بذگئنگة دةيئن شةتةلدئكتةر اسئراپ العان 6014 بالانئث 5308ئ ا ق ش-تا تذرادئ - بولاتبةك تولةپبةرگةن

None
None
ئ. قازاقپارات /نازيرا ةلةؤحان/ - ةلئمئزدةگئ وزةكتئ پروبلةمالاردئث ءبئرئ - جةتئم بالالاردئث ماسةلةسئ

  بذعان ةندئ بذگئندة شةتةل اسقان بالالاردئث ماسةلةسئ قوسئلئپ، بذل تاقئرئپ سوثعئ ؤاقئتتارئ قوعامدئق ذيئمدار مةن ب ا ق تاراپئنان جيئ كوتةرئلؤدة. ءبئز وسئ ماسةلةنئ تةرةثئرةك زةرتتةپ جذرگةن «جةرذيئق» ذيئمئنئث باسشئسئ بولاتبةك تولةپبةرگةنمةن بولعان سذحباتتئ ذسئنامئز.

- بولاتبةك مئرزا، ةلئمئزدة جةتئم بالالار مةن شةتةلدئكتةر اسئراپ العان بالالاردئث جاعدايئ بذگئنگئ كذنئ قانداي دةثگةيدة؟ بالا قذقئعئ ماسةلةسئ قالاي جذزةگة اسؤدا؟

- قازاقستان تاؤةلسئزدئككة ية بولعان كذننةن باستاپ بالالار قذقئعئ ماسةلةسئ نةگئزگئ تاقئرئپتاردئث تئزئمئندة تذر. بيئل حالئقارالئق قاؤئمداستئق ب ذ ذ باس اسسامبلةياسئ قابئلداعان بالا قذقئقتارئ تؤرالئ كونأةنسييانئث جيئرما جئلدئق مةرةيتويئن اتاپ وتسة، قازاقستان رةسپؤبليكاسئندا اتالمئش كونأةنسييانئث بةكئتئلگةنئنة 15 جئل تولدئ. الايدا «نةكة جانة وتباسئ تؤرالئ» زاثدئ الئپ كةلئپ، جةتئم بالالاردئث شةتةلدئكتةرگة بةرئلؤئن زاثداستئرا تذسؤگة ءذش رةت قادام جاسالسا دا، ءبئر رةت جةتئم بالالاردئث مذددةسئن قورعايتئن زاث شئققان جوق. سوثعئ ون جئلدان بةرئ جةتئمدةرئمئز شةتةلدئكتةرگة كةتئپ جاتئر. بئزدة قازئر شةتةلدئكتةرگة بالا بةرؤمةن اينالئساتئن 40-تان استام اگةنتتئك بار. اگةنتتئكتئث ءبئر بالانئ وتكئزگةندة تاباتئن تابئسئ 30-35 مئث دوللاردئ قذرايدئ. بذگئنگة دةيئن 6014 بالا شةت ةل اسئپتئ، سونئث 5308-ئ ا ق ش-تا. بذل رةسمي دةرةكتةر، زاثسئز كةتئپ جاتقاندارئ قانشاما. وسئ ؤاقئتقا دةيئن بةلگيياعا - 163، يرلانديياعا - 126، يسپانيياعا - 152، گةرمانياعا - 59، فرانسيياعا - 45 بالا جونةلتئلگةن. ولاردئث كوپشئلئگئنئث بذگئنگئ تاعدئرئ نة بولئپ جاتقانئ بةلگئسئز. ال كونأةنسييا قابئلدانار بولسا، مةملةكةت سئرتقا كةتكةن بالالارعا قورعان بولا الا ما؟ ويتكةنئ ا ق ش-قا ول كونأةنسيا جذرمةيدئ. ا ق ش-تئث سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئ كونأةنسياعا قول قويعانمةن، ول راتيفيكاسيالانباعان.

- نة سةبةپتئ؟

- سةبةبئ، ا ق ش سةناتئ راتيفيكاسيالاؤ تؤرالئ زاثدئ قابئلداماي تاستاعان. رةسةي دة سولاي. تاعئ دا باسقا ءئرئ-ءئرئ مةملةكةتتةر بذل قذجاتتئ مويئنداماي وتئر. سول سةبةپتةن قازاقستان بذگئنگة دةيئن كةتكةن 6014 بالانئث ومئرئنة ارالاسا المايدئ. اسئراپ الؤشئلار مةن ءبئزدئث ورگاندار اراسئنداعئ كةلئسئم شارتتار زاثدئق نورمالار شةثبةرئندة جاسالعان. ءبئزدئث مةملةكةتتئك ورگان تةك بالا ساؤداسئنا بايلانئستئ ءوتئنئش بةرگةن ذيئمدار مةن اگةنتتئكتةردئ تئركةؤمةن عانا اينالئسادئ. كونأةنسياعا باتئس ةلدةرئ شةتةلدةن بالا اكةلؤ ءذشئن عانا قول قويئپ وتئر. مئسالئ، يرلانديا زاث جذزئندة شةتةلدئكتةرگة بالا بةرةدئ، ءبئراق ةلئنة بارساث، الئپ كةتةتئن ءبئر بالا تاپپايسئث. يزرايل دة سولاي. ءتئپتئ حالئق سانئ كوپ، ادام باسئ قذنسئز دةيتئن قئتاي دا شةت ةلگة بالا بةرمةيدئ. ال ءبئز مةملةكةتتئث ةث باستئ قازئناسئ - حالئق دةيمئز دة، دةموگرافييالئق قور بولئپ تابئلاتئن جاس سابيلةردئ شةتةلدئكتةرگة وپ-وثاي تاراتئپ جاتئرمئز. نةبارئ 15 ميليون حالقئ بار قازاقستان شةتةلدئكتةرگة بالا بةرؤدة 1،5 ميليارد حالقئ بار قئتايدئث الدئنا شئعئپ وتئر. قازاقستان شةت ةلگة بالا بةرؤ جاعئنان الةمدة ءذشئنشئ ورئن الادئ. بذل تونالعاندئق ةمةي نةمةنة؟ شةت ةلگة مذناي شئعارؤدان تورتئنشئ ورئن الامئز دا، بالا بةرؤدة ءذشئنشئ ورئن الئپ وتئرمئز. بذگئندة ةل حالقئنئث 4،5 ميلليونئن بالالار قذرايدئ. رةسپؤبليكامئزداعئ جةتئم بالالارعا ارنالعان 44 بالالار ءذيئ مةن 22 مةكتةپ ينتةرناتتا 8987 بالا تاربيةلةنؤدة. تاستاندئ بوبةكتةردئث كذن ساناپ كوبةيگةنئنة بويئمئز دا، ويئمئز دا ذيرةنئپ الدئ. ال الةؤمةتتئك جةتئمدئك - جاثا قذبئلئس ةمةس: ولاردئث اتا-انالارئ باس بوستاندئعئنان ايئرئلعان، ئشئمدئكتئ وتة كوپ قولداناتئن، بةيبةرةكةت ءومئر سذرةتئن جانداردئث، اتا-انا قذقئعئنان ايئرئلعانداردئث بالالارئ.

اتا-انانئث قامقورئنسئز قالعان جةتئم بالالاردئث 20 پايئزئ تذل جةتئمدةر، ال 80 پايئزئ ءتئرئ اكة-شةشةسئ بولا تذرا، جةتئمدةر قاتارئنا جاتادئ. ستاتيستيكالئق مالئمةتتةر مةن زةردةلةؤدئث قورئتئندئسئ جةتئمدئك الماتئ قالاسئندا دا كةثئنةن جايئلئپ بارا جاتقاندئعئن كورسةتتئ، سوندئقتان دا تةز ارادا شارا قولدانؤ قاجةت دةپ ةسةپتةيمئن. جةتئم بالالارعا كومةك كورسةتؤدة قالاداعئ جاعداي باسقا شةتةلدةر مةن رةسةيدةگئ جاعدايدان الدةقايدا الئستا قالعان. سوندئقتان، جةتئم بالالاردئث پروبلةمالارئن شةشؤ جذمئستارئن جانداندئرؤ قاجةت. وسئ پروبلةمالار مةن جةتئسپةؤشئلئكتةردئ شةشؤگة قوعام اتسالئسسا، كومةك بةرسة، دذرئس بولار ةدئ. جالپئ جةتئم بالالار پروبلةماسئ الماتئ قالاسئندا دا، رةسپؤبليكا بويئنشا دا ماثئزدئ پروبلةمالاردئث ءبئرئ بولئپ وتئر.

ءبئز قامقورلئققا ءزارؤ بالالار مةن شةتةلدئك اتا-انالار اسئراپ العان بالالاردئث جاعدايئن رةتتةيتئن زاثدئق بازانئ زةردةلةپ، جةتئم بالالارعا كومةك كورسةتؤ مةن الةؤمةتتئك جةتئمدئك پروبلةمالارئنا ساراپشئلاردئث كوزقاراسئ تؤرالئ اقپاراتتئ جيناقتاپ، باعالاؤ باعئتئندا جذمئستار اتقارؤ كةرةك دةپ سانادئق.

ونئث ماقساتئ جةتئم بالالارعا كومةك كورسةتؤ پروبلةمالارئ تؤرالئ ارنايئ توپتاردئث پئكئرئن ساراپتاؤ بولئپ تابئلادئ. ياعني، ارنايئ توپتاردئث پئكئرئ نةگئزئندة جةتئم بالالارعا كومةك كورسةتؤ پروبلةماسئن سارالاؤ، قوعامدئق قور دةثگةيئندة جةتئم بالالارعا كومةك كورسةتؤ جولدارئ تؤرالئ اقپاراتتئ سذرئپتاؤ، قامقورلئققا زارؤ بالالار مةن شةتةلدئكتةر اسئراپ العان بالالاردئث جاعدايئن رةتتةيتئن زاثدئق بازانئ زةردةلةؤ كةرةك دةپ ساناپ، ارناي وسئ ماسةلةلةرگة بايلانئستئ قئركذيةك-قاراشا ايلارئ ارالئعئندا ساؤالناما جذرگئزدئك.

- بذل ساؤالناما ناتيجةسئ نةنئ كورسةتتئ؟ قانداي قورئتئندئعا كةلدئثئزدةر؟

- وتكئزئلگةن زةرتتةؤ ناتيجةسئندة مئنا جايتتار انئقتالدئ، سذرالؤشئلار قامقورلئققا ءزارؤ بالالار مةن شةتةلدئكتةر اسئراپ العان بالالاردئث جاعدايئ مةن جالپئ بالالار ذيئندة تذراتئن بالالار ماسةلةسئ ماثئزدئ پروبلةما جانة شةشئم قابئلداؤدئ قاجةت ةتةدئ دةپ سانايدئ. پئكئر بئلدئرؤشئلةر جةتئم بالالارعا دةگةن ادال كوثئلئن بئلدئرگةنمةن، ولاردئث باسئم بولئگئ (%90) بذل بالالارعا مةملةكةت قامقور بولؤئ قاجةت دةپ ةسةپتةگةندئكتةن، سذرالعانداردئث دةنئ ولاردئث ماسةلةسئن شةشؤگة قاتئسپايتئنئن ايتادئ. ساؤالناماعا قاتئسؤشئ ءاربئر ون ادامنئث سةگئزئ جةتئم بالالاردئ ءوز وتباسئندا تاربيةلةؤ مذمكئندئگئن قاراستئرماعان. بذگئنگئ كذنئ جةتئم بالالارعا كومةك كورسةتئپ وتئرعان جانة ولاردئث ومئرئنة ايتارلئقتاي وزگةرتؤلةر ةنگئزة الاتئن ادامدار سذرالعانداردئث %6 قذرايدئ. ساؤالناماعا قاتئسؤشئلاردئث %    6از ؤاقئتقا ءوز ءذيئنة قابئلداؤعا كةلئسةتئنئ ءجايلئ ايتتئ. تالئمگةر جانة پاتروناتتئ تاربيةلةؤشئ بولا الامئز دةگةندةر   12پايئز. ساؤالناماعا قاتئسؤشئلار جةتئم بالالارعا جةكة كومةك كورسةتؤدئث نةگئزگئ كةدةرگئسئ قاراجات پةن ؤاقئت دةيدئ. قوعامداعئ جةتئم بالالار جايلئ قالئپتاسقان تةرئس كوزقاراستئ سةيئلتؤ ءذشئن زاثدئق بازانئ جةتئلدئرؤ، ستراتةگيا جاساؤ، پاتروناتتئق وتباسئلارعا بالالاردئ قابئلداؤدئث وث تاجئريبةسئن تاراتؤعا باعئتتالعان كذش جذمساؤ قاجةت. بذل ماسةلة بويئنشا بذقارالئق اقپارات قذرالدارئ نةگئزگئ مالئمةت بةرؤشئ بولعاندئقتان، قوعامعا اسةر ةتؤدئث مئقتئ ذلگئلةرئن كورسةتئپ، اسئرةسة بالالارعا كومةك كورسةتؤشئ ادامداردئث وث تاجئريبةسئن ناسيحاتتاؤ قاجةت.

- جوبا ناتيجةسئندة قانداي جذمئستار اتقارئلئپ، ءوز شةشئمئن تابؤ كةرةك دةپ سانايسئز؟

- ةلدةگئ جةتئم بالالار ذيلةرئ مةملةكةتتئك تئلدة تاربية بةرؤئ قاجةتتئگئ مئندةتتةلؤئ ءتيئس دةپ ويلايمئن. «جةتئم بالالار تؤرالئ» زاث جةتئم بالالار قذقئن قورعاي وتئرئپ، قازاقستاندا جةتئمدةر ذيلةرئنئث سانئن كوبةيتؤگة ةمةس، وتباسئ جانة نةكة قذندئلئقتارئ ينستيتؤتئن نئعايتؤعا جذمئس ئستةؤئ ءتيئس. بذگئندة جةتئم جانة اتا-انا قامقورلئعئنسئز قالعان بالالاردئث سانئ 46 مئث. ولاردئث 16 مئثدايئ بالالار ذيئندة تاربيةلةنؤدة. 28 مئثنان استامئ تؤئستارئنئث نةمةسة اسئراپ العان اتا-انالار قامقورلئعئنا بةرئلگةن. بيئل قازاقستان ازاماتتارئ تاراپئنا 1700، شةتةلدئك ازاماتتار تاراپئنا 700 بالا قامقورلئققا بةرئلدئ. بالالاردئ قامقورلئققا الؤشئلاردئث كوبئسئ زةينةتكةرلةر بولعاندئقتان، ولاردئث بالاعا تولئققاندئ كذتئم كورسةتئپ، ءبئلئم بةرؤئنة شامالارئ جةتة بةرمةيدئ. وعان قوسا، قازئرگئ ةكونوميكالئق داعدارئس ؤاقئتئ دا قامقورشئلار جاعدايئن قيئنداتا تذسكةندةي. سوندئقتان قازئر ءدال وسئ توپتئ قولداؤ قاجةت. «نةكة جانة وتباسئ» زاثئ بويئنشا، قامقورلئققا الئنعان بالا ءذشئن قارجئلاي كومةك كورسةتؤ قاراستئرئلعان. ءبئراق وكئنئشتئسئ، ونئث مولشةرئ مةن ءتارتئبئ انئق بةلگئلةنبةؤئنةن، كوپتةگةن جةرگئلئكتئ اتقارؤشئ بيلئك وكئلدةرئ ءبئر رةتتئك كومةك كورسةتؤمةن عانا شةكتةلئپ وتئر. سوندئقتان دا، وسئ ماسةلةگة ءدال قازئرگئ ؤاقئتتا اسا ماثئزدئ ءئس رةتئندة قاراپ، جةتئم بالالاردئث مذددةلةرئ مةن قذقئقتارئن قورعاؤدا ماثئزدئ مةملةكةتتئك مئندةت پةن الةؤمةتتئك بورئشتارئن وتةپ وتئرعان قامقورشئلار مةن قورعانشئلاردئ قولداؤعا بار كذشئمئزدئ جذمساؤئمئز قاجةت. بالا بويئندا ذلتتئق سانا-سةزئمدئ قالئپتاستئراتئن قاعيدالارئنئث باسئمدئعئنا سذيةنئپ، بالانئث ق ر-نئث كونستيتؤتسيياسئندا كةپئلدئك بةرئلگةن نةگئزگئ قذقئقتارئ مةن مذددةلةرئن ئسكة اسئرؤعا بايلانئستئ تؤئندايتئن قاتئناستارئ زاثمةن رةتتةؤ كةرةك. بالالارعا تولئمدئ تاربية بةرؤدئ، قذقئقتارئن قورعاؤدئ مةملةكةت جانة قوعام، بالانئ اسئراؤشئلار ءوز موينئنا الؤئ ءتيئس.

ةث الدئمةن وسئ جةردة جالپئ بالالاردئث نةگئزگئ قذقئقتارئنا توقتالا كةتسةم، بئرئنشئدةن، سابيدئث دةنساؤلئق ساقتاؤعا قذقئعئ بار. بئلئكتئ مةديسينالئق كومةك الؤعا، وسكةلةث ذرپاقتئث دةنئ ساؤ بولئپ ءوسؤ ءذشئن مةملةكةت تاراپئنان جاعداي جاسالؤئ قاجةت. ةكئنشئدةن، ءاربئر بالانئث ءومئر سذرؤگة، جةكة باسئنئث بوستاندئعئنا، قادئر-قاسيةتئنة جانة جةكة ومئرئنة قول سذعئلماؤعا قذقئعئ بار ةكةنئن ذمئتپاؤئمئز قاجةت. ءذشئنشئدةن، ءاربئر بالا، مةيلئ ول جةتئم بولسئن، اتا-انانئث قامقورلئعئنسئز قالعان بولسا دا، بالانئث تذرعئن ءذي-جايعا مةنشئك قذقئعئن نةمةسة تذرعئن جايدئ پايدالانؤعا ءوز قذقئعئ بار. ءبئراق بذل زاث جذزئندة عانا بولماسا، مذنداي نورمالاردئث اسئرةسة، جةتئم قورعانسئز بالالارعا قولدانئلماي جاتقانئ بارشامئزعا بةلگئلئ. جةتئمدةر ذيئنةن تاربيةلةنئپ شئققان بالا ءارئ قاراي قايدا بارادئ؟ بذل قاتال دذنيةدة، قوعامدا ءوز ورنئن قالاي تابادئ؟ اكة اقئلئمةن سؤسئنداماعان، انانئث ئستئق الاقانئن سةزئنبةگةن بالا دا جالپئ ادامزات بالاسئنا، قوعامعا دةگةن رةنئش پايدا بولئپ، قاتئگةز تذلعا قالئپتاسؤئ مذمكئن. 18 جاسقا تولعان بويجةتكةن نة بوزبالا ءومئردئث اعئمئنا ئلةسة الماي، قايدا بارسا دا كةدةرگئلةر مةن كةلئسپةؤشئلئكتةر الدئنان شئعئپ، وعان توزة الماي قئلمئسقا بارادئ. زاث نورمالارئن بذزعان ادام جازاعا تارتئلادئ. ايتئپ وتئرعان پروبلةمالاردئث بولماؤئ ءذشئن مةملةكةت، قوعام تاراپئنان نازار اؤدارئلئپ، زاثدئق بازانئ بارئنشا جةتئلدئرئپ، جةتئم بالالاردئث مذددةلةرئن قورعاؤئمئز بارشامئزدئث ادامزاتتئق پارئزئمئز دةپ تذسئنؤئمئز كةرةك. الدئمةن وسئ جةتئمدةر پروبلةمالارئنا قاتئستئ ارنايئ كوپ جئلدئق، تذراقتئ ءارئ مذددةلةرئن كوزدةيتئن باعدارلاما ازئرلةپ، سول بويئنشا ناقتئ الةؤمةتتئك پروبلةمالاردئ شةشؤئمئز قاجةت. ةلئمئزدةگئ جئل سايئن اتا-اناسئنئث قاراؤئنسئز قالعان بالالار سانئ 10 مئثعا جةتةدئ. بذل قازئر ةث وزةكتئ ماسةلة. زاثدا شةت ةلدئك اتا-انالار قامقورلئعئنا بةرئلگةن بالالارعا كونسؤلدئق مةكةمةلةر ارقئلئ باقئلاؤ جذرگئزؤ قاراستئرئلعان. دةگةنمةن مذنئث ءبارئ تولئق دةثگةيدة اتقارئلئپ جاتئر دةپ ايتا المايمئن. قوعامدا وسئ ماسةلةگة قاتئستئ سذراقتار تؤئنداعان سوث، ول بالالاردئث تاربيةسئ، جاعدايئ قالاي بولئپ جاتقانئن باقئلاؤعا الؤئمئز كةرةك. شةتةل اسئپ كةتئپ جاتقان بالالارئمئزدئث جاعدايئن باقئلاپ تذراتئن ارنايئ كوميسسيا قذرئلئپ، ولاردئ جئتئ باقئلاپ وتئرؤ قاجةت. شةتةلدئك اتا-انالار قامقورلئعئنداعئ بالالاردئث جاعدايئن كورسةتةتئن سؤرةتتةر جئبةرئپ تذرؤ نةمةسة بالانئث ءوزئ جئلئنا ءبئر رةت كةلئپ تذرؤئن قاراستئرعانئ دذرئس دةپ سانايمئن.

 

 

سوڭعى جاڭالىقتار
telegram