پرەزيدەنت: زاڭدى قۇرمەتتەۋ، تارتىپكە باعىنۋ ۇلتىمىزدىڭ قانىنا ءسىڭىپ، قاسيەتىنە اينالۋى قاجەت

استانا. KAZINFORM - پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ق ر كونستيتۋتسياسىنىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالعان «كونستيتۋتسيا جانە مەملەكەتتىلىك: قۇقىق پەن بولاشاق ديالوگى» اتتى عىلىمي- پراكتيكالىق كونفەرەنسيادا ءسوز سويلەدى، دەپ حابارلايدى اقوردانىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى.

پرەزيدەنت «اتا زاڭىمىزدا «قازاقستاننىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى - ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» دەپ جازىلعانىن ەسكە سالدى. ونىڭ سوزىنشە، بۇل - ءاردايىم مۇلتىكسىز ورىندالۋعا ءتيىس قاعيدا. وسىعان وراي، ناقتى رەفورما جاسالدى.

- ەلىمىزدەگى زاڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن اسا ماڭىزدى ينستيتۋت - كونستيتۋتسيالىق سوت قۇرىلدى. ەندى ازاماتتار قانداي ءدا بىر زاڭ ءوز قۇقىعى مەن بوستاندىعىنا نۇقسان كەلتىرەدى دەپ ساناسا، كونستيتۋتسيالىق سوتقا جۇگىنە الادى. ەكى جارىم جىل ىشىندە بۇل ورگاننىڭ قاراۋىنا 11 مىڭنان استام ءوتىنىش كەلىپ ءتۇستى. بۇل حالىقتىڭ جاڭادان ەنگىزىلگەن كونستيتۋتسيالىق باقىلاۋ ينستيتۋتىنا سەنىمى جوعارى ەكەنىن كورسەتەدى. كونستيتۋتسياعا قايشى كوپتەگەن نورما قۇقىقتىق جۇيەدەن الىندى. بۇدان بىلاي كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ شەشىمى مەن قۇقىقتىق ۇستانىمى ادىلدىك رۋحىنا ساي كەلەتىن جاڭا زاڭنامالىق قولدانىستىڭ نەگىزىنە اينالدى، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

توقايەۆ اكىمشىلىك راسىمدىك-پروتسەستىك كودەكستى ەنگىزۋ ناتيجەسىندە ازاماتتاردىڭ مەملەكەتپەن جاريا-قۇقىقتىق قاتىناستارىن رەتتەۋ تاسىلدەرى تۇبەگەيلى جاڭارعانىن العا تارتتى. كودەكستەگى جاڭا نوۆەللالار ارقىلى سوتتاردىڭ تەك مەملەكەت مۇددەسىن قورعاۋعا باعدارلانعان ادەپكى ۇستانىمى جاقسى جاعىنا وزگەردى. سوت ۇكىمىندە سۋبەكتيۆتىلىك ازايىپ، اناعۇرلىم ادىلەتتى شەشىمدەر شىعارىلا باستادى.

- قازىرگى ستاتيستيكا ازاماتتار مەن كاسىپكەرلەردىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارعا قارسى ىستەردە 60 پايىزعا دەيىن جەڭىسكە جەتەتىنىن كورسەتىپ وتىر. جۇرگىزىلگەن رەفورمالار سوت جۇيەسىنە سەنىمدى ايتارلىقتاي ارتتىردى. سۋديالاردى ىرىكتەۋ جانە تاعايىنداۋ ۇدەرىسىن ءادىل ءارى اشىق ەتىپ، ولاردىڭ تاۋەلسىزدىگىن كۇشەيتتى. سوت اكىمشىلىگى جەتىلدىرىلىپ، سوت ءىسىن جۇرگىزۋدى سيفرلاندىرۋ باستالدى. بۇرىن ازاماتتار ىسكە قاتىستى شاعىمدانۋ مۇمكىندىگى جوقتىعىنا ءجيى ارىزداناتىن. سوندىقتان كاسساتسيالىق سوتتاردى قۇرۋ جانە بيىلعى 1-شىلدەدەن باستاپ «جاپپاي» كاسساتسيا قاعيداتىن ەنگىزۋ قازاقستاننىڭ سوت جۇيەسىن جاڭعىرتۋداعى ماڭىزدى قادامداردىڭ ءبىرى بولدى. كونستيتۋتسيالىق رەفورما ناتيجەسىندە پروكۋراتۋرا ورگاندارىنىڭ قاداعالاۋشىلىق قۇزىرەتى كۇشەيتىلدى. ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل كونستيتۋتسيالىق مارتەبەگە يە بولدى. ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىندا وكىلدىكتەرى اشىلدى. ەندى ۋاكىلدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن يممۋنيتەتىنە اتا زاڭ كەپىلدىك بەرەدى. بۇدان بولەك، ومبۋدسمەن باس پروكۋرور سياقتى كونستيتۋتسيالىق سوتقا جۇگىنۋ قۇقىعىنا يە بولدى، - دەدى پرەزيدەنت.

قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ايتۋىنشا، زاڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ - ءبىزدىڭ ستراتەگيامىزدىڭ ەڭ ماڭىزدى قاعيداسى. بۇل - وركەنيەتتى جانە وزىق قوعامنىڭ باستى ولشەمى. قوعامىمىزدا زاڭ مەن ءتارتىپ ساقتالماسا، ەشقانداي جەتىستىك پەن ىلگەرىلەۋ بولمايدى، بۇل - انىق نارسە.

- زاڭدى سىيلايتىن ەل قاشاندا بەرەكەلى بولادى. سوندىقتان مەن ءار سوزىمدە زاڭ مەن ءتارتىپتىڭ ماڭىزىن ەرەكشە اتاپ ءوتىپ ءجۇرمىن. باسقاشا ايتقاندا، بۇل - بىزگە ءداستۇرلى بولمىسىمىزدى وزگەرتۋ قاجەت دەگەن ءسوز. زاڭدى قۇرمەتتەۋ، تارتىپكە باعىنۋ ۇلتىمىزدىڭ قانىنا ءسىڭىپ، قاسيەتىنە اينالۋى قاجەت. باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ «ءتارتىپسىز ەل بولمايدى، تارتىپكە باس يگەن قۇل بولمايدى» دەگەن ءسوزى قازىرگى تاڭدا اسا وزەكتى. سوندىقتان زاڭدى قاساقانا بۇزاتىن ازاماتتارعا، قوعامدىق تارتىپكە جانە تۇراقتىلىققا كەرى اسەر ەتەتىن ارەكەتتەرگە مىندەتتى تۇردە قۇقىقتىق باعا بەرىلەدى، - دەپ اتاپ ءوتتى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، مەكتەپ قابىرعاسىندا، جوعارى وقۋ ورىندارىندا قۇقىقتىق تاربيە جۇمىسىن كۇشەيتۋ قاجەت.

- بالالارعا زاڭداردى قاراپايىم تىلمەن تۇسىندىرگەن ابزال. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ءتيىستى جۇمىس جۇرگىزىلۋى كەرەك. جاستاردىڭ قۇقىقتىق ساناسىنا وتباسىنداعى تاربيە دە زور ىقپال ەتەدى. مۇنى ەشقاشان ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. اتا-انا، مەكتەپ جانە مەملەكەت كۇش جۇمىلدىرىپ، بالا تاربيەسىنە باسا ءمان بەرگەنى ءجون. سوندا عانا زاڭعا باعىناتىن، ءوزىنىڭ دە، وزگەنىڭ دە قۇقىعىنا قۇرمەتپەن قارايتىن ۇرپاق تاربيەلەيمىز. زاڭ مەن ءتارتىپ - ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋدىڭ باستى العىشارتى، - دەدى توقايەۆ.