شەرحان مۇرتازا. 41- جىلعى كەلىنشەك - اڭگىمە
- ءبىر-ءبىرىمىزدى كورمەگەلى وتىز جىلعا جۋىق بولدى، ماقسۇت. سەن سوعىسقا كەتكەندە، مەن جيىرما سەگىزدە ەدىم عوي.
ول ۇندەمەدى.
- قارتايدىم، ماقسۇت. ال سەن ءدال وسىدان وتىز جىل بۇرىنعى قالپىڭدا قالىپسىڭ.
ول ۇندەمەدى.
- تانىمادىڭ با، ماقسۇت؟ مەن حاديشامىن عوي! سەنى انە كەلەدى، مىنە كەلەدى دەپ وتىر ەدىم. جۇرت كورسە، سەنى مەنىڭ بالام دەر. سەن، ءسىرا، سول سوزدەن قورقىپ تۇرسىڭ عوي.
ول ۇندەمەدى.
- بوساعادا تۇرعانىڭ قالاي، ماقسۇت! تورگە شىق، ءوز ءۇيىڭ عوي.
حاديشا ماقسۇتتى قولىنان ۇستاپ تورگە الىپ شىقپاق «بولىپ، ىلگەرى اتتايىن دەپ ەدى - ورنىنان قوزعالا المادى. ارادا ەكى ادىم جەر، ءبىراق الىپباس اسۋ سياقتى. جىلىك-جىلىگىنە قورعاسىن قۇيىپ، جەرگە قاعىپ قويعانداي تىرپ ەتۋگە دارمەن جوق.
ال ماقسۇت تابالدىرىقتا ءالى تۇر.
- سەنىڭ كەلگەنىڭ جاقسى بولدى، ماقسۇت،- دەيدى حاديشا.- تۋىسىڭ شالابايدىڭ قورلىعىنا شىداي الماي، سەنى ايقايلاپ تۇرىپ شاقىرىپ ەم، ەستىگەن ەكەنسىڭ... شالابايدىڭ بىلتىر كۇيەۋگە تيگەن قىزى توركىنىنە تۇسە كەلىپتى. ول قىزدى سەن كورگەن جوقسىڭ، مۇندا تۋعان بالا عوي. قاعىنىپ، بىلتىر بايعا قاشىپ كەتكەن. شالاباي قىزىنا: «ەندى سەنىڭ ولىگىڭدى عانا كورەيىن»،- دەپ ەدى، بالەنى مە، قۇداسى باحۋات نەمە ەكەن. شالابايدىڭ كومەيىنە تاس تىعىلعان قاسقىرداي بولدى دا قالدى. تاس قاۋىپ، تاپقانىڭدى يت جەگىر. مەيلى عوي، قىز - جات جۇرتتىق. كۇلاي تۇرماق، سەنىڭ جالعىز قىزىڭ جانار دا الدەقاشان تۇرمىس قۇرىپ، بالالى-شاعالى بوپ كەتكەن. «قولىما كوشىپ كەل، جالعىزدان-جالعىز قايتىپ وتىراسىڭ» دەپ مىڭ ايتىپ جالىندى - بارمادىم.-«ماقسۇتتىڭ ءۇيىنىڭ ءتۇتىنى وشپەسىن - وتىرامىن وسىندا»،- دەدىم.
وي، الجىعان باسىم، ءبىردى ايتىپ، بىرىنە كەتكەنىم... ءبارى اناۋ شالابايدىڭ قىزى كۇلايدان شىقتى عوي. كۇلاي كۇيەۋىمەن كەلىپ ءتۇستى. اۋىل بولىپ جيىلدىق. كۇيەۋ مەن كۇلاي الىپ كەلگەن قورجىننىڭ اۋزىن اشامىن عوي دەپ وتىرعانمىن. اتا جاعىنان العاندا، مەنەن جاقىن كىمى بار شالابايدىڭ؟ اتالاستان وسى ماقسۇتتىڭ ۇيىنەن جاقىن ەشكىمى جوق قوي، بىلە-بىلسە. بىلمەدى. ايدالاداعى اقشاي كەمپىر ۇستادى قورجىننىڭ اۋزىن. اقشاي كەمپىردىڭ بۇگىندە مۇرنىنان ەسەكقۇرت تۇسەدى. شالى قاسىندا، ءۇش بىردەي كەلىنى قىزمەتىن ىستەپ تۇر. سەگىز بولمەلى ءۇي سالدىرعان، بالالارىنىڭ باس-باسىنا موتوسيكلى بار. شالاباي شىركىن، سەنىڭ ءىنىڭ، مەنىڭ قاينىم عوي، قايىن بولماي قاتا قالعىر، قورجىندى ماعان ۇستاتۋعا جارامادى.
بۇرىن ءبىر قۇدايدىڭ باسقا سالعانىنا كونىپ، جوقشىلىقتى دا، توقشىلىقتى دا كورىپ، كوندىككەن باس قوي مىنا باس. ءبىراق اناۋ قورلىققا شىدامادىم:
- ءاي، شىراق،- دەدىم شالابايعا،- ارۋاق اتىپ كەتپەسىن،- دەدىم.- ەگەر ماقسۇت بولسا، مەن كىممىن؟ حاديشا بولار ەدىم، الدىمنان كولدەنەڭ جۇرمەس ەدىڭ سەن شىرىك،- دەدىم. ماقسۇت جوق بولعان سوڭ، مەن سياقتى جەتىم كەمپىردى ەلەمەيسىڭ،- دەدىم. ارۋاق اتقىر بولماساڭ، اناۋ اقشاي كىم، مەن كىم؟- دەدىم.- ءجون بىلمەيتىن قانداي كورگەنسىز ەدىڭ،- دەدىم.- تۇقشيىپ، تومەن قاراپ، جەر شۇقىلايدى، جەرگە كىرگىر.
ال، الگى اقشاي قۇتىرسىن.
- الدى-ارتىنىڭ ءبارىن جالماعان قاقباس،- دەدى مەنى.- ءولىپ قالماي جاپادان-جالعىز نەعىپ وتىرسىڭ. قورجىننىڭ اۋزىن ۇستاعان سەنىڭ نە تەڭىڭ، قاقباس،- دەدى.
- ءاي، اقشاي،- دەدىم مەن دە. قانىم قارايىپ كەتتى.- الدى-ارتىمدى جالماپ، جالماۋىز بولايىن دەپ قۇدايدان تىلەگەن جوقپىن،- دەدىم. ماقسۇت كوپپەن بىرگە اسكەرگە كەتتى. سەنىڭ بايىڭ قۇراقباس قۇساپ اسكەردەن قاشىپ، ءۇش جىل بويى تاۋدا تاعى بوپ جۇرگەن جوق دەدىم. قىزىم جانار بولسا، تۇرمىسقا شىقتى، قۇدايعا شۇكىر، قازىر بالالى-شاعالى،- دەدىم. ءوزىم بولسام، ماقسۇتتىڭ وتىن وشىرمەي، ءتۇتىنىن تۇتەتىپ وتىرمىن. «قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا - اجالدى ولەدى». كەبەنەك كيگەن، ايتەۋىر، ءبىر كەلەدى. ماقسۇت ۇيدەن كەبىن كيىپ اتتانعان جوق قوي،- دەدىم. ونى مەن سەمىز دەپ سويعان جوقپىن، ەتتى دەپ ساتقان جوقپىن، مەن قايدان قاقباس بولامىن،- دەدىم. ءسويتىپ ەم:
- سورلىسىڭ، سورلى،- دەپ اقشاي ەرنىن شىعاردى، ەرنىڭە كۇيدىرگى شىققىر.- تاعى وتىز جىل كۇت، كەلەدى ماقسۇت،- دەپ كەكەتتى.
- كۇتەمىن،- دەدىم.- ءجۇز جىل كۇتەمىن،- دەدىم. ءسويتتىم دە، ىزاعا شىداي الماي، ايقاي سالىپ دالاعا اتىپ شىقتىم.
- قايداسىڭ، ماقسۇت!-دەپ ايعايلادىم. ۇيگە ەندى كىرىپ وتىرعانىم دا وسى ەدى، سەن كەلىپ قالدىڭ، ماقسۇت. اقشاي ەندى نە بەتىن ايتار ەكەن، بالەم. كىسىمسىپ، قىزدان كەلگەن قورجىننىڭ اۋزىن ۇستاپ، دارەجەگە جەتىپ، جەتىسىپ ەدى، ەندى قارابەت بولدى، قاراڭ قالعىر...
ول ۇندەمەدى. ءبارىن ءۇنسىز تىڭداپ بوساعادا ءالى تۇر:
- نەگە ۇندەمەيسىڭ، ماقسۇت؟! - دەپ حاديشا سوندا شىڭعىرىپ جىبەردى.
* *
حاديشا ءوز داۋسىنان ءوزى شوشىپ وياندى. كادىمگى ءۇيى. ۇيدە جالعىز ءوزى. تاڭ اتىپ قالىپتى. سيىردى ساۋىپ، تابىنعا قوساتىن ۋاقىت بولىپتى.
- شىننان تاعى دا ءتۇس پە؟-دەدى وزىنە-ءوزى.-شىننان ماقسۇت ءبىر ءتىل قاتپادى ما؟- دەدى وزىنە-ءوزى.
ال، شىندىعىندا، حاديشا اقشايدان كورگەن قورلىعىن ارىز ەتىپ ايتقاندا، سول تۇستە ماقسۇت ساي-سۇيەگى سىرقىراپ ەگىلىپ ەدى. قانشاما جۇباتۋ سوزدەر ايتىپ ەدى حاديشاعا.
ءبىراق ولگەندەردىڭ كوزىنەن ەش ۋاقىتتا جاس شىقپايدى. ولگەندەردىڭ ءسوزىن تىرىلەر ەش ۋاقىتتا ەستىي المايدى.
ال حاديشا بولسا:
- ماقسۇت تىم بولماسا تۇسىمدە كورگەندە نەگە ءبىر ءتىل قاتپادى؟- دەپ ءالى اڭ-تاڭ.
شەرحان مۇرتازا
