تىنىمباي نۇرماعامبەت. قۇپيا كەزدەسۋلەر - اڭگىمە
اڭگىمە ۇستەل ۇستىندە جايىلعان كىتاپتارعا كەزەك-كەزەك شۇقشيىپ، كەيدە سارعايىپ كەتكەن كونە گازەت قيىندىلارىنا ءۇڭىلىپ، سونان سوڭ اق قاعازدىڭ بەتىنە ۇزاق-ۇزاق جازىپ، جۇمىس قىزىعىنا سونشالىقتى بەرىلىپ وتىرعان عالىم ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ەسىكتىڭ العاشقى قوڭىراۋلارىن ەستىگەن دە جوق- تى. ەستىمەگەنى - كابينەتىنىڭ ەسىگىن جاۋىپ العاندىعىنان دا ەدى.
ايەلىن جۇمىسقا، بالاسىن وقۋعا اتتاندىرىپ، وزىمەن-ءوزى عانا قالاتىن تۇسكە شەيىنگى وڭاشالىقتى ول اسا باعالاي دا، پايدالانا دا بىلەتىن. كەيدە بۇل ارالىقتا تەلەفوندى الىپ تاستايتىنى دا بار.
ەسىك قوڭىراۋىن ەستىگەن سوڭ دا ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى اق قاعازدىڭ بەتىندە ۇزدىكسىز قيساڭداعان قالامسابىنىڭ جازۋىن ۇزگىسى جوق-تى. ءبىراق ەسىك قوڭىراۋى تاعى دا... تاعى دا... ۇزىلەر بولماعان سوڭ، قاباعىن شىتىنعان كۇيى امالسىز ورنىنان كوتەرىلدى. جەڭىل، جازدىق شاپانىنىڭ بەلبەۋىن جولاي بايلاپ كەلىپ، اۋەلى ەسىككە جابىسىپ، ويماقتىڭ اۋماعىنداي اينەك-تەسىگىنەن قاراعان. سىرتتا ءوڭى جۇدەۋ، شولاق جەڭ كويلەك كيگەن بالا تۇردى... ءومىرى كورمەگەن بالاسى.
- ويپىرم-اي، وسى قايىرشىلاردا-ا، - دەي بەرگەن ول، اينەك-تەسىكتەن كوزىن تايدىرعان بويدا بۇرقىلداي سويلەپ: - ءاي، بۇلار ۇيگە كەلەتىندى شىعاردى-عوي... كوشەدە قول جايىپ تۇرعاندارى دا اينالايىن ەكەن... قايىر سۇراپ ۇيگە كەلۋ دەگەن... قاي زامانعى مادەنيەتكە جاتاتىن ءىس ءوزى؟
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى وسى اشۋمەن قايتادان كابينەتكە ەنتەلەي بەرگەندە، ەسىكتىڭ قوڭىراۋى تاعى دا سىڭعىرلادى.
- انە... ءاي وزدەرى ۇياتسىز... ەسىكتى ءۇي يەسى اشپاعان سوڭ، جايىنا كەتە بارماي ما ەكەن... جو-جوق بۇلار كەتپەيدى، قالتاڭداعىنى تارتىپ الۋدان دا تارتىنباس، ءسىرا...
ول وسىلاي دەپ تۇرىپ شاپانىنىڭ قالتاسىنان ەكى-ءۇش ۇساق تەڭگەلىكتەر شىعاردى. مۇنىسى ەسىكتەن قولىن عانا شىعارىپ، الگى تەڭگەلىكتەردى بەرە قويۋ ەدى. «ەسىكتى وڭاشادا ايقارا اشا بەرۋگە دە بولمايدى، قالا قاپتاعان ۇرى-قارى» دەپ ايەلى دە قۇلاعىنا قۇيىپ كەتكەن. جانە قۇلاعىنا قۇيۋى ءبىر بۇل ەمەس. وسى نيەتپەن ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ەسىكتى اشىپ، تيىندار ۇستاعان الاقانىن سىرتقا شىعارا بەرگەندە...
- سالەمەتسىز بە، ءابدىراحمان اعا-ا، - دەگەن ءالجۋاز داۋىس ەستىلدى سىرتتان.
داۋىس بەيتانىس بولعانىمەن، قۇلاققا جىلى. ەندى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنىڭ ەسىكتى كەڭىرەك اشپاسقا امالى قالماي، ءىلۋلى شىنجىردى دا اعىتتى.
اۋەلى باسىن عانا قىلتيتىپ قاراعان ول، ءارى كەتسە ون بەس، ون التى جاسار دەرلىك، شاشى وسكەن، ارىق قارا بالانى ەشكىمگە ۇقساتا الماي دال بولدى. وزىنەن ءدارىس تىڭداپ جۇرگەن ستۋدەنتتەردىڭ ءبىرى مە... دەۋگە دە كەلمەيدى. بالانىڭ قالپى سەگىزىنشى الدە توعىزىنشى كلاستاردىڭ ماڭىندا ءجۇر دەرلىكتەي عانا حالدە. «بالكىم اۋىلداعى اعايىندارىنىڭ ءبىرىنىڭ بالاسى بولار» دەگەن وي عانا ونىڭ بەيتانىس بالانى بىلۋگە دەگەن ىنتاسىن وياتا تۇسكەندەي ەدى.
بۇل باسىن كورسەتە بەرگەننەن-اق بالا ءبىر اتتاپ جاقىنداي ءتۇستى.
- ءابدىراحمان-ان اعا-اا، - دەدى تاعى دا ابدىراعان ۇنمەن.
ابدىراحمان اڭ-تاڭ. سوندىقتان جاۋاپتى دا:
- جاقسىمىسىڭ، - دەپ قانا سۇلەسوقتاۋ بەردى دە، كەنەت داۋىسىن قاتايتىپ:
- بۇل قايسىڭ؟ - دەدى جاسقاعانداي قاتاڭ ۇنمەن.
- مەن ءىنىڭىز ەدىم.
- قايداعى ءىنى؟ ايتەۋىر، بالاڭىزبىن دەمەگەنىڭە دە شۇكىر.
- ءبيدىراحمان دەگەن.
- ءبي-يدىراحما-ان دەيدى-ى؟ شىراعىم-اۋ، ءبيدىراحماننىڭ ءولىپ قالعانىنا قانشا جىل... ول ىشتەي: «ويپىرم-اي، الاياقتار ەندى وسىنداي دا قۋلىق ويلاپ تاپقانى ما سوندا» دەگەندى دە ويلاپ ۇلگىرگەن-دى. - سەن، نەمەنە ءوزىڭ، شىراعىم؟
- بىلەمىن عوي... مەن سول...
- قالايشا سول بولادى، شىراعىم-اۋ، ول بالا... ءبيدىراحمان دەگەن... الدەقاشان ءولىپ قالعان دەپ تۇرعانىم جوق پا؟
بۇل كەزدە ءابدىراحمان ەسىكتى ايقارا اشىپ، ءوزى دە بولمەدە عانا كيەتىن سۇيرەتپەسىمەن-اق سىرتقا شىعىپ كەتكەنىن دە اڭعارماي قالدى. بالانىڭ سوزعان ءالجۋاز قولىن سۇلەسوقتاۋ العان دا بولدى.
- سونى-ى كىشكەنە اسىقپاي ايتسام دەپ ەدىم.
ابدىراحمەن ناۋشا ۇلى بالانىڭ ۇيگە كىرگىسى كەلگەن ەمەۋرىنىن دە اسا جاراتقان جوق. ءبىراق ەندىگى جەردە "كىرمەيسىڭ دەپ تە ايتار ءجونى جوق ەدى. امالسىز ەسىك الدىندا كولدەنەڭدەمەي، ءبىر اتتاپ قابىرعاعا شەگىنىپ تۇرا بەرگەندە، بالا ىشكە ءوتتى.
اياعىنداعى تۋفليىن شەشىپ بولعان ساتتە جان-جاعىنا قاراپ تۇرىپ، العاشقى ايتقان ءسوزى دە ابدىراحمەن ناۋشا ۇلىن تاڭقالدىردى.
- ءالى بۇرىنعى ۇيدە تۇرادى ەكەنسىڭدەر عوي.
-ءا-ا... ءيا.
- اپام قايدا؟
- قايداعى اپا؟.. سەن وسى مەنى دە، ءۇيدى دە شاتاستىرىپ تۇرعان بىرەۋ ەمەسسىڭ بە، شىراعىم.
-ءوزىمنىڭ انام... ءسىزدىڭ دە اناڭىز... بەيسەنكۇلدى ايتامىن.
ابدىراحماننىڭ كوزدەرىندەگى الگىندە عانا شاتىناي جازداپ تۇرعان تەز اشۋ قايتادان تاڭدانىس تولى بايسالدىلىققا اۋىستى.
- - ە، ول كىسى... بيدىراحمان ولگەن سوڭ-اق سونىڭ قۇساسىمەن ارتىنشا...
- - ءولىپ قالدى ما؟ مەنىڭ قۇسامنان ءولدى مە؟
بالا ءبىر ءسات وڭ قولىنىڭ الاقانىمەن ماڭدايىن باسىپ تومەن قارادى. كوزى دە جاساۋراپ كەتكەندەي بولدى ما-اۋ، ايتەۋىر ءابدىراحماندى ودان ءارى تاڭقالدىرا ءتۇسىپ، بالا وسىنداي قىزىق كۇي كەشتى.
كەنەت بالا قارسى ەسىكتىڭ اينەگىنەن كوز الماي قاراپ تۇرىپ: - اپامنىڭ سۋرەتىن مۇندا ىلگەندەرىڭ قالاي؟ - دەپ قالعانى. - بۇرىنعىسىنشا زالدا تۇرعانى جاراساتىن ەدى عوي جانە مۇندا الاسا ءىلىنىپتى.
ول سول قالپى تۇرىپ تاعى دا: - تىم بولماسا، اپامنىڭ سۋرەتىنىڭ كاسكەگىن دە جاڭارتپاپسىڭدار-اۋ، - دەسە بولار ما؟
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى دا بولمەگە ءبىر، جاڭا تانىسىنىڭ جۇمباق جۇزىنە ءبىر قاراپ تۇرىپ ويعا شومدى. راسىندا شەشەسىنىڭ سۋرەتى سول باياعىسىنشا ەسكى كاسكەكتە ەدى. ءتىپتى ونى جاڭارتۋ تۋرالى ءۇي ىشىندە اڭگىمە دە بولعان ەمەس.
- نۇربەك ءىنىم ۇلكەن جىگىت بولىپ كەتكەن شىعار، - دەدى بالا تاعى دا از ۇنسىزدىكتەن سوڭ.
- بيىل ينستيتۋتتى بىتىرەدى.
وسىلاي دەپ ابدىراحمەن ناۋشا ۇلى دالىزبەن ءارلى-بەرلى ءجۇرىپ، بالانىڭ قارسى الدىنا قايتا كەلىپ تۇردى دا:
- ءاي، شىراعىم، وسى سەن قايداعى ءبيدىراحماندى ايتىپ وتىرسىڭ؟ ءبيدىراحمان ءتىرى جۇرەر بولسا، بيىل وتىز ءتورت - جو-وق، وتىز بەسكە كەلەر ەدى. ال سەن مىنا تۇرىڭمەن ءوزىڭ ون بەستەسىڭ بە، الدە ون التىداسىڭ با، قۇداي ءبىلسىن. ءبيدىراحمانمىن دەيسىڭ...
-ءابدىراحمان اعا، دۇرىس ايتاسىز، مەن قازىر ون التىدامىن. قالايشا وتىز تورتتە بولامىن، مەن ومىرگە ەكىنشى رەت كەلدىم عوي.
- ءاي، سەنىڭ ومىرگە ەكىنشى رەت كەلدىمىڭ نە؟!
- سولاي... ەكىنشى رەت.
- ومىردە بولعان، عىلىمدا دالەلدەنگەن جاي ما ءوزى، ومىرگە ەكىنشى رەت كەلۋ دەگەنىڭ؟ مەن سەنى اسا مويىنداپ، سەنىپ تۇرعانىم جوق، شىراعىم.
- مۇنداي جاعدايدىڭ ءار ەلدە، ءار كەزدەرى بولعانىن مەن گازەتتەردەن وقىدىم. ال عىلىمىڭىزدى بىلمەدىم. دالەلدەي جاتار. ءامىرى كۇشتى اللامىزدىڭ ءسوزى بار ەمەس پە؟ «ۇلتىن شىن سۇيگەن پەندەمدى سول ۇلتتىڭ ساپىندا قايتا جاراتامىن» دەگەن... مەنىڭ ءوز ۇلتىمدى شىن سۇيگەندىگىمە، وزگەلەر كۇدىكتەنسە دە، ءسىزدىڭ شۇباڭىز بولماس...
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى ەندى شىن تاڭدانىسپەن از-كەم ويلانىپ، مۇدىرگەنىمەن، كوپ ۇزاماي اڭگىمەسىن قايتا جالعادى.
- سوندا ءوزىڭ قالاي سەزدىڭ؟ الگى ومىرگە ەكىنشى رەت كەلگەنىڭدى؟
- ۇيلەردەن... اعاشتاردان... تاۋ مەن اعىپ جاتقان وزەننەن... و-وي، ابدىراحمەن اعا، بۇل وتە ءبىر قىزىق قۇبىلىس. مەن اۋەلى وسى دۇنيەدە بۇرىن بولعانىمدى، سوسىن ءتىپتى ءدال وسى قالادا ءومىر سۇرگەنىمدى دە العاش رەت قالاي سەزىنگەنىمدى ايتسام، ءسىز وعان ابدەن-اق تاڭدانار ەدىڭىز. باسىمنان وتكەن وتە قىزىق جايدى ايتايىن. شاماسى تورتكە تولار شاعىمدا قازىرگى اكەم مەنى ەرتىپ تاپ انا ۇيگە، وزىمەن بىرگە بازاردا ىستەيتىن ءبىر كىسىنىڭ وتباسىنا قىدىرىپ كەلدى.
بالا كەڭ ادىمداپ بارىپ تەرەزەدەن سۇق ساۋساعىن قارسى بەتتەگى كولدەنەڭ تۇرعان بەس قاباتتى سۇر ۇيگە قاراي شوشايتتى.
- انە، قىزىق سوندا بولدى. مەن كوزىمە دە، كوڭىلىمە دە سونشالىق تانىس كورىنىستەرگە تاپ بولدىم. بالالارمەن ويناعان الاڭدى، اتكەنشەكتەردى تانىدىم. تالاي رەت باسىنا تىرمىسىپ، كولەڭكەسىندە ويناعان اعاشتاردى دا تانىدىم. ەڭ قىزىعى اۋلادا جۇرگەن كىسىلەردىڭ كوپشىلىگى ماعان ءجۇزتانىس ەدى. تەك قانا ولار بۇرىنعىلارىنان گورى ەسەيگەن، قارتايعان. سەنەسىز بە، سەنبەيسىز بە، مەن سوندا ءسىزدى دە كوردىم. نۇربەكتى ويناتىپ ءجۇر ەكەنسىز. مەن جانىڭىزعا جاقىنداپ باردىم. ءبىراق ءسىز تانىمادىڭىز. ءسىزدىڭ تانىماعانىڭىزعا ىزالانىپ وزىمشە وكسىپ جىلادىم. ءبارى ءبىر ءمان بەرمەدىڭىز. سوسىن اكەم مەنى جەتەلەپ الىپ كەتىپ، قىدىرىپ كەلگەن ۇيىنە كىرگىزدى. ءبارى ءبىر ولار تاماقتانىپ، سوسىن شاي ءىشىپ، ۇزاق اڭگىمەلەسىپ وتىرعان ساتتەرىندە مەن تەرەزەدەن اۋلاعا، سوسىن وسى ءۇيدىڭ بالكونىنا قاراۋمەن بولدىم. ءبىراق وزگەلەرگە ەشتەڭە ايتپادىم. ويتكەنى مەن ءوز حالىمنىڭ باسقا جۇرتقا بەيماعلۇم سىرىن ەپتەپ تە بولسا سەزىنگەندەي بولسام كەرەك.
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى بالانىڭ اڭگىمەسىن سونشالىق ىنتامەن ءارى تاڭدانىسپەن تىڭداعانىمەن، سوڭىنان قوستاۋىن دا، قارسى ەكەنىن دە بىلدىرمەدى. ءبىر قىزىعى مۇنىڭ ءبيدىراحمان ءىنىسى اققۇبا ءوڭدى بولاتىن. ال مىنا بالانىڭ ءوڭى قارا. ءبىراق ايتىپ تۇرعاندارىنىڭ ءبارى «مىناۋىڭ تەرىس قوي» دەيتىندەي ەمەس.
نە دەرىن دە بىلمەي ناعىز ەكىۇداي كۇيدە كەلە جاتقان ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ىشتەي «قىزىق ەكەن... وتە قىزىق جاي ەكەن» دەپ ويلاي بەردى دە، ءوزى الگىندە جۇمىس ىستەپ وتىرعان بولمەگە قاراي ءجۇردى. بالا سوڭىنان ەردى.
ول ەرىپ كەلە جاتىپ تا، جان-جاعىنا، ۇيدەگى ءارتۇرلى مۇلىكتەرگە تاڭدانا قاراۋىن دوعارعان جوق. ءتىپتى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنىڭ بولمەسىندە دە ول كىتاپتارعا، قابىرعاداعى، كىتاپ سورەلەرىندەگى ءۇي ءىشىنىڭ، تۋىستارىنىڭ سۋرەتتەرىنە سۇقتانا قاراۋمەن بولدى. جۇزىندەگى وزگەرىستەر دە قىزىق ەدى. ءبىر سۋرەتكە قاراپ كۇلىمدەپ تۇرعان ونىڭ ءجۇزى تاعى ءبىر سۋرەتكە اۋا بەرىپ ويلانا قالادى، قايتادان كۇلىمدەيدى، قايسىبىر ساتتەردە ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى بالانىڭ سونشالىق ۇرەيلى قالپىن دا بايقاپ تۇردى.
بالا سورەدەگى بىرەر كىتاپتى الىپ، قاراپ، سوسىن ورنىنا قويدى. توبەدەگى شامعا دا تەسىلە قاراپ قالعان كەزى بولدى.
ەڭ سوڭىندا ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنىڭ كىتاپ، گازەت، قالامساپ، قاعازدارى شاشىلىپ جاتقان جۇمىس ستولىنا قاراپ تۇرىپ: - ءبارى دە بۇرىنعىشا... ءتىپتى ەشتەڭە دە وزگەرمەگەن، - دەدى كۇرسىنە سويلەپ. - تەك ادامدار عانا ەسەيەدى ەكەن، قارتايادى ەكەن... ولەدى ەكەن... ال مۇلىك تە، جاراتىلىس تا بۇرىنعىشا.
ول ءبىرىنشى رەت اعاسىنا تىكتەلە قاراپ، وسىلاي دەگەندە، ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنىڭ ون التى جىل ىشىندە ەداۋىر كەكسە تارتقاندىعىن اڭعارتقانداعىسى ەدى. كوزدەرى دە وتكىر ەكەن. «ءبيدىراحماننىڭ كوزدەرى دە وسىنداي وتكىر ەدى» دەپ ويلادى ىشىنەن ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى.
- مەن قازىر ۇزاق ساپاردان ءوز ۇيىنە ءولىپ-ءوشىپ ساعىنىپ ازەر جەتكەن جاننىڭ كۇيىن كەشىپ تۇرمىن، - دەدى بالا تاعى ءبىر ساتتە الگىندە عانا مۇنىڭ وڭمەنىنەن ءوتىپ كەتە جازداعان وتكىر كوزدەرى ەندى از - كەم كۇلىمدەپ تۇرىپ.
«سابىرلىلىعى دا بيدىراحمانعا كەلەدى» دەپ ويلادى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى.
- ايىرماشىلىق تەك سول ساپار ارالىعىندا مەنى بىلەتىن جانداردىڭ مۇلدەم ۇمىتىپ، تانىماي تۇرعاندىعىندا. ءتىپتى كۇدىكپەن قاراعاندىعىندا.
وسىلاي دەپ تۇرىپ ول كوز قيىعىن تەرەزەدەن سىرتقا اۋداردى. شاماسى، اۋلاعا، اعاشتارعا قارادى. ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى بۇل كەزدە بىردەڭە دەپ قارسىلاسۋدان قالعان ەدى. ءبىراق كوڭىلىندە ازىرگە «مىنا تۇرعان ءىنىم ەكەن-اۋ» دەگەن ەلجىرەۋ جوق. جۇزىندە دە، ويىندا دا تەك قانا تاڭدانىس.
ءتۇس كەزى بولعاندىقتان، ول ءبىر ءسات بالانى جۇمىس بولمەسىنە وڭاشا تاستاپ، ءوزى اس بولمەدە ءجۇرىپ گازعا شاي قويدى. تۇننەن قالعان كۇرىش بوتقانى جىلىتىپ، داستارقاندى ازىرلەپ بولعان سوڭ:
- ءبيدى-ى-راحما-اا... - دەي بەرىپ بالانى شاقىردى. ءبىراق وندا «وسى بالا شىن ءبيدىراحمان-اۋ» دەگەن سەنىم ءالى دە بولعان جوق.
- ءابدىراحمان اعا، مەنىڭ قازىرگى اتىم باسقا، - دەدى بالا بۇل يەگىمەن نۇسقاعان ورىندىققا جايعاسىپ جاتىپ.
- سوندا كىم؟
- ساۋال.
- ساۋال-ل ؟!
-ءيا. اعالارىمنىڭ اتى دا ماعان ۇقساس: جاۋال، داۋال، ناۋال... مەن ولاردىڭ ءتورتىنشى ۇلىمىن.
- قىزىق ەكەن، - دەدى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى بالاعا شاي قۇيىپ جاتىپ. ءبىراق قىزىق بولىپ تۇرعان بالا ما، الدە الگى اعالارىنىڭ اتتارى ما، ونىڭ انىق-قانىعىن ازىرگە ءوزى دە ءتۇسىنىپ بولعان جوق.
- اكەم بازاردا قاراۋىل، ال شەشەم ەدەن سىپىرۋشى بولىپ قىزمەت ىستەيدى، - دەدى ءبىراز ۇزىلىستەن سوڭ بالا تاعى دا اڭگىمەنى جالعاستىرىپ. ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى سابىرمەن عانا: - دۇرىس ەكەن، - دەدى بۇل حاباردى سەلسوق قابىلداعانىن جاسىرا الماي.
- سول قاراۋىلدىقتىڭ وزىنە ءولىپ-ءوشىپ وسىدان ءتورت اي بۇرىن جەتتى.
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى ەندى ۇننەن قالدى. ارينە قۋاناتىن دا، تاڭىرقايتىن دا ءىس ەمەس ەكەنى تۇسىنىكتى. ال مەنسىنبەگەن سىڭايدا بىردەڭە دەۋگە بالانىڭ كوڭىلىنە قارادى.
تاعى قىزىق ءبىر جاي ەكەۋى كۇرىش بوتقا جەيتىن كەزدە باستالدى. بالا قابىرعاداعى ىدىستار قويىلعان كونە شكافقا ۇزاق ءۇڭىلىپ وتىرىپ: - مىناۋ مەنىكى عوي، - دەپ كەنەت ورنىنان كوتەرىلىپ بارىپ، بوساعان بانكىگە سالىنعان كوپ قاسىقتىڭ ىشىنەن ەرنەۋى مۇجىلگەن سارى اعاش قاسىقتى ۇستاي العانى.
...راسىندا دا ول قاسىقتىڭ ءىنىسى بيدىراحماندىكى ەكەنىن بۇل بىلەتىن. بىلگەنى سول كەيدە سول قاسىقتى قولىنا الىپ وتىرىپ الدەنەشە رەت تولقىپ، كوزىنە جاس الماپ پا ەدى؟ اناسى مارقۇم دا اسحانادان تاماق ىشكەن سايىن وسى قاسىقتى قولىنا الىپ اعىل-تەگىل جىلاعان ساتتەرى شە؟ بالانىڭ سول سىرلى اعاش قاسىقتى تانۋى دا، سول قاسىقپەن بوتقا جەۋى دە ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىن ىشتەي قاتتى تولقىتتى. كوڭىلى بوساپ جىلاپ جىبەرۋگە دە از-اق قالدى. ەندىگى جەردە قارسى الدىندا وتىرعان قارا بالانىڭ سول، بۇرىنعى ءبيدىراحمان ءىنىسى ەكەنىنە كۇمانى قالعان جوق سەكىلدى.
بالا كەلەسى كەلگەنىندە ءوزىنىڭ تۋۋ تۋرالى كۋالىگىن الا كەلىپتى. 1986- جىلدىڭ ون توعىزىنشى جەلتوقسانىندا تۋعان. «تاڭعا تاياۋ تۋىپپىن» دەگەندى ول قوسىمشا ايتتى. ال ءبيدىراحمان سول جىلى، سول كۇنى تاڭعا تاياۋ دۇنيەدەن اتتانعان. وعان كۋا ىزدەمەيدى. ويتكەنى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ونى ءوز قولىمەن اتتاندىرعان. بىرتە-بىرتە سۋي باستاعان ءىنىسىنىڭ ساۋساقتارىن ۇستاپ وتىرىپ ۇزاق ەگىلمەپ پە ەدى...
اللا ۇلتىن شىن سۇيگەن پەندەسىن وسىلاي جارىلقاپتى دەسەڭ... بىرەۋ سەنىپ، بىرەۋ سەنبەس. ءتىپتى ەشكىمنىڭ دە سەنبەي قويۋى ابدەن مۇمكىن جۇمباق قوي بۇل.
بۇل جولى ەكەۋى ۇزاعىراق سويلەستى. كوبىنە سويلەگەن ساۋال، ءابدىراحمان تىڭداپ قانا وتىردى. ول كەيىنگى اتا-انالارىنىڭ وتە كەدەي جاندار ەكەنىن، كۇن كورىستەرىنىڭ تومەندىگىن دە جاسىرعان جوق. ءوزى تىم ءتاۋىر وقيتىن سەكىلدى. فيلوسوف بولعىسى كەلەدى. «ءبيدىراحمان دا قازمۋ-دىڭ فيلوسوفيا فاكۋلتەتىندە وقىپ ەدى-اۋ» دەپ ويلادى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ىشتەي. بالانىڭ ۇلتجاندىلىعى دا، ۇلت تۋرالى ويلارى دا سول ءبيدىراحماننىڭ كوزقاراستارىنان اۋمايدى. ءابدىراحماننىڭ تاعى ءبىر تاڭدانعانى - ساۋالدىڭ ايتۋىنشا: بۇرىن كورگەن، وقىعان، ويلاعان نارسەلەرى، قايتا كورىپ، وقىپ وتىرعاندا ەسىنە ءتۇسىپ وتىرادى ەكەن. سوندىقتان دا ول كوشەدە كەيدە بۇرىن بىرگە وقىعان، ويناعان دوستارىن دا تانىپ قالاتىن كورىنەدى. ءبىراق مۇنى الگىلەر تانىمايدى. ءتىپتى بۇرىن وقىعان كىتاپ، ماقالالارى مەن كورگەن فيلمدەرىن وسىلاي ەسكە ءتۇسىرىپ وتىراتىندىعى پروفەسسوردى ەرىكسىز تاڭداندىردى.
بۇل جولى دا ءوز قاسىعىمەن اس ءىشىپ وتىرىپ، بالالىق شاعىن، اناسىن ەسكە تۇسىرەر كورىنىستەردى بايانداپ، كوزىنە جاس الدى. ول ساتتە ءابدىراحمان دا ىشتەي تولقىدى.
كەتەرىندە ساۋال كەزىندە ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسەردە وقىپ، دايىندالعان كىتاپتارىنىڭ ءبىرسىپىراسىن تاۋىپ، الىپ كەتۋگە رۇقسات سۇرادى. ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى رۇقسات ەتتى. سونىمەن بىرگە مۇنىڭ ۇسىنعان اقشاسىن دا ساۋال قارسىلىق ەتپەستەن الدى.
بالانىڭ ەكىنشى كەلىپ كەتۋى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنىڭ وي-قيالىن ءتىپتى وزگەرتىپ جىبەردى. ول ەندى كوپتەن ازىرلەپ جاتقان «تاۋەلسىزدىكتىڭ ۇلت ءۇشىن ءمانى» اتتى ماقالاسىن تاستاي سالىپ، ولگەن ادامنىڭ جانىنىڭ وزگەگە بەرىلۋى جانە جان يەلەرىنىڭ جاراتىلىسى مەن كوزقاراستارىنىڭ ءبىر-بىرىنە ۇقساستىعى جايىندا ويلاپ، وسى تاقىرىپقا وراي كىتاپ-جۇرنالدار ىزدەپ، جۇمىس بولمەسىن اقتارىپ كەتتى.
وسى تەكتەس ماقساتپەن گازەت-جۇرنالداردان سۇراستىرىپ، كىتاپحاناسى باي تانىستارىنا دا تەلەفون سوعىپ جاتتى. كەيدە ورتالىق كىتاپحانالارعا دا ارنايى بارىپ ويعا العان دۇنيەلەردى تاۋىپ، وقۋعا دا ءبىراز ۋاقىتىن ارنادى.
كەي-كەيدە ءبيدىراحماننىڭ سول جەلتوقساننىڭ ون التىسى كۇنگى كەشكىسىن اشۋدان تۇتىگىپ، ءوڭى قاپ-قارا بولىپ ۇيگە كىرگەن ءساتىن ەسىنە تۇسىرەدى. وندا ءابدىراحمان اسپيرانتۋرانىڭ العاشقى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەن. «قايدا ءجۇرسىڭ؟»، «كىممەن ءجۇرسىڭ؟» دەگەن شەشەسىمەن ەكەۋىنىڭ جارىسا قويعان سۇراقتارىنا بالا جاۋاپ تا بەرمەدى. سول تۇنگى ءبيدىراحمان قانداي سۇستى ەدى. شەشەسى ازىرلەپ بەرگەن تاماقتى دا ءۇنسىز ءىشتى. سونان الدەبىر كىتاپتاردى اقتارىپ، الدەبىر ويلاردى قاعازعا كوشىرىپ وزىمەن-ءوزى الەك بولىپ ءجۇردى دە، توسەككە جاتار الدىندا: «ءبىز قانداي سورلاپ قالعان ۇلت ەدىك!» «سونشالىق نەگە دارمەنسىزبىز؟»، «ءبىزدىڭ حالىقتا نەگە كوسەمدەر جوق؟»، «حالقىمىزدىڭ ماڭدايىنا نەگە قۇلشىلىق جازىلعان؟»، - دەپ ال كەپ جىلاسىن. ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى شەشەسىمەن ەكەۋى ەكى جاقتاپ جۇباتىپ جۇرگەندە، قويعىزا الساشى.
ونىڭ قاباعى ۇيقىدان تۇرعان سوڭ دا اشىلمادى. تاعى دا تاماعىن ءۇنسىز ءىشىپ، ءۇنسىز كيىندى. ساباققا باراتىن جانعا ۇقساپ بىرەر كىتاپ، داپتەر سالىنعان پاپكاسىن قولىنا ۇستاعانىمەن، ونىڭ تاعى دا الاڭعا كەتكەنىن ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى سەزىپ تۇردى. كوزىنەن، جۇزىنەن اينا قاتەسىز اڭعاردى. بىراق ۇندەگەن جوق. بىردەڭە دەۋگە باتىلى دا جەتپەدى. سىرتقى ەسىكتەن ءىنىسىن ءۇنسىز اتتاندىرعانى دا ەسىندە... كۇنى بويى، كەش باتا ول حابارسىز بولدى دا، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا بارىپ اۋرۋحانادان «بالالارىڭىز حال ۇستىندە جاتىر» دەگەن حابار كەلىپ شەشەسىمەن ەكەۋى كوشەگە الاق-جۇلاق ۇمتىلعاندارى دا كۇنى كەشە سياقتى. ءبىراق اۋىر سوققىدان السىرەگەن ىنىسىمەن تىلگە دە كەلە العان جوق-تى. ەندى مىنە...
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى ويدا-جوقتاعى وسى ءبىر عاجايىپ جاڭالىق تۋرالى ۇيىندە اس ءىشىپ وتىرىپ تا، تەلەۆيزور كورىپ جاتىپ تا، ءتىپتى ستۋدەنتتەرگە لەكسيا وقىپ تۇرعان ساتتەرىندە دە ويلاپ كەتەتىن ادەت تاۋىپ الدى. ءبىراق ءوزى باستان كەشىپ جۇرگەن وسى ءبىر جۇمباق وقيعالار جايلى ەشكىمگە ءتىس جارىپ ەشتەڭە ايتقان جوق. ءتىپتى ايەلى مەن ۇلىنا دا.
ءۇشىنشى رەت ساۋال ەرتەلەپ كەلگەندە، بۇرىن مەكتەپتى بىتىرەردە، ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسكەن سوڭ دا عاشىق بولىپ، حات جازىسىپ، كەيدە كەزدەسىپ جۇرگەن قىزىنىڭ سۋرەتىن الا كەلدى. اتى ەركە ەكەن. ارينە سۋرەتتەگى قىز ون التى-ون جەتىنىڭ شاماسىنداعى ورىمدەي جاس. قازىر وتىز ءتورت جاستا كورىنەدى. كوللەدجدەردىڭ بىرىندە مۇعالىم ەكەن. ەكى بالاسى، كۇيەۋى بار. ساۋال ونىمەن كەزدەسىپ، ءوزىنىڭ اتى دا، ءتۇر-تۇرپاتى دا باسقا بولعانىمەن، باياعى ءبيدىراحمان ەكەنىن ايتىپتى. كەلىنشەك اۋەلى مۇنى قيالي بولىپ كەتكەن، ءتىپتى ناشا شەگەتىندەردىڭ بىرەۋى دەپ تە ويلاسا كەرەك. الايدا ساۋال ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى اۋەلگى سەزىمدەردى، كەزدەسۋلەردى ەسكە سالاتىن جايلاردى ايتقان كەزدە كەلىنشەك اۋەلى تاڭ-تاماشا كۇيدە قالىپتى دا، سوڭىنان ءوزىنىڭ تۇڭعىش بالاسىنان از-كەم عانا ۇلكەن بوزبالادان قورقىپ، بويىن اۋلاق سالىپتى. ەندى بۇل تەلەفون سوقسا، ءجوندى سويلەسپەيتىن دە كورىنەدى.
- ودان دا ءوزىڭ قاتارلى قىزدارمەن تانىسپايسىڭ با؟ - دەدى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ءىنىسىنىڭ وسى ءبىر حالىنە اياۋشىلىق جاساعان بولىپ.
- كەيدە سولاي ەتكىم-اق كەلەدى. ءبىراق ءبارى ءبىر ەركەنى ويلاي بەرەم. ەركە ويىمنان كەتپەيدى. كەيدە ول تۇسىمە دە كىرەدى.
ساۋال وسىلاي دەدى دە، ءبىراۋىق اۋىر مۇڭعا بەرىلگەندەي ءۇيدىڭ توبەسىنە قاراپ وتىردى. ءبىرازدان سوڭ ول قولىنداعى قىز سۋرەتىنە ءبىر قاراپ الدى دا، قايتادان كوزدەرىن توبەگە اۋدارىپ اكەتتى. وسى قالپىندا ول سول بيىكتەن دە قىز بەينەسىن كورىپ وتىرعانداي ەدى.
تاماقتانىپ العان سوڭ، ءابدىراحمان ءىنىسىن تاۋ بەتكەيىندەگى باققا الىپ شىقتى. ونداعى ماقساتى ساۋالدى جۇمباق عاشىقتىق سەزىمنەن دە، ءوزارا كوڭىلسىزدىكتەن دە قۇتقارۋ ەدى. ەكى-ءۇش كۇن بويى سىلبىراعان جاۋىننان كەيىن اۋا رايى دا عاجاپ ەدى. ءشوپ باسىنداعى، اعاش جاپىراقتارىنداعى مولدىرەگەن شىقتار كۇن كوزىمەن قىزامىقتانىپ، جاسىلدانىپ، سارعىشتانىپ، قاراعان جاننىڭ جانارىن سيقىرشىداي ارباپ تۇر ەكەن. كۇن ارقان بويى كوككە كوتەرىلىپ كەتسە دە، ىلعالى كەپپەگەن شوپتەر بۇلاردىڭ بالاعىن الپا-سالپا ەتتى. ءبىراق باقتىڭ دا، تاۋدىڭ دا جۋىنىپ، جاسانىپ تۇرعان سۇلۋ كورىنىسى بۇلاردى كوڭىلدەندىرىپ جىبەردى دە، اۋەلدە بۇلار قاتارلاسىپ، سونان سوڭ ورگە قاراي ۇمتىلىسىپ، ۇزاق ءجۇردى. ءار تۇستان سايراعان قۇستارىمەن جارىسقانداي وزدەرى دە ابىر-دابىر سويلەسۋمەن بولعان. ايتار سىرلارى دا كوپ ەدى. تاۋ دا، تاس تا - اڭگىمە، اعاش تا، ءشوپ تە - اڭگىمە، اعىپ جاتقان سۋ دا، وزدەرى ءجۇرىپ كەلە جاتقان جول دا - اڭگىمە... اسىرەسە ساۋال بالاشا قۋانىپ، ساڭقىلداپ سويلەۋمەن بولدى.
ال ءابدىراحمان ءىنىسىنىڭ وسىلاي كوڭىلدەنگەنىنە قۋاندى.
ىزدەپ كەلە جاتقان الاڭقايلارىنا جەتكەن سوڭ، ساۋال بەلىنە دەيىن جالاڭاشتانىپ الىپ، تاۋ سۋىنا جۋىنىپ ءجۇرىپ تە ءماز-مەيرام سەزىمنەن ارىلعان جوق. كەيدە ءتىپتى دالانى جاڭعىرىقتىرىپ ساق-ساق كۇلىپ العان كەزدەرى دە بولدى.
ءىنىسىنىڭ وسى ءبىر قۋانىشتى ساتتەرىنە ءوزى دە تاسىپ-شاتتانىپ ءجۇرىپ، ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى بۇرىنعى ءبيدىراحمان مەن قازىرگى ساۋالدىڭ اراسىنان سونشالىق ۇقساستىقتار تاپقانداي دا ەدى. «تۇرلەرى مەن جاس ايىرماشىلىقتارى بولماسا، ءبىر ادام دەرسىڭ...» - دەپ ويلادى ول ىشتەي. «سوندا ادامنىڭ مىنەز-قۇلىق، سەزىمى جانىنا عانا بايلانىستى بولعانى-اۋ».
وسى ويلار ىنىسىمەن ەكەۋى بالاشا ويناپ، ءبىرىن-ءبىرى قۋىپ كەتكەن ساتتەرىندە دە ساناسىندا ءجۇردى.
الايدا ساۋالدىڭ وسى ءبىر تاسىعان، شات-شادىمان كوڭىلىنىڭ ءوز-وزىنەن، وپ-وڭاي-اق باسىلعان ءساتى دە بولدى. بۇلاردى دەمالدىرۋ ءۇشىن جاس كەزدەرىندە شەشەسى مارقۇم بۇل الاڭقايعا دا ەكەۋىن جەتەلەپ تالاي رەت اكەلگەن ەدى...
سولاردى ەسىنە الىپ ساۋالدىڭ قايتار كەزدەرىندە كوڭىلى بوسادى.
جانە اناسى مارقۇم قانداي مەيىربان جان ەدى. بۇلاردىڭ ءبىرى ويناپ ءجۇرىپ وقىس قۇلاي قالسا، تۇرعىزىپ، جۇباتىپ، بىلعانعان جەرلەرىن ەرىنبەي تازالاپ جاتقانى.
ءتىپتى بالالارىنىڭ كوڭىلى ءۇشىن دوپ قۋىپ، سۋ شاشىسىپ ويناپ كەتەتىنى شە؟ دەمالىپ، تاماقتانۋعا وتىرعان ساتتەردە، ۇيدەن اكەلگەن تاعامدار مەن ءارتۇرلى جەمىستەردى جۋىپ، ءسۇرتىپ، بۇلارعا سوندايلىق مەيىرىممەنەن ۇلەستىرىپ وتىراتىنى شە؟
اعايىندى ەكەۋى ويناپ ءجۇرىپ جوق جەردەن رەنجىسە قالسا، ارالارىنا ءتۇسىپ، ۇلكەنىنىڭ دە، كىشىسىنىڭ دە كوڭىلىنەن شىعىپ جاتقانى. انالارىنىڭ مەيىرىمگە تولى، سوندايلىق ىقىلاستى جۇباتۋلارىنان كەيىن بۇلار قايتادان ءبىرىن-ءبىرى جاقسى كورىپ، اسىر سالىپ ويناپ كەتەتىن ساتتەر-اي.
...كەشكىسىن، سالقىن ءتۇسىپ، تاۋ جاقتان سامال سوعا باستاعان شاقتا انالارى ەكەۋىن ەكى جاعىنا الىپ، قولدارىنان جەتەكتەپ قالاعا قاراي قايتىپ كەلە جاتاتىندارىن ايتسايشى... كەۋدەلەرىن ءان، الدە سونشالىق ءبىر قۋانىشتى سەزىم بيلەگەن ساتتەرى بۇلار وزدەرىن دۇنيەدەگى ەڭ باقىتتى بالالارشا، ال انالارىن، دۇنيەدەگى ەڭ مەيىرىمدى، سۇيكىمدى جانداي سەزىنۋشى ەدى-اۋ!
كەنەت سولاردىڭ ءبارىن ەسىنە الىپ، قايتار ساتتە ساۋالدىڭ كوڭىلى بوسادى. ەسكە الۋ، ارينە، ءابدىراحمان ناۋاش ۇلىن دا بەي-جاي قالدىرعان جوق-تى. سوندىقتان بولار ەكەۋى ايرىلىسار ساتتەرىندە مۇڭلى كۇيلەرىندە قوشتاستى.
الايدا وسى ءبىر مۇڭنىڭ ءوزى دە ولاردىڭ بۇرىنعىدان دا گورى جاقىنداسا تۇسۋىنە سەبەپشى بولا تۇسكەندەي ەدى.
جازعا قاراي ءبىتىرۋ ەمتيحاندارى باستالعان كەزدە، ساۋال ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنا كەلۋدى ءبىرجولا دوعاردى. شىجىعان ءبىر ىستىقتا: «سول بۇرىنعىشا... قازمۋ-دىڭ فيلوسوفيا فاكۋلتەتىنە قۇجاتتارىمدى تاپسىردىم» دەپ اسىعىس كەلىپ، بۇدان ەمتيحانعا ازىرلەنۋگە كەرەك كوپ كىتاپتار الىپ كەتتى.
سودان كورىنۋدى تاعى دا دوعارعان. «ءبيدىراحمان دا ەمتيحاندارعا ءولىپ-ءوشىپ دايىندالۋشى ەدى» دەپ ويلادى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى، ونىڭ وقۋعا دەگەن ىقىلاسىنا ىشتەي ريزا بولىپ، الگىندەي ۇقساستىققا تاعى دا تاڭدانىپ.
ال مۇنىڭ قولى جازعا قاراي مۇلدەم بوسادى. ۋنيۆەرسيتەتتەگى سىناقتار بىتكەن سوڭ-اق دەمالىسقا كەتكەن. ءبىراق دەمالىسىندا دايىن تۇرعان، ۇزاپ بارىپ دەمالار جەرى دە جوق-تى. جولداستارىمەن ءبىر جولى تاۋعا شىقتى... ءۇش كۇنگە ىستىقكولگە بارىپ قايتتى...
سونىمەن ونىڭ دەمالىسىنىڭ دەنى بىتكەندەي دە ەدى. كىتاپ وقىپ، تەلەديدار كورىپ، ۇيدە جاتقان كەزدەرىندە ول ىشتەي ساۋالدى كەي-كەيدە ىزدەپ تە قوياتىن. ال تەلەفون سوعىپ، ءىنىسىنىڭ حال-جايىن بىلايشا-اق بىلە سالۋعا، ونىڭ ءۇي-ءىشىنىڭ كەدەيلىگى سونداي، تەلەفوندارى دا جوق ەدى. بالانىڭ ءوز ايتۋىنا سەنسە: كەزىندە تەلەفون ءنومىرىن الىپ تۇرىپ، ەندى اپپاراتتى قۇرۋعا كەلگەندەرگە تولەيتىن ءۇي-ءىشىنىڭ تيىن-تەبەنى بولماي قالعان سەكىلدى. سوندىقتان ساۋالدى ىزدەگەن ساتتەرى ابدىراحمەن ونىڭ ەتپەتتەي جاتىپ (ونىڭ «ۇيدە جازۋ ۇستەلى دە جوق» دەگەنى دە ەسىندە قالىپتى) كىتاپ وقىپ جاتقانىن عانا كوز الدىنا ەلەستەۋمەن تىناتىن.
اقىرى ءىنىسىن ىزدەپ تالاپكەرلەردەن سىناق الىناتىن كۇنى ۋنيۆەرسيتەتكە باردى. ءبىراق العاشقى بارعاندا ونى كەزدەستىرە العان جوق. ءتىپتى كەيىنگى كۇندەرى دە ساۋالدان حابار بولمادى. سىناق قورىتىندىسى شىعادى دەگەن كۇنى عانا ابدىراحمەن ناۋشا ۇلى ونى گرانتقا ىلىككەندەر ءتىزىمى ىلىنگەن دالىزدەن ۇشىراتتى. بالا تىم كوڭىلسىز ەدى. ويتكەنى گرانتقا ىلىنگەندەر تىزىمىندە ول بولعان جوق. وڭاشا شىعىپ كۇڭكىلدەسكەن ساتتە ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ونى جۇباتقان بولىپ «مۇمكىن تولەممەن وقيتىن توپقا قوسىلا بەرەرسىڭ، وعان بالىڭ جەتەدى»، - دەگەندە - ول بىردەن قورس ەتىپ: - ونىڭ اقشاسىن قالاي تولەيمىن؟ - دەدى.
- مۇمكىن، مەن كومەكتەسەرمىن.
بالا ءبىراۋىق ءۇنسىز قالدى. الايدا اعاسىنىڭ الگى سوزىنە بولا كوڭىلدەنە قويعان جوق. ءتىپتى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنىڭ سول سوزىنە تولىق سەنبەگەندەي مە قالاي، ريزالىق بەلگىسىن تانىتىپ ءبىراۋىز ءتىل دە قاتقان جوق. سوسىن سالدەن سوڭ قايتا كۇڭكىلدەپ:
- ۇستازدار تۇگىلى تەحنيكالارىنان دا ۇيات كەتكەن بۇلاردىڭ، - دەدى.
- نەگە ولاي دەيسىڭ؟ - دەدى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى. ءبىر ۋاقىت ءوزىنىڭ ۇستاز اتىنا بولا ارىپتەستەرىنىڭ نامىسىن قورعاعانداي بولىپ.
- الدەقايدا تومەن بال قويىلعان.
-ءوز جاۋاپتارىڭنىڭ دۇرىستىعىنا سەنىمدىسىڭ بە؟
- سەنىمدى بولماعاندا شە؟
بالا جىلامسىراعان كوزىمەن بۇعان تىكىرەيە قاراعان ساتتە ءابدىراحمان كادىمگىدەي كىبىرتىكتەپ تومەن قارادى.
- بۇدان ون جەتى جىل بۇرىن بۇل قوعامدا كادىمگىدەي ۇيات بار ەكەن، - دەدى ساۋال ءبىراز ۇزىلىستەن سوڭ اڭگىمەسىن قايتا جالعاپ.
- سوندا سەن تاۋەلسىزدىك العانىمىز ءۇشىن دە رەنجيسىڭ بە؟
- اڭگىمە تاۋەلسىزدىككە بايلانىستى ەمەس... ادامدارعا بايلانىستى... تاۋەلسىزدىك اكەلەتىن دە، تاۋەلسىزدىكتىڭ جاڭا تارتىپتەرىن جاسايتىن دا... سوسىن تاۋەلسىزدىگىڭىزدى قۇرتىپ بىتەتىن دە - سولار!
بۇل ارادا ءابدىراحمان ىنىسىنەن «قۇرتىپ بىتەتىن» دەگەن ءسوزدى قاي ماعىنادا ايتىپ تۇرعانىن بىلگىسى كەلدى دە، ءبىراق سۇراق قويۋعا باتىلى جەتپەي، مۇدىرىپ قالدى.
ءبىر جاعىنان ءىنىسىنىڭ وسى ويلارىمەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ دىرداي پروفەسسورىن مۇدىرتكەنىنە دە ىشتەي تاڭدانۋلى ەدى.
ايەلى مەن ۇلى جازعى دەمالىسقا ەلگە كەتكەندىكتەن، ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ساۋالدى ەمىن-ەركىن ۇيىنە ەرتىپ كەلدى. ءبىراق بالانىڭ كوڭىلى ءبارى ءبىر كوتەرىلە قويعان جوق. ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنىڭ جۇمىس بولمەسىنەن كىتاپتار الىپ قاراپ، قايتا ورنىنا قويىپ، تۇنجىراعان كۇيى وزىمەن-ءوزى ءجۇردى. ءتىپتى ءوزى ۆانناعا ءتۇسىپ، اعاسى اس ازىرلەپ، ەكەۋى تاماققا وتىرعان ساتتەرىندە دە ارالارىندا ارتىق-اۋىس اڭگىمە بولا قويعان جوق.
استان سوڭ، ەكەۋى ديۆاننىڭ ەكى شەتىندە وتىرىپ تەلەديدار كورگەن ساتتە عانا، ساۋال ەكراننان مۇحيت تىرشىلىگىن تاماشالاپ وتىرىپ، كوشكەن بۇلتتاي قاپتاپ جۇرگەن شاباقتاردى كورگەندە عانا جۇزىندە قۋانىش تابى پايدا بولدى. بۇلتتاي بولىپ جۇرگەن كوپ شاباقتاردىڭ ۇدەرە كوشىپ جۇزگەندەرى قانداي اسەرلى ەدى. ولار كەنەت كىلت بۇرىلىپ، اۋا قاشقاندا، تۇنىق سۋداعى ءموپ-ءمولدىر تامشىلار بولىپ سەبەلەپ بارا جاتقان ىزدەرىن ايتساڭشى... تاماعىن تويدىرىپ العان سوڭ جۇزۋدەن، تۇپ-تۇنىق سۋدا ويناۋدان وزگە ارمان، ماقساتى جوق سول شاباقتار تىرشىلىگىنە قۇلاي قىزىعىپ وتىرعان بالانىڭ جۇزىنە بارلاي قاراعان كوكتۇقىل پروفەسسور ءبىر ساتكە «نەنى دە بولسا جان-تانىمەن ءسۇيىپ، بەرىلۋ ادام ءۇشىن قاۋىپتى ەكەن-اۋ» دەپ تە ويلادى. «ومىردە دە قاسىرەتتىڭ كوبى وسى وتە قاتتى سۇيۋدەن بولىپ جاتادى ەمەس پە؟ «ءتىپتى ءوز ۇلتىن وسىلاي ءسۇيۋى دە... ماحابباتتا دا...»
بالانىڭ تەلەديدارعا وسىنشالىق ىقىلاسىنىڭ اۋعانىنا ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى وزىنەن-ءوزى «وسىلاردىڭ ۇيلەرىندە تەلەديدار بار ما ەكەن ءوزى. بار بولعان كۇندە سول تەلەديدار ىستەي مە ەكەن، ءسىرا؟» دەپ ويلاۋدى دا ۇمىتقان جوق. ءىنىسىن ءومىر بويى ارىلا قويۋى ەكىتالاي، سول كەدەيلىگى ءۇشىن دە قاتتى مۇسىركەدى.
سۋ استىنداعى وسى ءبىر الاڭسىز تىرشىلىك بالا ساناسىنا اسەر ەتكەنى سونداي: ول ءبىراۋىق ەسسىز ىرجيىپ كۇلىپ، سوسىن وي قۇشاعىنا بەرىلىپ ءۇنسىز وتىردى. سونان الدەن ۋاقىتتا الگى مۇحيت استىنداعى عاجايىپ ەرتەگى ءومىر بىتكەن كەزدە بارىپ، ول ارىق قولدارىن باسىنان اسىرا كوتەرىپ ەسىنەپ الدى دا، تەلەديداردان كوزىن اۋدارماعان قالپى وتىرىپ:
- ەگەر جاراتۋشى مەنەن تاعى دا قالاۋىمدى سۇراسا، مەن وسى مۇحيتتاعى الگى قاراقۇرىم قاپتاعان كوپ شاباقتارعا قوسىلۋدى سۇرار ەدىم...- دەدى.
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى جاۋاپ قاتقان جوق. ءبىراق سودان كەيىنگى ەكراندا باستالعان قۇستار جايلى فيلمگە دە ەسى شىعىپ، ەلىتە قاراۋمەن وتىرعان بالاعا زەر سالىپ وتىرىپ، «مىنا بالا ومىرىندە قۇس كورمەگەن بولار-اۋ» دەپ ويلاۋعا دا بولاتىن ەدى. كوك جۇزىندە قالىقتاعان قۇستار جايلى فيلم بىتە بەرگەن كەزدە عانا، الگىندەگى ءبىر ادەتىمەن ارىق قولدارىن تاعى دا باسىنان اسىرا سوزىپ، ەسىنەپ وتىردى.
- ءبارى ءبىر «مىنا جەردىڭ بەتىندە... دۇنيەدە نە بولىپ جاتىر»... دەگەن سۇراق ادامنىڭ دا، ماقۇلىقتاردىڭ دا ساناسىنان ەش ۋاقىتتا وشپەۋى مۇمكىن. ويتكەنى جەر ماڭگى تىرشىلىك قوي. سوندىقتان سول جەردى قاي كەزدە دە كوزدەرىنەن تاسا ەتپەيتىن قۇستاردىڭ ءومىرى قانداي عاجاپ! وسىلاي ەمەس پە، ءابدىراحمان اعا؟
وسىلاي دەپ ول اعاسىنا بۇرىلىپ، بۇعان ءبىراۋىق سونشالىق مەيىرىممەن قارادى. ءبىراق اعاسى ءۋاج قايىرۋعا ءالى دە ءازىر ەمەس ەدى. ويتكەنى سىرت قاراعاندا بۇل اڭگىمەلەر ەلىرمەلەۋ جاننىڭ عانا ايتار سىرلارى بولعانىمەن، قارسى الدىندا وتىرعان بالاعا بەيساۋبەت ءسوز ايتىپ، كوڭىلىنە تيۋ كۇنا اتاۋلىنىڭ ەڭ سوراقىسى بولارىن دا ول جاقسى سەزىنىپ وتىردى.
ساۋال جانىندا جاتقان پۋلتتى قولىنا الا سالىپ، تەلەديداردى لىپ ەتكىزىپ ءوشىردى دە (سولاي ءوشىرۋ وزىنە قىزىق تا بولىپ كورىندى-اۋ شاماسى)، ورنىنان تۇردى. ءبىراۋىق تەرەزەدەن اۋلاعا قارادى. سونان سوڭ بولمە ىشىندە ءارلى-بەرلى ءجۇرىپ كەلدى دە، اعاسىنىڭ ءدال الدىنا كەلىپ تۇردى.
- ءبارى دە وزگەرىپ كەتكەن، - دەدى سوسىن ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنىڭ ءدال توبەسىندە ءىلۋلى تۇرعان تاۋ بەينەلى كارتيناعا قادالا قاراپ.
- ادامداردىڭ ءتۇر-ءتۇسى دە. قۇلقى - پەيىلى دە. وڭشەڭ ءبىرىن-ءبىرى الداپ نەمەسە الداعالى تۇرعان بىرەۋلەر. ارينە، سوسىن ولار جاساعان ءتارتىپ تە، اتقارعان ىستەر دە نە وڭسىن. سونشالىق وزگەرىسكە ۇشىراعاندارىن ولاردىڭ وزدەرى دە اڭداماۋى ابدەن-اق مۇمكىن... ويتكەنى كۇن سايىن ولاردىڭ وزدەرى دە، قوعام دا ءبىر ميتىڭنان تانباي كەرى جىلجي بەرسە-جىلجي بەرسە ادامنىڭ وي-ساناسى دا، بولمىسى دا ءبىرجولا ۇيرەنىپ كەتپەي مە؟ ونىڭ بارىنە ومىرگە قايتا كەلگەن جاننىڭ كوزىمەن قاراساڭىز عانا، ءبارى دە اپ-ايقىن كورىنىپ تۇر. ءتىپتى جاڭىلىساتىن دا ەشتەڭە جوق. ەگەر ۋنيۆەرسيتەتتە ون جەتى جىلدان كەيىن قايتا سىناق تاپسىرعان ادامنىڭ كورىپ، تۇيگەندەرىمەن ولشەسەڭىز...
ول ەندى جانارىن كارتينادان تايدىرىپ اكەلىپ ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنا قارادى.
- ال ەل ءۇشىن، ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامىن وزگەرتۋ دە، ەكونوميكالىق جاعىنان قاندايدا ءبىر جەتىستىكتەرگە جەتۋ دە باستى پروگرەسس ەمەس قوي. باستى پروگرەسس دەگەنىمىز - ۇلتتىڭ قابىلەت، ساپاسىنىڭ ارتۋى... وسىلاي ەمەس پە؟ مۇنى اڭعارىپ، ءتۇسىنۋ ءۇشىن فيلوسوف بولۋ دا، اتاقتىلاردىڭ جازبالارىن اقتارۋ دا شارت ەمەس. بۇل جاي جاراتۋشىنىڭ ارتىق مارتەبەسىمەن دۇنيەگە ەكىنشى رەت كەلگەن جانعا عانا ەمەس، ۇزاق مەرزىمگە اباقتىعا قامالىپ، قايتا ورالعان جانعا دا اپ-انىق بايقالار ەدى.
وسى ساتتەگى بالانىڭ كوزىنىڭ وتكىرلىگى، وتتىلىعى سونداي - ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ونىڭ كوزىنەن امالسىز كوزىن تايدىرىپ اكەتتى.
ساۋال ەندى قايتادان بولمە ىشىندە ءارلى-بەرلى جۇرە باستادى دا، ءبىر ورالىپ كەلىپ تاعى دا: - سولاي، پروفەسسور مىرزا... اربالارىڭىز ويعا قاراي سىرعىپ بارادى. ال ۇلت ءۇشىن شىققان بيىگىنەن تومەن سىرعۋدىڭ قانداي قاسىرەت ەكەنىن ءسىز بىلەسىز بە؟ - دەدى. ول ەندى مۇنى مىسقىلداعانداي ءبىراۋىق قىلي جانعا ۇقساپ، ءۇيدىڭ توبەسىنە سىعىرايا قاراپ تۇردى دا:
- قازىر ويلاپ قاراسام، وسىنداي حالگە دۋشار بولار ۇلت ءۇشىن تاياققا تۇسكەن... ولىمگە جانىن قيعان جانداردىڭ ءىسى دە - ءبىر ادىرا قالعان ءىس، ءتىپتى ساراۋىز بالاڭدىق ەكەن. ءبىراق ءبىز ۇلتتىڭ مۇنداي بولاشاعىن اڭساعان جوقپىز عوي. ءبىز باسقاشا... جو-جوق... ءبىز جان-جاعىنداعىلارعا ءوزىن-ءوزى ساتىپ كۇن كورىپ وتىرعان ۇلت جايلى دا، ءبىرىن-ءبىرى الداپ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ادامدار جايلى دا ويلاعان ەمەسپىز... ءتۇسىنىڭىز، پروفەسسور مىرزا-ا...
ول تاعى دا ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنا بۇرىلعان ساتتە بالانىڭ جۇزىندە ەشقانداي جىلىلىق جوق ەدى. مىنا تۇرىسىندا ول مۇنىڭ ەشقانداي دا ءىنىسى ەمەس، كادىمگى پروفەسسورمەن باعاعا تالاسىپ، ءبىلىم سالىستىرىپ تۇرعان وجارباس ستۋدەنت دەرسىڭ.
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى وعان نە دەپ جاۋاپ قايىرارىن دا بىلمەي، ابدىراپ قالدى. ابدىرامايىن دەسە، بالا مۇنان وتكىر كوزدەرىن تايدىرار ەمەس. قالاي دا ءبىر جاۋاپ الامىن، سەنى قالاي دا جەڭەمىن... جىعامىن... دەگەن ولەرمەن، وجەت كوزدەر...
- ءوزىڭ بىلەسىڭ، ەكەۋمىز ەس بىلگەلى جانە مەن ولگەنشە، ءبىز دە كەدەي ءومىر سۇردىك. شەشەمىز بايعۇس باسىمىزعا جەتكىزسە، اياعىمىزعا جەتكىزە الماي، شىر-پىرى شىعىپ ءجۇردى ەمەس پە؟ ايتشى، ءابدىراحمان اعا، وتىرىك پە؟
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى باسىن يزەپ ءىنىسىن قوستاۋدىڭ ورنىنا تومەن قارادى.
- ايتىڭىزشى، مەن ولگەنشە سولاي ءومىر سۇردىك ەمەس پە؟ سودان كەيىن بارىپ ەڭسە كوتەرىپ، جاعدايلارىڭ وڭالعان سەكىلدى. بۇعان دا شۇكىرشىلىك. ال مەنى اللا جارىلقاپ وسى ۇلتتىڭ ساپىندا دۇنيەگە ەكىنشى رەت اكەلگەندە، تاعى دا كەدەي وتباسىنا تاپ بولدىم. كەدەي بولعاندا قانداي... كەشكى اسىن تاڭعا جەتكىزە الماي، ىدىس-اياعىن تاقىرلاپ وتىرعان... ولار ەس جيىپ، وڭالا باستاعان كەزدە، مەن تاعى دا بالكىم جوق بولارمىن. ءيا، سولاي... ولاي دەيتىنىم - مەنىڭ انا اعالارىم دا ەڭبەكقور... مەيىرىمدى. ولاردىڭ دا شارۋاسى ءبىر كۇندەرى تۇزەلۋى ابدەن مۇمكىن. سوندا اللا ماعان كەدەيلىكتى قايتا سىيلاعاندا، ءوز ۇلتىمدى جەك كورىپ، ءبىرجولا جەرىنۋ ءۇشىن جاساپ وتىر ما؟ الدە مەنى وسى ۇلتتان ءبىرجولا بەزدىرىپ جىبەرمەك پە؟ جو-جوق، ءابدىراحمان اعا، مۇلدە ولاي ەمەس. اللا ماعان ۇلتىڭدى اياي ءتۇس... مۇسىركە. ونى سول ءسىڭىرى شىققان كەدەيلىگىمەن جاقسى كور،-دەيدى. اللانىڭ ماعان ۇعىندىرىپ وتىرعانى وسى عانا ما ەكەن؟ جاراتۋشى كۇش مەنىڭ ۇلتىمنىڭ كەدەيلىكتەن، جوقشىلىقتان وڭايلىقپەنەن ارىلا المايتىنىن دا اڭعارتىپ وتىر. نەگە؟ مۇنايى اعىلىپ، گازى اتىلىپ جاتىر. مەنىڭ ۇلتىم سونشالىق جالقاۋ دا ەمەس. جو - جوق، اڭگىمە باسقادا. ول سان عاسىرلىق ەزگى مەن تەپكىدەن ەسەڭگىرەپ قالعان. جالتاق. وزگەنىڭ ەزگىسى ءوز الدىنا، ول ەندى ءوزىن ءوزى ەزگەن ۇلت.
ءسىز ايتىڭىزشى، ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن الدىمەن جەكە ادام كۇرەسۋ كەرەك ەمەس پە؟!
بالا وتكىر كوزدەرىن تاعى دا اعاسىنا قادادى. ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ءۇنسىز. الدەقايدان كىرىپ كەتكەن جالعىز شىبىن عانا قۇلاقتى مەزى ەتىپ، بولمەدە ىزىڭداپ ۇشىپ ءجۇردى.
اراعا ءۇش كۇن سالىپ ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ايەلىنەن جاسىرىپ جۇرگەن بەس ءجۇز دوللارىن شىعارىپ، ساۋالدىڭ قولىنا ۇستاتتى. ەكەۋى بارىپ ءبىر جىلدىق تولەماقىنىڭ جارتىسىن تولەپ، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ستۋدەنتى رەتىندە تىركەلىپ شىققاندا، ساۋالدىڭ قۋانىشىندا شەك جوق ەدى. اعاسىنىڭ الدىنا ءتۇسىپ وڭدى-سولدى سويلەپ، قۋانىشتان ارا-تۇرا كۇلىپ الىپ، اياقتارىن دا ەركەلەي باسىپ كەلە جاتىپ ول: - 1986 جىلدىڭ تامىزىندا دا ءدال وسىلاي قۋانىپ ەدىم، - دەدى كۇتپەگەن جەردەن باياعى ءبىر كۇنىن ەسكە الىپ. - جوق، ءتىپتى ول جولى بۇدان دا ارتىق قۋانعانمىن. ويتكەنى سەن ول جولى قابىلداعان ستۋدەنتتەر تىزىمىنەن فاميليامدى كورىپ شىققان بويدا بالمۇزداق اپەرگەنسىڭ...
ەكەۋى جارىسا كۇلدى.
- ەندەشە، تاعى دا بالمۇزداق جەيمىز، - دەدى جازدىق كافەلەردىڭ بىرىنە بۇرىلا بەرگەن ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى.
كافەدە ولار ۇزاق وتىرىپ «قۋانىشىمىز ول جولعىدان دا اسىپ ءتۇسسىن!» دەگەن لەپىرگەن كوڭىلمەن ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى بالمۇزداقتى ەكىنشى رەت الدىردى. بالانىڭ قۋانىشتان شالقىپ وتىرىپ، سونشالىق ءبىر مەيىرىممەن سويلەگەنى دە قىزىق ەدى. ءبىلىم الۋدى، وقىعاندى جاقسى كورەتىنىن، ەندىگى جەردە بار كۇشىن وقۋعا سالاتىنىن ايتتى. ەرتەڭنەن باستاپ وقۋ باستالعانشا جۇمىس ىستەپ، كيىم، كىتاپ-داپتەرلەر الاتىن قاراجات تابۋ جوسپارىن دا جاسىرعان جوق.
بۇل كۇنى ول اعاسىنان تىپتى ەشتەڭە جاسىرعىسى كەلمەگەندەي ەدى. الگى بۇرىن عاشىق بولعان وتىز ءتورت جاسار كەلىنشەكتى ءالى دە جاقسى كورەتىنىن، ءتىپتى ونىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ تۇراتىنىن دا ەسكە سالدى.
...وسىنداي كوڭىلدى وتىرىستان كەيىنگى اعايىندى ەكەۋىنىڭ قوشتاسۋلارى دا سوندايلىق ىقىلاستى بولدى. بالا اعاسىنا ەركەلەپ تۇرىپ، كوپ ۇزاماي قايتا كەزدەسكىسى كەلەتىنىن ايتىپ، ءبىرىنشى رەت اعاسىنىڭ بەتىنەن ءسۇيدى.
بۇل جاي ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىن ىشتەي كادىمگىدەي تولقىتتى دا.
وقۋ باستالىسىمەن-اق شاكىرتتەرىنە وقيتىن دارىسىنەن بولەك ۋنيۆەرسيتەتتە عىلىمي جۇمىستارعا بايلانىستى كونفەرەنسيا، ءتۇرلى كەڭەس، ءوزى باسقاراتىن كافەدرا شارۋالارى باستالدى دا، ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ساۋالمەن كەزدەسە الماي كەتتى. ونىڭ ۇستىنە ۇلى نۇربەكتى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ دا كادىمگىدەي باسىن قاتىرىپ، پروفەسسوردىڭ شارشاپ-شالدىققان كەزدەرى دە از بولمادى. دەگەنمەنەن ءۇزىلىس كەزدەرىندە ساباققا كەلە جاتقانداردىڭ، ساباقتان قايتىپ بارا جاتقانداردىڭ اراسىنان ساۋالدىڭ توبەسىن كوزى شالىپ، سىرتتاي تۇگەندەپ قانا جۇرەتىنى بار. كەيدە جاقىن ماڭنان ءجۇزىن دە كورىپ، ونىڭ كوڭىلدى قالپىنا ىشتەي ءسۇيسىنىپ تە قالادى.
قىس ورتاسىندا فاكۋلتەت دالىزىندە كوڭىلسىز تۇرعان ءىنىسىن كورىپ قالىپ، ءجون سۇراعاندا، ساۋال قالعان اقشاسىن تولەمەسە، قىسقى سىناققا جىبەرمەيتىنىن ايتىپ مۇڭايدى. بۇل جولى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنىڭ قالتاسىندا سۋىرىپ بەرە قويار تاعى دا بەس ءجۇز دوللارى جوق-تىن. ءبىراق دەكانعا كىرىپ، ساۋالدى اسا قابىلەتتى شاكىرت ەسەبىندە قىسقى سىناققا جىبەرۋىن، ءارى سىناق سوڭىندا گرانتپەن وقيتىن توپتاعىلاردان ورىن بوساي قالعان جاعدايدا ونى اۋىستىرىپ الۋدى ءوتىندى.
فاكۋلتەت دەكانى ساۋالدى سىناققا جىبەرۋىن جىبەرگەنمەن، بوساعان ورىندارعا ۋنيۆەرسيتەت رەكتورى ءوز ادامدارىن تىقپالاعاندىقتان، ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنىڭ ءوتىنىشىن ورىنداي العان جوق.
ەكىنشى سەمەستردىڭ باس كەزىندە ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ساۋالدى ۋنيۆەرسيتەت الدىنان تاعى دا ۇشىراتتى. شاماسى مەكتەپتە كيگەنى بولۋى كەرەك، ونىڭ ۇستىندەگى كۋرتكاسى بۇعان تىم ەسكى كورىنىپ: - سىرت كيىمىڭدى جاڭارتۋعا كومەكتەسەرمىن، - دەگەندە، ول تۇنجىراعان كۇيى تۇرىپ: - ءبارىبىر سىرت كيىم ادامنىڭ ىشكى جۇدەۋلىگىن وزگەرتە المايدى، - دەدى. ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى وعان جاۋاپ قاتقان جوق.
سودان سوڭ ول ءىنىسىن كوپكە دەيىن ۇشىراتقان ەمەس. بالكىم، اسا ەلەڭدەپ ىزدەمەدى دە. كوكتەم كەزىندە بارىپ، ونىمەن بىرگە وقيتىن ءبىر ستۋدەنت ليفتىدە كەزدەسىپ قالىپ سۇراعاندا: - ساۋال كوپتەن اۋىرىپ ۇيىندە جاتىر عوي، - دەدى ول تاقىلداي سويلەپ.
- اۋرۋحاناعا جاتپادى ما؟
- اۋرۋحاناعا جاتۋعا اقشاسى بولمادى. اكەسى دە جۇمىستان شىعىپ قالىپتى.
- سولاي دە-ە...
- سولاي.
وسى تۇرىسىندا ساباق سۇراي قالسا دا تاقىلداي جاۋاپ بەرۋگە ءازىر الگى ستۋدەنتكە ءبىراۋىق ءۇنسىز قاراپ، پروفەسسور وسى ساتتە اشىلا قويعان ليفتى ەسىگىنەن شىعىپ كەتە باردى.
كوكتەم كەزىندە وقۋ ورىندارىندا تاعى دا ءارتۇرلى عىلىمي كونفەرەنسيالار مەن كەڭەستەردىڭ اتى كوپ جينالىستارى ەستى شىعارىپ، ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ساۋال جايلى ۇمىتىپ تا كەتكەن. سودان جاز شىعا ويدا جوقتا الگى تاقىلداق ستۋدەنت فاكۋلتەت دالىزىندە تاعى دا ۇشىراسا كەتكەنى. ول بۇل جولى پروفەسسوردىڭ قاندايدا ءبىر سۇراق قويۋىن كۇتكەن دە جوق.
- اعاي، ساۋال جاقىندا قايتىس بولدى،-دەدى توبەسىنەن قويىپ قالعانداي ەتىپ.
- قا-الاي؟ قا-اي... ساۋا-ال؟ - دەدى بۇل اسىپ-ساسىپ.
- سول. ءوزىڭىز سۇرايتىن ساۋال شە... ون جەتىنشى توپتاعى.
- ءيا-ءيا. سول جىگىت پە قايتىس بولعان.
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى ءبىر ءسات ءۇنسىز تۇرىپ قالدى. ال الگى ستۋدەنت بولسا "اعاي تاعى دا قانداي سۇراق قويار ەكەن دەگەندەي مۇنىڭ جۇزىنە، بوي-باسىنا الاق-جۇلاق قاراۋمەن تۇر.
- س-سەن-ن ونىڭ قايدا جەرلەنگەنىن بىلەسىڭ بە؟
- ارينە بىلەمىن. بىلمەگەندە شە؟ باسى-قاسىندا جۇرگەن ءوزىمىز عوي.
- ەندەشە سەن تاعى بىردە ماعان قاي جەرگە جەرلەنگەنىن تۇسىندىرەرسىڭ.
- قازىر- اق-ق.. -دەي بەرگەن تاقىلداق ستۋدەنتكە ول قارايلاپ جاتپادى.
ابدىراحمان ناۋشا ۇلىنىڭ ازىرگە بار ءتۇسىنىپ تۇرعانى - تاقىلداق ستۋدەنت ءدال قازىر قالاي ءتۇسىندىرىپ، قانداي سىلتەۋ ايتقان كۇندە دە ونىڭ ەسىندە قالماۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. سول كۇنگى لەكسيالارىندا ساۋالدىڭ تاعى دا قايتىس بولعانى، ونىڭ جانى ەندى قايدا، قالاي كۇن كەشىپ جاتقاندىعى جايلى ويلار پروفەسسوردىڭ باسىنان ونسىز دا كەتپەي قويدى.
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى ءىنىسىنىڭ باسىنا بارۋدى كەشىكتىرگەن جوق. ارادا ەكى كۇن ءوتتى مە، وتپەدى مە، تاقىلداق ستۋدەنتتەن كارتاعا تۇسىرگەندەي ەتىپ بارار جەرىن قويىن داپتەرىنە جازىپ الدى دا، بىردەن تاكسي ۇستادى. الگى تاقىلداققا "مەنى باستاپ باراسىڭ دەسە داعى قاشىپ تۇرماعانىن دا سەزگەنىمەن، ونىڭ جالعىز بارعىسى كەلدى. ءىنىسىنىڭ تولەم اقشاسىن كوتەرۋگە جاعدايى كەلمەي، تىم بولماسا سىرت كيىمىن جاڭارتۋعا جاراماعانى دا ەندى بەتىنە شىركەۋ بولعانداي ەدى.
...توپىراعى ەندى كەبە باستاعان بەتكەيدەگى قابىردى ول قينالماي-اق تاپتى. ءتىپتى باسىنا تاقتايدان قالاقشا قويىپ، وعان شالا ساۋاتتىلاۋ سۇراقسىز ارىپتەرمەن بىرەۋ «ساۋال نۇربايەۆ 1986-2003» دەپ جازىپ تا قويىپتى. ءبىر قىزىعى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ونىڭ جاڭا فاميلياسىن سۇراپ، كوڭىلىنە ساقتاماعان ەكەن. ەندى عانا ءمان بەردى. جارقاباقتان ۋىستاپ توپىراق اكەلىپ، ساۋالدىڭ توپىراعىنا قوستى. ونىڭ العاش ءوزىن ىزدەپ كەلگەنىن، سوسىن وقۋعا تۇسكەن كۇنگى اسىپ-تاسقان كوڭىل كۇيىن، شالقىپ سويلەگەن ساتتەرىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، ىشتەي تولقىدى دا.
ىنىسىمەن ءۇنسىز قوشتاسىپ ۇزاق تۇرىپ، ەندى بەتكەيدەن تۇسە بەرگەندە، ول ءبىر قىزىق كورىنىسكە تاپ بولدى.
جوعارىدان ءبىر توپ بالاپاندارىن ەرتىپ ءبىر قاراباۋىر قۇس (ءسىرا، قاسقالداق پا ەكەن) ءوتىپ بارادى ەكەن. كوزى تۇسە بەرگەنى سول ەدى. الگى توپ بالاپانداردىڭ ءبىرى ەرەكشە شيق-شيق ەتىپ بۇعان قاراي بۇرىلعانى. زاتى قۇس ەمەس پە، اناسى جۇگىرىپ كەلىپ كەۋدەسىن توسسا دا - بولماي، الگى بالاپان ءابىراحمان ناۋشا ۇلىنا قاراي ولەماتا تىربىڭداپ ۇمتىلسا بولار ما؟ ءسويتىپ ءجۇرىپ ءوزى دومالاپ تا كەتتى. ءبىراق ءبارى ءبىر قايتا تۇرىپ، العا ۇمتىلىپ كەلە جاتتى.
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى ەندى امالسىز ەڭكەيدى. ءالجۋاز بالاپاننىڭ وسىنشا ەڭبەكپەن كەلە جاتۋىنىڭ ءوزى تاس جۇرەكتى بولسا دا جىبىتكەندەي عاجايىپ ءىس ەدى. بالاپان ونىڭ ءدال الدىنا كەلىپ تاعى دا بار ءال-دارمەنىمەن ىشقىنعانداي بولىپ ۇزاق شيقىلدادى. ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى تۇككە تۇسىنگەن جوق. جو-جوق، ول ءبارىن دە تۇسىندى... ول تۇسىنبەسە - قۇس ءتىلىن عانا... ال جانى، جۇرەگى الگى بالاپاندى اينا قاتەسىز ءتۇسىندى.
ابدىراحمان ناۋشا ۇلى ءىنىسى بيدىراحماننىڭ جانىنىڭ ءۇشىنشى رەت قۇس بالاپانىنا بەرىلگەنىن وپ-وڭاي-اق ۇقتى. الگى ءبىر ۇزاق شيقىلدىڭ اعاسىنا ايتىپ تاۋىسا الماي تۇرعان ۇزاق سىر ەكەنىن دە قالايشا سەزىنبەسكە؟! ەگەر بۇل ەڭكەيىپ الاقانىن جەرگە جايار بولسا، الگى بالاپاننىڭ مۇنىڭ الاقانىنا جاتىرقاماي-اق شىعار پەيىلىن دە اڭدادى. ءبىراق پروفەسسور الاقانىن جەرگە جايعان جوق. سەبەبى بۇدان بالاپانىن قىزعانىپ، قاناتتارىن قايتا-قايتا قاعىپ تۇرعان اناسىن ايادى. سودان سوڭ بۇل بالاپانعا قولىن بۇلعادى. ءابدىراحمان ناۋشا ۇلى ءوزىنىڭ جاقسى كورگەن ساعىنىشىن دا، قوشتاسۋىن دا ەربەڭدەگەن ساۋساقتارىمەن-اق اڭداتقانىن بالاپان دا سەزدى. ءسوز جوق سەزدى. ويتكەنى توبەسى بۇلك-بۇلك ەتىپ، تىرباڭداپ قايتادان ورگە قاراي ءجۇردى دە، اناسى دا ەندى تىنىشتالعانداي، بىرەر اتتاپ بالپانىنا جاقىندادى.
...جۇرەگىن شىمىرلاتقان وسى ءبىر كورىنىس اسەرىنەن پروفەسسور جول بويى ارىلا العان جوق. ءتىپتى ۇيىنە جەتىپ، شاي ءىشىپ وتىرعاندا دا، جانتايىپ جاتىپ، تەلەديدار كورگەندە دە، الگى كورىنىس ەلەستەي بەردى. ءتىپتى سول كۇنى تاڭعا تاياۋ كورگەن تۇسىندە دە الگى بالاپان توبەسى بۇلكىلدەپ، اياقتارىن تىربىڭ-تىربىڭ باسىپ مۇنىڭ الدىنان شىقسا بولار ما؟...
ءبىراق ءىنىسىنىڭ جانىنىڭ ەكىنشى ادامعا... ودان مىنە قۇس بالاپانىنا، بەرىلۋى جايىن دا، ارالارىندا سان رەت بولعان قۇپيا كەزدەسۋلەردى دە، ول وتباسىنداعىلارعا دا، سىرلاس دوستارىنا دا ايتا العان جوق.
بالكىم، بۇل ىنىسىنە جاساعان... ءىنىسى عانا ەمەس-اۋ جاراتۋشى يەگە، ءتىپتى زامانىنا جاساعان وپاسىزدىعى شىعار. انىعىن ءوزى دە بىلمەيدى. جالپى ءىنىسىنىڭ وسىبىر قىزىق تا قۇپيا تاعدىرىن ويلاعاندا، ءار كەزدە-اق ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىنىڭ باسى دال بولادى. سوڭعى كەزدە سوندايلىق ىقىلاس، قارقىنمەن قولىنا الىپ جۇرگەن «تاۋەلسىزدىكتىڭ ۇلت ءۇشىن ءمانى» تاقىرىبى ادىرا قالدى. ول ءۇشىن جەتى-سەگىز اي بويعى شەشۋى قيىن ناعىز عىلىم وسى بيدىراحمان - ساۋالدىڭ تاعدىرى ەدى.
وي سۋىرتپاعىن عالىم جىگىت جاراتۋشىنىڭ ءوزى ايتقان: «ۇلتىن شىن سۇيگەن پەندەمدى سول ۇلتتىڭ ساپىندا ەكىنشى رەت جاراتامىن» دەگەن سوزىنەن شىعاردى. «سوندا اللانىڭ الگى پەندەسىنە سوندايلىق جاقسىلىق جاساعانمەن، سوعان ءوز ۇلتىنىڭ ەندىگى جاي-كۇيىن دە ءبىرجولا اڭعارتىپ ءارى ءتۇڭىلدىرىپ وتىرعان جوق پا؟ ۇلتىن شىن سۇيگەن، ول ءۇشىن بەلگىلى دارەجەدە كۇرەسىپ، قان توككەن جان ءوز ۇلتىن جاماندىققا قيا ما؟ ارينە، قيمايدى. ءتىپتى ءوزىنىڭ ومىرىنەن كەيىنگى ۇلت بولاشاعى ونىڭ ارمان-قيالى... بىتپەي قالعان ءانى ەمەس پە؟! سونداي ءبىر شەرلى پەندەنى ەسىركەپ جاراتۋشى اللا ونى جالعان دۇنيەگە قايتا جىبەردى.
ول تاعى دا كوردى... ءتۇڭىلدى. ءوزىنىڭ بالاڭ ارمان، توككەن قانىنىڭ دا انشەيىن ادىرا ەكەنىنە ابدەن كوزى جەتتى دە، بالكىم، جاراتۋشىدان جالبارىنىپ، الداۋ-ارباۋ مەن قيانات مەكەنىنە اينالعان مىنا قايىرشى - دۇنيەدەن ول ءوزىن تاعى دا قايتىپ الىپ كەتۋدى سۇراعان شىعار.
جان بالاسىنا زارەدەي دە قيانات، ءزابىر بولماعان پەندەسىنىڭ تىلەگىن اللا قابىل كورگەن شىعار.
... ءىنىسى تىم تومسىرايىپ قاراعان ساتتەرىندە، مىنا تۋعان اعاسىنا دا كوڭىلى تولماي تۇراتىنىن الدەنەشە رەت بايقاعان-دى. سونداي دا بۇل كادىمگىدەي قورلانىپ، بۇعىنىپ، ءوزىن تومەن سەزىنىپ قالۋشى ەدى، اقىرى ول مۇنى ءبىرجولا الاسارتىپ، ءبىرجولا جەڭىپ كەتتى.
...ءتىپتى ءابدىراحمان ناۋشا ۇلىن عانا ەمەس-اۋ، ءبارىن دە... ءيا، ءبارىمىزدى دە!
تىنىمباي نۇرماعامبەت
