الەمنىڭ 40 قا جۋىق مەملەكەتىندە ءومىر سۇرەتىن قازاق دياسپوراسى وكىلدەرى قازىرگى رەفورمالىق وزگەرىستەرگە ءجىتى نازار اۋدارىپ وتىر - ت. ماماشيەۆ
2015 - جىلدىڭ 26 - ساۋىرىندە وتكەن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىندا ايقىن باسىمدىقپەن جەڭىسكە جەتكەن ەلباسى، تاياۋدا 6 - مامىردا وتكەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ۇلت جوسپارى - بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ 100 ناقتى قادامىن بەلگىلەپ بەردى. وسىعان وراي، قازاقپارات ءتىلشىسى دۇنيەءجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تالعات اسىل ۇلى ماماشيەۆتان قىسقاشا سۇحبات العان بولاتىن.
- تالعات اسىل ۇلى، ەلباسى ەلدىڭ تابىستى بولۋى ونىڭ ءبىرتۇتاستىعىنا بايلانىستى ەكەندىگىن قاشاندا ايتىپ كەلەدى. كوپ ۇلتتى مەملەكەت رەتىندە قازاقستاننىڭ ءبىرتۇتاستىعى، بىرتەكتىلىگى قانداي قاعيدالارعا نەگىزدەلۋى ءتيىس دەپ ويلايسىز؟
- ءومىردىڭ وزىنەن اسقان ۇلى ۇستاز جوق. كەز كەلگەن ءىس، باستاما ءومىر شىندىعىمەن جاناسقاندا عانا مەيلىنشە تابىستى بولماق. قازاقستاندى دامىعان ەلدەر ساناتىنا قوسۋ ءۇشىن ەلباسى ۇسىنعان بەس رەفورما باعىتتارىنىڭ قاي- قايسى دا ومىرمەن وزەكتەس نارسەلەر دەپ بىلەمىن. ءومىر اتتى ابىز ۇستازدىڭ اشقان الاقانى قانداي جۇمساق بولسا، كەرىسىنشە، جۇمعان جۇدىرىعى سونشالىق قاتتى ەكەنىن ەلباسى ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. بۇل جايت، اتالعان رەفورمانىڭ «بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت» باعىتىن بەلگىلەۋ بارىسىندا مۇقيات ەسكەرىلگەنىنە مەن ءوز باسىم ءتانتىمىن. سەبەبى، كوڭىلگە اكەلەر الاڭداۋشىلىعى ءجيى، ءدۇبىرى مول قازىرگى دۇنيەدە ەشبىر ەل، ەشبىر ۇلت ءوز اينالاسىنداعى باسقا حالىقتاردىڭ تاريحى مەن تاعدىرىنان بولەك دامي الماسى حاق. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە سولاي.
تاريحي جاعىنان قازاقستان كوپ ۇلتتى مەملەكەت بولىپ قالىپتاسقان، بۇل بارلىعىمىزدىڭ ويىمىزدا تۇرۋعا ءتيىس اقيقات. قازاقستان تاريحى ءتۇرلى كەزەڭدەردە، ءار ءتۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى ەلىمىزگە قونىس اۋدارىپ كەلىپ، قازاق جەرىندە ءوسىپ- ءونىپ، وركەن جايىپ وتىرعان جۇزدەن استام ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ وتكەنى، بۇگىنى جانە كەلەشەگىمەن تىعىز استاسىپ جاتىر. سان ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرى ءومىر سۇرەتىن ەلىمىزدە، ونىڭ ازاماتتارىنىڭ بويىندا ءبولىنۋ سەزىمدەرى بولۋعا ءتيىس ەمەس. تولەرانتتىلىق، توزىمدىلىك بارشا ۇلت وكىلدەرىنىڭ بويىنان تابىلۋى ماڭىزدى. ەلباسىنىڭ ء«بىر ەل - ءبىر تاعدىر» يدەياسىن تەرەڭ ءسىڭىرۋ - بارشا ۇلت وكىلدەرى ءۇشىن تابىس كىلتى بولماق.
مىنە، وسى ايتىلعان جايتتاردىڭ قازاق ۇلتى مەن ءتۇرلى ۇلىس وكىلدەرىنە عانا ەمەس، شەتەلدەگى وتانداستارىمىزعا دا تىكەلەي قاتىسى بار. الەمنىڭ 40-قا جۋىق مەملەكەتىندە ءومىر سۇرەتىن قازاق دياسپوراسى وكىلدەرى دە قازىرگى رەفورمالىق وزگەرىستەرگە ءجىتى نازار اۋدارىپ وتىر. وزدەرىنىڭ ىلگەرىدە ءجۇرىپ وتكەن جولىندا سان ءتۇرلى قيىندىقتى، الۋان تاريحتى باستان كەشكەن قازاق دياسپوراسى وكىلدەرى قازىرگى دۇنيە اۋانىن جاقسى سەزىنەدى. وركەنيەتتى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ۇلتتار اراسىنداعى تاتۋلىق پەن كەلىسىم، سىيلاستىق بولۋى قاجەتتىگىن شەتەل قازاقتارى ۇنەمى ەستە ۇستايدى.
بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت قالىپتاستىرۋ، زاماناۋي مەملەكەت قۇرۋ، ورنىقتى ەكونوميكاعا قول جەتكىزۋ ءتارىزدى باعىتتاردى جۇزەگە اسىرۋعا ءوز ۇلەستەرىن قوسۋعا ولار ىقىلاس ءبىلدىرىپ وتىر. مۇنى دياسپورا وكىلدەرىنىڭ ءوز تاريحي وتانىنا دەگەن تىلەكتەستىك كۇيىندە قالدىرماي، ناقتى قادامعا، ىسكە اينالدىرۋ - دۇنيەءجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ باستى مىندەتى بولىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى شەتەلدەگى قازاق دياسپوراسىن قازاقستانداعى 5 ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋعا قاتىستىرۋ جونىندەگى 2015 - 2020 - جىلدارعا ارنالعان ارنايى جۇمىس جوسپارىن جاساۋ جونىندە ۇكىمەتكە ۇسىنىس ەنگىزىلگەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
- ەلىمىزدە تىلدەردىڭ ءۇشتۇعىرلىلىعى ساياساتى جۇرگىزىلەدى. وسى ساياساتتىڭ ماڭىزدىلىعى نەدە؟
- تاۋەلسىزدىك قازاق حالقىنىڭ ماڭدايىنا مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت بولۋدى سىيلادى. كەڭەس كەزەڭى تۇسىندا اعا ۇلتتىڭ ايتۋىمەن ارەكەت ەتەتىن قازاقستان ەگەمەندىك العان سوڭ، دەربەس دامي باستادى. قازاق ۇلتى ءوز تاعدىرى ءۇشىن ءوزى جاۋاپتى بولۋعا كوشتى. مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت رەتىندە ەلىمىزدەگى وزگە ۇلتتاردىڭ دامۋىنا دا جاۋاپتى بولۋدى ەستەن شىعارعان جوق. سونىڭ ناتيجەسىندە قازاقستان ءتۇرلى ۇلتتاردىڭ ءوسىپ- وركەندەۋ، ءوزارا كەلىسىم مەن سىيلاستىققا قول جەتكىزۋ الاڭىنا اينالدى. بۇل جونىنەن ەلىمىز باسقا پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ بارىنە ۇلگى بولارلىقتاي جاعدايعا جەتتى.
شىعىس حالقىنا ءتان ەرەكشەلىگىمىز بەن دالالىق مەنتاليتەتىمىز ءبىزدى ەداۋىر بيىكتەرگە كوتەرگەندىگىن قازىر ماقتانىشپەن ايتۋعا بولادى. تالاي ەلدەردە ۇلتارالىق جانجالدىڭ، ارازداستىقتىڭ سەبەپشىسىنە اينالعان ءتىل ماسەلەسى قازاقستاندا وڭ شەشىلۋدە. توزىمدىلىك - اقىلدى ادامنىڭ، دەگدار حالىقتىڭ باستى ەرەكشەلىگى دەسەك، مۇنىڭ جارقىن كورىنىسىن تاۋەلسىزدىك جىلدارىنان كەيىنگى ومىرىمىزدەن انىق كورۋگە بولادى. ەلباسىنىڭ ءۇشتۇعىرلى ءتىل توڭىرەگىندەگى ساياساتى جەمىستى ناتيجە بەرۋدە. كەڭەستىك كەزەڭدە قوعامدىق ومىردەن مۇلدە الىستاتىلىپ، شەتكە ىسىرىلىپ تاستالعان قازاق ءتىلىنىڭ قازىرگى جاعدايى كوڭىل قۋانتارلىقتاي. تىلگە بايلانىستى رەنىشتى پىكىر ايتۋشىلاردىڭ ءالى دە كەزدەسەتىنىنە قاراماستان، قازاق ۇلتى مەن وزگە ۇلت وكىلدەرى اراسىندا قازاق تىلىندە سويلەۋشىلەر قاتارى بۇرىنعى قاي كەزدەگىدەن دە اناعۇرلىم كوپ.
قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە دە قوعام ومىرىنەن لايىقتى ورىن تابۋدا. بۇل رەتتە، مەنىڭشە، نەبارى ەكى ونجىلدىق ىشىندە ايتارلىقتاي العاباسۋشىلىق پەن ىلگەرىلەۋشىلىكتەرگە قول جەتكىزدىك. اسىعىس ارەكەتتىڭ جارعا جىعاتىنىن بىلگەن بابالار سالتىنا ادالدىق تانىتۋ، ءتىل ساياساتىندا، باسقا دا كوپتەگەن وزەكتى ماسەلەلەردە اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باسۋدى ءجون سانايتىن ەلباسى كورەگەندىگىنە ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ قاي- قايسىسى دا رازى دەگەن ويدامىن. جالپاق جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي جاعۋ مۇمكىن ەمەس. بۇگىنگى قازاقستاندىق شىندىق وسى.
ءۇشتۇعىرلى ءتىل ساياساتى كوپشىلىك كوڭىلىنەن شىقتى! تەك قازاقستاندىقتار عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە شەتەلدەگى قازاق دياسپوراسى وكىلدەرى دە، شەتەلدىڭ بەلگىلى ساراپشىلار مەن ساياساتتانۋشىلارى، مەملەكەت قايراتكەرلەرى دە «ۇلت جوسپارى» دەپ تانىپ، جوعارى باعالاعان 5 ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانىڭ بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت قالىپتاستىرۋ ارقىلى ءتىل ماسەلەسىنىڭ الداعى كەزدە دە وڭ شەشىلە بەرۋىنە ىقپال ەتەرى داۋسىز. ءۇشتۇعىرلى ءتىل ەلىمىزدى وركەنيەتكە باستاۋدىڭ نەگىزگى العىشارتى بولىپ قالا بەرمەك. دۇنيەءجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى شەتەل قازاقتارىنىڭ ۇلتتىق سالت- ءداستۇر مەن مادەنيەتتى ساقتاۋلارىنا، انا ءتىلدى يگەرۋلەرىنە جاردەمدەسۋ ارقىلى، سونىمەن قاتار، قازاق ءتىلىنىڭ قايماعى بۇزىلماعان ورتادان، ياعني قىتاي مەن موڭعوليا ءتارىزدى ەلدەردەن تاريحي وتانعا كوشىپ كەلىپ جاتقان قانداستارىمىزدىڭ جاڭا ورتاعا بەيىمدەلۋلەرىنە ىقپال ەتۋ ارقىلى بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانىڭ جۇزەگە اسىرۋدى ءوزىنىڭ باستى مىندەتى سانايدى..
- ەلباسى ماڭگىلىك ەل يدەياسىنىڭ قۇندىلىقتارىن وقىتۋدى مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزۋدى ۇسىندى. وسىعان بايلانىستى پىكىرىڭىزدى بىلگىمىز كەلەدى.
- ماڭگىلىك ەل پاتريوتتىق قۇندىلىقتارىن ەنگىزۋ مەكتەپ قابىرعاسىنان، ءتىپتى، بالاباقشادان باستالۋى ءتيىس دەپ سانايمىن. «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى - كەشەگى بابالارىمىزدىڭ اڭساعان ۇلى مۇراتتارىمەن، بۇگىنگى كۇن تالاپتارىمەن جانە بولاشاقتىڭ كەمەل كەلبەتىمەن ۇندەس ۇعىم. ۇلتتىق يدەياعا اينالۋعا ءتيىس ۇعىم قۇندىلىقتارىن جاستاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ ەرتەرەك قولعا الىنعانى، مەكتەپتەردە ارنايى باعدارلاما رەتىندە ەنگەنى دۇرىس.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اۆتور: جاپپاربەرگەن ايبوتا