تىرىدەي تاباعا شىجعىرىلىپ، ساپ-سالقىن مەكتەپتىڭ ىشىندە شىپ-شىپ تەرلەپ، الگى ايەلدىڭ سوڭىنان سۇمىرەيە ءىلبىدىم.
- قازىر ءبىزدىڭ ايكورىك ورتا مەكتەبىندە سىنىپ بولمەلەرى جەتىسپەيدى، - دەپ، بىرتە-بىرتە سىبىرعا كوشتى ەدەن جۋعىش ايەل. - ەكى كلاسس ءتۇس قايتا، ەكىنشى اۋىسىمدا وقيدى. قۇدايعا شۇكىر، اۋىلدا بالا سانى ارتىپ كەلە جاتىر، تىپا-تىپا. مەكتەپكە قوسىمشا بولمەلەر سالىپ جاتىرمىز. مۇنىڭ ءبارى جاقسى ەمەس پە؟ جاقسى عوي، جاقسى. ءبىر جامانى - مەكتەپتى تەكسەرۋشىلەر جۇدا كوپ. بۇرىنعىداي قالقوز جوق، ساپقوز جوق. تەكسەرەتىن، قورقىتىپ-ۇركىتەتىن مەكتەپ پەن اۋرۋحانا عانا ەكەنىن ايدالاداعى ايكورىك اۋىلى دا بىلەدى. بىلەدى ءبارىن. سەن دە بىلەسىڭ. مەكتەپ دەرەكتىرى اۋىرىپ، اۋداندا جاتىر. سوندا دا تەكسەرۋشىلەر تيىلار ەمەس. بۇگىن دە ءبىر-ەكەۋى نالەكتەن بە، پالەكتەن بە، ايتەۋىر ءبىر جاقتان كەلىپ، ءبارىمىزدىڭ ەسىمىزدى شىعاردى. امان-ەسەن قۇتىلۋ ءۇشىن، اۋداندا اۋىرىپ جاتقان دەرەكتىرىمىزدىڭ اتىنا، ايكورىك اۋىلىنىڭ اتىنا كىر كەلتىرمەۋ ءۇشىن، وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ەكى كلاستىڭ مۇعالىمى بار، باسقالار بار، ءبارى بىرىگىپ، اناۋ تومەندەگى كوكمايسا سازدىڭ شەتىندە، بۇيرەكباستاۋدىڭ باسىندا، سارى دولانانىڭ ساپ-سارى جاپىراقتارى جۇزگەن سۋدىڭ جاعاسىندا تەكسەرۋشىلەردى كۇتىپ جاتىر. ەكى كلاستى ءبىر بولمەگە جيناپ، ۋلاتپاي-شۋلاتپاي ۇستاپ وتىرۋ ءبىزدىڭ ءۇريسان حانىمعا سەنىپ تاپسىرىلعان. اپكەڭدى ءار ساققا جۇگىرتىپ، ساباق بەرىپ جاتىر دەگەنىمنىڭ ءمانىسى وسى، قاراق. ءتۇسىندىڭ بە؟
- ءتۇسىندىم، اپاي.
- جوق الدە قايتالايىن با؟
- قايتالاماي-اق قويىڭىز. اپكەم قايدا؟
- ايقايلاما. ساڭىراۋ ەمەسپىن مەن. ەدەن جۋعىشتاردى ەشكىم مەنسىنبەيدى. مىنا ءۇريسان بولام دەپ بولدى ما؟ ماماندىعى جوق، ۇيدە وتىرعان ادام ەدى. جۇلدىزحان ءتىرى بولعاندا، مۇقىم-مۇلدە جۇمىس ىستەمەستەن، بالالارىن تاربيەلەپ، وتباسىندا جۇرە بەرەر، جاراسىمدى جاراتىلىس ەدى. امال نەشىك، ءلاج جوق، ەدەن جۋىپ كەتتى.
- اپكەم قايدا؟ - دەپ سىبىرلادىم مەن دە ەدەن جۋعىش ايەلدىڭ ماقامىنا سالىپ.
- مىنە، مىندا كەلگىن. مىندا وتىرا تۇر. ساباقتى بولۋگە بولمايدى. بالالار شۋلاپ، باعىنباي كەتەدى. ەدەن دە بەكەر-بوسقا بىلعانادى. وسى جەردەن تىڭداساڭ، ءبارى ەستىلەدى. پەردەدەن سىعالاپ قانا وتىرساڭ، اپكەڭ جاقسى كورىنەدى. ەندى جارتى ساعاتتا قوڭىراۋ سوعىلادى. ساباق اياقتالادى. بالالار مەكتەپتەن قايتادى. ءۇريسان بۇگىن ەدەن جۋمايدى. مۇعالىم كۇيىندە ۇيىنە قايتۋعا رۇقسات بەرەمىز. تۇسىنىكتى مە؟ قايتالايىن با الدە؟
- راحمەت، اپاي، - دەپ، ورىندىققا جايعاستىم. العاشقىدا ەشتەڭە دە، ەشكىم دە كورىنبەگەن. پەردەنى كوبىرەك تۇرۋگە بولمايدى، كلاستاعىلار مەنى بايقاپ قويۋى بەك مۇمكىن. ءسال عانا سىعالاپ قارادىم. جان-جۇرەگىم بۇلقىنىپ كەپ جونەلگەنى. جۇلقىنا جۇگىرىپ، كلاسقا كىرمەككە وقتالىپ، ورنىمنان ۇشىپ تۇرىپ، قايتا وتىردىم.
اپكەم پارتالاردىڭ اراسىندا ءجۇر ەكەن. باياعى، بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىنعى ءۇريسان ەمەس! باسقا بىرەۋ سەكىلدى. جاڭاعى، ەدەنجۋعىش ەگدە ايەل اتاپ-اتاپ كورسەتكەندەي، قاداپ-قاداپ شەگەلەگەندەي، جاراسىمدى جاراتىلىس جوق. ەدەن جۋاتىن ەگدە ايەلگە اينالىپتى اپكەم دە! جىگەرىم جۇگەرىدەي-جۇگەرىدەي بوپ بولشەكتەنىپ، ودان قۋىرىلا قارايىپ، قۇمعا اينالا ۇگىتىلىپ بارادى-اۋ. باسىمدى سالبىراپ بارا جاتقان جەرىنەن ازەر كوتەرىپ، تاعى قارادىم. اپكەم ءالى دە پارتالاردىڭ اراسىندا. قولىندا شۇبەرەك وراپ، ەدەن جۋاتىن شۆابرا تاياق. ءيا-ءيا، كادۋىلگى شۆابرا. باعزى زاماندا گەومەتريادان بەرەتىن اعايىمىز «پەرپەنديكۋليار» دەگەن ۇعىمدى تۇسىندىرمەككە مىسالعا كەلتىرىپ، كورنەكى قۇرال رەتىندە كورسەتكەن شۆابرا شە، سونىڭ ءدال ءوزى.
ءۇريسان كەنەت شۆابراسىن قوس قولداي ۇستاپ، جوعارى كوتەردى.
مەن شوشىنا كۇبىرلەدىم:
«مۇنىسى نەسى، اپكەمنىڭ ەسى دۇرىس پا؟»
«جوق الدە، گەومەتريا ساباعىن ءوتىپ جاتىر ما ەكەن؟» ول شۆابرانى بيىككە كوتەرگەن كۇيى مۇعالىم وتىراتىن ورىنعا جاقىندادى. ۇستەلگە جەتە بەرە قايتا بۇرىلىپ:
- سەن ەكەۋىڭ ەندى ءبىر-بىرىڭمەن ەرەگىسسەڭدەر بار عوي، وڭدىرمايمىن! -دەدى.
ءۇريساننىڭ ءۇنى دە وزگەرىپتى. ىرتىك-ىرتىك داۋىستىڭ ارا-اراسىنان عانا قاشاننان ەتەنە جاقىن، قانشاما زاماننان بەرى ەستىلمەي كەتكەن تۋىس ۇزىكتەردى تاۋىپ قانا تىنشىدىم-اۋ دەيمىن، ءوزىمدى-ءوزىم جۇباتىپ. الايدا ايرىقشا اۋەندەي ەستىلەتىن اپكەمنىڭ اۋەزدى ۇنىنەن باياعىدا اپام قىمىز قۇيىپ، قىزىنا اكەتەتىن شىرت-پىرت شيشاعا تۇسكەن ايىقپاس سىزاتتاي ايانىشتى ما، اشىنۋلى ما، جارىقشاقتى سۇيەك-سۇيەگىم سىزداي سەزىنىپ سىرقىراعان.
ءۇريسان شۆابراسىن مۇعالىم ۇستەلىنىڭ جانىنداعى سورەدە سىزىلا تىزىلگەن كومپيۋتەرلەردىڭ ۇستىنە قويدى. اپپاق كومپيۋتەرلەردىڭ ۇستىندەگى شۆابرا شىركىنىڭىز ابدەن اقجەمدەنىپ ىسىلعاندىقتان، بۇكىل الەمدى بيلەپ العان بولەكشە دۇنيەنىڭ ءبىر بولشەگى سەكىلدەنىپ كورىنەدى ەكەن-اي.
- نەمەنەگە تاڭىرقاپ قالدىڭدار؟ - دەدى اشۋلى كۇيىنەن تانا الماعان اپكەم. - مەنىڭ شۆابرام تاپ-تازا، شوشىماڭدار سەندەر. كومپيۋتەرلەرىڭ تازارماسا، بىلعانبايدى بۇدان، بىلدىڭدەر مە؟ ال شۋلايتىن بولساڭدار، اناۋ ەكەۋىنە ۇقساپ ەرەگىسسەڭدەر، ءوز وبالدارىڭ وزدەرىڭە. تۋرا وسى شۆابرامەن قاداپ كەپ ۇرامىن. سوتتاساڭدار، سوسىن كورىپ الارمىز. سوتتاي المايسىڭدار، بىلدىڭدەر مە؟! وسى ايكورىكتەن التى اي جازدا ۇرلاناتىن مال قانشا؟ بىلەسىڭدەر مە؟ سەندەر بىلمەسەڭدەر، اكە-شەشەلەرىڭ بىلەدى. ايكورىكتەن ۇرلاناتىن جىلقى دا، سيىر دا، قوي دا، ءتىپتى قاز-ۇيرەك پەن تۇيەتاۋىق تا از ەمەس. ءبىر ادامدى تاۋىپ، سوتتاپ جاتىر دەگەندى ەستىدىڭدەر مە؟ ءاي، مەن سەندەردەن سۇراپ تۇرمىن، ەستىدىڭدەر مە دەيمىن-اي؟
- جوق، اپاي!
- جوندەپ بىلاي، ءبارىڭ بىردەي دەگەندەي، ۇيىمشىلدىقپەن ايتىڭدار. قوسىلمايتىندارىڭ بىلاي شىعىڭدار! ايتپەسە... كانە!
- ەستىگەن ەمەسپىز، اپاي! - دەپ، بۇكىل كلاسس شۋ ەتە ءتۇستى.
- مىنە، ءوستىپ ساباقتى مۇقيات تىڭداۋ كەرەك، - دەدى اپكەم اشۋى قايتىڭقىراپ. - جارايسىڭدار، بالالار.
- ءسىز ساباقتى ەمەس، ۇرلىقتى ايتىپ وتىرسىز عوي، اپاي.
- نەمەنە، مەنىڭ ايتقانىم ساباق ەمەس پە سوندا؟ كلاستىڭ ءىشى ءۇنسىز.
- ءاي، ساباق ەمەس پە دەيمىن-اي، سەندەرگە؟
- ساباق بولعاندا قانداي، اپاي! - دەدى ءبىر بالا.
- ەڭ ۇلكەن ساباق ءومىردىڭ وزىندە عوي، اپاي،-دەدى ەكىنشى بالا.
- مىنە، كوردىڭدەر مە؟ سەن ەكەۋىڭ بىر-بىرىڭە بەكەرگە ءتيىسىپ، قىرسىعىپ قۇريدى ەكەنسىڭدەر. ايتپەسە، ناعىز مىقتىلار سەندەر بولار ەدىڭدەر.
- اپاي، بىزگە «بەس» قويىپ بەرسەڭىزشى، - دەپ تىقىلدادى ءبىرىنشى بالا. - ومىرىمىزدە «بەس» الىپ كورمەپپىز.
- اعايلار مەن وزگە اپايلار بىزدەن ءسىز قۇساپ ناعىز ساباقتى سۇرامايدى عوي، - دەدى ەكىنشى بالا ودان سايىن تەرەڭدەي ءتۇسىپ.
ءۇريسان سال-پال كۇلىمسىرەدى. ءاجىمى كوبەيىپ كەتكەن ءجۇزى جىلۋارلانىپ، ادەمىلىك ساۋلەسى اينەككە كەلىپ جەتكەندەي. كەشكە قارايعى كۇن دە تەرەكتىڭ سارى، ورىكتىڭ قىزىل جاپىراقتارى جايلاعان الەمنىڭ اراسىنان سىعالاپ قاراپ قالىپتى.
- ساباق دەگەننەن، ۇرلىق دەگەننەن شىعادى، بالالار، - دەدى اپكەم ءۇنىنىڭ جارىقشاقتارى مۇقىم ايىققانداي مۇلدە تۇزەلىپ. - وسىدان ءۇش جىل بۇرىن شە، ءبىرتالايىڭ بىلەسىڭدەر، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ وتاعاسى قايتىس بولدى عوي. ويپىراي، قانداي عانا قاتىگەزدىڭ قولىنان كەلگەنىن قايدام، تاپ سول ءتۇنى، ارىسىمىز سۇلاپ، ءبارىمىز شۋلاپ جىلاپ جاتقان ءتۇنى قورامىزدان سەمىز-سەمىز ءتورت-بەس قويىمىزدى تۇگەل الىپ كەتپەدى مە؟ بۇعان نە دەپ بولادى؟ سول ۇرلىقشىلار سول كۇيى تابىلمادى عوي.
اپكەم ءبىر ۋاق ءۇنسىز قالدى. كەنەت:
- ءاي، ءالىمتاي! جىبىرلاماي، تىنىش وتىر! - دەپ قايتادان اشۋعا بۋلىقتى. - مەن سەندەرگە ساباق ايتىپ تۇرمىن. اعايلارىڭ جۇرنالعا تيمە دەپ ەدى، ايتپەسە... ءبىراق مەنى قورقادى ەكەن دەپ ويلاماڭدار. تىنىش وتىرماساڭ، قازىر-اق قونجيتىپ «ەكى» قويىپ بەرەمىن. سول قويلاردى جايشىلىقتا جىمقىرسا مەيلى، ادامى ءولىپ جاتقان ۇيدەن ۇرلاعانى كۇيدىرەدى عوي. سوندايلاردان نە ءۇمىت، نە قايىر؟ سونداعى ۇرى باسقا جاقتان كەلگەن جوق. وسى ايكورىكتىڭ وزىنەن. بىلمەسەك تە، سەزەمىز ءبىز. تۇسىندىڭدەر مە؟ ءاي، مەن سەندەردەن سۇراپ تۇرمىن؟!
- تۇسىندىك، اپاي، - دەگەن داۋىستار ەستىلدى.
- جەر جۇزىندە، دۇنيە بەتىندە ءبىزدىڭ ايكورىكتەي اۋىل كەمدە-كەم، - دەدى ءۇريسان ودان ءارى. - اتتەڭ، وسىنشاما سۇلۋلىق تۇنىپ تۇرعان اۋىلدا جاڭاعىداي ادامدار دا بار. ويپىرماي، سوندايلار باسقا جاقتا بولسا، مەيلى دەيسىڭ-اۋ، ال ايكورىكتە جەر باسىپ قالاي جۇرەدى؟ قازىر قيمىلداي بىلگەن كۇن كورەدى ەمەس پە؟ اشتان ولمەيدى عوي، كوشتەن قالسا داعى. مالى بارى ءوز مالىن باعادى. مالى جوعى وزگەنىڭ مالىن باعادى ءبىز سەكىلدى. جەڭىل جەگىسى كەلەتىندەر كوبەيىپ بارا ما، قايدام. ۇرلايدى ءسويتىپ. وتاعاسىمىز جەر قوينىنا كىرمەي جاتىپ-اق باسىندى بىرەۋلەر. باسىناتىن كىسى مە ەدى ول؟ جۇلدىزحان مارقۇم جاقسىلىقتان باسقا نە ىستەپ ەدى وسى اۋىلعا؟ ءاي، تىڭداپ وتىرسىڭدار ما؟
- تىڭداپ وتىرمىز، اپاي.
- ادام باسىنعان سوڭ قاسقىر قاراپ قالا ما؟ ءبىر كۇنى شاڭقاي تۇستە، شارباقتىڭ اياعىندا، اپورت المانىڭ تۇبىندە اعاش جارىپ وتىرعام. ءاي، تىڭداپ وتىرسىڭدار ما، ءوزى؟
- ءيا-ءيا، اپاي.
- ايتا بەرەيىن بە؟
- ايتا بەرىڭىز، اپاي.
- شارباقتىڭ اياعىندا، الما اعاشىنىڭ تۇبىندە قۋراعان ورىكتى جارىپ وتىر ەم. كورپە جوڭىشقانىڭ شەتىندە بيە بايلاۋلى ەدى. بايقاسام، بيە وسقىرىنىپ تۇرىپتى. ارقانى دا، قازىعى دا مىقتى ەدى، كورپە جوڭىشقانىڭ كۇشى شىعار، مىنا نەمە سەمىرەيىن دەگەن ەكەن عوي دەپ ويلاپ، ءسال بىلايىراق كوز تاستاسام، ەكى بىردەي ءيت ءبىزدىڭ بيەگە ءىشىپ-جەپ قاراپتى دا قاپتى. بۇلار نەعىلعان يتتەر-اي، شارباققا قالايىنشا قارعىپ ءتۇسىپ ءجۇر وزدەرى؟ دەپ ويلاي بەرگەنىم سول، بيەنىڭ وسقىرىنعانى ساپ تىنىپ، تۇلا بويى قالتىراپ، ءتورتتاعانداپ تىنشىدى دا قالدى. ءدىر-ءدىر ەتەدى-اي. مەنىڭ دە جۇرەگىم زۋلاپ قويا بەردى. ورنىمنان تۇرايىن دەسەم، تۇرا المايمىن، بالتانى كوتەرەيىن دەسەم، كوتەرۋ قايدا، قولىم قارىسقان. ەكى بىردەي ءيت دەگەنىم قاسقىر بوپ شىقتى. بىرەۋى ءبىر قارعىپ ءتۇسىپ، تورى بيەنىڭ تۇمسىعىنا تاپ بەرىپ، تىستەي قاتتى. تورى تىرپ ەتە المادى. ەكىنشى قاسقىر قايران بيەنىڭ شابىن جارىپ كەپ جىبەردى. جانۋار-اي، جايرادى دا قالدى. شاڭقاي ءتۇس ءسال اۋعان شاقتا، كوز الدىمدا ىستىق بۋىن بۇرقىراتىپ، باۋىرىن اسادى ما، قازى-قارتاسىن قاربىتتى ما، بىلمەيمىن. تۇرايىن دەسەم، تىزەم دىرىلدەيدى. ايقايلايىن دەسەم، داۋسىم شىقپايدى. بالتانى كوتەرەيىن دەسەم، بىلەگىم - بىلق-سىلق. ءدارمانسىز وتىرا بەردىم ومالىپ. قاسقىرلاردىڭ قورلاعانى-اي سونداعى. اسايتىندارىن اساپ، جاسايتىندارىن جاساپ، اۋزى-باستارىن اسىقپاي جالاپ، اپتىقپاي قاراپ، شارباقتان قارعىپ-قارعىپ ءتۇستى دە، بۇلكەكتەي جەلىپ كەتە باردى. باسىنعان دەگەن وسىنداي بولادى ەكەن، بالالار. ءبىزدى ءسويتىپ، ادام دا باسىندى، ايۋان دا باسىندى. كىمسىڭ، جۇلدىزحان - ءۇريسان ەدىك.
جۇلدىزحاننان كوز جازىپ قالعانىمدى سوندا عانا سەزىندىم شىنىمەن. وسىلايشا ءبىز وتاعاسىمىزدان ايىرىلعاننان كەيىنگى ەكى-ءۇش ايدىڭ ىشىندە جالعىز سيىرعا عانا قاراپ قالدىق. سوندا دا ۇرلىق جاسامادىق، بالالار. ۇلكەن بالام بورالدايدىڭ باسىندا عوي، بىلەتىن شىعارسىڭدار؟ قالاداعىسى بار، اۋىلداعىسى بار، ءبىراز بايشىكەشتەردىڭ مالىن باعادى. ۇلپىلدەپ وتىراتىن ءۇريسان ەدەن جۋۋشى بوپ كەتتى ءسويتىپ. ءۇش جىلدان بەرى. بۇعان وكىنبەيمىن، قورلانبايمىن مەن. ۇلكەن ۇلىمىز ەكەۋمىز، قاراعاندىداعى قىزىمىز ۇشەۋمىز ءۇش-ءتورت بالانى اناۋ-مىناۋ ەمەس، الماتىدا وقىتىپ جاتىرمىز. قۇداي-اۋ توبا، بىزگە دە مال بىتە باستادى. جۇلدىزحان اناۋ-مىناۋ ەمەس، مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋ جونىندەگى مامان ەدى عوي. كولحوز بەن سوپحوزدىڭ تاراعانى قيىن ءتيدى. ءبىراق مالدىڭ تالان-تاراجىنا قاتىسپادى. ءوزىن-ءوزى قاعاجۋلاپ، قاناعات تاپتى. ەسىن جيا الماي جۇرگەندە اۋرۋ جابىستى. سودان ءبارىن قويىپ، يەسىز، قاراۋسىز قالعان پيونەر لاگەرىنە قاراۋىل بولدى. قالاداعى زاۋىتتىڭ لاگەرى ەدى عوي.
كۇنشۋاق قالاسىنىڭ جارتىسىن الىپ جاتقان زاۋىتتى جەمىرىپ جەپ تاۋىسقان جالماۋىزدار تيتىمدەي دە ۇيالماستان، مىنا ايناسايداعى لاگەردى دە قىلعىتىپ جىبەرمەكشى بولدى. جۇلدىزحان اعالارىڭ جالماۋىزدارعا ءتۇيىر تەمىرىن دە بەرمەدى، تۇتام تاقتايىنا تيگىزبەدى، سول كۇيىندە سەگىز جىل ساقتادى. مىنە، ەندى ەگە تابىلىپ، جوندەپ جاتىپتى. جۇلدىزحاننىڭ ارقاسىندا عانا جەر بەتىنەن جوعالىپ كەتپەي، جەبىرلەردىڭ كومەيىنە جۇتىلىپ كەتپەي، امان قالعان «ايناساي» لاگەرىن «ارتەك» جاسايمىز دەپ، اكىم قارالارىڭ الاشاپقىن.
ءۇريسان وسى جەردە ءبىراز كىدىرىس تاپتى. باعزىداعى ءبىر ادەتىنشە، قالتاسىنان تاستامايتىن (كوبىنەسە ورنەگى ورىك گۇلدى بولۋشى ەدى) ورامالىن الىپ، بۇل كۇندە جيەكتەرىن ءاجىم شيىرلاعان ادەمى كوزدەرىن سيپاپ-سيپاپ قويدى.
- وزگە جاقتاعى لاگەرلەردىڭ ءبارى تونالىپ-جوعالىپ، قيراندىعا اينالعاندا، «ايناسايدى» ساقتاپ جەتكىزگەن جۇلدىزحانعا نە كورسەتتىڭدەر، جۇرتىم-اۋ؟! دەپ ايقاي سالعىم كەلەدى كەيدە، بالالار. ەسكەرتكىش ورناتىڭدار دەپ وتىرعام جوق. قايتادان قاتارعا قوسىلعان لاگەرىڭنىڭ ءبىر بۇرىشىنا: «وسىناۋ عاجايىپ ەرتەگىدەي مەكەندى سەگىز جىل بويى ساقتاپ، كوزىنىڭ قاراشىعىنداي كۇزەتىپ، امان الىپ قالعان جۇلدىزحان كوكەمىز ەدى،» - دەپ ءمارمارعا ويىپ قويمايسىڭدار ما؟ دەسەم دە جاراسادى. ونى دا ايتىپ جاتقام جوق. ال ەندى ءولىپ جاتقان كۇنى قوراسىنا تۇسكەن تاعىلىقتارىڭدى تۇسىنبەيمىن. تۇسىنە المايمىن. كومپيۋتەرىمە كىرمەيدى! شۆابرامەن نۇقىپ، شۇقىپ كىرگىزبەسەڭدەر، كىرمەيدى. تۇسىندىڭدەر مە، ءاي، نە ايتىپ تۇرعانىمدى؟ اه؟!
- تۇسىندىك.
- ءتۇسىنىپ وتىرمىز، اپاي.
- اپاي، قوراعا تۇسكەن ءبىز ەمەسپىز عوي.
اپكەم باياۋ بۇرىلىپ، مەن وتىرعان جاققا قاراي قادام باستى. تاپ قازىر، تابان استىندا كوزىنە تۇسكىم كەلمەدى. ءبارىن بايقاپ، باقىلاپ وتىرمىن. ءسوزىن ەستىپ، ساباعىن تىڭداپ وتىرمىن. ساباقتى بۇزۋ، تولعانىستى توقتاتۋ دەگەنىڭىز تازارتىلىپ جۋىلعان ەدەندى ورىنسىز بىلعاۋ سياقتى سەزىلەر، ءسىرا. ءوزىمدى كورسەتكىم جوق سياقتى، شاڭ-توزاڭى باتتاسىپ، اياق استىنداعى ەدەنگە اينالىپ كەتكەن جان اينامدى جاسىرا تۇرعىم بار. جىلىسىڭقىراي قيسايىپ باقتىم ءبىر بۇيىرگە. ءۇريسان تەرىس قاراپ، قايتادان ساباعىن جالعادى.
- جۇلدىزحان اعايلارىڭدى اۋرۋ قاتتى اينالدىردى، اينالايىندار. اۋداندا التى اي جاتتى. اياعىن باسا المايدى. ايكورىكتىڭ جەرىندە اياعىن نىق قادامداپ جۇرەتىن كەربەز ادام ەدى، تابان استىنان قور بولدى دا قالدى. اۋدانداعى دارىگەرلەردىڭ ءبارى جابىلىپ دياگنوزىن قويا المادى، بالالار ءبارى اينالىپ كەلىپ اياعىن قارايدى. جينالىپ كەلىپ جاعدايىمىزدى بىلگىسى بار. جۇلدىزحاننىڭ مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋ جونىندەگى مامان بولىپ تالاي جىل جۇمىس ىستەگەنى قۇلاقتارىنا ءتيىپ، قۇتىرىپ كەتتى كەيبىرەۋلەرى. جيعان-تەرگەنى جۇقانالاۋ ەكەنىنە سەنبەيدى ەشقايسىسى. دارىگەردىڭ دە دارىگەرى بار دا، ايلىقتارى از، بىلەم عوي. بىرەۋى يماننان جۇدا جۇرداي ەكەن. اقشا بەر دەگەندى اشىق ايتپاي، تۇقشىڭداپ ءجۇرىپ تۇسپالايدى بايقۇس. اقىرىندا، اقشامىز جوق، مالىمىز شامالى ەكەنىن ءتۇسىنىپ، بەس قاپ ءبيداي اكەلەسىڭ دەدى. اپاردىق. قيار مەن قىزاناق اكەل دەدى. بەس-التى جاشىگىن جەتكىزىپ بەردىك. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە: «ساياجايىما ءبىر ماشينە قويدىڭ قيى كەرەك ەدى»، - دە-ە-ەپ تۇر. جۇلدىزحانعا بىلدىرمەي، ونىسىن دا ورىندادىق. تىڭداپ وتىرسىڭدار ما، بالالار؟
- تىڭداپ وتىرمىز!
- ايتا بەرەيىن بە؟
- ايتا بەرىڭىز، اپاي!
- ە-ەي، قاراقتارىم-ەي، مەن سەندەرگە قايبىر اپايمىن؟ اپاي دەپ مۇعالىم قىزدار مەن كەلىنشەكتەردى-اق ايتا بەرسەڭدەرشى. مەن دەگەن جاي عانا ەدەن جۋاتىن جانمىن. ءسويتىپ، تالاي نارسە تاسىعانىمىزبەن، ەشتەڭە شىعا قويمادى. ارادا التى ايعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە، الگى ساياجايىنا ءبىر ماشينە قويدىڭ قيىن جەتپىس شاقىرىم جەردەن جەتكىزدىرگەن كىسى بۇيدەدى: «اپاي، - دەدى ول. - جاقىندا اۋدانعا الماتىدان ءبىر ۇلكەن پروفەسسور كىسى كەلەدى. اعايدىڭ اۋرۋىن قاراتۋ ءۇشىن ارنايى تىزىمگە كىرگىزۋىمىز كەرەك». اقىلىم ايرانعا اينالعان مەن سورلى: «ويباي-اۋ، كىرگىزۋدىڭ قانداي امالى بار؟» - دەدىم. «وي، اپاي، سونى دا بىلمەيسىز بە، نە بارۋ كەرەك، نە بەرۋ كەرەك»، - دەدى ءبىر ماشينە قويدىڭ قيىنان كەيىن ابدەن ەمىن-ەركىن سويلەيتىن بولعان سول كىسىم. «كىمگە بارام، كىمگە بەرەم؟» - دەيمىن عوي باياعى. «كۇنشۋاقتا كىمىڭىز بار؟» - دەيدى دارىگەرىم. «كۇنشۋاقتا مەنىڭ كۇنىم بار عوي، - دەيمىن مەن. - كۇنىم دەگەنىم - ءىنىم دەگەنىم. كۇندەي كورەتىن ءىنىم تۇرادى عوي كۇنشۋاق اتتى شاهاردا».
كلاسس ىشىندە ءسال كىدىرىس سەزىلدى.
بايىز تاۋىپ وتىرا الماستان ورنىمنان تۇرعىم كەلدى. قوزعالۋ قيىنعا سوقتى، جۇلىن-جۇلىنىم ءدىرىل قاقتى. جەلكەمنەن جوعارىراق، شۇيدەمنەن تومەنىرەك تۇس شىمىرلادى ما، جىبىرلادى ما، ارتىنشا قۇلاعىمنىڭ ءبىرى، سالدەن سوڭ ەكىنشىسى شىڭىلدادى.
ءۇريسان ساباعىن ودان ءارى جالعادى. «كۇندەي ءىنىڭىز نەندەي تىرلىك ىستەيدى؟» - دەپ سۇرادى ءبىر ماشينە قيدى ايكورىك اۋىلىنان الدىرعان اق حالاتتى كىسى. «قانداي قىزمەت ىستەيتىنىن ايتۋعا بولمايدى. قۇپيا. ءوزى ەشقايدا دا شىعا المايدى. سول سەبەپتەن اۋىلعا اندا-ساندا عانا، جىل ارالاتىپ جولى تۇسەدى». «اپاي، كۇنىڭىز بار ما، ايىڭىز بار ما، بىلمەيمىن. ءبىر جىلقىنى جوققا ساناماساڭىز، اعاي تىزىمگە كىرە المايدى»، - دەدى دارىگەرىم. جۇلدىزحانىمنان جىلقى ايايىن با، جەتكىزىپ بەردىك. سونىمەن، بالالار، باعاناعى ايتقان، قاسقىر تال تۇستە تۋتالاپايىن شىعارعان تورى بيەمىز بەن ءتورت-بەس قويىمىز قالدى. ال جۇلدىزحان اعالارىڭ نە بولدى دەيسىڭدەر مە؟ الگى پروفەسسور ميىنىڭ قاقپاعىن اشىپ جىبەرىپ، الدەبىر قويمالجىڭ نارسەنى سىلىپ الىپ تاستادى. اياعىندا ەمەس، بالەنىڭ ءبارى باسىندا ەكەن. اتتەڭ، دۇنيە-اي، الگى پروفەسسور اۋدانعا التى اي عانا بۇرىنىراق كەلگەندە بار ما، قۇلانتازا جازىلىپ، قاتارعا قوسىلىپ كەتەتىن ەكەن. سونىمەن، بالالار، ءبىز ءبىر كەزدەرى مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋ جونىندە اۋىل-ايماققا بەلگىلى مامان بولعان، كەيىننەن كولحوز بەن ساپحوز تاراپ، مال تۇگەلدەي تاراجعا ءتۇسىپ كەتكەندە، نە ىستەرىن بىلمەي وتىرىپ قالعان، ودان سوڭ سەگىز جىل بويى «ايناساي» لاگەرىن قاراۋىلداپ، قىلداي نارسەسىنە قول تيگىزبەي ساقتاعان جۇلدىزحاننان ارادا اپتا وتكەندە ايىرىلىپ تىندىق...
اپكەم اڭگىمەسىن، ياعني ساباعىن تامامداۋعا تاياعانداي. جايلاپ بارىپ اپپاق كومپيۋتەرلەردىڭ ۇستىندە كولبەپ جاتقان شۆابراسىن الدى.
كلاستىڭ ءىشى تىپ-تىنىش، تىم-تىرىس.
ۇريسان ەسىككە قاراي بەتتەدى.
قوڭىراۋ سوعىلدى.
ساباق اياقتالدى.
بالالار الىسا ويناپ، جارىسا جۇگىرىپ، مەكتەپتىڭ ۇزىن ءدالىزى بويىمەن بىرىنەن-ءبىرى وزىپ كەتىپ بارادى.
ءبىر تاڭدانارلىعى سول، ەدەن تۇك تە بىلعانباي، تاپ-تازا كۇيىندە جالتىراپ جاتتى.
مەن ورنىمنان تۇرا الماي، ومالىپ وتىرمىن...
