قازاقستانداعى «130 ۇلت» دەگەنىمىز قايدان شىققان؟
ال مەملەكەت «پوليەتنيكالىق» دەپ اتالاۋ ءۇشىن ۇلتتاردىڭ ساندىق ارا-قاتىناستارى قانداي بولۋى كەرەك جانە ولاردىڭ بىرگە تۇرعان تاريحي مەرزىمى قانشالىقتى بولۋ كەرەك؟
وسى ماسەلەلەردى انىقتاۋ ءۇشىن ستاتيستيكا مالىمەتتەرىنە سۇيەنىپ كورەيىك. سوڭعى ساناق بويىنشا، قازاقستان حالقى 17 ميلليوننان اسادى ەكەن. ونىڭ ىشىندە ۇلتتار قۇرامى مىناداي (پايىزبەن): قازاقتار - 65، ورىستار - 21،8، وزبەكتەر - 3، ۋكرايندىقتار - 1،8، ۇيعىرلار - 1،4، تاتارلار - 1،2، نەمىستەر - 1،06، كارىستەر - 0،61، قالعان حالىقتاردىڭ قۇرامى 1 پايىزدىڭ وننان ءبىر، جۇزدەن ءبىر بولىكتەرىمەن عانا شەكتەلەدى.
بۇل مالىمەتتە 23 ۇلتتىڭ اتتارى بەرىلگەن. «جانە باسقالارى» دەگەن جەردە 0،57 سانى تۇر. ياعني قالعان ۇلت وكىلدەرىنىڭ ءبارىن قوسقاندا 0،57 پايىزدان اسپايدى. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، قازاقستاندا نەگىزىنەن قازاقتار تۇرادى. ال ەندى «130 ۇلت» دەگەن بالە قايدان شىققان؟
«پوليەتنيكالىق» دەگەن سوزدەگى «پولي» كوپ ءتۇرلى دەگەندى بىلدىرەدى. ال بۇل ءسوزدى مەملەكەتتىك ماسشتابتا ايتاتىن بولساق، بۇل «قۇراما» دەگەن سوزگە جاقىن. قازاق مەملەكەتى ەش ۋاقىتتا قۇراما بولعان ەمەس، ءبىرتۇتاس قازاق ەلى بولعان. تالاس تۋدىرمايتىن بۇل ۇعىم ءاربىر قازاقتىڭ جادىندا ساقتالۋى ءتيىس. سوندىقتان ءبىز، قازاقتار، «پوليەتنيكالىق مەملەكەتپىز»، «ءجۇز وتىز ۇلتتىڭ ەلىمىز»، «كوپ ەتنيكالىق ەلمىز»، «كوپ ۇلتتى مەملەكەتپىز» دەپ ماقتانا بەرمەيىك. بۇل سوزدەر - ءوزىمىز وتىرعان بۇتاقتى ءوزىمىز بالتامەن شاپقىلاعانمەن بىردەي.
«قازاقستاندا 130 دان استام ۇلت تۇرادى» دەگەن ءسوز كەڭەس وداعى كەزىندە، ناقتىراق ايتساق، 60-1950-جىلدارى پايدا بولدى. ول كەزدە قازاقستاندا ۇلتتار سانىن كوبەيتۋ ساياساتى ءجۇردى. ماسەلەن، چۋكوتكادان ءبىر چۋكچا، نە بولماسا كامچاتكادان ءبىر كامچادال كوشىپ كەلسە، ولاردى دا ءبىر- ءبىر ۇلت دەپ ساناپ قوسا بەردى. ونداعى ماقسات - قازاقستانداعى نەگىزگى ۇلتتىڭ، ياكي قازاقتاردىڭ سالىستىرمالى ۇلەس سالماعىن مەيلىنشە ءھام مۇمكىندىگىنشە ازايتا بەرۋ ەدى. ءسويتىپ، كرەمل بىرتە- بىرتە قازاقتاردىڭ تۋعان ءتىلىن، سالت- ساناسىن ۇمىتتىرىپ، قازاقستان جەرى «يەسىز جاتقان جەر بولاتىن»، «بۇل جەردى گۇلدەندىرگەن، ەلدەندىرگەن - ورىستار» دەگەن پىكىردى قالىپتاستىرۋدى كوزدەدى. ءتىپتى بولماي بارا جاتسا، «قازاقستاندى قازاقستان ەتكەن وسى جەردى مەكەندەپ جاتقان 130 ۇلت. ال قازاق - سول 130 دىڭ ءبىرى عانا» دەۋ ءۇشىن. كوزدەگەن ماقساتىنا جەتۋگە ءسال عانا، از عانا قالعان كەزدە، قۇداي ءوزى جار بولىپ، ءبىز ءبولىنىپ كەتتىك. قازاقستان تاۋەلسىز ەل اتاندى.
ال ەندى ويلانىڭدارشى، اعايىندار-اۋ، كەزىندە كرەمل ويلاپ تاپقان وسى ساياسي امالدان، ياعني «قازاقستاندا 130 دان استام ۇلتتار تۇرادى» دەگەن الدامشى، ابىرويسىز، قازاقتى ەتەگىنەن تارتىپ، ەشۋاقىتتا قىر اسىرمايتىن وسى بالەدەن جيرەنۋدىڭ ورنىنا، ونى مەملەكەتتىك ساياساتىمىزدىڭ باستى باعىتى، باستى ۇستانىمى ەتىپ العانىمىز قالاي؟ بۇل بالەدەن قاشان قۇتىلامىز جانە قايتىپ قۇتىلامىز؟..
قۋانىشبەك كەرىمقۇلوۆ، پروفەسسور، استانا.
دەرەككوز: ult.kz
