باس-اياعى 20 جىل ىشىندە تۋريستىك ورتالىققا اينالعان كۋالا-لۋمپۋر

استانا. قازاقپارات - ادامزات بالاسى ۇنەمى تابيعاتتىڭ بايلىعىن عانا پايدالانىپ ءومىر سۇرە بەرمەسىن ءتۇسىندى.

قازىر الەمدەگى گەوساياسي ويىنداردىڭ باسىم بولىگى تابيعي رەسۋرستارعا ۇستەمدىك ەتۋ نيەتىمەن جۇزەگە اسىپ جاتىر.

 ال ەرتەڭ مۇناي تاۋسىلىپ، جەر- انا كەۋدەسىندەگى «ءسۇتى» ازايار شاق جەتسە، الۋدى عانا بىلەتىن ادام نە ىستەيدى؟ ءوز قولى ءوز اۋزىنا جەتكەن جۇرتتار قازىر وسىنى ويلاپ، اقىلىن ىسكە جاراتىپ جاتىر. وتىرعان جەرىن ويرانداماي، كەرىسىنشە، سىرت جۇرت اۋەلى داڭقىنا قانىعىپ، سوسىن كورۋگە ىنتىعىپ، جولى ءتۇسىپ كەلە قالسا، مىڭ-ميلليون اسەرمەن قايتاتىنداي ەتىپ جاساۋعا جانتالاسىپ جاتىر. ءبىزدىڭ قۇلاعىمىزعا دا سوناۋ قيانداعى كۋالا- لۋمپۋر ەرتەگىدەي ەستىلەتىن. مىڭ ەستىگەننەن ءبىر كورگەن ارتىق، قازاقستانداعى مالايزيا ەلشىلىگى، مالايزيانىڭ تۋريزم جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىكتەرى ۇيىمداستىرعان ساپارعا قۋانا- قۋانا اتتانعانىمىز دا سودان. سوندا نە كوردىك؟

 ءبارى دە قالايىدان باستالعان

 مالاي تىلىنەن اۋدارىلعاندا كۋالا-لۋمپۋر «لاس ءۇستىرت» دەگەن ماعىنا بەرەدى. كلاڭ جانە گومباك وزەندەرىنىڭ تۇيىسكەن جەرىندە اۋەلى قالىڭ دجۋنگلي بولعان-دى. 1857 -جىلى قىتاي كەن ىزدەۋشىلەرى قوس وزەن توعىسقان تۇستان ازداعان قالايى كەنىن تابادى. الايدا جەرگىلىكتى كليماتتىڭ قۇبىلمالى مىنەزىنە شىداي الماي، ءتۇرلى اۋرۋعا شالدىققان 87 ادامنىڭ 59 ى قايتىس بولادى. جەر-جەردى تىمىسكىلەگەن قىتاي كەنشىلەرىن تارتىپكە سالماق نيەتپەن بيلەۋشى سۇلتان قىتاي كاپيتانى اپ-لويدى جاۋاپتى ەتىپ بەلگىلەيدى. كۋالا-لۋمپۋردىڭ نەگىزىن قالاۋشى بولىپ ءدال وسى لوي ەسەپتەلەدى. مالايزيا استانانىڭ قاق ورتاسىنداعى ۇلتتىق مۋزەيگە باس سۇعا قالساڭىز، كەشەگى جانە بۇگىنگى، ءتىپتى بولاشاقتاعى كۋالا- لۋمپۋردىڭ كەلبەتىنە ءتانتى بولاسىز.

ХIХ عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا انگليا وتارىنا اينالعانشا كۋالا-لۋمپۋر جاتاقتاردىڭ لاشىعىنان عانا بوي تۇزەگەن، وڭتۇستىك- شىعىس ازيانىڭ بولاشاق ساۋلەتتى استانالارىنىڭ ءبىرى بولۋى «مەجەسىنەن» مۇلدە الىس، بار-جوعى 4 مىڭ ادامعا عانا قونىس ەسەبىندەگى شاعىن قالا ەدى. ءبىراق سول كەزدەگى ولشەممەن العاندا، ول كوممۋنيكاتسياسى جاقسى دامىعان، پروگرەسسيۆتى شاھار ەسەبىندە بولاتىن. 1910 -جىلى تەمىر جول كەلگەن سوڭ، قالا اۋدانى كەڭىپ، ايدىندانا ءتۇستى. 1957 -جىلدىڭ 31 -تامىزىندا مالاي ەلى تاۋەلسىزدىك جاريالاپ، مالاي فەدەراتيۆتىك شتاتتارى مالايزيا دەگەن رەسمي اتاۋ الدى. سودان بەرى كۋالا- لۋمپۋر ازيانىڭ عانا ەمەس، الەمنىڭ ەڭ كوركەم استانالارىنىڭ ءبىرى بولۋ مارتەبەسىنە زاڭدى تۇردە تالاسىپ كەلەدى.

 قالايى وتانى سانالاتىن كۋالا- لۋمپۋردىڭ ورتاسىندا وسى كۇنى «رويال سەلانگور» دەپ اتالاتىن قالايى زاۋىتى بار. قالا تاريحىنا شىنداپ كوز جەتكىزەتىن تاماشا ورىننىڭ ءبىرى -  وسى زاۋىت. تەحنيكا دامىپ، مالايزيا الەمگە ەلەكتروندى قۇرالداردى قۇراستىرۋشى ەل رەتىندە تانىلا باستاسا دا، «رويال سەلانگور» زاۋىتىندا ءالى كۇنگە باياعى ەسكى تاسىلدەرمەن زاتتار جاساۋ ءۇردىسى دوعارىلماعان. ءبىز قالايىدان قۇيىلعان توستاقتىڭ سىرتىنا بالعامەن تىقىلداتىپ، بەلگى سالىپ، ارنايى قالىپقا قۇيا قويىپ، ەسىكتىڭ تۇتقالارىن جاساپ جاتقان جۇمىسشىلاردى كوردىك. كۋالا- لۋمپۋرداعى «پەتروناس» ەگىز ءزاۋلىم ءۇيىنىڭ 7062 قالايى توستاقتان قۇراستىرىلعان شاعىنداۋ ۇلگىسى دە وسىندا ەكەن. شىنىندا دا، مالاي حالقىنىڭ وركەنيەتكە تالپىنىسىنا قانات بىتىرگەن وسى قالايى كەنى سياقتى. قالايىدان جاسالعان تاسباقا، ءپىل، قولتىراۋىن مۇسىنشەلەرى اۋەلدە ايىرباس قۇرالى ەسەبىندە ءجۇرىپ، اقشا قىزمەتىن اتقارعان. ال بۇگىنگى كۇنى ءوزىمىز ىرىمداپ، ۇيگە، كەڭسەدەگى ۇستەلىمىزگە قويىپ قوياتىن «تيىن- اعاش» ەڭ اۋەلى مالاي جەرىندە جاسالعان. بۇتاقتارىنىڭ بارىنە سولكەباي تيىنداردى «جايناتىپ» قويعان شاعىن اعاشتار اۋەلى وسى وڭىردە «باي بولساق» دەگەن ىرىممەن ومىرگە كەلگەن سياقتى. قالايى زاۋىتىن جىلىنا كەم دەگەندە 20 مىڭ ادام ارنايى كەلىپ تاماشالايدى ەكەن.

جاس شاھاردىڭ كەرەمەتتەرى

 ءبىر جارىم عاسىردان بەرى سىرتقى جۇرتقا تىم تانىمال بولسا دا، كۋالا- لۋمپۋر -  وتە جاس شاھار. سوڭعى 30 جىلدا ەرەكشە دامۋ جولىنا مالايزيا قالاي تۇسسە، كۋالا-لۋمپۋر وسى باعىتتىڭ نەگىزگى ايناسى ىسپەتتى. ويتكەنى مالايزيادا جاسالعان وزگەرىستەردىڭ ءبارى اۋەلى ەل استاناسىندا تاجىريبەدەن ءوتىپ، سىنالىپ بارىپ قانا ومىرگە ەنەدى.

 مىسالى، قازىر ك ل- گە (جەرگىلىكتى حالىق كۋالا- لۋمپۋردى وسىلاي قىسقارتىپ اتاي سالادى) بەت بۇرعان تۋريستەردىڭ باسىم بولىگى «پەتروناس» ەگىز عيماراتىن، «ك ل مۇناراسىن» تاماشالاۋعا اسىعادى. سالىستىرمالى تۇردە بۇل ەكەۋى دە -  تىم جاس عيماراتتار. «پەتروناس» ءزاۋلىم ۇيلەرى 1998 -جىلى عانا پايدالانۋعا بەرىلدى. ال «مۇنارا» ودان بار- جوعى ەكى جاس قانا «ۇلكەن». دەمەك، ادامزاتتىڭ ءوز قولىمەن جاساعان كەرەمەتتەرى ومىرىمىزگە ەنگەلى باس- اياعى جارتى عاسىر دەسەك، مالايزيا سونىڭ قىزىعىن سوڭعى 20 جىلدا عانا ءوز قولىمەن جاساي باستاعان. تاريح ءۇشىن تىم از ۋاقىت، ءبىراق بيىككە تالپىنعان جۇرت ءۇشىن مەرەيلى كەزەڭ.

 «پەتروناس» ەگىز عيماراتى ءبىر قولدان شىقپاعان.

ءوزارا باسەكەلەستىك بولۋ ءۇشىن ەكى عيماراتتى سالۋ ءىسى ەكى كومپانيانىڭ يگىلىگىنە بەرىلگەن. اۋەلگى جوبالانعان ورىندى زەرتتەي كەلگەندە، بىرەۋى قاتتى جارتاس ۇستىنە، ەكىنشىسى توپىراقتى قاباتقا ءدال كەلەتىنى بەلگىلى بولعان. سول جوبا بويىنشا سالىنا بەرسە، جۇزدەگەن جىلداردان كەيىن توپىراق ۇستىنە ورنالاستىرىلعان عيمارات اقىرىنداپ شوگە بەرەتىنى انىق ەدى. سوندىقتان اۋەلگى جوسپارلانعان تۇستان 60 مەترگە جىلجىتىلىپ، استىنا 100 مەترلىك ىرگەتاس قۇيىلعان. الەمدەگى ەڭ تەرەڭ ىرگەتاسى بار عيمارات وسى «پەتروناس» قانا. ونى جوبالاۋعا سول كەزدەگى پرەمەر- مينيستر ماحاتحير مۇحاممەد تە قاتىسىپ، ءزاۋلىم ۇيلەردىڭ يسلام ستيلىندە سالىنعانىن قولداپتى. سىرتىنان قاراعاندا سەگىز بۇرىشتى جۇلدىزدى ەلەستەتەتىنى دە سودان.

«پەتروناسقا» جايدان- جاي بارىپ، 452 مەترلىك بيىگىنە، ياعني 88-قاباتىنا وڭاي شىعا سالمايسىز. ءبارى دە ەسەپتەلگەن. تاڭعى 8:30 دان باستاپ بيلەت ساتىلادى جانە تەز ءوتىپ كەتەدى. ەرەسەكتەر ءۇشىن بيلەت قۇنى - 85 ريڭگيت (تەڭگەگە شاققاندا 7 مىڭ شاماسىندا)، بالالارعا - 32 ريڭگيت (2600 تەڭگە). ارزان ەمەس. 9 دان باستاپ ليفتىلەر كەلۋشىلەردى بيىككە كوتەرە باستايدى. ەكى عيماراتتىڭ ورتاسىندا، 46-قاباتتىڭ تۇسىندا ەكەۋىن بىرىكتىرەتىن اسپالى كوپىر بار. نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، ءدال وسى كوپىرگە ەنىپ، تەرەزەسىنەن كۋالا- لۋمپۋردى تاماشالاي باستاعانىمىزدا، بويىمدى ەرەكشە ءبىر سەزىم بيلەدى. ەيفوريا دەرسىز! ال 88-قاباتقا، ەڭ بيىگىنە كوتەرىلگەندە ساۋلەتتى شاھاردىڭ ءار تۇسىنا قاراپ، قايتا-قايتا سۋرەتكە ءتۇسىپ، سابيگە اينالىپ كەتتىك. «پەتروناستىڭ» تومەنگى قاباتى تۇگەل - ساۋدا ۇيلەرى. ءسال جوعارىراقتا - سۋرەت گالەرەياسى. وتە جاقسى ويلاستىرىلعان، ايتارى جوق! «پەتروناس» قالانىڭ قاي تۇسىنا بارساڭىز دا «مەنمۇندالاپ» كورىنەدى. كۋالا- لۋمپۋردىڭ سۇلۋ قىزى ىسپەتتى ءوزى!

ال «مۇنارانىڭ» نەگىزگى قىزىعى - 282 مەتر بيىكتىكتەگى «اتموسفەرا 360» مەيرامحاناسى. پانورامالىق مەيرامحانا 1,5 ساعات ىشىندە ءوز ءوسىن تولىقتاي اينالىپ شىعادى، ءسىز مالايزيا استاناسىن بارلىق باعىتتان اسىقپاي تاماشالاي الاسىز. شۆەد ۇستەلى ەۋروپالىق جانە ازيالىق تاعام ءمازىرىن ۇسىنادى. مۇنارانىڭ كىرەبەرىسىندە ءجۇزجىلدىق اعاش تۇر. كەلۋشىلەر اعاشقا ءبىر قول تيگىزىپ كەتۋگە تىرىسادى. جەرگىلىكتى جۇرت اعاشتان جىلى اۋرا ەسەتىنىن ايتىپ جۇرەدى ەكەن. مۇنارانى تۇرعىزاتىن كەزدە تۇرعىندار وسى اعاشتىڭ كەسىلىپ كەتۋىنە قارسى شىققان. ءسويتىپ، كل حالقىنىڭ مەيىرىمدى مىنەزىن ءجۇزجىلدىق اعاش تا ايقىنداپ، كۇندىز جاسىل كوركىمەن كوز تارتىپ، تۇندە شام جارىعىنا شومىلىپ، قىزىقتىرىپ تۇر.

ءسىز باراتىن باعىتتار

كۋالا- لۋمپۋرعا جولىڭىز تۇسسە، «ۋاڭ تيان حوۋ» قىتاي عيباداتحاناسىنا سوقپاي كەتپەڭىز. ءوزى ءبىر وتە ادەمى كەشەن. مۇندا قازىرگى قىتايداعى ءدىننىڭ نەگىزگى باعىتتارىنا - داوسيزمگە، بۋدديزمگە جانە كونفۋتسياندىققا ارنايى عيبادات ورىندارى بولىنگەن. قىتاي كۇنتىزبەسىندەگى جىل اتاۋلارىنىڭ ماكەتى دە كوز تارتادى. ءبىز ءوزىمىز تۋعان جىلدارعا ءتان حايۋاناتتار مۇسىندەرىنىڭ قاسىندا شارت تا شۇرت سۋرەتكە تۇستىك.

بۇل شاھاردا، نەگىزىنەن، مالايلاردىڭ، ۇندىلەردىڭ جانە قىتايلاردىڭ سانى باسىم. نەگىزگى وركەنيەت بەلگىلەرى دە وسى ءۇش حالىققا كوبىرەك ءتان. ۇندىلەردىڭ ءوز كۆارتالى Brickfields دەپ اتالادى، ءبىراق حالىق «كىشكەنتاي ءۇندىستان» دەۋگە بەيىم. قىزىلدى- جاسىلدى جازۋلارىن بىلاي قويعاندا، ىشىنە ەنە بەرە- اق ءسىز ءۇندى حالقىنا ءتان ءيىستى بىردەن سەزىنەسىز. كوشە بويىنداعى تاماقتانۋ ورىندارى اشى تاعامداردىڭ ءتۇر- ءتۇرىن الدىڭىزعا تارتادى. ءۇندى سازدارى ويناپ تۇرادى، ال بولليۆۋدتىڭ جاڭا ونىمدەرىن وسى اۋداننان شىقپاي- اق ەركىن تاماشالاي الاسىز.

 بىزگە «باتۋ» ۇڭگىرى قاتتى اسەر ەتتى. كۋالا- لۋمپۋردىڭ سولتۇستىك بولىگىندەگى بۇل ۇڭگىردى 1878 -جىلى امەريكالىق ناتۋراليست ۋيليام حورنادەي كەزدەيسوق تاۋىپ العان دەسەدى. ال جەرگىلىكتى ءۇندى ساۋداگەرى تامبۋسامي پيللاي ۇڭگىردىڭ اۋزى مۋرۋگان قۇدايدىڭ نايزاسىنا قاتتى ۇقسايتىنىن بايقاپ، مۇنى قاسيەتتى مەكەن دەپ تانىعان ەكەن. كەيىنىرەك مۋرۋگان قۇدايدىڭ 42,7 مەترلىك ءمۇسىنى تۇرعىزىلىپ، ۇڭگىر ۇندىلەردىڭ ءتاۋ ەتەر ورنىنا اينالدى. مۇندا جىل ون ەكى اي تۋريستەر اياعى ۇزىلمەيدى.  قىزىعى سول، قىسقا شالبار، كويلەك كيگەن ايەل بالاسى ۇڭگىرگە جىبەرىلمەيدى، ولارعا 3 ريڭگيتقا ەتەگىن جاباتىن ماتالار ۇسىنىلادى. ياعني جالاڭاش- جالپى ۇڭگىرگە ەنۋگە رۇقسات ەتىلمەيدى. قايتار جولدا تۋريست الگى ماتانى قايتارىپ بەرۋگە ءتيىس. ۇڭگىرگە 272 باسپالداق باستاپ بارادى. بۇل ۇڭگىر 400 ميلليون جىل بۇرىن پايدا بولعان دەگەن اڭىز بار. قۇرامى اك تاستاردان تۇزىلگەن تاۋ قۋىسى ۇنەمى «جىلاپ» تۇرادى، سۋلانعان قابىرعالاردان تامشى ۇزىلمەيدى.

باسپالداقتاردا دا، ۇڭگىر ىشىندە دە ادامنان تاماق دامەتكەن مارتىشكا- مايمىلداردان كوز سۇرىنەدى. وزدەرى تىم باتىل! ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا ءبىر تۋريست ايەلدىڭ كوزىلدىرىگىن الا قاشىپ، سول كۇيى بەرمەي كەتتى. بۇل قاسيەتتى ورىنعا الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن ۇندىلەر قاڭتار- اقپان ايىندا اعىلادى. بۇل مەزگىلدە ولار تايپۋسام مەرەكەسىن وتكەرىپ، مۋرۋگان قۇدايدىڭ قۇرمەتىنە سانانى تازارتۋ ءراسىمىن اتقارادى. ول ءۇشىن تاندەرىنە ءتۇرلى ىستىكتەردى شانشىپ، ەرىندەرىن پىسكىلەپ، ءبىر قاراعانعا قورقىنىشتى «سالتانات» وتكىزەدى ەكەن.

 كۋالا- لۋمپۋردەگى قۇستار ساياباعى، مەردەكا (تاۋەلسىزدىك) الاڭى، ۇلتتىق ونەر مۇراجايى، ابدۋل ساماد سۇلتاننىڭ سارايى، ۇلتتىق مەشىت، KLCC وكەاناريۋمى -  بارلىعى دا تۋريستەردىڭ كوز قۇرتى. جىلىنا 28 ميلليون تۋريست تابيعاتى جايلى، اتموسفەراسى دا كەرەمەت مالايزياعا اسىقسا، سونىڭ ەلەۋلى بولىگى كۋالا- لۋمپۋر كەرەمەتتەرىنە دە باس شايقاپ قايتادى.

«سەلامات داتاڭ!» («قوش كەلدىڭىز!» ) دەپ يىلەدى ءاربىر تۇرعىن جۇزىنەن جىلىلىق ەسىپ تۇرىپ.

ءيا، مالايزيا دا وسى كۇنى ءوزىنىڭ بار قىزىعىن سىرتقى جۇرتقا كورسەتۋگە اسىعىپ، ەل قازىناسىنا شيكىزاتتان باسقا كوزدەردەن دە تابىس قۇيۋعا مۇددەلى بولىپ وتىر. اينالاسىنداعى سەرىكتەس قالالارمەن قوسقاندا 6,5 ميلليون تۇرعىنى بار كۋالا- لۋمپۋر باس- اياعى 20 جىل ىشىندە تۋريستىك ورتالىققا اينالدى. تاماشا ۇلگى ەمەس پە؟

ەسەي جەڭىس ۇلى

«ايقىن»