قازاق جەرى ءۇشىن لەنينمەن 8 ساعات قارسىلاسقان تۇلعانى تانيسىز با؟
زامانىندا ەل ءۇشىن باسىن بايگەگە تىكسە دە، وسى كۇنى الىپ شاھار الماتىدا ەسىمى بىردە-ءبىر كوشەگە بەرىلمەگەن ءالىمحان ەرمەكوۆتى ءبىرى بىلسە، ءبىىر بىلمەيدى.
قازاقتىڭ جەرى ءۇشىن لەنينمەن سەگىز ساعات پىكىرتالاسقا تۇسكەن ءور تۇلعا تۋرالى دەرەك كوپ، دارىپتەۋ از. وسىعان بايلانىستى Bugin.kz جۋرناليسى الاشتانۋشى ەلدوس توقتاربايمەن سويلەستى.
- الاش ارىستارىن ءبولىپ جارۋعا ءبىزدىڭ قۇقىعىمىز جوق. دەسەك تە، نە سەبەپتى ەرەن ەڭبەگى بار ءالىمحان ەرمەكوۆ تۋرالى ەكىنىڭ ءبىرى بىلمەيدى؟
- ءالىمحان ابەۋ ۇلى ەرمەك - قازاق تاريحىنداعى اسا كورنەكتى تۇلعا. ول - ۇلتتىق مەملەكەتىمىزدىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ بىرەگەيى. باسىنان ءتۇرلى قوعامدىق فورماتسيالاردى وتكەرگەن تۇلعاتىن. ول 1905 -جىلعى ورىس رەۆوليۋتسياسىن، I جيھان سوعىسىن جانە اقپان، قازان ويرانىن كورگەن. پاتشالىق رەسەي قۇلاعان سوڭ، قىسقا ۋاقىتتا وتارلىقتاعى ەلىنە ازاتتىق سىيلاۋعا ۇمتىلعان، ۇلتتىق ۇكىمەت قۇرامىنا ەنگەن ۆيتسە پرەمەر-مينيستر جانە بۇگىنگى قازاقستاننىڭ تەرريتورياسىن ناقتى مەجەلەگەن ازامات رەتىندە اشارشىلىق پەن قۋعىن-سۇرگىن، II جيھان سوعىسىن، سەمەيدە اتومدىق بومبا جارىلعانىن كورىپ، بولشيەۆيكتىك بيلىكتىڭ ءتۇرلى ساياسي ىلاڭىن، ازابىن كورگەن جان ەدى.
ستاليننىڭ قۋدالاۋى مەن ازاپ تۇرمەسىنەن اتىلماي امان شىققان ءتورت جاس ءۇمىتتىڭ ءبىرى - وسى ءالىمحان اعامىز بولاتىن. امال نەشىك، اتىلمادى دەمەسەڭىز، ونىڭ بار عۇمىرى باقىلاۋ مەن اڭدۋعا تولى ەدى. ول ءوزىنىڭ بويىنداعى بار كۇش- قۋاتىن تولىق بەرە الماي، الاش زامانى تۋرالى ەستەلىك جازا الماي، شەرمەندە حالدە قۇسا بولىپ وتكەن ارىس بولاتىن. ءبىزدىڭ ەلدە ۇلتتىق يدەولوگيا جوق، سول سەبەپتەن دە قازاق تۇلعالارى قوعامدا دۇرىس دارىپتەلمەيدى. ناسيحاتى جوق، جارناماسى كەمشىن. ءالىمحان تۇرماق الاش ۇلت- ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ ساياسي جەتەكشىسى، كوشباسشىسى بولعان ءاليحان بوكەيحاننىڭ ءوزىن قوعام تولىق تانىمايدى ەمەس پە! كەنەسارى حاننان سوڭ قازاق مەملەكەتتىلىگىن قايتا جاڭعىرتقان، ۇلتتىق اۆتونوميا قۇرعان پاسسيونار تۇلعانى تانىتا الماي جاتىرمىز...
- ءبىز الماتى قالاسىنىڭ كوشەلەرىن كارتادان قاراپ شىقتىق. ەرمەكوۆ اتىندا بىردە-ءبىر كوشە جوق. جەر ءۇشىن كۇرەسكەن تۇلعانىڭ اتىن ءبىر كوشەگە بەرمەۋ وپاسىزدىق بولىپ كورىنبەي مە؟
- ءالىمحاننىڭ اتىنا كوشە تۇگىلى ۋنيۆەرسيتەت بەرسەك تە جاراسادى. ول - قازاقتان شىققان تۇڭعىش ماتەماتيكا پروفەسسورى ەدى. جەر ءۇشىن بولعان شايقاستاعى ەرلىگى، جۋرناليستىگى ءھام ساياساتكەرلىگى جەكە- جەكە ءارى جان-جاقتى كەشەندى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن جايتتار.
مىسالى، الماتىداعى ەڭ كورىكتى كوشەنىڭ ءبىرى - ورىس عالىمى ك. تيميريازيەۆتىڭ اتىنا بەرىلگەن. ك. تيميريازيەۆ ەشقاشان قازاقستانعا كەلمەگەن، ءبىزدىڭ تاريحىمىزعا ەش قاتىسى جوق تۇلعا. نەگە سول كوشەنى مەملەكەتىمىزدى قۇرعان ءاليحان بوكەيحاننىڭ اتىنا بەرمەيمىز؟ وسى سۇراق مەنى ۇنەمى ويلانتادى. ءاليحان بوكەيحاننىڭ اتىنداعى كوشە باراحولكا ماڭىنداعى قىسقا ءارى وتە لاس كوشە. مىنە، ءبىزدىڭ ەلدەگى ءوز تۇلعامىزدى باعالاۋ مەن ناسيحاتتاۋداعى سيقىمىز. ۇيات جاعداي!
- ءالىمحان ەرمەكوۆ سەكىلدى اتى از ايتىلاتىن تۇلعالاردى اتاساڭىز…
- الاش قوزعالىسىنا قاتىسقان ازاماتتاردىڭ سانى وتە كوپ. ولاردى تولىق تانىتا المادىق. زەرتتەۋ بارىسىندا دا كەمشىلىك كوپ. مىسالى، 1905 -جىلعى «قارقارالى قۇزىرحاتى» (پەتيتسيا) قۇجاتىنا 12747 ازامات قول قويىپ، ءمور باسقان ەكەن. بۇلار ءوز زامانىنىڭ وقىعانى مەن باي-باعلان، اق جاعالى ازاماتتارى ەدى. وسى ازاماتتاردى جەكە-جەكە تانىپ، زەرتتەپ، ناسيحاتتامايىنشا قازاق تاريحىنىڭ الاش كەزەڭى تولىق جازىلىپ بولدى دەپ ايتۋعا بولمايدى. سوندىقتان ءار الاشتانۋشى جاس عالىم تاسادا قالعان بەيمالىم الاش ەرىن كوپكە تانىتىپ، شىراعىن جاعىپ، كىتابىن شىعارىپ، مۇراسىن جيناسا، ءسوز جوق، حالىقتىڭ رۋحى دا كوتەرىلىپ، تاريحي ءھام مەملەكەتشىلدىك ساناسى قالىپتاسار ەدى. ويتكەنى الاش ەرلەرىنىڭ مەملەكەتكە ادال ءارى اقىسىز-پۇلسىز قىزمەت قىلۋى، دەموكراتيالىق پىكىرى جانە ادىلدىگى كوپكە ونەگە، ۇلگى بولادى.
- ۋاقىت ءبولىپ، جاۋاپ بەرگەنىڭىزگە راقمەت!
bugin.kz