بيىلعى مەكتەپ ءبىتىرۋشى تۇلەكتەردىڭ 70 پايىزى قازاق تىلىندە ءبىتىردى - اپتالىق شولۋ
قازاقستاننىڭ وسىناۋ باستاماسى الەمدىك قاۋىمداستىق پەن حالىقارالىق ۇيىمدار تاراپىنان جوعارى باعاعا يە بولىپ وتىر.
بۇعان دالەل - وسى اپتادا بەسىنشى رەت وتكىزىلگەن جاھاندىق جيىنعا الەمنىڭ بەدەلدى تۇلعاسى، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى پان گي مۋننىڭ قاتىسۋى بولسا كەرەك.
بيىلعى باسقوسۋدىڭ تاقىرىبى «ءدىن ليدەرلەرى مەن ساياسي قايراتكەرلەردىڭ بەيبىتشىلىك جانە دامۋ جولىنداعى ءۇنقاتىسۋى» دەپ اتالدى.
تاقىرىپتىڭ جاھاندىلىعىندا، ادامزات ءۇشىن وزەكتىلىگىندە ءسوز جوق. ويتكەنى، ءدىننىڭ نەگىزگى ماقساتى ادامداردى ادامدىقتان اجىراتپاۋ بولسا، دەنى دۇرىس ساياساتكەرلەردىڭ ماقساتى قاتەلەسپەۋ، قاتەلەسىپ ادامزاتتى ارانداتپاۋ.
ونىڭ ۇستىنە ءدىننىڭ اتىن جامىلىپ، ايۋاندىققا بارىپ جاتقانداردىڭ ارەكەتى جاعا ۇستاتىپ جاتقان تۇستا، ءسوز ساپتايتىندار وت ۇستىنە ماي قۇيىپ، قاقتىعىستى جالاڭداتا تۇسكەن تۇستا بارىنە توزىمدىلىك تانىتىپ، كەكپەن ەمەس، كەشىرىممەن قاراپ، تاعاتتىلىق تانىتۋ ناعىز ءدىنباسىنىڭ، ناعىز ساياساتكەردىڭ ءىسى بولاتىنى تۇسىنىكتى. تاعاتتىلىق تانىتىپ قانا قويماي، ءتۇرلى تاراپقا تولەرانتتى بولۋ دا ماڭىزدى.
ال ول ءۇشىن ديالوگ كەرەك، ءدىن وكىلدەرى ءبىر ءبىرىن تىڭداۋى ءۇشىن الدىمەن ەستيتىن بولۋى كەرەك. سوندىقتان دا، بۇگىنگى تەز قۇبىلىپ، الماعايىپتارعا توتەپ بەرۋدەن قالىپ بارا جاتقان زاماندا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزىن وتكىزۋ مەيلىنشە ماڭىزدى.
استانا تورىندە ەكى كۇنگە ۇلاسا وتكەن بۇل جيىندا ءدىن مەن ساياسات ىسىندەگى كوپتەگەن تانىمال تۇلعالار ديالوگ الاڭىنا شىعىپ، ۇسىنىس ايتتى. پىكىرلەر پايىمدالىپ، ورتاعا ۇسىنىمدار ءتۇسىپ، اقىرى ول جيناقتالىپ ارنايى دەكلاراتسيا رەتىندە بەكىتىلدى.
دەكلاراتسيادا ءدىن ليدەرلەرى الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى اسكەري قاقتىعىستارعا قاتىسىپ جۇرگەن تاراپتاردى جانجالدى توقتاتىپ، بىتىمگە كەلىپ، كەلىسسوزدەر ارقىلى زورلىق- زومبىلىقتى دوعارۋ، بەيبىت تۇرعىنداردى قورعاۋ مەن بارشا قايشىلىقتاردى بەيبىت شەشۋ جونىندەگى كەلىسىمدى دايارلاۋعا شاقىرادى. سونىمەن قاتار، سەزگە قاتىسۋشىلار ساياسي قايشىلىقتاردى شەشۋدە كۇش قولدانۋ ادىستەرىنەن تاباندى تۇردە باس تارتۋعا، قازىرگى زامانعى الەمدە سەنىمسىزدىكتىڭ ارتۋىن توقتاتۋعا، ءوزارا سانكتسيالاردى دوعارۋعا، سونداي- اق بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتى دامۋ ءۇشىن رۋحاني جانە ساياسي قايراتكەرلەر اراسىندا ءوزارا ءىس- قيمىلدىڭ جاڭا تەتىكتەرىن ىزدەستىرۋگە ۇندەيدى.
دەكلاراتسيادا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەرگە بىردەي سىيلاستىقتى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى اتاپ وتىلگەن. مۇنىمەن قوسا وندا وشپەندىلىك پەن زورلىق- زومبىلىقتى تۋدىرۋعا باعىتتالعان ارانداتۋلارعا قارسى تۇرۋ، سونداي- اق ەكسترەميزمگە جانە لاڭكەستىككە قارسى ءىس- قيمىل بويىنشا كۇش- جىگەرگە قولداۋ جاساۋ ماسەلەسى قامتىلعان. اتاپ ايتقاندا قاتىسۋشىلار سەزدىڭ بۇۇ- مەن، قاۋىپسىزدىك سالاسىندا حالىقارالىق ۇيىمدارمەن بۇدان ارى قارايعى ءوزارا ءىس- قيمىلىن دامىتۋعا، جاستاردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە جاردەمدەسۋگە، باق- تى ءدىنارالىق وشپەندىلىكتىڭ وتىن جاعۋ ءۇشىن پايدالانۋ تاجىريبەسىن توقتاتۋعا شاقىرادى.
ايتا كەتەرلىگى، جيىننىڭ قورىتىندى پلەنارلىق وتىرىسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قاتىسىپ، ەكى ءوتىمدى ۇسىنىس جاسادى. ونىڭ ءبىرى - بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم مۋزەيىن اشۋ. جاڭا مۋزەيدە سەزدىڭ ادامزاتتىڭ دامۋ پروبلەمالارى بويىنشا بىرلەسكەن شەشىمدەر شىعارۋ تاجىريبەسى جيناقتالىپ، تالدانۋى قاجەت. بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم مۋزەيى سونىمەن بىرگە سەزدىڭ عىلىمي مەكەمەسى بولادى، ول دىندەر مەن مادەنيەتتەر ديالوگىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋمەن، ءدىني فورۋمداردا جاريا ەتىلگەن بارلىق ىزگى يدەيالاردى ناسيحاتتاۋمەن اينالىسادى.
ەكىنشىدەن، قازاقستان پرەزيدەنتى «رۋحاني تاتۋلىق پەن كەلىسىمدى دامىتۋعا جانە نىعايتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن» سىيلىعىن جانە سەزگە قاتىسۋشى كورنەكتى تۇلعالارعا ارنالعان قۇرمەت بەلگىسىن تاعايىنداۋدى ۇسىندى. «دىندەر مەن مادەنيەتتەردىڭ ديالوگىنا ەڭبەك ءسىڭىرىپ جۇرگەندەردى، رۋحانيلىقتىڭ، دىندەر مەن ەتنوستار اراسىندا تولەرانتتى قارىم- قاتىناستاردىڭ اسا قۇندى ۇلگىلەرىن جاساۋشىلاردى، كونفەسسياارالىق ديالوگتى دامىتۋعا قامقورلىق تانىتۋشىلاردى ىنتالاندىرۋىمىز كەرەك دەپ سانايمىن!» - دەدى ن. نازاربايەۆ.
ايتا كەتەرلىگى، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ VI سەزى 2018 -جىلى استانادا وتەتىن بولدى.
ۇكىمەت كالاچي احۋالى مەن كيىكتىڭ قىرىلۋ سەبەبىنە مەيلىنشە دەن قوياتىن بولادى
وسى اپتادا اقوردادا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ توراعالىعىمەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسى ءوتتى. وتىرىس نەگىزىنەن ەلىمىزدەگى ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىنە ارنالىپ، قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى قابىلدانىپ جاتقان شارالار تالقىعا تۇسكەن بولاتىن. القالى جيىندا مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق احۋالىمەن تىكەلەي قاتىسى بار ءارى قوعامدا ۇلكەن دۇربەلەڭ تۋدىرعان ەكى ماسەلەگە باسا نازار اۋداردى.
ونىڭ ءبىرى اقمولا وبلىسىنداعى كالاچي جانە باتىس قازاقستان وبلىسىنداعى بەرەزوۆكا اۋىلدارى تۇرعىندارىنىڭ دەنساۋلىعىن قورعاۋعا قاتىستى بولىپ وتىر.
ەلباسى وسى ەكى وڭىردەگى ماسەلەنى تەزدەتىپ رەتتەۋ تۋرالى تاپسىرما جۇكتەدى. حالىقتىڭ وزدەرى تۇراتىن وڭىردەگى ەكولوگيالىق احۋال تۋرالى اقپاراتقا ەركىن قولى جەتۋىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. «كالاچي اۋىلىنداعى قۇبىلىستىڭ سەبەبى نەدەن ەكەنىن ءالى ەشكىم دۇرىستاپ تۇسىندىرگەن جوق. قۇزىرلى ورگاندار جاعدايدى انىقتاي الماسا، قاجەتتى ساراپشىلارى جوق بولسا، وندا شەتەلدىكتەردى شاقىرىپ، بۇل ءىستى سولارعا تاپسىرۋى كەرەك ەدى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار قازاقستاندى ورنىقتى دامىتۋ جونىندەگى مىندەتتەردى ورىنداۋمەن قاتار جانۋارلار مەن وسىمدىك الەمىنىڭ بيوالۋاندىعىن ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتۋگە، سونىڭ ىشىندە ءبىرقاتار وبلىستارداعى كيىكتىڭ جاپپاي قىرىلۋىنىڭ باستى سەبەپتەرىن انىقتاۋعا مىندەتتى ەكەنىن ايتتى. ء«ارقيلى بولجامدار مەن قاراما- قايشى پىكىرلەر ايتىلۋدا. ول دەگەنىڭ بۇل باعىتتا مۇلدە جونسىزدىك ورىن الىپ وتىرعانىن، ءتيىستى مامانداردىڭ جوقتىعىن، وسىنداي جاعدايعا اكەپ سوقتىرعان جايتتاردى انىقتاي الماعاندىقتى بىلدىرەدى»، - دەدى ەلباسى.
شىندىعىندا، قازاقستانداعى كيىكتەر قىرىلۋىن ۇلت باسىنا تۇسكەن ۇلكەن اپات رەتىندە قاراستىرۋعا بولاتىن ەدى. ويتكەنى، سوڭعى جىلدارى اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ باسىن كوبەيتىپ جاتىرمىز دەپ جۇرگەندە اياق استىنان ءبىر- ەكى اپتانىڭ ىشىندە 120 مىڭنان استام كيىك قىرىلىپ قالدى. «قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق جۇمباعى» دەپ حالىقارالىق دەڭگەيدە نازار اۋدارىلىپ جاتقان وسى اپاتتىڭ سەبەبى ءالى دە تولىققاندى انىقتالعان ەمەس.
ايتا كەتەيىك، سوڭعى 5 جىلدا قازاقستاندا كيىكتەر ءۇش رەت جاپپاي قىرىلىپتى. ول جاعداي 2010 -جىلى باتىس قازاقستان، 2013 -جىلى اقمولا جانە قاراعاندى وبلىستارىندا ورىن العان. ال بيىل وسى تاياۋدا عانا اقتوبە، قوستاناي جانە اقمولا وبلىستارىندا اقبوكەندەر اپاتى ابدەن اسقىنىپ، شىرقاۋ شەگىنە جەتتى. وسىعان بايلانىستى ەل ىشىندە ءتۇرلى الىپ- قاشپا اڭگىمەلەر دە ايتىلۋدا. قالاي بولعاندا دا، كيىكتەردىڭ جاپپاي قىرىلۋ سەبەپتەرى ءالى تولىق انىقتالىپ بولعان جوق. سوندىقتان دا، ەلباسى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ دەڭگەيىندە وسى ماسەلەگە نازار اۋدارىپ وتىر.
بۇدان بولەك، كەڭەستە پرەزيدەنت تابيعات قورعاۋ سالاسىنداعى ساياسات رەسۋرس ۇنەمدەۋ، شارۋاشىلىق قىزمەتىنىڭ بارلىق سالاسىندا قالدىقسىز تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ماسەلەلەرىن شەشۋ ىسىنە بيزنەستى ىنتالاندىرىپ، كەڭىنەن تارتۋعا باعىتتالۋى تيىستىگىن جەتكىزدى. مەملەكەت باسشىسى قورشاعان ورتانىڭ احۋالىن مونيتورينگىلەۋ، ەكولوگيا سالاسىنداعى قاتەرلەردى الدىن الا انىقتاۋ ءۇشىن جەردى قاشىقتان زوندتايتىن، 2014 -جىلى ىسكە قوسىلعان قازاقستاندىق ەكى عارىش اپپاراتىن ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى.
تالقىلاۋ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستان پرەزيدەنتى ۇكىمەتكە ءبىرقاتار ناقتى تاپسىرما بەرىپ، ولاردىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋدى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىلىعىنا جۇكتەدى.
بيىلعى ۇ ب ت ءساتتى ءوتتى مە؟
وسى اپتانىڭ جۇماسىندا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى بيىلعى ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋدىڭ جالپىلاما قورىتىندىسىن شىعاردى. باسقاعا قانداي بولعانى بەلگىسىز، ءبىراق ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بيىلعى ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋدى ءساتتى ءوتتى دەپ سانايتىنىن جەتكىزدى. باقساق، ۇبت توڭىرەگىندە اڭگىمە تولاستاماي تۇرعانىنا قاراماستان، بيىلعى كورسەتكىش ءبىرشاما جاقسارعان.
ماسەلەن، بيىل 124 مىڭ 346 مەكتەپ ءبىتىرۋشى تۇلەكتەردەن 84 مىڭ 248 بالا قازاق تىلىندە ءبىتىردى، بۇل - 70 پايىز. قىرىق مىڭنان استامى ورىس تىلىندە بىتىرگەن. ۇ ب ت-عا ءوتىنىش بەرگەن 87 مىڭ 783 بىتىرۋشىلەردەن 82 مىڭ 865 وقۋشى ءبىرىڭعاي تەستىلەۋگە قاتىسىپتى، بۇل 94,4 پايىزعا تەڭ.
ال «التىن بەلگىنى» راستاعان بالالار سانى ون پايىزعا وسكەن ەكەن. «بۇل ءبىز ءۇشىن وتە جاعىمدى جاڭالىق. ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ ارقىلى «التىن بەلگىگە» 4 مىڭ 397 ۇمىتكەردىڭ 52 پايىزى وزدەرىنىڭ دەڭگەيىن راستادى. بۇل كورسەتكىش بىلتىرعى جىلى 42,2 پايىز بولاتىن. 2 مىڭ 205 بالا «التىن بەلگىسىن» راستاعان.
سوسىن بيىل ۇ ب ت بويىنشا ورتاشا بالل 2,6 پايىزعا كوتەرىلىپ، 79,5 بالدى قۇرادى، بۇل كورسەتكىش بىلتىر 76,9 پايىزدى قۇراعان بولاتىن. ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ ەنگىزىلگەننەن بەرگى تاعى ءبىر جاعىمدى جاڭالىق قازاق جانە ورىس تىلىندەگى بىتىرۋشىلەردىڭ ءبىلىم ساپالارىنىڭ ايىرماشىلىعى جاقىنداي ءتۇستى، بۇل 1 پايىزدى قۇرايدى جانە تەڭەستى دەۋگە دە بولادى.
بىلتىرعى جىلى بۇل ايىرماشىلىقتىڭ اراسى 7 پايىز ەدى، سوندىقتان دا قازاق تىلىندەگى مەكتەپ سانى عانا ەمەس، ساپاسى دا ارتىپ كەلە جاتىر. بۇل - ءبىز ءۇشىن اسا قۋانىشتى جاعداي»، - دەدى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ءبىلىم بەرۋ مەن عىلىم سالاسىن قاداعالاۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى سايات ءنۇسىپوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، بيىلعى ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ قورىتىندىسى بويىنشا بەس وقۋشى 125 بالل الدى. بىلتىر بۇنداي دارەجەگە جەتكەندەر سانى تورتەۋ بولاتىن. ال 100 بالدان جوعارى العاندار تەستىلەۋگە قاتىسقان مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ جالپى سانىنىڭ 17,4 پايىزىن قۇراپ وتىر. ول بىلتىرعا قاراعاندا 2,4 پايىزعا ارتىپ، جالپى سانى 14 مىڭ 420 بالاعا جەتكەن.
سونىمەن قاتار، جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسۋ ءۇشىن شەكتى بالدى ەڭسەرگەندەر سانى بەس پايىزعا ءوستى. بۇل كورسەتكىش 2014 -جىلى - 77 پايىز بولسا، 2015 -جىلى 82 پايىزعا جەتىپ وتىر.
ايتا كەتەرلىگى، مينيسترلىك وڭىرلەردەگى ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋدى باعالاۋدىڭ تىڭ تاسىلىنە بيىلدان باستاپ كوشكەن بولاتىن. «ۇ ب ت يندەكسى» اتالاتىن وسىناۋ كومپوزيتتىك يندەكسى بويىنشا بيىل استانا قالاسى ءبىرىنشى ورىن الدى. «ۇ ب ت قورىتىندىلارىن ءبىز بۇعان دەيىن وبلىستارعا ورتاشا بالل قويىپ، سول ارقىلى ءبىلىم دەڭگەيىن انىقتاپ كەلگەنبىز. بيىل ءبىز العاش رەت كومپوزيتتىك يندەكستى ەنگىزىپ وتىرمىز. بۇدان بىلاي «ۇ ب ت يندەكسى» دەپ اتالاتىن بۇل كورسەتكىش ەشقانداي دا وبلىستاردىڭ، مەكتەپتەردىڭ رەيتينگىن بىلدىرمەيدى. ويتكەنى، تاجىريبەدەن بەلگىلى، رەيتينگ قۋعاندار ءبىر بىرىمەن «جارىسقا» ءتۇسىپ كەتكەن بولاتىن. ال جاڭا يندەكس ءۇش بولىكتەن تۇرادى، بۇلار، بىرىنشىدەن، وڭىردەگى ۇبت بويىنشا ورتاشا بالل. ەكىنشىدەن، بىتىرۋشىلەردىڭ جالپى سانىنىڭ ۇ ب ت قاتىسۋشىلارعا ۇلەس سالماعى. ۇشىنشىدەن، تىركەلگەن بۇزۋشىلىقتار كورسەتكىشى»، - دەدى كوميتەت باسشىسى.
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى