باقىتتى نەكەگە جەتكىزەتىن 8 كەڭەس

استانا. قازاقپارات - باقىتتى نەكە - كەزدەيسوق ساتتىلىكتەن عانا تۋىندايتىن دۇنيە ەمەس، ول ەر مەن ايەلدىڭ تاتۋ دا ءتاتتى ءومىرىنىڭ شىنايى جەمىسى.

بۇل قوس جاستىڭ ءبىر- بىرىنە دەگەن ءىلتيپاتى مەن ەرەكشە سەزىمىنە سۇيەنە وتىرىپ، بالالىقتان دانالىققا، ناداندىقتان پاراساتتىلىققا بەت الىپ، ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا قويان- قولتىق، شات- شادىمان عۇمىر كەشۋى بولسا كەرەك.

حالقىمىز «ۇيلەنۋ وڭاي، ءۇي بولۋ قيىندى» ايتقاندا، ۇيلەنۋ وڭاي بولسا دا، ۇيلەسۋ تىم قيىن ەكەنىن مەڭزەگەندەي. ءومىر بولعان سوڭ ونىڭ بار قيىنشىلىعى مەن قىزىقشىلىعىن قاتار ءبولىپ، بىرگە كورگەنگە نە جەتسىن.

الايدا بۇگىندە جاستار تۇگىل، جاسامىستاردىڭ ءوزى از عانا قايعى كەلە قالسا، قابىرعاسى قاقىراي سوگىلىپ، كەلەر كۇننەن ءۇمىت ۇزەدى سونشا. بوركەمىكتەي ەزىلىپ كەپ، ءتىپتى بەزۋگە دەيىن بارىپ جاتادى. وسىندايدا قوس جاستىڭ ەكى تاندەگى ءبىر جانعا اينالىپ، باقىتتى ءومىر سۇرمەككە بىرگە ۇمتىلىپ، باقىتتى وتباسىنىڭ نەگىزىن قاتار ءجۇرىپ قالاماققا قۇلاش ۇرۋى ماڭىزدى. اسىلى، باقىتتى نەكەنىڭ نەگىزى نەدە جاتىر؟

ءوز جۇبىڭ مەن وتباسىڭدى قايتكەندە باقىتتى قىلا الماقسىڭ؟ نەكە بىتكەننىڭ ۇزىلمەس ءجىبى، مىقتى دىڭگەگى نەگە نەگىزدەلمەك؟ بارلىق وتباسىنىڭ باقىتى نەدە؟ وتباسى ىشىندەگى كولدەنەڭ تۇيىتكىلدەر مەن ءوزارا كەلىسپەۋشلىكتەردى قايتىپ جويماق كەرەك؟ شاڭىراقتى ورتاسىنا ءتۇسىرىپ الماۋ ءۇشىن ۇيلەسىمدى تىرشىلىكتى قالايشا جولعا قويۋعا بولادى؟ وسى تۇرعىدان كەلگەندە، باقىتتى نەكەگە قاجەتتى بولاتىن 8 كەڭەستى ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

سەنىم.

مۇسىلماندىق نەكەنىڭ ەڭ باستى قۇرامداس بولىگى - ول سەنىم. ءوزارا سەنىمنىڭ اياسىندا جۇبايلار بولاشاققا باتىل قادام جاسايدى. بۇل ءدىن يسلامنىڭ قۇندىلىقتارى ارقىلى عانا جۇزەگە اسادى. سەنىم بولماعان جەردە وتباسىلىق باقىتتىڭ ىرگەسى قالانبايدى. جالپى سەنىم وتباسىنىڭ قوس مۇشەسىنە كۇش- قۋات بەرىپ، سونىڭ اينالاسىندا كۇللى جاقسىلىق اتاۋلىنى ۇيىستىرادى. ءتىپتى بۇل ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ داعدىسىنا دا اناعۇرلىم وزگەرىستەر اكەلەدى. ىرگەسى مىقتى وتباسىنىڭ نەگىزى قالانىپ، ءبىر- بىرىنە دەگەن قۇرمەتى مەن سىيلاستىعى كۇشەيەدى.

توزىمدىلىك.

سابىر - جالعاننىڭ جارىعىنداعى كەز كەلگەن ادامنىڭ ەڭ ماڭىزدى ولشەمى. ءتوزىم مەن شىدامدىلىق ادامدى قىم- قۋىت جاعدايلاردان قۇتقارىپ قويماستان، ونىڭ جۇيكەسىنە ارتىق سالماق تۇسىرۋدەن ساقتايدى. ۋايىم- قايعىعا سالدىرمايدى. ەڭ باستىسى، قۇدىرەتتى اللا تاعالانىڭ ۇلىلىعىن سەزىنۋگە جاقىنداتا ءتۇسىپ، وعان عانا تاۋەككەل ەتۋگە ءھام كوزسىز سەنىم ارتۋعا شاقىرادى. وسىلاي ادام ءوزىنىڭ ىشكى تەتىكتەرىن ەمەن- جارقىن باسقارا وتىرىپ، ءومىردىڭ كولدەنەڭ قيىندىقتارىن ەڭسەرەتىن بولادى. ونىڭ ىشىندە، كۇرمەۋى شەشىلمەستەي كورىنگەن وتباسىلىق كەلەڭسىزدىكتەردى دە جەڭبەك. قاسيەتتى قۇران كارىمدە بىلاي باياندالادى: «نەگىزىنەن، ادام بالاسى زياندا. ءبىراق يمان كەلتىرىپ، ىزگى ءىس ىستەگەندەر، ءبىر- بىرىنە اقيقاتتى ۇگىتتەسىپ، سابىردى ۇگىتتەسكەندەر بولەك (ولار زيانعا ۇشىرامايدى)» (103:2-3).

دوستىق

نەكەنىڭ وسىناۋ بولىگى ءۇش باستى نەگىزدەن تۇرادى. ءبىرىنشىسى - ءوز جۇبايلارىمىزبەن اراداعى قارىم- قاتىناستى بارىنشا رەتتەۋ. الايدا ول ەشقانداي دا كۇش- قىسىمعا نەگىزدەلمەۋى ءتيىس، كەرىسىنشە شىنايى دوستىقتى عانا مۇرات تۇتپاعى ءلازىم. ءبىز اينالا- ماڭايىمىزداعىلارعا قالاي سەنىم ارتساق، ولارعا ىزەت كورسەتىپ، قامقور بولساق، وندا وتباسىمىزعا دا ءدال سونداي قۇرمەت جاساعانىمىز ءجون. ءبىراق تا نەكەدەگى دوستىقتى ءبىرقاتار جولداستىق قاتىناستارمەن شاتاستىرىپ الماۋىمىز قاجەت. اسىل دىنىمىزدە ەر ادامنىڭ وتباسىنداعى كوشباسشىلىق ورنى قاشاندا ەرەكشە. سوندىقتان دا بۇل ەر ادامعا دەگەن قارىم- قاتىناس ايرىقشا سيپاتتا كورىنىس الۋعا ءتيىس. ەرلى- زايىپتى ءبىر- بىرىنە ىقىلاسى اۋىپ، بار بەيىلىمەن ەمىنگەنى ماقۇل. سوندا وتباسىداعى بالا- شاعانىڭ دا اتا- انالارىنا قاراي وتىرىپ، سونداي دوستىق پەن مەيىرىمگە تولى قارىم- قاتىناستى جاسامپاز ەتپەككە قۇمارتارى كامىل. دوستىق ءبىر كىندىكتەن تاراعان باۋىرلار مەن تۋعان- تۋىسقاندار، قۇربى- قۇرداستار ءھام زامانداستار اراسىندا دا، ءسوزسىز، جولعا قويىلىپ، ءاماندا ەرەكشە ماڭىز بەرىلۋى ءتيىس.

ورتاق قۋانىش

ەكى دۇنيەنىڭ شامشىراعى بولعان پايعامبارىمىز مۇحاممەدتىڭ (س. ا. س) حاديستەرىندە، ونىڭ ءوز ايەلدەرىمەن مەيلىنشە جاقسى قارىم- قاتىناستا بولىپ، ولارعا ارنايى ۋاقىتىن دا ءبولىپ، مۇمكىندىگىنشە سىي- قۇرمەت كورسەتكەنى ايتىلادى. نەگىزى ەرلى- زايىپتىلاردىڭ ءبىر- بىرىنە كوڭىل ءبولىپ، سىرالعى دوستارداي جاقىن بولۋى، ولاردىڭ نەكەلىك قارىم- قاتىناسىن زورايتا تۇسەدى. مەيىرىمنىڭ شۋاعىنان سۋسىنداتادى.

قارجىلىق كەلىسىم

ساراپشىلاردىڭ مالىمەتىنە قۇلاق تۇرسەك، وتباسىلىق جانجالداردىڭ 80 پايىزى وسى قارجىلىق تۇيىتكىلدەردەن تۋىنداپ جاتادى ەكەن. بۇل تاراپتا ەرلى- زايىپتىلار ماتەريالدىق تۇرعىداعى بارلىق قيىندىقتاردى بىرىگە وتىرىپ ەڭسەرۋگە تالاپتانۋى ءتيىس. وتباسىلىق كەرەك- جاراققا كەتەتىن ءتۇرلى شىعىندار مەن قارجى- قاراجاتتى ورنىمەن ۇقساتىپ جۇمساۋ دا سول ەرلى- زايىپتىلاردىڭ پاراساتتىلىعىنا بايلانىستى.

قۇرمەت كورسەتۋ

كەيدە جاس جۇبايلار نەكەدەن سوڭ- اق نەندەي وزگەرىستەر بولاتىنىن، الدىنان قانداي قيىندىقتار تۋىنداپ، وعان قارسى تۇرارلىق ەرىك- جىگەرى مەن كۇش- قايراتىنىڭ دارمەنسىزدىك تانىتىپ، سونداي ءبىر تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر مەن كەلىسپەۋشىلىكتەرگە جول بەرىپ جاتاتىنى انىق. وتباسىداعى ەڭ باستى قۇندىلىق، اينىماس قاعيدات ول، وتباسىلىق ءومىردى ءبىرىنشى ورىنعا قويۋمەن ەرەكشەلەنەدى. ول ەرلى- زايىپتىلاردىڭ ءبىر- بىرىنە دەگەن مىندەتتەرىن ءبىلىپ، ءتۇرلى قاجەتتىلىكتەرىن وتەپ، قۇقىقتىق ورنىن ءبىلۋى قاجەت.

ەركىندىك

ءدىن يسلامداعى نەكەلىك قارىم- قاتىناس قۇلاق كەستى قۇلدىققا، نە ءبىرى تىم تومەن، ال ەكىنشى تىم جوعارى دەگەنگە نەگىزدەلمەيدى. ول قوس جۇبايلاردىڭ ورتاق ءبىر مۇددە توڭىرەگىندە توقايلاسقان ىزگى مۇراتتارمەن كومكەرىلەدى. ايەل الدەكىمنىڭ مەنشىگى دەگەنگە يسلام مۇلدە قارسى كوزقاراستا. بۇل ەرلى- زايىپتىلاردىڭ ءوز ەركىندىگىن ساقتاي وتىرىپ، ءبىر- بىرىنە دەگەن قۇقىقتىق مىندەتتەرىن جوققا شىعارۋ بولىپ تابىلمايدى. يسلام ەرلى- زايىپتىلار اراسىنداعى ورتاق مۇددەنى ءھام ءبىرتۇتاستىقتى بەك قولدايدى. تەك ەرلى- زايىپتىلار ەركىندىكتى مۇلدە باسقاشا ءتۇسىنىپ، كەرەعار تانىمداعى جات تۇسىنىككە نەگىزدەلگەن بولسا، وندا وعان ەركىندىكتىڭ قاجەتى دە شامالى.

بولاشاقتى باعامداۋ

تەرەڭ ويلايتىن ەرلى- زايىپتىلار بولاشاعىن باعامداۋعا تىرىسادى. ولار قارجىلىق ءتۇرلى جوبا- جوسپارلارىمەن بىرگە، باۋىر ەتى - بالالارىنا قاتىستى دا قوردالى ويلارىن ورتاعا سالىپ، ورتاق ءبىر پىكىرگە توقتايدى. ءومىردىڭ ءون بويىنداعى بارلىق قيىندىقتاردى بىرگە كوتەرىسىپ، ءوزارا سەنىمگە كەلەدى.

jastar.kz