قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى مەن ماڭىنا جەرلەنگەن تاعى دا 12 تۇلعا بەلگىلى بولدى
«ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي- مادەني قورىق- مۋزەيىنىڭ جانىنان قۇرىلعان كەڭەستىڭ ءار وتىرىسىندا عىلىمي تۇجىرىمدامالار تاريحشى، عالىمداردىڭ ءجىتى ساراپتاۋىنان، زەرتتەپ، تالقىلاۋىنان ءوتىپ بارىپ بەكىتىلەدى. ءدىني- رۋحاني تۇلعا قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ اينالاسىندا جاتقان حان- سۇلتان، باتىر، بيلەرىمىزدىڭ ىشىندە انىقتالماعاندارى ءالى دە كوپ بولۋى مۇمكىن. قازىرگى تاڭدا بۇل باعىتتا زەرتتەۋ جۇمىستارى جان- جاقتى جۇرگىزىلۋدە. ال بۇگىنگى تىزىمگە ەنگەن ون ەكى تۇلعانىڭ تاريحىن انىقتاۋ بويىنشا ءتيىستى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، ناتيجەسىندە ولار جايلى دەرەكتەر مەن مالىمەتتەر تولىققاندى جيناقتالدى. ەلىمىزگە بەلگىلى عالىمدار بۇدان باسقا دا تىزىمگە ەنبەي قالعان تۇلعالار جايلى مالىمەتتەر ۇسىنۋدا. الداعى ۋاقىتتا بۇل ماسەلە دە تۇبەگەيلى قولعا الىناتىن بولادى. سونىمەن قاتار، وتىرىس بارىسىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن كەسەنەدە جەرلەنگەن تۇلعالاردىڭ يگى جاقسىلار ساناتىندا تۇرعان قوڭىرشۇناق ەردەس شۇرەن ۇلى باتىرلار تىزىمىنە اۋىستىرىلدى. ءوز زامانىندا بەدەلدى، اتاقتى ءارى بي، ءارى باتىر، ءارى داتقا بولعان ەردەس باتىر شۇرەن ۇلى تۋرالى جازبا دەرەك از بولعانىمەن، ەل اراسىنا تاراعان ول كىسىنىڭ پالۋاندىعى، باتىرلىعى، داتقالىق قىزمەتى جايلى اڭىز- اڭگىمەلەر كوپتەپ كەزدەسەدى»، - دەدى «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي- مادەني قورىق- مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى نۇربولات احمەتجانوۆ.
عىلىمي كەڭەس مۇشەسى، تاريحشى، عالىم م. تۇياقبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، وسى ۋاقىتقا دەيىن قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى مەن ونىڭ ماڭىندا جەرلەنگەن تۇلعالار تىزىمىنە جولبارىس حان (سا’د اۋليە) ، ءابدىللا حان، ءبيبى حيساب، قازىبەك بي، شوڭ بي، ابىلاي حان، ءسۇيىنىش حان، قوقىراس حان، اۋليە حان، شورناعات حان، ءىلياس حان سىندى تۇلعالار ەنگەن. الايدا، نەگە ەكەنى بەلگىسىز ءمارقادى ءمۇنناۆارا پاكلار، فام عاشىق زىكىرشى، شيحاب اد- دين سارۆار، شايح نادجيم اد- دين، بابا عاريب، ۇندەمەس اتا، جەتى اتا، ءۇشباس اتا، سۇلتان يبراھيم سىندى تۇلعالار ەنبەي قالعان. «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي- مادەني قورىق- مۋزەيىنىڭ قورىندا زيارات ادەبىنە قاتىستى سادىق ساپابەك ۇلىنىڭ (تۋعان جانە قايتىس بولعان جىلى بەلگىسىز) قولجازباسى ساقتالعان. ول 1907 -جىلى قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىندە بولىپ، زيارات ادەبىن قالاي جاساۋ قاجەتتىگى جونىندە جازبا قالدىرعان. وندا زيارات ەتۋ كەزىندە قۇران وقىپ، دۇعا قىلعان جەرلەردى ىزىمەن كورسەتكەن. ولار: جولبارىس حان (سا’د اۋليە) ، مەشىتتە ەكى باس ناماز وقۋ، باعديزان اق توپىراق اۋليە، «فاتيحا»، «ىحىلاس»، «ءال- كۋرسي»، «مۇلك» سۇرەلەرىن وقۋ، ءمارقادى ءمۇنناۆارا پاكلار، ءابدىللا حان، ءبيبى حيساب، قازاق حالقىنىڭ ازىزدەرى - قازىبەك بي، شوڭ بي ت. ب. , ابىلاي حان ءسۇيىنىش حان، قوقىراس حان، اۋليە حان، شورناعات حان، ءىلياس حان، قۇدىقتان سۋ ءىشۋ، «حاليم- ابا» تاعامى دايىندالاتىن جەر، «حالاۋات» مەشىتىنە كىرۋ، فام عاشىق زىكىرشى، شيحاب اد- دين سارۆار، الي قوجا اتا، شايح نادجيم اد- دين، بابا عاريب، ۇندەمەس اتا، جەتى اتا، ءۇشباس اتا، سۇلتان يبراھيم، يمام ءمارعۇزي- كوك توندى اتا، قوششى اتا (قۇشاتا)، گاۋھار انا، ارىستان بابقا زيارات ەتىپ، تۇنەۋ قاجەتتىگىن جازىپ قالدىرعان. سادىق ساپابەك ۇلى بۇل ورىنداردىڭ ءبارىن تۇركىستانعا زيارات ەتىپ كەلگەن كەزدە كوزىمەن كورىپ، مارقۇمدارعا قۇران باعىشتاعان. بۇلاردىڭ ىشىنەن فام عاشىق زىكىرشى، ءۇشباس اتادان باسقاسىنىڭ جەرلەنگەن جەرلەرى انىق بولىپ وتىر. ال ءجاميلا شىن مانىندە قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ وكىل قىزى بولىپ تابىلادى. بۇل جايلى گاۋھار انا كەسەنەسىن زەرتتەگەن جۇمىس ەسەبىندە دە جازىلعان»، - دەيدى تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، عالىم مارات قىمىز ۇلى.
عىلىمي كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ ايتۋىنشا، ءجاميلا جايلى م. ە. ماسسوننىڭ «ماۆزولەي ح. ا. ياسيەۆي» اتتى ەڭبەگىندە «1896 -جىلى تۇركىستان قالاسىندا قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنە جاقىن جەردە ونىڭ قىزى جامال حانىمنىڭ مازارى، ال كەسەنەدەن قاشىقتاۋ جەردە ونىڭ گاۋحار- حۋشتادجدىڭ كەسەنەسى بار»- دەگەن دەرەكتەر كەزدەستىرۋگە بولادى. سونداي- اق، باسقا قولجازبالاردا دا ءياساۋيدىڭ وكىل قىزى ءجاميلا جايلى مالىمەتتەر بار. ياساۋي تانۋشى، عالىم د. كەنجەتاي دا تۇركىستاندىق ناجيموۆ ورازبايدىڭ ۇيىندە ساقتالعان «ناسابنامادا» قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ جامال ەسىمدى قىزى جازىلعاندىعىن راستايدى. ال، بۇگىنگە دەيىن تىزىمگە ەنبەي كەلگەن شاحاباددين يسفيدجابي (ازىرەتى موللا) جايلى دەرەكتەردە ونىڭ قوجا احمەت ياساۋيمەن بىرگە يسفيدجابتان كەلگەنى ايتىلادى.
كەيبىر مالىمەتتەردە ونى ءياساۋيدىڭ ۇستازى رەتىندە دە كورسەتەدى. تىزىمگە ەنگىزىلگەن تۇلعانىڭ ءبىرى قوجا ءاليدىڭ قۇلپىتاسى كىشى اقساراي بولمەسىندە ساقتاۋلى تۇر. قۇلپىتاستاعى جازۋدى 1978-1980 -جىلدارى تەكستولوگ ءا. دەربىساليەۆ اۋدارعان. ول جەردە «تاشكەنتتىك ءمىر وسمانباي مىرزا كارىمباي 1916 -جىلى قايتىس بولدى» - دەگەن جازۋ ساقتالعان.
قازىرگى تاڭدا، كەسەنەدە جەرلەنگەن ءدىني- رۋحاني تۇلعالاردىڭ سانى - 51-گە جەتسە، تەمىر، ءشايبان اۋلەتتەرى مەن قازاق حاندىعى تۇسىندا جەرلەنگەن 17 تۇلعا، قازاقتىڭ 21 حانى، 8 سۇلتانى، 23 ءبيى، 63 باتىرى، 5 ءازىز اناسى، 10 داتقا مەن بولىس، 30 يگى جاقسىنىڭ ەسىمدەرى بەلگىلى»، - دەلىنگەن «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي- مادەني قورىق- مۋزەيىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى تاراتقان اقپاراتتا.