بەكتۇر جۇسىپبەك ۇلى. 40 جىل بويى «حالىق جاۋىنىڭ بالاسى» بولىپ ءجۇردىم
اكەم ۇستالىپ كەتكەن سوڭ مەنى باشقۇرت زيالىلارى ۋفاعا اكەلدى، سولاردىڭ قولىندا تاربيەلەندىم. وسى اعايىنداردىڭ ءتالىمى مەنىڭ قازاقشىل بولۋىما ىقپال ەتكەندىگى دە شىندىق.
كاسىپ ادامعا جاراتقان تاراپىنان ءناسىپ ەتىلەدى. مەن كەزىندە سوۆەت وداعىنداعى ەڭ مىقتى دەگەن ءجۇز ەلەكتريكتىڭ ءبىرى بولعام. مەنى ۋفادا ماسكەۋدەن كەلگەن اتاقتى ورىس ينجەنەرى وقىتتى، ەڭبەكقۇمارلىعىمنىڭ ارقاسىندا كاسىبىمنىڭ شىڭىنا شىقتىم. ءبىراق، مەنى تۇرمەگە ءتۇسىرىپ، تۇبىمە جەتكەن دە وسى ەلەكتريك ماماندىعى! مەن قابىلەتىمنىڭ ارقاسىندا ارنايى وتكىزىلگەن كونكۋرسقا قاتىسىپ، قاتارلاستارىمنان وق بويى وزىپ، قازان قالاسىنداعى س. پ. گوربۋنوۆ اتىنداعى سوعىس ۇشاعىن جاسايتىن جابىق زاۋىتقا 1936 -جىلى 12-قازاندا جۇمىسقا قابىلداندىم. بۇل زاۋىت سول كەزدەگى الەمدەگى ەڭ مىقتى ۇشاق وندىرەتىن زاۋىت ەدى. جالاقىم دا، تۇرمىسىم دا تۇزەلىپ سالا بەردى. اقىرى قىرسىق شالدى، 1937 -جىلى ۇستىمنەن ارىز ءتۇسىپ، «كونتريەۆوليۋتسيونەر جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ ۇلى جابىق زاۋىتتا شپيوندىق جاساپ، سوۆەت مەملەكەتىنە قاستىق جاساعالى ءجۇر» دەگەن جالامەن و گ پ ۋ تەكسەرىپ، اقتەڭىزگە اباقتىعا ايدالىپ كەتە بەردىم. 1937 -جىلى 30-جەلتوقساندا 10 جىلعا باس بوستاندىعىمنان ايىردى.
باۋىرىم جاناق مەكتەپتە ماتەماتيك بولدى، ول ماسكەۋدە جوعارى ماتەماتيكادان ءومىرباقي ساباق بەردى، كوكەسى ءالىمحان ەرمەكوۆتىڭ جولىن قۋدى. (ونى اسكەري زاۋىتتا ىستەمەگەندىكتەن ەشكىم تەكسەرە قويماعان بولار). قازىر ماسكەۋدە موجايسكوە شوسسەدە تۇرادى.
21 جاسىمنان تۇتقىندالىپ، اقتەڭىزدىڭ سوليكامسك، نىروب لاگەرىندە 1948 -جىلدىڭ قاڭتارىنا دەيىن بولدىم. وندا اتىمىزدى ايتپايدى، ارنايى نومەرمەن شاقىرادى. ءسىبىر ايازى اقىرىپ تۇرادى، مينۋس 72 گرادۋسقا دەيىن سۋىق بولادى.
اكەم جۇسىپبەك ەتىك شەبەرى، سۋرەتشى بولعان. ول كىسى مەنىڭ العاشقى ساۋاتىمدى اشقان. ءبىز لاگەردە نەمىسكە قارسى سوعىسايىق دەپ 1943 -جىلى ارىزداندىق، ەشكىم قۇلاق اسپادى، كەرىسىنشە ازاپتاي ءتۇستى. ءبىر كۇنى ءبىر گەنەرال كەلدى، مەن ونىڭ سۋرەتىن اكۆارەل ەتىپ سالدىم. ول تاڭ-تاماشا بولدى، قول استىنداعىلارعا ماعان جىلى قاراۋعا تاپسىرما بەردى. مىنە، اكە ۇيرەتكەن ونەردىڭ دە اباقتىدا شاپاعاتى ءتيدى...
* * *
مەنىڭ اكەم ورتا بويلى، قويۋ قارا شاشتى، مۇرتتى جىگىت بولاتىن. ول كەزدە جاسى قىرىقتان اسقان، كۇلگەندە ءجۇزى نۇرلانىپ كەتەتىن، ءمولدىر جانارىنان مەيىرىم توگىلىپ تۇراتىن سۇلۋ جىگىت ەدى. «باقا كولگە» شومىلاتىن. اكەمدى 1930 -جىلى قىزىلوردا قالاسىندا تۇتقىنداپ، ماسكەۋگە الىپ كەتتى. مەن قازاقستاننان قاشىپ، جان ساۋعالادىم. اكەمنىڭ ءبىر سۇلۋ تانىس كەلىنشەگى بار ەدى. اكەم ۇستالعان سوڭ، باشقۇرتستاننىڭ تۋيمازين اۋدانىنا بارۋىما سول ادەمى كەلىنشەك فاريدا كۋشيموۆا كومەكتەستى.
مەن وزدىگىمنەن جاسىرىنعان جوقپىن، مەنى جاسىردى. ەسكى داۋدىڭ كارى اعاشتاي تامىرى تەرەڭدە جاتادى. ۇزاق ۋاقىت ورمانداي ورىس اراسىندا ءجۇرۋىم مەنى ۆيكتور اتانۋىما الىپ كەلدى، ءبىراق مەن ونىمەن ورىس بولىپ كەتكەن جوقپىن. ماسەلە اتتا ەمەس، فاميليادا! باسىما قانشا قاۋىپ تونسە دە، مەن سول ارداقتى فاميليانى ۇستاپ قالدىم، سوعان رازى بولىڭدار، اينالايىن! راس، مەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ تۇڭعىشىمىن. 1916 -جىلى سەمەي قالاسىندا اكەمىزدىڭ ءبىرىنشى ايەلى ۆەرا ۆولكوۆادان تۋدىم. انام مەنىڭ اتىمدى ۆيكتور، ال 1920 -جىلى تۋعان ىنىمدى ەۆگەني دەپ اتاپ كەتىپتى. انامىزدى كوپ جەرلەردە ولدىگە سانايدى. شىندىعىندا، اكەمىز ءبىزدىڭ شەشەمىزدى ءبىلىمى بولماعاندىعى ءۇشىن تاستاپ كەتكەن. ونىسىمەن قويماي ءبىزدى انامىزدان بولەك الىپ كەتىپ، باياناۋىلدان قىرىق شاقىرىم جەردەگى تۋعان اۋىلىنا اپارىپ، اعايىنعا قوسقان. اۋىلدا مەنى «بەكتۇر»، ەۆگەنيدى «جاناق» دەپ اتاپ كەتكەن.
باياناۋىلدا اكەمىزگە ارنالعان مۇراجاي بار. سوندا ونىڭ بارلىق قۇجاتتارى ساقتالعان.
اكەمىز بىزدى بايانداعى تۋىستارىنا تاستاپ، ءوزى ورىنبورداعى جوعارى اسكەري-وفيتسەرلەر مەكتەبىنە قىزمەتكە ورنالاسادى. ول وسىندا پسيحولوگيا پانىنەن ساباق بەرەدى. 1924 -جىلدىڭ 21-قاڭتارىندا اكەمنىڭ تۋعان جيەنى ءمارۋا جاروۆ مەنى باياناۋىلدان ورىنبورعا اكەمە الىپ كەلەدى. اكەم وسى ارالىقتا ەۆگەنيا سەرمۇحامەدوۆا دەگەن قازاق تاربيەسىندە وسكەن جەتىم قىزعا ۇيلەنىپ الىپتى. 1925 -جىلى كوكتەمدە ءمارۋا ەندى ورىنبورعا ءىنىم جاناقتى الىپ كەلەدى. ءبىز ول كەزدە اسكەريلەرگە ارنالعان شاعىن پاتەردە تۇرعاندىقتان، جاناقتى وگەي شەشەمنىڭ اكەسى سەرمۇحامەدتىڭ تاربيەسىنە بەرەدى.
مۋزا اكەمىزدىڭ ەكىنشى ايەلىنەن تۋعان قىزى. جاناقتىڭ كەيىنگى ءومىرى تۋرالى كوپ بىلە بەرمەيمىن. ءبىر نارسە انىق، ول وتە ءبىلىمدى بولعان كورىنەدى. ەلگە قايتۋعا دايىندالىپ جۇرگەنىمدە ماسكەۋگە بارىپ قايتتىم. وندا جاناقتىڭ ەكى قىزى تۇرادى. قىزدار تۋىسشىل عوي، جاقسىلاپ سىيلاپ، كۇتىپ الدى. ءبىر قىزى ماسكەۋدىڭ ءبىر ينستيتۋتىندا جوعارى ماتەماتيكادان ساباق بەرەدى. بار بىلەتىنىم وسى عانا، ول ءبىر قيىن كەزدەر ەدى عوي...
ول كەزدە مەن توعىز جاستا ەدىم، ال جاناق بەس جاستا بولاتىن. جاناق كەمپىر-شالدىڭ تاربيەسىندە بولعاندىقتان ونىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋى ەركىن بولۋى مۇمكىن، ال مەنىڭ جاعدايىم اسكەري تارتىپتە بولدى. وگەي شەشەم ءار قيمىلىمدى اڭدىپ، «نان جەگىڭ كەلسە، مەنەن سۇراپ الاسىڭ، ءوز بەتىڭمەن نان جەۋشى بولما» دەپ زەكىپ وتىراتىن. ونىسىن اكەمە ايتۋعا قورقاتىنمىن. بىردە ورىنبوردا اكەم ەكەۋمىز كەلە جاتقاندا مىناداي جاعداي بولدى. كوشەدە ءبىر عيماراتتىڭ جانىندا ءبىر توپ قازاقتىڭ جاپ-جاس قىزدارى جينالىپ قالعان ەكەن. اكەم ولاردىڭ جاندارىنا بارىپ، جاعدايلارىن ءبىلىپ قايتتى. ماسەلەنىڭ نەندەي باعىت العانىن بىلمەيمىن، اكەم مەنى اۋلانىڭ ىشىنە قالدىرىپ، ءوزى وقۋ ورنىنىڭ باسشىلارىمەن سويلەسۋگە كەتىپ قالدى. ءبىر ۋاقىتتا مەنىڭ جانىما بويشاڭ كەلگەن، ەتجەڭدى ايەل كەلىپ: «سەن ايماۋىتوۆسىڭ با؟» دەپ سۇراۋدىڭ استىنا الدى. بالا كوڭىلىم نە دەيىن، «ءيا، ايماۋىتوۆپىن» دەدىم. سول-اق ەكەن الگى ايەل جەدەل باسىپ العا كەتىپ قالدى. اكەم كەلگەن سوڭ، بولعان جاعدايدى سول كۇيىندە ايتىپ بەردىم. اكەم ءسال ويلانىپ تۇردى دا، «مەن ونىڭ كىم ەكەنىن بىلەمىن» - دەپ ابدىرادى دا قالدى. سول كۇنى ءتۇن ورتاسىندا اكەم مەنى ۇيقىدان وياتتى دا، ءبىز تەمىرجول ۆوكزالىنا جاياۋ تارتىپ كەتتىك. ۆوكزالعا ەكى جارىم ساعات جاياۋ ءجۇرىپپىز. اكەم ەكەۋمىزگە تاشكەنتكە بيلەت الدى دا، سول كۇنى ءجۇرىپ كەتتىك. وسى كۇنگە دەيىن ونىڭ سەبەپ-سالدارىن بىلمەيمىن، نەگىزى اكەم چەكيستەردەن (گ پ ۋ-دەن) قاشسا كەرەك. ال الگى ايەل سولاردىڭ جانسىزى بولعان سياقتى.
* * *
تاشكەنت قالاسىندا اكەمە اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى كەلىپ: «جۇسىپبەك، ورىنبوردا سەن پسيحولوگيادان ساباق بەردىڭ، ماعان پسيحولوگ كەرەك ەمەس، سەن مەنىڭ بالالارىما اۋىل ءتىلشىسىنىڭ قىزمەتى جونىندە ءدارىس وقىساڭ دۇرىس بولار ەدى» دەگەنى ەسىمدە قالىپتى.
1926-1928 -جىلدارى شىمكەنت قالاسىندا تۇردىق، ول دا ءبىر ءداۋىر. 1928 -جىلى قىزىلوردا قالاسىنا كوشىپ كەلىپ، وسىنداعى كارل ماركس كوشەسىندەگى 45-ۇيدە تۇردىق. اكەم بىردەن گازەتكە جۇمىسقا تۇردى. وسىندا احمەت بايتۇرسىنوۆ اتامدى، مۇحتار اۋەزوۆتى، يسا بايزاقوۆتى كوردىم. احمەت اتام وتە بالاجان بولاتىن، مەنى ەكى تىزەسىنە الىپ وتىرعىزاتىن. وتە بيىك، وتە كوركەم كىسى ەدى. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءىشى ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ ءۇي-ىشىمەن جاقسى ارالاساتىن. ءالى ەسىمدە، اكەم 1925 -جىلى جازدا مەنى ءمىرجاقىپ اعايدىڭ وتباسىمەن بىرگە تورعاي، قوستاناي وڭىرلەرىنە دەمالىسقا جىبەردى. تورعايدىڭ مەڭىرەۋ دالاسىندا اداسىپ كەتىپ، كەشكىسىن ورىستەن قايتقان سيىرلارعا ەرىپ، اۋىلعا كەلگەنىم دە ەسىمدە. ءمىرجاقىپ اعايدىڭ قىزى گۇلنار دۋلاتوۆا ەكەۋمىز ورىنبوردا قازاق تاجىريبە-ۇلگى مەكتەبىندە قاتار وقىدىق. مەكتەپتە ورىسشا وقىپ، 75 جىل سارى ورىستىڭ اراسىندا جۇرسەم دە قازاقشا جاقسى بىلەمىن. وعان ماقتانۋعا بولماس، وسىنداعى ءوز انا ءتىلىن بىلۋگە ۇمتىلمايتىندارعا ادەيى كوز قىلىپ ايتىپ جاتقانىم عوي.
اكەم اتىلعان كەزدە مەنىڭ جاسىم 14 تە بولاتىن. شىمكەنت قالاسىندا بىزبەن كورشى تۇراتىن ۇيگە ءبىر تاتار كەمپىرى قوناققا كەلگەن ەكەن. مەنىڭ وگەي شەشەممەن تانىسقان الگى تاتار كەمپىر: «بالاڭدى ماعان بەر، ەلەكتر ماماندىعى بويىنشا وقىتىپ بەرەيىن» دەپتى. انام ءبىر سوزگە كەلمەي، تاتار كەمپىرگە مەنى ىلەستىرىپ جىبەرىپتى. سودان مەن باشقۇرتستاندا ەكى جىل وقىپ، تاتار كەمپىردىڭ قولىندا تۇردىم. ۇيرەنگەنىم كوپ، العان ماماندىعىم ومىرىمە ازىق بولدى.
* * *
ءبىز تۇرعان كوشەنىڭ اياق شەنىندە احمەت اعايدىڭ ءۇيى تۇردى. ءبىر كۇنى اكەم ەكەۋمىز احمەت اتامنىڭ ۇيىنە قوناققا باردىق. ۇيدە ءبىرشاما كىسىلەر بولدى. ءبىر كەزدە ابدەن قىزىپ العان عابباس توقجانوۆ جازىقسىزدان-جازىقسىز مەنىڭ اكەمە ءتيىسىپ، «كونترريەۆوليۋتسيونەر» دەپ وتىرعانداردىڭ شىرقىن بۇزعانى ەسىمدە قالىپتى. مەن قورىققانىمنان ايقاي سالىپ، جىلاپ جىبەرگەنىم دە ەسىمدە. احمەت اتام وتە قارۋلى ءىرى كىسى عوي، شىدامى تاۋسىلسا كەرەك، ءبىر كەزدە عابباس اعانى جەلكەسىنەن الىپ، جۇلقي تۇسكەنى دە كوز الدىمدا كۇنى كەشەگىدەي قالىپ قويىپتى. ءبىز ءتۇن ىشىندە قوناقتان كوڭىلسىز قايتتىق. جولاي ءمىرجاقىپ اعايدىڭ ۇيىنە سوعىپ، قورادا تىگۋلى تۇرعان كيىز ءۇيدىڭ ىشىندە تۇنەپ شىقتىق. امىرە قاشاۋبايەۆتى دا كوردىم. اكەم امىرە اعامەن سەمەيدە قاتار جۇرگەن كورىنەدى.
* * *
عابباس توقجانوۆتىڭ كەيىن ءوزى دە ءىستى بولدى عوي. ومىردە الدەقانداي جاماندىق بولسا، وزىڭە ونىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ كورشى، سوندا جانىڭ جاي تابادى، ءبىراق مەن ونىڭ شەشۋىن تابا المادىم. سوندىقتان ءىشىم الاي-دۇلەي.
بۇل جەردە قىزعانىش بولعان سياقتى. 1924 -جىلى اكەمىز ورىنبوردىڭ قازاق جوعارى اسكەري- وفيتسەرلەر مەكتەبىندە ساباق بەرەدى. ۇستىندە اسكەري كيىم، وتباسىمەن اسكەري پاتەردە تۇرادى. ونى مەكتەپكە الىپ كەلۋ ءۇشىن اتتى اسكەرمەن ەرتتەلگەن ات جىبەرەدى. ءتاۋىر جالاقى الادى. وسىنىڭ ءبارىن كورە الماعان عابباس توقجانوۆ «ج. ايماۋىتوۆ اشىققاندارعا ارنالعان اقشانى جەپ قويدى» دەپ ءىشتارلىقتان شىداماي جالا جاپقان.
1924 -جىلى كۇزدە قىزىلوردادا ج. ايماۋىتوۆقا سوت بولعان. سوت اكەمىزدى اقتاپ شىعارعان.
اكەم 1929 -جىلى 10-ساۋىردە قىزىلوردادا ۇستالدى. مەن ول كەزدە 13 جاستامىن. بالا بولسام دا ەسىمدە قالىپتى، مەكتەپتەن ۇيگە كەلسەم، ءۇي-ىشى ابىر-سابىر، قاعاز-كىتاپتار شاشىلىپ جاتىر. بىردەڭە ىزدەگەن سياقتى، تىنتۋ جۇرگىزىلىپ، ارتىنشا اكەمدى الىپ كەتىپتى. اكەمدى الدىمەن الماتىعا، سودان سوڭ ماسكەۋگە اكەتىپتى. 1930 -جىلى ماۋسىمدا «سول جاقتا اتىلدى» دەگەن حابار دا جەتتى. ستاليندىك قارالى جىلدارى، ودان كەيىنگى جىلدارى دا ول جايىندا شىندىقتى ايتۋعا بولمايتىن ەدى. 1929 -جىلى شەشەم ەكەۋمىز اكەممەن كەزدەسۋ ءۇشىن الماتى تۇرمەسىنە كەلدىك. ءبىز كەلگەندە ءبىر توپ تۇتقىنداردى ۆاگونعا تيەپ جاتىر ەكەن. كەيىن ماسكەۋ تۇرمەسىنەن دە بىرنەشە حات كەلدى. ءبىر حاتىندا: «ۋ مەنيا كروۆوحاركانە پوياۆيلوس»(مەندە قان كەتۋ بار - رەد.) دەپ جازىپتى. حاتتى وقىعان شەشەمنىڭ شەشەسى: «زدوروۆە ۋ جۋسۋپبەكا بىلو حوروشەە، ەتو ەگو تام يزبيۆايۋت، پوەتومۋ ون كروۆيۋ حاركاەت»(جۇسىپبەكتىڭ دەنساۋلىعى جاقسى ەدى، سول جەردە ۇرىپ-سوققاننان قان تۇكىردى – رەد.) دەپ وتىراتىن. وسىدان سوڭ ءبىز ماسكەۋ تۇرمەسىنە سارى ماي سالىپ جىبەردىك. تۇرمە باسشىلارى ءبىزدىڭ جىبەرگەن ازىق- تۇلىگىمىزدى قابىلداماي، كەيىن قايتارىپ سالىپ جىبەرىپتى. ارادا بىرەر اي وتكەسىن تۇرمەدەن بىزگە «جۋسۋپبەكا ايماۋىتوۆا نەتۋ ۆ جيۆىح» (جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ قايتىس بولدى – رەد.) دەگەن حابار كەلدى. نە ىستەي الامىز، ءبىز وعان دا كوندىك.
* * *
ۋايىم-قايعىسىز ىردۋ-دىردۋ ومىرگە ارالاسۋىم مەنىڭ قوعامدى جاقسى كورەتىندىگىمنەن ەمەس، وزىمنەن-ءوزىم قاشۋىم ءۇشىن كەرەك، - دەپتى ءبىر پاقىر. سول ايتپاقشى، 1937 -جىلى قازان قالاسىندا «حالىق جاۋىنىڭ، الاشورداشىنىڭ بالاسى» دەپ ون جىلعا سوتتالدىم دا كەتە باردىم. جاسىم ەندى عانا 21 گە تولعان كەزىم ەدى. نە كەرەك، سودان بەرگى 40 جىل بويى «حالىق جاۋىنىڭ بالاسى» بولىپ ءجۇردىم. ەلگە كەلۋگە قورىقتىم. ايداۋدا ەڭ اۋىر جەرلەردە سوليكامسك، نىروب لاگەرلەرىندە وتىردىم. 1943 -جىلى ءوز ەركىممەن سوعىسقا سۇراندىم. دارىگەرلەر مەنى تەكسەرە كەلىپ: «نە گودەن، نوگي وپۋحشيە»(اياقتار ىسىنگەن، جۇمىسقا جارامسىز) دەگەن قورىتىندى جاسادى. اۋىر جۇمىستان، اشتىقتان، ىزا، سۋىق جەردە توسەكسىز جالاڭ تاقتادا جاتقاندىقتان اياعىمنىڭ ىسىگى دە بار ەدى. 1988 -جىلى اكەمنىڭ ادال ەسىمى قايتارىلىپ، اقتالدى. ال 1994 -جىلى 25-قاراشادا قازان قالاسىندا تاتارستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پروكۋراتۋراسى مەنى دالەلسىز قۋدالانعان، - دەپ اقتاپ شىعاردى. نە بولسا دا ءومىردىڭ ەركىندىگى جاسامپازدىق پەن تىرشىلىككە نەگىزدەلگەن ءومىردىڭ ەركىندىگىنەن ازىراق ەكەنىن ەندى ءبىلدىم. الايدا مىڭداردىڭ ىشىنەن ءبىر ادام عانا بۇگىنگى كۇنگە لايىق ناعىز ءومىر ءسۇرۋدىڭ سىرىن بىلەتىنىنە سەنىمىم مول. ءبىزدىڭ كوبىمىز وتكەن ومىرىمىزدە جوعالتقان قۋانىشتارىمىزعا وكىنۋمەن نەمەسە ورىنسىز جاسالعان ىستەرىمىزدەن ۇيالۋمەن، بولماسا بولاشاقتى ارمانداپ، ەرتەڭگى كۇننەن قورقۋمەن وتكىزەمىز. وسىنىڭ ءبارىن ءوز باسىمنان وتكەردىم، ءبىراق ءبارى بوستەكى قيال، ۇرەي ەكەن.
اكەم جايشىلىقتا قولىنا دومبىراسىن العاندا: «بالام، قانداي كۇي تارتىپ بەرەيىن؟» دەۋشى ەدى. مەن بولسام: «تورايعىردى» دەپ جاۋاپ بەرەتىنمىن. ول جىميىپ كۇلەدى دە، «تورايعىردى» تارتىپ بەرەتىن. اكەم «قىزىل بيدايدى» دا، «بالقاديشانى» دا، «قاراتورعايدى» دا، «دۋدارايدى» دا ەركىن وينايتىن، مەن ءماز بولاتىنمىن. «قىزىل بيداي» مەن «قارا تورعايدى» ول ءوزى شىعارعان. اكەم مەنىمەن تەك قازاقشا سويلەسەتىن.
ول سونىمەن بىرگە عىلىم مەن تەحنيكانىڭ بارلىق تۇرىنە قىزىعۋشى ەدى. ونىڭ ۇيدەگى كىتاپحاناسىندا «كونستانتين ەدۋاردوۆيچ سيالكوۆسكي» دەيتىن كىتابى بولاتىن. قولى ءسال بوساسا، سول كىتاپقا ۇڭىلەتىن. بالامىن عوي، بىردە اكەمنەن: «اكە، ءبىزدىڭ كۇننەن باسقا دا كۇن بار ما؟» دەپ سۇراعانىم بار. ول اشۋلانبايتىن، ءناتى پەداگوگ ادام عوي، اسىقپاي جاۋاپ بەرەتىن. مەنىڭ سۇراعىما: «اسپاندا تاعى كۇن بار، ونى استرونوميا عىلىمى - ريگەل دەيدى. ول تۇندە اسپاندا كىشكەنتاي جارىق كوگىلدىر جۇلدىز بولىپ كورىنەدى. جەردەن وتە الىس، ءبىراق ءبىزدىڭ كۇننەن وتە ۇلكەن. ەگەر ونى بىزگە جارىق ءتۇسىرىپ تۇرعان كۇننىڭ ورنىنا قويسا، ول جەر جاھاندى كۇيدىرىپ جىبەرەدى» دەپ تۇسىندىرەتىن.
اكەم پسيحولوگيا عىلىمىنىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن وقۋ قۇرالى رەتىندە عىلىمي تۇرعىدا نەگىزدەلگەن «پسيحولوگيا» ەڭبەگىن قازاق تىلىندە جازىپ شىققان تۇڭعىش ادام. ولاردىڭ ىشىندە «تاربيەگە جەتەكشى» (1924)، «پسيحولوگيا» (1926)، «جان جۇيەسى جانە ونەر تاڭداۋ» (1926) اتتى ەڭبەكتەرى بار. بۇل زەرتتەۋلەر - قازاق تىلىندەگى العاشقى زەرتتەۋلەردىڭ ءبىرى.
* * *
بۇل كىتاپتاردىڭ ءبارىن مەن احمەت بايتۇرسىن ۇلى اتامنىڭ ۇيىنە بارعاندا ونىڭ جازۋ ۇستەلىنىڭ باسىنان كورەتىنمىن. سوندا ويلاۋشى ەدىم، ءۇپ-ۇلكەن كىسى دە وزىنەن كىشى ادامنىڭ كىتابىن وقيدى ەكەن-اۋ دەپ...
جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ ۇلى بەكتۇردىڭ ەستەلىگىنەن
«مادەنيەت» پورتالى