ءبىز ەس بىلگەن شاقتا ءومىر سۇرگەن 10 ۇلى تۇلعا

استانا. قازاقپارات - جىل سوڭىنا جەتىپ، جاڭا ءبىر كۇنتىزبەلىك مەرزىمگە اتتاعالى وتىرعاندا الدى-ارتىمىزعا قارايلاپ، «باسىمىز امان با، باۋىرىمىز ءبۇتىن بە» دەپ، ءوزدى- وزىمىزگە ەسەپ بەرەتىنىمىز بار.

كۇنى كەشە تىرىسىندە ابىز، اڭىز بولعان ءابىش كەكىلبايەۆ قايتتى دەگەندە قايعىرماعان قازاق قالمادى. اسىرەسە بۇل الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ جازبالارىنان قاتتى بايقالدى. كۇنى كەشە ءدال وزىمىزدەي جۇرەگى سوعىپ تۇرعان اڭىز ادامدارمەن ءبىر زاماندا، ءبىر داۋىردە ءومىر سۇرگەنىمىزدى ۇعىنا الدىق پا، تۇيسىنە الدىق پا؟ وتكەنىن ەلەمەگەن ادام وتەرىن باعامداي المايدى. ەندەشە ءبىز بەن ءسىز ەس بىلگەن شاقتا ءومىر سۇرگەن 10 ۇلى تۇلعا كىم؟ ەسكە الايىق.

تالعات بيگەلدينوۆ (1922 - 2014)

تالعات بيگەلدينوۆ كەڭەس وداعىنىڭ ەكى مارتە باتىرى اتانعان جالعىز قازاق. اۆياتسيا گەنەرال-مايورى جاۋىنگەرلەر اراسىندا «ۇشقىش-تانك» دەپ اتالىپ كەتكەن «يليۋشا» ۇشاعىنىڭ تىزگىنىن باسقارىپ، 1942-1945-جىلدار ارالىعىندا جاۋدىڭ كوزىن جويۋ ماقساتىمەن كوك اسپاندا 500 ساعاتىن وتكىزگەن.

305 رەت اسكەري شابۋىلعا شىعىپ، بەرليندى الۋعا قاتىسقان. 1945-جىلى قىزىل الاڭدا وتكەن جەڭىس شەرۋىنە قاتىسىپ، تالقاندالعان ۆەرماحتىڭ تۋىن كرەمل قابىرعاسىنا بىرىنشىلەردىڭ ءبىرى بولىپ لاقتىرعان. تالعات بيگەلدينوۆ قازاقتىڭ بالۋانى قاجىمۇقانمەن تىعىز بايلانىستا بولعان. قاجىمۇقاننىڭ قاراجاتىنا قۇراستىرىلعان اسكەري ۇشاق نەگىزىندە وسى تالعات بيگەلدينوۆكە ارنالعان دەلىنەدى. الايدا ول الدىڭعى شەپتە جۇرەتىن، الدىڭعى قاتارلى ۇشقىش بولعاندىقتان وزىنە ارنالعان ۇشاققا وتىرا الماي كەتىپتى.

ءامينا ءومىرزاقوۆا (1919 - 2006)

قازاق كينوسىنىڭ العاشقى قارلىعاشتارىنىڭ ءبىرى ءامينا ءومىرزاقوۆا كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە انا بەينەسىمەن ساقتالدى. قازاق كينوسىنىڭ وشپەس مۇراسىنا اينالعان «تاقيالى پەرىشتە» فيلمىندەگى ءرولى حالىقتىڭ ماحابباتىنا ءالى ءبولىنىپ كەلەدى. لەنينگراد مەملەكەتتىك تەاتر ينستيتۋنىڭ تۇلەگى تەاتردا دا، كينودا دا وزىنە تاپسىرىلعان رولدەردى شەبەر سومداي ءبىلدى. «اباي»، «جامبىل»، «ءبىر اۋداندا»، «انا تۋرالى اڭىز»، «ارمانىم مەنىڭ»، «اق شامان»، «نان ءدامى»، «شاڭحاي» جانە تاعى دا باسقا 30 دان اسا فيلمدە ويناعان اكتريسا حالىقتىڭ قوشەمەتىنە بولەنىپ، كينو ونەرىنىڭ التىن قازىناسىنا اينالدى.

تۇمانباي مولداعاليەۆ (1935-2011)

قازاق ادەبيەتىنىڭ ءتول اقىنى تۇمانباي مولداعاليەۆتىڭ جاستىق شاعى سوعىستان كەيىنگى جىلدارعا تاپ كەلەدى. سول كەزدەرى ول كەڭەس ادامدارىنىڭ رۋحىن كوتەرىپ، پاتريوتتىعىن نىعايتاتىن ولەڭدەرىمەن تانىلا باستادى. ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قازاق ۇلتى، جەرى، وتانى مەن دالاسى، سونىمەن قاتار، ەلباسىنا جالىندى ولەڭدەر ارناپ، پاتريوتتىقتى جىرلاپ كەلدى. سونىمەن قاتار، تۇمانباي مولداعاليەۆ قازاقتىڭ ليريك اقىنى رەتىندە مويىندالعان. ونىڭ سەزىم جايلى نازىك جىرلارى سۇراپىل سوعىستان كەيىنگى سۋىق كوڭىلگە نۇر شاشقان جىلى ساۋلەدەي بولىپ ەندى. ءومىرىن پوەزياعا ارناعان اقىن كوزى تىرىسىندە 40 تان اسا جيناق جازىپ، ءشامشى قالداياقوۆ، نۇرعيسا تىلەنديەۆ، اسەت بەيسەۋوۆ سياقتى كومپوزيتورلاردىڭ اندەرىنە ءسوز جازىپ، قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنە وشپەس مۇرا قالدىردى.

فاريزا وڭعارسىنوۆا (1939 - 2014)

قازاق پوەزياسىنىڭ پاديشاسى فاريزا وڭعارسىنوۆا ومىردەن وتكەندە قازاق ادەبيەتىنە ءبىر تابان جاقىن جۇرت ەسەڭگىرەپ قالدى. تۋعانىمىزداي بولىپ كەتكەن اقىن اپا ماڭگىلىك ءومىر سۇرەتىندەي كورىنەتىن. ونىڭ سىرشىل، نازىك جىرلارىمەن ءاربىر جاسوسپىرىم العاشقى ماحابباتىن جىرلايتىن. ونىڭ ءپالساپالىق، تەرەڭ ويلى ولەڭدەرىمەن ءومىردىڭ قيىندىقتارىن جەڭەتىن. فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ ولەڭدەرى جيناقى، جۇمىر، تىلگە وڭاي بولعاندىعىمەن قاراپايىم حالىققا تۇسىنىكتى ەدى. سونىسىمەن دە ول قاراپايىم حالىق اراسىندا سىيلى، زور قوشەمەتكە بولەنەتىن.

قادىر مىرزا ءالى (1935 -2011)

ولەڭدى سەرىك ەتكەن زاڭعار اقىن قادىر مىرزا ءالى ءتۇرلى تاقىرىپتاردا قالام تەربەگەن. ونىڭ بالالارعا ارناپ جازعان تاربيەلىك ولەڭدەرىنىڭ ءوزى ءبىر توبە. كوزى تىرىسىندە جەتپىستەن استام پوەزيالىق، پروزالىق، سونداي-اق ادەبي-سىن كىتاپتارى جارىق كوردى، ولەڭدەرى مەكتەپ وقۋلىقتارىنا ەندى. حالىق اراسىندا كەڭ تارالعان 200 دەن استام انگە ءسوز جازعان. تالانتتى اقىن قالامىنان حالىق فولكلورىنىڭ اتاقتى كۇلدىرگى كەيىپكەرى الدار كوسە جايلى «ساقال ساۋداسى»، «قاسقىر قاقپان» اتتى وتكىر ساتيرالى كومەديا مەن ماحامبەتتىڭ ەڭ سوڭعى ازاپتى كۇندەرىنە ارنالعان «جارالى جولبارىس» اتتى جانە «ءامىر تەمىر» كەسەك درامالىق شىعارمالارى دا جارىق كوردى. سونىمەن قاتار، اقىننىڭ تاۋىپ ايتقان دانا سوزدەرى قازاق افوريزمدەرى بولىپ ەل اراسىندا كەڭ تارالعان.

ءابىش كەكىلبايەۆ (1939-2015)

قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ءابىش كەكىلبايەۆ قازاقستاننىڭ جان-جاقتى قالىپتاسۋىنا كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. قازاقستاننىڭ ەگەمەندىك العاننان كەيىنگى جىلدارى ءتىل ماسەلەسى، جەر-سۋ اتتارى، ۇلتتىق تاريح، مادەنيەت پەن الەۋمەت جايى، ۇلتارالىق، حالىقارالىق قاتىناس ىستەرىنە ارالاسىپ، وڭتايلى شەشىمدەر قابىلداۋعا اتسالىستى. قازاق ادەبيەتىنە «ۇركەر»، «ەلەڭ-الاڭ» روماندارى سەكىلدى شوقتىعى بيىك تۋىندىلاردى دۇنيەگە اكەلىپ قانا قويماي، پۋبليتسيستيكا جانرىندا ەلەۋلى ەڭبەك ەتتى. ابىز تۇلعا سانالى عۇمىرىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش مەملەكەت حاتشىسى، پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى سياقتى جاۋاپتى قىزمەتتەردى اتقاردى.

روزا باعلانوۆا (1922-2011)

قازاقتىڭ حالىق قاھارمانى اتانعان بۇلبۇل ءانشىسى روزا باعلانوۆانى جاقسى كورمەگەن قازاق كەمدە-كەم. وزىنە ءتان سىڭعىرلاعان ەرەكشە داۋسى، بويىنداعى ەركەلىگى قازاق حالقىن عانا ەمەس، بۇكىل ت م د ەلدەرىن باۋراپ الدى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە جاۋىنگەرلەردىڭ رۋحىن كوتەرۋ ماقساتىندا قان مايداندى ارالاپ ونەر كورسەتكەن، ال 1945-جىلى 9- مامىردا بەرليندە وتكەن جەڭىس شەرۋىندە ءان ايتقان. روزا باعلانوۆا ۇلتتىق ءان ونەرىن دامىتۋعا زور ۇلەس قوستى، ەرەكشە سازدى انشىلىك مەكتەپتىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتتى. روزا باعلانوۆا قازاقتىڭ حالىق اندەرىن، زامانداس كومپوزيتورلاردىڭ اندەرىن، شەت ەل حالىقتارىنىڭ اندەرىن ناقىشىنا كەلتىرە ورىندادى. ول گاسترولدىك ساپارعا شىعاردا مىندەتتى تۇردە سول باراتىن ەلىنىڭ تىلىندەگى ءاندى ۇيرەنىپ باراتىن. ءبىراق، قازاقتىڭ حالىق اندەرىن ونىڭ ورىنداۋىندا تىڭداۋ ءلاززاتىنا ەشتەڭە تەڭ كەلمەيدى.

ەرمەك سەركەبايەۆ (1926-2013)

ك س ر و حالىق ءارتىسى، وپەرا ءانشىسى ەرمەك سەركەبايەۆ قازاقستاندى الەمگە تانىتتى. تاماشا ۆوكالدىق دارىنىنىڭ ارقاسىندا وپەرالىق تەاتردىڭ ۇزدىك قويىلىمدارىندا باستى رولدەردى سومدادى. وپەرالىق جانە كامەرالىق كەڭ رەپەرتۋارعا يە بولدى. «سيەۆيليا شاشتارازى» قويىلىمىنداعى فيگارونىڭ ءرولى ونىڭ كوزارى بولاتىن. تانىمال كاۆانتينانى سەركەبايەۆتاي ورىندايتىندار كەمدە-كەم ەدى. ءانشى كونسەرتتىك گاسترولمەن 50 دەن اسا ەلدە ونەر كورسەتكەن.

ءازىلحان نۇرشايىقوۆ (1922-2011)

قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ «ماحاببات قىزىق مول جىلدار» رومانىن وقىماعان قازاق كەمدە-كەم. ونىڭ ادەبيەت سالاسىنداعى العاشقى قارىمدى ەڭبەكتەرى سوعىس جىلدارىنا تۇسپا-تۇس كەلەدى. جاۋعا قارسى سوعىسا ءجۇرىپ، جالىندى ولەڭدەر جازىپ، جاۋىنگەرلەردىڭ رۋحىن كوتەردى. جازۋشى اڭگىمەلەرىنىڭ كوبى ماحاببات، ادالدىق، دوستىق، مەيىرىمدىلىككە ارنالدى. وقىرماندارى وعان «ماحاببات پاتشاسى» دەگەن اتاق بەرگەن.

شىڭعىس ايتماتوۆ (1928-2008)

قىرعىزستاننىڭ حالىق جازۋشىسى شىڭعىس ايتماتوۆتى ءار قازاق ءوز باۋىرىنداي، ءوز اعاسىنداي كورەتىن. ونىڭ پوۆەستەرى، روماندارىمەن بىرنەشە بۋىن ەرجەتىپ، بويجەتتى. جازۋشىنىڭ تۋىندىلارى تۇگەلدەي قازاق تىلىنە اۋدارىلعان. ول زامانداستارىنىڭ ءتۇرلى مىنەز بولمىسىن، جاستاردىڭ شىنايى ماحابباتىن، ادام بويىنداعى قاتىگەزدىك پەن مەيىرىمدى شەبەرلىكپەن سۋرەتتەيتىن. ءار تۋىندىسى وقىرماننىڭ جۇرەگىنەن ورىن تابا ءبىلدى. كوپتەگەن تۋىندىلارى تەاتردا ساحنالانىپ، ەكراندالدى.

tengrinews.kz