قازاقپارات كذنتئزبةسئ. 16- ناؤرئز: اتاؤلئ كذندةر، وقيعالار، ةسئمدةر

16- ناؤرئز، جذما
رةسپؤبليكالئق ذلاننئث قذرئلعان كذنئ (1992). 1992- جئلعئ 16- ناؤرئزدا قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث پرةزيدةنتئ نذرسذلتان نازاربايةأتئث جارلئعئمةن الماتئ وبلئسئ قاسكةلةث اؤدانئنئث كراسنئي أوستوك كةنتئندة ورنالاسقان ئشكئ اسكةرلةردئث شذعئل ماقساتتاعئ جةكة بريگاداسئ نةگئزئندة قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث رةسپؤبليكالئق ذلانئ قذرئلدئ. رةسپؤبليكالئق ذلانعا رةسپؤبليكانئث مةملةكةتتئك بيلئك جانة باسقارمالاردئث جوعارعئ ورگاندارئن، پرةزيدةنتتئث، پارلامةنت پةن ذكئمةت باسشئلارئنئث كولئك قذرالدارئن رةسپؤبليكا اؤماعئندا جانة سئرت جةرلةردة كذزةتؤ، ق ر مةملةكةتتئك تؤئ مةن مةملةكةتتئك ةلتاثباسئنئث ةتالوندارئن كذزةتؤ، شةتةل مةملةكةتتةرئ باسشئلارئن كذتئپ الؤ، شئعارئپ سالؤ كةزئندة، ق ر مةيرامدارئ مةن سالتاناتتارئندا جورالعئلئق راسئمدةردئ ورئنداؤ، مةملةكةتتئك جانة قوعامدئق قاؤئپسئزدئككة اسةر ةتةتئن قذقئق ءتارتئبئن بذزؤشئلاردئ توقتاتؤ، ق ر اؤماعئنداعئ كونستيتؤسياعا قارسئ سيپاتتاعئ قارؤلئ جانة باسقا دا ارةكةتتةردئ توقتاتؤ، ق ر زاثدارئندا كوزدةلگةن تارتئپتة توتةنشة جاعداي رةجئمئ كةزئندة ءئس-شارالار جذزةگة اسئرؤ مئندةتتةلگةن. سونئمةن قاتار گأارديا ةلباسئ جانة باسقا دا كذزةتئلةتئن تذلعالاردئث قاؤئپسئزدئگئن قامتاماسئز ةتةدئ، تئزبةسئن قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث پرةزيدةنتئ بةكئتةتئن اسا ماثئزدئ نئسانداردئ، عيماراتتار مةن قئزمةتتئك ءذي-جايلاردئ كذزةتةدئ.
كذرد حالقئنئث ذلتتئق ازا تذتؤ كذنئ. 1988- جئلئ يراك اسكةرلةرئ كذردتةردئث حالابادجا قالاسئنا حيميالئق قارؤ تاستادئ. جاؤئزدئق سالدارئنان 15 مئث بةيبئت تذرعئن قازا تاپتئ.
ةستة قالار وقيعالار
80 جئل بذرئن (1932) ب.مايليننئث «كةلئن مةن شةشةي»، ك.قئرقئمبايةأتئث «كةلئنشةك» اتتئ كومةديالارئمةن جامبئل اؤداندئق تةاترئ ءوز شئمئلدئعئن اشتئ. تةاتردئث العاشقئ ترؤپپاسئ قذرامئندا س.اتامقذلوأ، ج.ابئزبايةأ، س.ابئزبايةأا، ش.ساكيةأ، م.تابانوأ، ت.ب. اكتةرلةر ونةر كورسةتتئ، ال رةجيسسةرلئك جذمئستئ ر.ابدئراحمانوأ، ج.ارعئنبايةأ اتقاردئ. اؤداندئق تةاتر 1940- جئلئ وبلئستئق قازاق دراما تةاترئ بولئپ قذرئلدئ. 1945- جئلئ اباي ةسئمئ بةرئلدئ. تةاتر ساحناسئندا قازاق دراماتؤرگتةرئمةن قاتار شةت ةل دراماتؤرگتةرئنئث تؤئندئلارئ بويئنشا سپةكتاكلدةر قويئلئپ كةلةدئ.
14 جئل بذرئن (1998) ئ.التئنسارين اتئنداعئ ءبئلئم پروبلةمالارئ عئلئمي-زةرتتةؤ ينستيتؤتئنئث اتاؤئ ئ.التئنسارين اتئنداعئ قازاق ءبئلئم اكادةمياسئ بولئپ وزگةردئ.
68 جئل بذرئن (1944) اكئمشئلئك ورتالئعئ كوكشةتاؤ قالاسئ بولعان كوكشةتاؤ وبلئسئ قذرئلدئ. وبلئس رةسپؤبليكاداعئ استئقتئ ءوثئردئث ءبئرئ بولدئ. ونئث اؤماعئ باتئستان شئعئسقا 600 شاقئرئمعا جؤئق، سولتذستئكتةن وثتذستئككة 200 شاقئرئمنان استام جةردئ الئپ جاتتئ. وبلئس 1997- جئلئ مامئردئث 3 ئندة سولتذستئك قازاقستان وبلئسئنا قوسئلؤئنا بايلانئستئ تاراتئلدئ. 1999- جئلئ ونئث ءذش اؤدانئ جانة كوكشةتاؤ قالاسئ اقمولا وبلئسئنئث قذرامئنا ةندئ.
68 جئل بذرئن (1944) اكئمشئلئك ورتالئعئ تالدئقورعان قالاسئ بولعان تالدئقورعان وبلئسئ قذرئلدئ. وبلئس 1997- جئلئ الماتئ وبلئسئنا قوسئلؤئنا بايلانئستئ تاراتئلدئ.
3 جئل بذرئن (2009) قازاقستان رةسپؤبليكاسئ پرةزيدةنتئ نذرسذلتان نازاربايةأ بئرئككةن اراب ةميراتتارئنئث جوعارعئ ناگراداسئ - زايد وردةنئمةن ماراپاتتالدئ.
زايد وردةنئ بئرئككةن اراب ةميراتتارئنئث نةگئزئن قالاعان شةيح زايد بةن سذلتان ءال-ناحاينئث قذرمةتئنة بةكئتئلگةن ماراپات. ول ةكئ جاقتئ قاتئناستاردئث دامئؤئنا ةرةكشة ذلةس قوسقان شةت مةملةكةتتةرئنئث باسشئلارئنا تابئس ةتئلةدئ.
3 جئل بذرئن (2009) الماتئدا «الاش وردا» دةرةكتئ فيلمئنئث تانئستئرئلئمئ بولدئ.
فيلمنئث رةجيسسةرئ - قازاقستاندئق تانئمال كينوماتوگرافيست قاليلا وماروأ. فيلم قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث اقپارات جانة مادةنيةت مينيسترلئگئنئث تاپسئرماسئمةن «الاش» قوزعالئسئنئث 90-جئلدئعئنا ارنالئپ تذسئرئلگةن. 52 مينؤتتئق فيلمنئث سسةناريئن جازعان بولات ءمذرسالئم، كومپوزيتورئ اقان مذساكذلوأ.
2 جئل بذرئن (2010) شاكةن ايمانوأ اتئنداعئ «قازاق فيلم» اق-ئ، «ينتةرفةست» كومپانياسئمةن بئرئگئپ، «ماحاببات تالكةگئ» اتتئ رومانتيكالئق كومةديانئ پروكاتقا جئبةرةدئ. فيلمنئث پرةمةراسئ ءبئر ؤاقئتتا ءتورت ةلدة - قازاقستاندا، رةسةي مةن ؤكراينادا جانة بةلارؤستا كورسةتئلدئ.
كوركةم فيلمنئث رةجيسسةرئ رةسةيلئك الةكساندر چةرنيايةأ جانة قازاقستاندئق رةجيسسةر ةرجان رذستةمبةكوأ. كينو تؤئندئ دانيار كذمئسبايةأ، ةرجان رذستةمبةكوأ جانة ألاديمير زابالؤيةأتئث سسةناريئ بويئنشا ءتذسئرئلدئ. فيلمنئث مؤزئكاسئن جازعان رةسةيلئك ءانشئ، ءارئ كومپوزيتور اركاديي ؤكؤپنيك. فيلمگة «كذندئزگئ شولعئنشئ»، «توعئزئنشئ روتا»، «ذلكةن قالاداعئ ماحاببات» اتتئ فيلمدةردة ويناعان ءارتئس الةكسةي چادوأ، «رةكةتير»، «ماحامبةت قئلئشئ» تؤئندئلارئنا تذسكةن اسةل ساعاتوأا، سونئمةن قاتار، يرينا روزانوأا، ةرئك جولجاقسئنوأ، فارحات ءابدئرايئموأ، ولگا ورلوأا، ناتاليا رؤدوأا، مارينا چةرنياةأا، گوشا كؤسةنكو، ارتؤر سموليانينوأ سئندئ اكتةرلار تذسكةن.
ةسئمدةر
74 جئل بذرئن (1938-2012) فيزيكا-ماتةماتيكا عئلئمدارئنئث دوكتورئ، پروفةسسور، قازاقستان رةسپؤبليكاسئ ذلتتئق عئلئم اكادةمياسئنئث اكادةميگئ ءابدئلدين مةيئرحان مذباراك ذلئ دذنيةگة كةلدئ.
رةسةي فةدةراسياسئنئث التاي ولكةسئندة تؤعان. قازاق مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئن، لةنينگراد مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئنئث اسپيرانتؤراسئن بئتئرگةن. 1966-1970- جئلدارئ - قازاقستان عئلئم اكادةمياسئ استروفيزيكا ينستيتؤتئنئث كئشئ، اعا عئلئمي قئزمةتكةرئ. 1970 - جئلدان قازاق مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئنئث پروفةسسورئ، ؤنيأةرسيتةت رةكتورئ بولعان. قازئرگئ قئزمةتئندة 1991- جئلدان باستاپ ئستةيدئ. عالئمنئث نةگئزگئ عئلئمي ةثبةكتةرئ سالئستئرمالئق جانة گراأيتاسيالئق تةوريانئث كذردةلئ ماسةلةلةرئن شةشؤگة ارنالعان. ةينشتةيننئث جالپئ سالئستئرمالئق تةورياسئنداعئ دةنةلةر قوزعالئسئ پروبلةماسئن زةرتتةگةن، دةنةلةردئث ئلگةرئلةمةلئ جانة اينالمالئ قوزعالئسئنئث رةلياتيأيستئك تةثدةؤلةرئن نةگئزدةگةن. ةينشتةيننئث گراأيتاسيا تةورياسئ مةحانيكاسئنئث ماسةلةلةرئن زةرتتةؤدئث جاثا ادئستةرئن دامئتئپ، جالپئ سالئستئرمالئق تةورياسئ نةگئزئندة دةنةلةر قوزعالئسئنئث ادياباتتئق تةورياسئن جةتئلدئرگةن. دةنةنئث مةنشئكتئ اينالئسئ جونئندةگئ ماسةلةلةردئ زةرتتةؤدة گيدروديناميكالئق انالوگيانئ قولدانؤ يدةياسئن ذسئنعان.
138 جئل بذرئن (1874-1938) اعارتؤشئ-پةداگوگ، الاش قوزعالئسئنا قاتئسؤشئ، الاش پارتياسئنئث، باتئس الاشوردانئث مذشةسئ يمانعازيةأ تولةگةن دذنيةگة كةلدئ.
باتئس قازاقستان وبلئسئندا تؤعان. اكةسئ يمانعازئ ورال-جئمپيتئ-ويئل جولئ بويئنداعئ قاراقذدئق دةگةن جةردة لاؤ اؤئستئراتئن بةكةت ذستاعان داؤلةتتئ ادام بولعان. 1887-1890- جئلدارئ گؤرةأ ؤةزئنة قاراستئ 2 كلاستئق بولئستئق مةكتةبئن، ورال قالالئق ورئس-قازاق ؤچيليششةسئن بئتئرگةن. 1890-1894 - جئلدارئ ورئنبور ورئس-قازاق مةكتةپتةرئ مذعالئمدةرئ مةكتةبئن التئن مةدالمةن ءتامامداعان. 1917-1918 - جئلدارئ اقپان توثكةرئسئنةن سوث جةرگئلئكتئ ءوزئن-ءوزئ باسقارؤ جذيةسئن قذرؤ، زةمستأولئق وقؤ-اعارتؤ ءئسئن جولعا قويؤ ئسئنة بةلسةنة ارالاسئپ، باتئس الاشوردا وقؤ-ءبئلئم كوميتةتئنة مذشة بولدئ. 1918-1929 - جئلدارئ قاراتوبةدة وتكةن ІІІ ورال بولئستئق قازاق سيةزئنئث دةلةگاتئ، الاش ميليسياسئنئث ويئلداعئ مةكتةبئندة مذعالئم قئزمةتتةرئن اتقاردئ. 1929-1938 - جئلدارئ جاقسئباي ورتالاؤ مةكتةبئندة جاعرافيا، ورئس ءتئلئ جانة ةثبةككة باؤلؤ پاندةرئنةن ساباق بةردئ. 1937 - جئلئ بذرئن بولئس بولئپ، باتئس الاشوردا قئزمةتئنة قاتئسقانئ ءذشئن، «ءدئني قايراتكةرلةر ق.قؤانئشقاليةأ، ح.نذرمذحامةدوأپةن بايلانئس جاسادئ، ءپانيسلاميزمدئ ناسيحاتتاؤشئ، بةلسةندئ الاشورداشئل» دةگةن ايئپپةن تذتقئنعا الئندئ. 1938- جئلئ اتئلئپ، 1991- جئلئ اقتالدئ.
73 جئل بذرئن (1939-2004) جازؤشئ، قازاقستاننئث ةثبةك سئثئرگةن قايراتكةرئ نايمانبايةأ قالداربةك دذنيةگة كةلدئ.
وثتذستئك قازاقستان وبلئسئنئث ماقتاارال اؤدانئندا تؤعان. قازاق مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئن بئتئرگةن. 1960-1970 - جئلدارئ قازئرگئ «جاس الاش» گازةتئنئث رةداكسياسئندا ادةبي قئزمةتكةر، ءبولئم مةثگةرؤشئسئ، جاؤاپتئ حاتشئ، باس رةداكتوردئث ورئنباسارئ قئزمةتتةرئن اتقارعان. 1970-1976- جئلدارئ - «ءبئلئم جانة ةثبةك» (قازئرگئ «زةردة») جؤرنالئنئث باس رةداكتورئ. 1976-1984- جئلدارئ - قازاقستان جازؤشئلار وداعئ باسقارماسئنئث ةكئنشئ حاتشئسئ. 1986-1987 - جئلدارئ - رةسپؤبليكالئق اأتورلار قذقئعئن قورعاؤ اگةنتتئگئنئث ديرةكتورئ. 1987-1988- جئلدارئ - «ارا-شمةل» جؤرنالئنئث باس رةداكتورئ. 1988-1991 - جئلدارئ - «جازؤشئ» باسپاسئنئث ديرةكتورئ. 1991-1996- جئلدارئ قازاقستان جازؤشئلار وداعئ باسقارماسئنئث ءبئرئنشئ حاتشئسئ قئزمةتتةرئن اتقاردئ. 1992- جئلدان دذنيةءجذزئ قازاقتارئ قاؤئمداستئعئ ءتورالقاسئ ءتوراعاسئنئث ءبئرئنشئ ورئنباسارئ بولعان. ول دذنيةءجذزئ قازاقتارئ قاؤئمداستئعئ ءتوراعاسئنئث ءبئرئنشئ ورئنباسارئ رةتئندة شةتةلدةگئ قازاقتاردئث تئنئس-تئرشئلئگئنة قاتئستئ پروبلةمالاردئ رةسپؤبليكانئث باسشئ بيلئك ورگاندارئنا جةتكئزئپ، ولاردئث ويداعئداي شةشئلؤئنة ات سالئستئ. قازاقستان رةسپؤبليكاسئ جوعارعئ كةثةسئنئث دةپؤتاتئ بولدئ. قالامگةردئث «داثق تذعئرئندا»، «قوشتاسقئم كةلمةيدئ»، «باستاؤ»، «سول ءبئر ءتذن»، «ءذمئت وتكةلئ»، «بةيمازا قوناق»، «اپتاپ»، «شئلدة»، «كوكتوبة»، تاعئ باسقا كئتاپتارئ جارئق كورگةن.
63 جئل بذرئن (1949-2003) فيزيكا-ماتةماتيكا عئلئمدارئنئث دوكتورئ، پروفةسسور، قازاقستان مةملةكةتتئك سئيلئعئنئث لاؤرةاتئ، «رةسةيدئث ةثبةك سئثئرگةن ينجةنةرئ»، بئرنةشة حالئقارالئق اكادةميالاردئث تولئق مذشةسئ سماعذلوأ شالتاي دذنيةگة كةلدئ.
الماتئ وبلئسئنئث بالقاش اؤدانئندا تؤعان. نوأوسئبئر مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئن، ك س ر و عا تةوريالئق جانة قولدانبالئ مةحانيكا ينستيتؤتئنئث اسپيرانتؤراسئن بئتئرگةن. 1972-1984- جئلدارئ ارالئعئندا رةسةيدئث جوعارئ وقؤ ورئندارئندا، عئلئمي-زةرتتتةؤ مةكةمةلةرئندة قئزمةت ئستةگةن. وسئ كةزةثدة ول اكادةميك ن.يانةنكونئث جةتةكشئلئگئمةن الةمدئك ماتةماتيكا عئلئمئندا ءالئ شةشئمئن تاپپاعان كذردةلئ ماسةلة - ناأة-ستوكس پروبلةماسئن زةرتتةؤدئ باستادئ. وسئ پروبلةمانئ تةوريالئق جانة قولدانبالئ تذرعئدان زةرتتةؤ ءادئسئن دالةلدةپ، ذسئندئ. بذل الةمدئك ماتةماتيكا عئلئمئنا «سماعذلوأ تةورةماسئ» دةگةن اتپةن ذلكةن جاثالئق رةتئندة ةندئ.
1984- جئلئ ارنايئ شاقئرتؤمةن قازاق مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئنئث ماتةماتيكا فاكؤلتةتئنة جذمئسقا اؤئسقان عالئم 1996-2001 - جئلدارئ قازاقستان رةسپؤبليكاسئ مةحانيكا جانة ماتةماتيكا عئلئمي-زةرتتةؤ ينستيتؤتئنئث ديرةكتورئ، 2001-2003 جئلدارئ قازاق ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئنئث مةحانيكا-ماتةماتيكا فاكؤلتةتئنئث دةكانئ بولدئ. سماعذلوأ ةسةپتةؤ ماتةماتيكاسئ، ماتةماتيكالئق مودةلدةؤ، ماتةماتيكانئث فيزيكاداعئ تةثدةؤ تةورياسئ ماسةلةلةرئن زةرتتةپ، وسئ عئلئم سالالارئ بويئنشا قازاقستاندئق عالئمدار مةكتةبئن قالئپتاستئردئ. عئلئمنئث كوكةيتةستئ ماسةلةلةرئنة ارنالعان 120-دان اسا عئلئمي ةثبةگئ، سونئث ئشئندة 8 مونوگرافياسئ جاريالاندئ. سونداي-اق «أئچيسليتةلنئة تةحنولوگيي»، «ماتةماتيچةسكي جؤرنال»، ت.ب. ارناؤلئ عئلئمي باسئلئمداردئث القا مذشةسئ-كةثةسشئسئ بولئپ، بئرنةشة حالئقارالئق كونفةرةنسيالاردا بايانداما جاسادئ. 2004- جئلئ الماتئ وبلئستئق مةكتةپ-ينتةرناتقا سماعذلوأتئث ةسئمئ بةرئلدئ.