ۇرى - اڭگىمە

جۇرت قىزىق، سەنىڭ ول جاقتا قانداي شارۋا اتقارىپ جاتقاندىعىڭمەن ەسەپتەسپەيدى. جيىپ-تەرىپ ءبارىن ءبىر ۇعىمنىڭ قاۋىزىنا سىيعىزا سالادى. ديپلوماتسىڭ، ءبىتتى. ودان ءارى ءسوزبۇيداعا سالۋدىڭ قاجەتى قانشا.

ياعني، حالىقارالىق ماسەلەلەرگە بەل شەشە كىرىسەتىن، ال ەل تاعدىرى تارازىعا تۇسەتىن تۇستا ىرىلىك كورسەتەتىن باتىر تۇلعالى ازاماتسىڭ. كوپشىكتى تىم قالىڭداتىپ جىبەرگەندىگىن دە ءىشىڭ سەزەدى. ءبىراق امالىڭ قايسى، بىرەۋ ءسوزىڭدى سويلەسە اۋزىڭنىڭ قىشىعانى نە؟
سونىمەن ناۋرىزدىڭ باسىندا امەريكانىڭ سولت-لەيك-سيتي قالاسىنا كەلىپ تۇستىك. ارينە، الدەبىر مەملەكەتتىك قۇپياعا تىكەلەي قاتىسى بولماسا دا، بارعان-كورگەن جەرىمىزدىڭ ءادىرىسىن باتتيتىپ قاعازعا تۇسىرمەسە دە بولار ەدى. ءبىراق زامان باياعىداي ەمەس قوي، قازىر ء اشىق. كەرىسىنشە، نە نارسەنى تۇمشالاي باستاساڭ سول تاڭسىق. ەلدىڭ كوزى الدىمەن سوعان تۇسەدى.

تاۋ بوكتەرىنە قونىستانعان شاعىن قالا ءوزىمىزدىڭ الماتىدان اۋسايشى. اۋا-رايى دا ۇقساس. شايداي اشىق اسپاندى ىلكى ساتتە ءزىلماۋىر قارا بۇلت تۇمشالاپ، وتكىنشى جاۋىننىڭ سەلدەتىپ ءوتۋى تۇككە دە تۇرمايدى. سونان سوڭعى قويۋ شاڭنان ءبىر سىلكىنىپ، توتىداي تارانىپ، كۇنگە قاراپ قول سوزعان كۇللى تىرشىلىكتىڭ سۇلۋ كەلبەتىن سۋرەتتەۋگە دۇرىسى، جازۋشىنىڭ توگىلىپ تۇراتىن شۇرايلى تىلىندەي اسقان شەبەرلىك كەرەك-اۋ. ارينە، مۇنداي سۇلۋلىقتى تۋعان جەردە دە تالاي كورىپ جۇرگەن شىعارمىز. كوردىك، كوردىك تە ەشقايسىنا ءمان بەرمەستەن تۇسىنان تىرپ-تىرپ باسىپ وتە شىقتىق. الدە وزىمىزدىكىن ەلەمەي، وزگەنىكىنە تاڭداي قاعىپ تامساناتىن ەسكى تۇسىنىك شىلاۋىنان «ديپلومات» باسىمىزبەن ءبىز دە قۇتىلا الماي جۇرگەننەن ساۋمىز با. مىنا تاۋ، مىنا اسپاننىڭ الماتىدان قاي جەرى ارتىق؟.. تاۋعا قاراي تىرمىسا قونىستانعان توقال تامدار كوكتوبە باۋرايىنداعى قازاق اۋىلدارىن ەسكە سالادى. قوبديداي-قوبديداي كىشىگىرىم ۆاگونداردى تۇمسىقتان ءىلىپ، ارلى-بەرلى زىرلاعان اسپالى جولداردىڭ دا تيتىمدەي ايىرماشىلىعى بولسايشى! ءسىرا، جاقىن ماڭداعى ەلدى مەكەندەردەن قالانى ارالاۋعا كەلگەن بالالار دا باياعى ءوزىمىز سەكىلدى الدىمەن اسپالى كوپىرگە تابانىمىز ءبىر تيەر مە ەكەن دەپ ارماندايتىن شىعار-اۋ. سول قوبديداي قالتىلداعان ۆاگونعا ءمىنۋىن ءمىنىپ الىپ، جان-جاعىنا ءسال مويىن بۇرسا قۇلاپ كەتەتىندەي دىرىلدەپ، جۋان تەمىردەن قول ايىرماي «شىبىن جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ» تۇراتىن دا شىعار-اۋ. الدە... وۋ، بالانىڭ اتى بالا عوي، ءسال ەتى ۇيرەنگەن سوڭ ۇركەكتەگەن جانارىن تومەنگە سالار. اياق استىندا قىبىر-جىبىر ءبىر الەم، قوڭىزداي قۇجىناعان قاراعۇرىم ماشينە، ايعىش-ۇيعىش كوشەلەر. كەنەت توقتاپ قالعان قان تامىرلارى بىرتىندەپ يكەمگە كەلە باستايدى... انە، انە ءبىر جاتاعان ءۇيدىڭ مۇرجاسىنان ءتۇتىن بۋداقتايدى، جاراعىر-اۋ! ءتۇتىن... قىشقىلتىم ءيىس تاناۋ قىتىقتايدى. قۇداي-اۋ، تىرشىلىكتىڭ كوكەسى وسى عوي، تانىس ءيىستى قۇشىرلانا يىسكەگىڭ كەلەدى. ءتۇتىن بەكەر شىعا ما، وشاق كومەيىندەگى قولامتانىڭ استىندا بۇلكىلدەپ نان پىسىپ جاتقان بولار. ءسۇت توگىلۋى دە مۇمكىن. جىلى جەردە ۇيىقتاپ جاتقان تارعىل مىسىق ءبىر نارسەدەن قۇر قالعانداي پەش ۇستىنە سەكىرىپ شىعار...

بۇل نە دەگەن باتتاسقان ويلار. بوگدە قالانىڭ اسپانىنا الاقتاپ ءبىراز تۇردىق، اسپالى كوپىر دەگەن بار بولعىرى قايدان ساپ ەتە قالىپ ەدى. جانە وعان قايداعى ءبىر بەيتانىس بالالاردى مىڭگىزدىك پە-اۋ!.. شاتاسقاندا دا سۇراماڭىز. ايتەۋىر، اكە-شەشەمىز، اۋىل-ايماق، بالا-شاعامىز امان بولعاي! ارادان اپتا وتپەي جاتىپ... الدە ساعىنىش دەگەنىڭىزدىڭ ءجون-جوسىعى وسىلاي بولا ما؟!

* * *

سولت-لەيك-سيتيدە ءبىزدى قۇراق ۇشىپ، قوناق قىلايىن دەپ جاتقان ەشكىم كورىنبەيدى. باتىستى بىلەسىز عوي، سالقىن. جىلى جىميىستىڭ ءوزىن ساتىپ ەمەس، تارتىپ العان جاراسادى مۇندايدا. ال قالاي، قايتىپ؟.. مىنە، ونىڭ ءجونى بىلاي، شىعىستىڭ باتىستان مىقتى ەكەندىگىن ىسپەن دالەلدە. داۋرىقپا، قۇرعاق جارناماڭىزدىڭ تۇككە دە قاجەتى جوق. مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعىلار كوزىمەن كورىپ، قولىمەن ۇستاماعان دۇنيەگە ءومىرى يلىكپەيدى. سول يلىكپەگەن كۇيى تىمىرايىپ كەتە بارادى. اقشا تولەپ مويىن بۇرعىزا المايسىڭ. ال كوڭىلىنەن شىقساڭىز، بىرشىپ تەرلەگەن بەتىنەن جىلىلىق راي بايقالادى. شەتەلدىكتەردىڭ دەنى ەتجەڭدىلەۋ كەلەدى عوي. قولىڭنىڭ سىرتىنان سۇيەدى، ارنارسەنى سۇراعىشتاپ ىزىڭنەن قالمايدى. الىستان وراعىتىپ، اڭگىمەگە تارتادى. ءبىراق ساق، كەڭەس وكىمەتىنىڭ ادامدارىنا اشىلىپ-شاشىلۋعا بولمايدى دەيتىن باياعى تەرىس تۇسىنىكتىڭ سارقىنشاعى تۇگەلگە دەرلىك جويىلىپ بىتپەگەن. بۇل جاعىنان ءبارىمىز دە ساۋاتتىمىز.

كورمە ۇيىمداستىراتىن پاۆيلونىمىز قالا ورتالىعىنا جاقىن. ونىڭ بەر جاعىندا ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ دە وسى شارامەن تۇسپا-تۇس كەلمەسى بار ما. حالىقارالىق كەدەن حاتتاماسىنا سايكەس تالاي-تالاي دەكلاراسيا تولتىرىپ، ۇلتتىق ونەر مۇراجايىنان ارنايى ۇشاقپەن اكەلىنگەن ەكسپوناتتارىمىز امەريكالىقتاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرسا - تۇپكى ماقساتتىڭ ورىندالعانى. قۇداي قولداعاندا ناۋرىز مەرەكەسىنە قاجەتتى كەرەك-جاراقتى دا مولىنان الىپ شىققانبىز. التىن ادامنىڭ كوشىرمە بەينەسىنەن باستاپ، قاتارداعى قولونەر شەبەرلەرىنىڭ سىناقتان وتكەن تۋىندىلارىنا دەيىن تۇگەلگە دەرلىك وسىندا. باۋىرساعىمىز، قىمىز-شۇبات، ىرىمشىك-قۇرتىمىز جانە ءبىر توبە. قايران قازەكەمنىڭ داراقىلاۋ كەڭ قولتىق مىنەزى اينا-قاتەسىز امەريكا قۇرلىعىنا كوشىپ كەلگەندەي. «ءبارى تەگىن!». ءوستىپ وزىمىزشە جاتجۇرتتىقتاردى دا جارىلقاپ تاستاماقشىمىز. ودان ورتايىپ قالماسپىز دەيتىن دارقان كوڭىل عوي باياعى.

وكىنىشكە قاراي، بۇل باۋىرعا تارتقان جاناشىرلىعىمىز العاش رەت كەدەرگىگە ۇشىرادى. ءتىلماش ارقىلى ارى-بەرى ءتۇسىندىرىپ باعىپ ەدىك، وتپەدى. وتپەگەندە دە تابانداپ تۇرىپ الدى. اقىرى سولاردىڭ دەگەندەرىنە كونۋگە تۋرا كەلدى. جۇزىكتىڭ كوزىنەن وتەتىن اسپازشى جىگىتتەرىمىز قازى-قارتانى پىسىرگەندە قيمىلدارىنا كوز ىلەسپەيدى. ونى تۋراۋدىڭ ءوزى تۇنىپ تۇرعان ءبىر الەم.

شۇكىر، اشىق الاڭقايعا تىگىلگەن ون التى قانات ەكى اق بوز ءۇيدىڭ ءىشى بارا-بارا كەلگەن قوناقتارعا تارلىق ەتە باستادى. جولباستاۋشى قىزدارىمىز «ءدام الىڭىزدار، ءدام الىڭىزدار، ءبارى تەگىن» دەپ بايەك قاعادى. كەپكەن قۇرتتىڭ ءبىر ءتۇيىرىن، ىرىمشىكتىڭ ءبىر جاپىراعىن ءتىلىنىڭ استىنا سالعان امەريكالىقتار ءبىر-بىرىنە قاراپ بارماقتارىن شوشايتادى. سىرتتارىنان باقىلاعان ءبىز پاقىردىڭ كادىمگىدەي ءىشىمىز جىليدى. «جۇت، جۇتا سال، سوناۋ ءيت ولگەن جەردەن ارقالانىپ كەلگەن ەڭبەگىمىزدى اقتاساڭىزدارشى ەڭ بولماسا». شۇباتتىڭ دا ءبىر كەسەسىن سىمىرەدى. ارۋانانىڭ ءسۇتى تاڭدايلارىنا بال تاتيدى، ءسىرا! قانشا جەردەن اياعىن جەر-كوككە تيگىزبەگەنىمەن امەريكالىقتاردىڭ دا نەمەن تاماقتاناتىندىعىن جاقسى بىلەمىز. قوسپا، قويىرتپاق، شيكىلى-پىسىلى بىردەمەلەر. تازا تابيعات تۇنباسىنان ءۇزىپ العان ءبىرى جوق. ءتىلىمىزدىڭ جەتكەنىنشە ازىلدەسكەن بولامىز. شىعىستىڭ باتىستان مىقتىلىعىنىڭ ءوزى سوندا، ەڭ اياعى سۋسىن ءۇشىن اشىتىلاتىن شۇباتىنىڭ دا تولىپ جاتقان ەمدىك قاسيەتتەرى بار. ورتا جاستاعىلارىنىڭ قۇلاعىنا: «جىگىتتىك قۋاتىڭدى كۇشەيتەدى» دەسەڭ، قۋتىڭداپ جانىڭا جاقىندايدى. ءسويتىپ ورتاق اڭگىمەگە تيەك تابىلا كەتەدى-اي! كەيبىرەۋلەرى تاپ ەرتەڭ قازاقستانعا ۇشىپ كەتەتىندەي اتى-ءجونىمىزدى سۇراپ، ءتۇرتىپ الىپ جاتادى. بارىنە قۇلدىق.

كورمە كوڭىلدەن شىققانداي. ىشتەرىندە ەكى-ءۇش قايتارا باس سۇققاندارى دا جوق ەمەس. ەكزوتيكاعا جانىن بەرەتىندەرىن قايتەرسىڭ بۇل جاراعىرلاردىڭ! كوشپەلىلەر تۋرالى ءاۋ باستاعى قاتىپ-سەمىپ قالعان جابايى تۇسىنىكتى ءالىمىزدىڭ كەلگەنىنشە بۇتارلاپ، سىندىرىپ جاتقان سەكىلدىمىز. بۇل-تۇپكى ماقساتىمىز. وركەنيەت ورتاق، ەلدىڭ الدىمەن مارە سىزىعىنا ءبىز جەتتىك، بىزدەن ۇيرەنىڭدەر دەگەن وركوكىرەك كەۋدەمسوقتىقتى قۇيرىقتارىڭنىڭ استىنا باسا تۇرىڭدار دەگەندى دە نەمەۋرىنمەن اڭعارتامىز. تالايدى كورگەن امەريكالىقتارىڭىز اككى عوي، الگى ارام ويىمىزدىڭ دا ارعى توركىنىن بىردەن تۇسىنە قويادى. سەزە قويادى دا اياق-قولىن وقىس جيىپ الادى. بەرگى جاعىمەن جىميادى، نەمكەتتىلەۋ ارقامىزدان قاققانسيدى. قاپ! ءوزىمىزدى دە ولتىرەتىن ادام جوق. قۋلىق-سۇمدىق قاپەرىمىزگە كىرمەيدى. شىن قۋانىپ، شىن رەنجيمىز. ال سونىڭ ءبارى جازۋلى حاتتاي جۇزىمىزدە سايراپ تۇرادى. ىشىمىزگە سىر ساقتاي المايتىن سورلىمىز.

ەڭ قيىن ءسات انەكەي، قۇداي توبەڭدى كورمەگىرلەر-اي، ءبىر ءتۇيىر قۇرتتىڭ ءپاسىن سۇرايتىن شىعايبايلىقتى قاي اتاڭنان كورىپ ەدىڭ. ولتىردىڭدەر-اۋ! سوندا ءبىزدىڭ ماناعى سىيلاستىعىمىز قايدا قالادى؟ بۋ بولىپ ۇشىپ كەتتى مە اسپانعا؟ جاتا كەپ جالىنامىز. ءبىر ءتۇيىر قۇرت تۇگىلى استىنداعى جالعىز اتىن جايراتىپ سالاتىن قازاقى دارقاندىقتىڭ وركەنيەت وتكەلىندە قاقپاقىلعا تۇسكەندىگىن قارامايمىسىڭ. قولدارىن كەرى يتەرەمىز. ءبىزدىڭ دە شىبىن جانىمىز تىرناق ۇشىنا تىرەلەدى. مىنا تىرشىلىكتەرىنە كۇيىنگەنىڭ سونشالىق، كەيدە ۇرتىڭدى تولتىرىپ بوقتاپ ءبىر جىبەرە الماعاندىعىمىزعا دا قانىڭ قاينايدى! ەڭ بولماسا قىرتىس-تىرتىسىڭ جازىلار ەدى عوي. شيىرشىقتالعان كوك قاعاز ەدەنگە تۇسەدى ءبىر-بىرلەپ. اۋىز ۇشىمەن ءىشىپ-جەگەندەرىنىڭ اقىسى. رۇقسات جوق، ءبارى ەسەپتەۋلى. قۇجاتتارى حاتتالعان. ەرتەڭ ەلگە قايتار جولدا ساباقتى ينەنى دە ساناپ بەرەمىز. ونسىز كەدەننەن ارى وتكىزبەيدى. ۇلكەن ءداۋ. ايتپەسە، قالتاعا سىيىپ كەتەتىندەي تەرى تورسىقتىڭ بىرەۋىن انە ءبىر ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي سۇلۋ بيكەشتىڭ قولتىعىنا قىستىرىپ جىبەرگەنگە نە جەتسىن.

ءبىر جۇمادان سوڭ بۇعان دا ەتىمىز ۇيرەندى. قاز-قالپىنشا. باياعىشا جاتا كەپ جالپاقتاۋدى پىشاق كەستى ءۇزىپ تىندىق. ءبىراق كەلۋشىلەر قاتارى ودان سيرەگەن جوق.

****

نەسىنە تاڭ قالاتىنى بار. اينىماعان ءوزىمىزدىڭ بالا. قىسىق كوزى، قوڭقاق مۇرنى، كونتەك ەرنى ونسىز دا قازاق ەكەندىگىن ايتقىزباي-اق اڭعارتىپ تۇر. وسىمەن ءۇشىنشى مارتە... ءۇشىنشى مارتە كورمەنىڭ قۇرمەتتى قوناعى. يىعىنا اسىنىپ العانى وقۋشى سومكەسىنە كوبىرەك ۇقسايدى. ءسىرا، جاقىن ماڭداعى كوللەدجەردىڭ بىرىندە وقيتىن بولار. نەسىنە تاڭ قالاتىنى بار دەمەكشى، تورتكۇل دۇنيەنىڭ بۇرىش-بۇرىشىنا قازەكەڭ جالپاق تابان ءىزىن ارمانسىز تاستاپ ۇلگەردى عوي. باتىس ەۋروپاڭىزدى جاۋلاپ العالى قاشان. تاعدىردىڭ تالكەگىمەن تيبەت اسىپ، گيمالاي اسىپ ءبىراز جەرگە باۋىر باسىپ العان. سونشاما ەل ارالاپ ءجۇرىپ، ءدال وسى قالادا قازاقتار تۇرادى دەگەندى ءومىرى ەستىمەپپىن. ارينە، مەنىڭ ەستىپ-ەستىمەگەنىمە تىرەلىپ تۇرعان نە بار دەيسىڭ. جەر كىندىگىن ۇستاپ تۇرعان قۇدىرەت ەمەسپىن. مەن-اق قاتەلەسەيىن كەرىسىنشە...

بەيتانىس باۋىرىمنىڭ جاسى شامالاۋىمشا ون ءۇش-ون تورتتەردە بولار. بويىندا بىزدىكىنەن گورى امەريكالىق تاربيەنىڭ ىقپالى باسىم. ءجۇرىس-تۇرىسى نىق. ىنجىقتىق اتاۋلىدان ادا. «جادىگەرلەردى قولمەن ۇستاماڭىز» دەگەن ەسكەرتپەڭىزگە ءپىشتۋ دەيتىندەي ەمەس. كەشە دە، بۇگىن دە سولاي. كەرەگە باسىنا ىلىنگەن قاسقىر ىشىكتىڭ قىرتىسىن جازىپ، ءبىرازعا دەيىن ءۇن-ءتۇنسىز قاراپ تۇردى. تۇلكى تىماقتى بىردەن باسىنا كيەدى-اۋ دەگەم، جوق، الدىمەن باۋىرىنا باستى، سوسىن تاناۋىنا تاقادى. قايران قازاقى قان، تايبۋرىلداي تەپسىنىپ، ويقاستاپ شىقتى-اۋ اقىرى! سىپايى سىيلاستىعىڭدى ۇرىپ قويىپتى! وعان ءبارى جاراسادى، سىرتتاي سۇيسىنەسىڭ. وزىمدىكى دەيتىن سەكىلدى وزگەلەرگە قىر كورسەتىپ... اتتەڭ، اتتەڭ-اي! «مۇنىڭ جارامايدى، باۋىرىم؟! وۋ، امەريكالىق ۇردىسكە سىڭىسە مە بۇل قىلىعىڭ؟ بىزدەن باسقا دا بىرەۋلەر سىرتىڭنان باقىلاپ تۇرسا قايتەسىڭ!» تەرىس قاراعان سۇلباسىن جىلتىراق اينەكتەن قالاي جاسىرسىن. ءبارى ايناداعىداي. الدىمەن ەكى يىعى قوزعالاقتادى. سالماعىن بىرىنەن ەكىنشى اياعىنا اۋىستىردى. جانارى جاساۋراپ ۇزدىك-سوزدىق تاناۋىن تارتقىلايدى. تۇسىنىكتى، جىلاپ تۇر. تۇلكى تىماقتىڭ تەر سىڭگەن ءيىسى تۇلا بويىن ءيىتىپ اكەتتى، بالكىم. قانشا تىستەنسە دە شىداي المادى. وسى ساتتەگى السىزدىگىن ءوزى دە اڭعارماعان بولار.

ال مەنىڭ نە ىستەۋىم كەرەك ەدى؟! ءما، سۇراق بولعانىڭا! جەتىپ بارىپ ارقاسىنان قاعىپ، قام كوڭىلىن جۇباتۋىم كەرەك پە ەدى. قوبىراپ ماڭدايىنا تۇسكەن قوڭىر شاشىن كەرى ىسىرىپ، ءۇن-ءتۇنسىز قۇشاعىما قىسسام شە؟ مۇنى جالپاق تىلمەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن بە دەسەڭشى! وسى ءساتتى اينا قاتەسىز قايتىپ سۋرەتتەۋگە بولادى؟ گۇل قاۋىزىنا قوناقتايتىن تاڭعى شىق بولادى-اۋ... بار بولعانى ءبىر تامشى. جاقۇتتاي مولدىرەگەن تاڭعى شىق. تىرشىلىكتە مۇنان ارتىق تازالىق بولمايتىندىعىن دا ءىشى سەزەدى. ىزىنشە ىرگەلىكتەن الاۋلاپ كۇن ساۋلەسى كوتەرىلەدى. ءبىتتى، توڭىرەكتى الاپات ىستىعىمەن مايداي شىجعىرعان دۇلەي كۇشكە جالعىز تامشى دەگەنىڭىز نە ءتايىرى! كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جوق قىلار. سۇيتكەنشە قۇيرىعى تىنىمسىز شوشاڭداعان شىمشىق تورعاي قايدان تاپ بولعانى بەلگىسىز، مۇنان باسقا بارار جەر، باسار تاۋى قۇرىپ قالعانداي، تيتىمدەي تۇمسىعىمەن الگى جالعىز تامشىنى قىلق ەتكىزىپ جۇتا سالار ەدى-اۋ. وسى كورىنىستىڭ سول ساتتە نەگە ەسكە تۇسكەندىگىن بىلمەيمىن. ايتەۋىر، شاتىسقان بىردەمە. ارينە، ءبارىن-ءبارىن ىشكى تۇيسىكپەن ءتۇسىنىپ-اق تۇرمىن.

«سىرتتا جۇرگەن قايران قازاق بالاسى قايتسىن ەندى!- دەپ اۋىزدى ءبىر سيپاي سالاتىنداي مىنا عاجاپ دۇنيە ول ۇعىمنىڭ اياسىنا قالاي سيادى؟!-ساعىنعان عوي اتامەكەنىن». جاتتاندى، ابدەن جاۋىر بولعان. ءدانى دە، ءدامى دە جوق، كوجە-قاتىقسىز سىلدىر سۋ. قانشا جۇتىنساڭ دا ارى وتپەيدى. ودان گورى مىنا وي ۇعىمعا جاقىنىراق. بۇل باتىرىڭىز دا تازالىقتىڭ تۇنباسى. گۇل قاۋىزىنا قوناقتاعان تاڭعى شىق سەكىلدى بەينەبىر. الدەقايدان ساپ ەتە قالعان شىمشىق تورعاي سول گۇل قاۋىزىنداعى تاڭعى شىقتى تيتىمدەي تۇمسىعىمەن جۇتا سالعان ەندەشە. بۇل وڭىرگە وزدىگىنەن كەلمەگەندىگىنە ءپاس تىگە الامىن. ءدال سول، ءبىز كورىپ جۇرگەن بۇگىنگى كۇن «دراماسىنىڭ» جاندى كەيىپكەرى، بالا اسىراپ الۋ دەيتىن ىندەتتىڭ قۇربانى.

قۇرىپ كەتكىر، ديپلوماتيالىق حاتتامانىڭ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى عوي. شەكارادان اسا المايسىڭ. نەسىنە باس اۋىرتاتىنى بار، جانىنا جاقىنداپ ارقاسىنان سيپاساڭ ءبىتتى ، وسىنداي جىلى قۇشاقتى ولەردەي ساعىنىپ جۇرگەن بالا نەمە سەنىڭ كىم ەكەندىگىڭمەن دە شارۋاسى بولماي، بىردەن كەۋدەڭە باس قويار ەدى. تۇلكى تىماقتى جايلاپ قانا ورنىنا جايعاستىردى. كەز كەلگەن جەردە ەلەۋسىز ءىلۋلى تۇراتىن تۇلكى تىماقتىڭ امەريكاعا كەلىپ، اجەپتاۋىر بەدەلگە يە بولعاندىعىن قاراشى-ەي! ىلكى ساتتە بويىن تىكتەدى. مەيىرى قانىپ ءشاربات سۋسىن ىشكەندەي، تابان استانان كوڭىلدى كەيىپكە كوشتى. بەت الدى الابۇرتادى. ءاربىر جادىگەردىڭ الدىندا كەمى جارتى ساعاتتان ايالداۋعا بار. سىرتقى دۇنيەنى ۇمىتقان.

مىنە، مىنە، اي جارايسىڭ، جولبارىسىم! اعاش تەگەشتەگى ءبىر ۋىس قۇرتتىڭ ەكى-ءۇش ءتۇيىرىن ايىلىن جيماستان ءتوس قالتاسىنا سۇڭگىتىپ جىبەردى. «دۇرىس، ال، تاعى ءبىر رەت قول سوزشى... ءىنى-قارىنداستارىڭ بار شىعار، ولار دا تۋعان جەردىڭ دامىنەن اۋىز ءتيسىن. ال دەيمىن، قىمسىنبا، تەگىن، بارلىعى تەگىن. جانە سەن ءۇشىن مىڭ ەسە تەگىن!». مەنىڭ وسى كۇڭكىلىمدى ىشكى تۇيسىكپەن ەستىپ تۇرعانداي، ىرىمشىكتىڭ دە بىرەر جاپىراعىن اۋزىنا سالىپ جىبەردى. «اي-حاي، باس، تارتىنبا، تاعى نە كەرەك جانىڭا. امەريكادا كۇن سايىن ناۋرىز تويى تويلانبايتىن شىعار. باس، باسىپ قال. ءتىرى جان قولىڭدى قاقپايدى. جانە سەن سەكىلدى قازاقتىڭ قارا دومالاق بالاسىنا!..»

ودەت، وجەت-اۋ! بارەكەلدى! ناعىز قازاق ەكەندىگىن دالەلدەپ، امەريكالىقتاردىڭ وعاش قىلىعىن قايتالامادى. كوك تيىن قالدىرماي، جايناڭداپ كورمە زالىنان شىعىپ بارا جاتتى. ءوزىم دە راقات سەزىم قۇشاعىندامىن.

***

ايتقانىم ايداي كەلدى. الىبەك-الەكسپەن بۇل كۇندەرى ىشەك قىرىندىسىنداي ابدەن تانىسىپ ۇلگەرگەنبىز. بۇكىل بولمىسىمەن ينەدەي سىر جاسىرمايتىن اق كوڭىل اۋىل بالاسىنا كوبىرەك ۇقسايدى. سىزىلعان امەريكالىق كىدىلىكتى قاي قالتاسىنا جاسىرىپ قويعاندىعىن تۇسىنبەدىم. راس ەكەن، ورتالىق پاۆيلونعا جاقىن جەردەگى كوللەدجدە وقيتىن بولىپ شىقتى. ءسىرا، شەگىنە جەتىپ بولمايتىن التى ساعاتى الپىس كۇندەي كورىنەر، سوڭعى قوڭىراۋعا ازەر شىدايتىن بولار. سوسىن سومكەسىن اسىنادى دا ەشقايدا بۇرىلماستان بىزگە تارتادى. ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرىمەن بىرگە تاماقتانادى. العاشىندا شالا-پۇلا بىلەتىن اعىلشىنشام ءبىراز كادەگە جارادى.

-ال جول بولسىن، تىسس... تۋىس كۋالىگىڭدى كورسەتپەي-اق قوي. قازاق ەكەندىگىڭە ينەدەي كۇمانىم جوق. ميلليون دوللارعا بولسا دا ءباس تىگە الامىن.

-مىقتىسىز،-دەدى بوتەن تىلدە،- جانە قاتەلەسىپ تۇرسىز، مەن جاپون بالاسىمىن. ەسىڭىزدە مە، انا جىلدارى كۋريل ارالدارى بولىسكە تۇسكەندە ءبىز وسىلاي قاراي كوشىپ كەتكەنبىز. ەميگرانتپىز.

بۇل وتىرىگىمە قالاي قارار ەكەن دەگەندەي، ءبىرازعا دەيىن ءۇنسىز قالدى. مۇنىڭ ءوزى شەبەرلىك، باسقا بىرەۋ بولعاندا سالعاننان جالپ ەتە تۇسەر ەدى. دالەلىن تۇس-تۇستان تۇزدىقتاپ الەك. ءالىنىڭ كەلگەنىنشە اراسىنا سىنا قاققىزعىسى جوق. پاۆيلوننىڭ كۇنگەي جاعىندا شاعىن گۇلزارباق بار. اعاشتارى قالىڭ. قاي كەزدە دە توڭىرەگى ايناداي جىلتىراپ جاتادى. اراكىدىك دوڭعالاقتى كونكي تەپكەن بوزبالالار بولماسا بەيسەۋبەت جۇرگەن ادام قاراسى كەزىكپەيدى. تىنىش. كورمەنىڭ ءىشى قاپىرىق جانە جان-جاعىنا الاقتاپ تۇرعان كىسى امەريكالىق جەرلەسىمەن اشىق-جارقىن اڭگىمەلەسە الا ما. بۇل- مەن ءۇشىن تەڭدەسى جوق كەزدەيسوق ولجا ەدى. ايدالادا ءشول قىسىپ، مازاسى بولماي، توباناياق تورىنىڭ ءىش پىستىرارلىق بۇلكىلىنە جانە قارنى اشىپ، جول سوقتى بولعان پاقىرىڭىز وقىس ات باسىنداي التىن تاۋىپ السا قايتەر ەدى. دەرەۋ سەكىرىپ ءتۇسىپ، جان-جاعىنا ۇركەكتەي قاراپ، كىرەۋكى جانارى ودان ءارى كۇلىمدەپ، توتەنشە تابىسىنا بىرەۋ جارماسا كەتەتىندەي جالما-جان جان قالتاسىنا جىمقىرىپ جىبەرمەس پە. ءدال مەنىڭ باسىمداعى دا سونداي كۇي. الىبەك-الەكستى الدەكىمدەردەن ىشتەي قىزعاناتىن سەكىلدىمىن. قىزعانىپ قايتەيىن، ەلشىلىكتىڭ جىگىتتەرى دە وڭشەڭ ماي تابان قازاقتار. ۇرلەگەن قارىنداي كەۋ-كەۋلەپ، ارتىق كەتكەندەرىن وزدەرى دە اڭعارماي، قايداعى جوقتى توپەلەپ سۇراپ، بايقاۋسىز وزگە قورىققا كىرىپ كەتكەن «ەلىكتى» ۇركىتىپ الماي ما. ال مەنىڭ نيەتىم باسقاشا، الەكستىڭ ءبىر سوزىنە تۇزەتۋ جاسامايمىن. بالكىم، مۇنىڭ ءبارى كەشىكپەي مەنىڭ پايداما شەشىلەتىن ارەكەت بولار.

ەكەۋمىز يىق ءتۇيىستىرىپ، شاعىن جيەك جول بويىمەن ولاي-بىلاي كەزگىلەيمىز.

-ا...ا، كەشىرىڭىز، اتىڭىز كىم، اعا؟

-امانجول.

-امان-جول. الىبەك-الەكس، ۇقساس بارلىعى.

تيتىمدەي بولىپ ءوزىنىڭ جەر تەسەرىن قاراشى-ەي! كۋريل ارالدارىنداعى كەرەمەتتەردى ايتىپ تاۋىسا الار ەمەس. مەنى مىقتاپ سۇرىندىرمەكشى. بالىقشى اكەلەرىن ەكى-ءۇش ايلىق ماۋسىمدىق جۇمىسقا قالاي شىعارىپ سالاتىندارىن جانە قالاي كۇتىپ الاتىندارىن ايتقاندا بار ما، اۋزىڭنىڭ سۋىن اعىزادى. كوكتەم ايلارىنداعى مۇحيت سەڭدەرىنىڭ قاتتى اعىس اسەرىمەن جاعالاۋعا تاۋ بوپ ءۇيىلىپ قالاتىندىعىن اڭگىمەلەگەندە دە كىسى جالىقتىرمايدى. ءسىرا، ەميگرانت جاپوندار ءومىرىن ءبىراز زەرتتەگەن، ءتايىرى! الدە ءوزىنىڭ دە ىشكى ەسەبى بار ما بىلمەيمىن.

-سول-اي،-دەپ ارا-تۇرا اندەتە اياقتايدى ءسوزىنىڭ اياعىن. مەن تاراپتان دا بىرنارسەلەردى كۇتەتىن ءتارىزدى. ارينە، جاپون بالاسىمەن سەرۋەندەپ ءجۇرمىن-اۋ دەپ ويلاسام، ول مەنىڭ بۇل ساتقىندىعىمدى ەشقاشان كەشىرمەس ەدى. قايداعى كۋريل ارالدارى قۇلدىعىم-اۋ، قاراعاندىدان، نۇرا وڭىرىنەن كەلىپ ەدىم دەسەڭ قالاي جاراسار ەدى. امەريكالىقتاردىڭ ءبىزدىڭ ەلدەن بالا اسىراپ الۋ تاجىريبەسى ءدال قاراعاندى وبلىسىنان باستالعان ەدى عوي. «ءتىرى جەتىمدەرىمىز شەتكە كەتىپ جاتىر،-دەپ ءبىراز ايقايلادىق.- گااگا كونۆەنسياسىندا قابىلدانعان بالا اسىراپ الۋ جونىندەگى حالىقارالىق قۇجات بىزدە نەگە زاڭداستىرىلماعان؟-دەپ ءبىراز شاپشىدىق. پارلامەتتى سىن تەزىنە سالدىق. ايقاي ۋشىعىپ كەتپەسىن دەگەندەي دەپۋتاتتار اراسىنان ىسكەرلىك كوميسسياسى قۇرىلدى.-بىزدەن كەتكەن بالالاردىڭ جاعدايلارىمەن تانىسىپ قايتىڭىزدار!» - دەپ اپىل-عۇپىل امەريكاعا ارناۋلى توپ اتتاندىردىق. ولار؛ «و، ءبىزدىڭ شىراعىمداردىڭ جاعدايلارى حانعا سالەم بەرگەندەي ەكەن»- دەپ اسا كوڭىلدى كۇيمەن ورالدى. الىبەك-الەكستىڭ ودان حابارى بار ما، جوق پا بىلمەيمىن.

-حوككويدو، حانسيۋ ارالدارىنىڭ جاعدايى قالاي؟ ول جاقتا قالعان اعايىندارىڭدى ساعىنبايمىسىڭ؟-دەپ مەن دە وتقا مايدى قۇيا تۇسەمىن. ال قاسارىسقان قالاي ەكەن، وڭاي شاعىلا سالاتىن جاڭعاقتى تاپقان ەكەنسىڭ! قيمىل-ارەكەتىمنەن وعاش قىلىق سەزدىرمەيمىن. «شىنىمەن پالە ەكەنسىز» دەگەندەي قىسىق كوزدەرىمەن جالت ەتىپ ءبىر قارايدى. مۇڭ بار ەدى دەپ ايتا المايمىن. بالكىم، ءبىزدىڭ وسىندا كەلىپ، ارنايى كورمە ۇيىمداستىرىپ، ناۋرىز مەرەكەسىن وتكىزىپ جاتقاندىعىمىزدىڭ ءوزى ۇلكەن سۇيەۋ، دەمەۋ شىعار. ىشىنەن بولسا دا امەريكاعا اتامەكەنىم كوشىپ كەلدى دەپ ماقتاناتىن شىعار.

ايتىپ وتىرمىن عوي، ءوزى دە بولماعان جەر تەسەر. تاپ باسىپ، ۇستاپ العانشا بەرىلگىسى جوق. سۋدا جۇزگەن شاباقتاي بىردە وڭعا، بىردە سولعا قاشادى. ايلاكەر. سونىسىنىڭ ءوزى ءتۇر-تۇلعاسىنا جاراسىپ تۇر. ءومىر كورگەن، ىسىلعان، جاقسى-جاماننىڭ ايىرماسىن ەرتە اڭعارعان. وزگە قۇرلىقتا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن دە ءدال وسىنداي وجەتتىلىك كەرەك-اۋ. قاشان ءال-دارمەنى قۇرىپ، قالجىراعانشا بەرىلگىسى جوق.

-جاپون جازۋشىلارىنان كىمدەردى بىلەسىڭ؟-دەپ سۇرايمىن اعىلشىن تىلىندە. ەكى-ءۇش سويلەمنەن ارى اسا المايمىن. مەنىڭ وسى وسالدىعىمنىڭ سىرىن ول دا جاقسى تۇسىنەدى. مەنى قيناماستان ءوزى كوبىرەك سويلەيدى. بۇل دا تۇسىنىك تابۋىمىزدىڭ العاشقى بەلگىسى ەدى.

-مۋراكاميدى.

-تاعى؟

-؟

ول بولار-بولماس ميىعىنان كۇلەدى دە كىشكەنە قيىرشىق تاستى اياق كيىمىنىڭ تۇمسىعىمەن تەۋىپ كەپ جىبەردى.

بىردە كەش باتۋعا تايالعان، قوشتاسار ساتتە ونى قۇشاعىما قىستىم.

-جەتەر، ءبىرازعا دەيىن جاسىرىنباق وينادىق. ەكەۋمىزدىڭ مۇنان كەيىنگى تىرلىگىمىزگە بىرەۋلەر كۇلەر. ۇلى دالانىڭ كەڭ پەيىلىن امەريكاعا كەلدىك دەپ قولدان تۇنشىقتىرىپ ولتىرەمىز بە؟!

ول قىستىعىپ جىلاپ جىبەردى. ەكى يىعى سەلكىلدەپ تۇنشىعا جىلادى. مەنىڭ دە كوڭىلىم بوسادى.

-ءوزىڭىز عوي...

-مەن نە ىستەپپىن؟-سونان كەيىن ءبىرجولا قازاقشاعا كوشتىك. ءبىراز ماۋقىمىزدى باسىپ العان سوڭ ال كەلىپ كۇلەيىك، ال كەلىپ كۇلەيىك. كۇلمەيتىن نارسەگە كۇلەمىز. الىبەكتىڭ بەت جۇزىنە قان جۇگىردى. مەنەن قاپىدا ايىرىلىپ قالاتىنداي قولىمنان تاس قىلىپ ۇستاپ العان.

-بۇل جەردەن سونشالىق الىس تۇرمايمىز. ۇيگە جۇرەسىز، قوناعىم بولاسىز.

-تاماقتى جاپوندارشا تاياقشامەن ىشەتىن بولارمىز.

ول ىشەك-سىلەسى قاتقانشا بار نيەتىمەن، احا-حا-لاپ راقاتتانا كۇلەدى. كىشكەنە باقتى ەكى قازاقتىڭ ءاپ-ساتتە باستارىنا كوتەرگەندەرىن وزگەلەر كورمەيدى-اۋ! ءارى امەريكا قۇرلىعىندا ءجۇرىپ...

-اكە-شەشەمىز وتە تاماشا ادامدار... جو-جوق، ولاي دەپ ويلامايمىن. وگەي دەگەنگە اۋزىم بارمايدى.

-الىبەك؟!

-اۋ.

-ءبىرنارسە سۇراسام وكپەلەمەيمىسىڭ؟

-سۇراڭىز.

-جاسىڭ نەشەدە؟

-ون ۇشتە.

-وۋ، جىگىت بولىپ قالىپسىڭ عوي كادىمگى. ون ۇشتە وتاۋ يەسى دەيدى.

-قايدا؟

-... كەشىر، اينالايىن، 1:0. جەڭىس سەنىڭ جاعىڭدا. وزگە ۇلتتىڭ قىزىنا ۇيلەنىپ قويىپ جۇرمە. حابار جىبەرسەڭ جەتىپ كەلەمىن، نە كونسۋلدىق ارقىلى وزىڭە ۆيزا جىبەرەمىن. قازاقتىڭ قارا كوز قىزىنان ارتىق سۇلۋ بار ما مىنا دۇنيەدە؟!

-ءوزىم دە سولاي ويلايمىن.

-اعىلشىنعا ۇيلەنسەڭ ءبىتتى، بالا-شاعاڭدى قازاق دەپ جازدىرا الاسىڭ با، المايسىڭ با. مىنە، ۇلكەن ماسەلە. ءبىز كوپ ەمەسپىز عوي سونشالىق. جەر بەتىندەگى ءاربىر قازاق ەسەپتە. سەن دە.

-راس ايتامىسىز؟

-يمانداي شىنىم. سونىمەن...

-... جاتتاندى جىر عوي باياعى. «قازاق ءتىلىن قايتىپ ۇمىتىپ قالماي ءجۇرسىڭ؟ بىزدەگى «جاڭا قازاقتار» انا تىلىندە سويلەۋگە ارلانادى. ال سەن امەريكادا ءجۇرىپ...» قالاي سۇراعىڭىزدىڭ ءدال توبەسىنەن ءتۇستىم بە؟

-ءيا، دەگەنمەن جاقىندادىڭ.

-تۇسىمدە ىلعي تۋعان جەرىمدى كورەمىن. نۇرا وزەنىنىڭ جاعالاۋى. سوسىن ءبىرازعا دەيىن وياۋ جاتامىن. «قۇداي تاعاللا كىنام بولسا كەشە گور، مۇنان بىلاي تىنىش عۇمىر بەرە گور» دەپ قۇلشىلىق ەتەمىن. قالاي شاماعا سوعا ما. قۇدايدى اۋزىنا العان ادام انا ءتىلىن ۇمىتپاۋعا ءتيىس. انا ءتىلىن ۇمىتاتىن قۇدايسىزدار عوي.

-دۇرىس، دۇرىس ايتاسىڭ، الىبەك. قاشان كەلدىڭدەر؟

-ءۇش جىل بۇرىن.

-سەنى دە بىردەن قالاپ الدى ما؟ امەريكالىقتار بالا اسىراپ الاردا جاس شاماسىنا كوبىرەك كوڭىل بولەتىن ەدى عوي. سەن ءتىپتى جىگىت بولىپ قالعان ازاماتسىڭ.

-ءوزىم دە سونى سۇرايدى-اۋ دەپ توپشىلاعام. بىزدەردى كىم دەيدى، اعا؟

-كىمى نەسى، قازاقسىڭ، ءبىتتى.

-جو-جوق، جەتىمدەردى. قاس جەتىم، تۇلدىر جەتىم دەپ جىلىكتەپ جاتۋشى ەدىڭىزدەر عوي. ءجا، مەنى امەريكاعا اكەلگەن قارىنداسىم-ءاليا. ول قازىر ءاليا ەمەس، ناتالي كريستينا. اكەمىز ەرتەرەك جول اپاتىنان قايتىس بولعان. ءاليا اكەم قايتىس بولعان سوڭ جەتى ايدان سوڭ بارىپ دۇنيەگە كەلدى. شەشەمىزدىڭ ەلدە قارايلاسار جاقىن-جۋىق اعايىندارى بولمادى دا قاراعاندىعا كوشىپ كەلدىك. جۇمىسشىلار جاتاقحاناسىنىڭ ءبىر بولمەسىندە تۇردىق. تۇرمىسىمىز اۋىر، پاتەراقىنى دا ۋاقتىلى تولەي المادىق. شەشەم جۇمىسىن ءجيى اۋىستىراتىن. ءىشتى، تۇرمىس تاۋقىمەتىنە بولا ىشكىلىككە سالىندى. بۇل تاۋسىلمايتىن اڭگىمەگە عوي جۋىق ماڭدا.

ءبىزدى بىرەۋلەر بالالار ۇيىنە وتكىزدى. سوسىن... جەتىمدەر ۇيىنە ءتىلى باسقا بىرەۋلەر كەلگىشتەپ ءجۇردى. ءاليا ولارعا بىردەن ۇنادى. ءۇش جاستا بولاتىن. ەكەۋمىز و باستان ءبىر توسەكتە جاتىپ ۇيرەنگەنبىز عوي. سىزدەر ءۇش جاستاعى بالانى ءسابي قاتارىنا جاتقىزاسىزدار. الدە جەتىمدەر ەرتە ەسەيە مە كىم ءبىلسىن. سودان ءاليانى الىپ كەتەتىن بولدى دا قۇجاتتارىن دايارلادى. مەن كەلىسىمىمدى بەردىم. دۇرىسى-بەرگىزدى. امەريكاعا بارسا ادام بوپ كەتەدى دەدى. مىنە، ادام بوپ كەتتىك قوي...

الىبەك تومەن قارادى:-ءاليانىڭ ول جاقسىلىعىن ءومىرى ۇمىتپاسپىن. سول جولعى ايىرىلىسار ءساتتىڭ ماعان قانداي اۋىر سوققاندىعىن بىلسەڭىز. موينىمنان تاس قىپ قۇشاقتاپ الدى دا بوساتپاي قويدى. مويىنعا وراتىلعان ارقان دەرسىڭ كادىمگى. كەۋدەمدى قالدىرىپ، مويىندى بىرگە اكەتۋ قاجەت بولدى اقىرىسىندا. بۇتىندەي ءبىر ۇجىم اينالىستى ءاليانى امەريكاعا اكەتۋمەن. الدادى-سۋلادى. ولەردەگى سوزدەر ايتىلدى. كونبەدى. ءتۇننىڭ ءبىر جارىمىندا ۇرلاپ اكەتۋدىڭ دە امالى قاراستىرىلعان. ويپىر-اي، ءۇش جاسار ءاليانىڭ قايسارلىعىنا نە دەرسىڭ! شىرت ۇيقىدا جاتىپ تا شوشىپ ويانىپ، مويىنعا جابىساتىن. اقىرى ەكەۋىن بىرگە اكەتۋ كەرەك دەگەن شەشىمگە كەلسە كەرەك. ەندى تۇسىندىڭىز بە، مەن ءاليانىڭ سوڭىنداعى تىركەمەمىن.

-قازىرگى اتا-انالارىڭ قالاي؟

-كەرەمەت ادامدار، ءجۇرىڭىز ءبىر جاعىنان اليامەن دە جۇزدەسەسىز.

-ىڭعايسىز بولار.

-ەشقانداي ىڭعايسىزدىعى جوق.

-تۋعان شەشەڭمەن حابارلاسامىسىڭ؟

-قايدان.

-حابارلاسسا قايتەسىڭ؟

-بىلمەيمىن.

-قايدا ءجۇر؟

-اقمولا جاقتاعى بىر تۇرمەدە دەپ ەستىگەم.

-كىمنەن؟

-مەن ەسىمدى بىلەتىندەي كەزدە كەلدىم عوي.

الىبەك مەنى، مەن الىبەكتىڭ يىعىنان تۇيگىشتەپ قويامىن.

***

ءبىزدىڭ دە ەلگە قايتار ۋاقىتىمىزدىڭ قوڭىراۋى سوعىلدى. مىقتاسا ەكى تاۋلىك، سوسىن-ارمىسىڭ اتامەكەن! ەلشىلىكتىڭ قىز-كەلىنشەكتەرى دە ارا-تۇرا دۇكەن ارالاۋعا مۇمكىندىك تاپتى. بىزگە دە كومەكتەسىپ قويادى. ايتەۋىر امەريكادان سىرەڭكەنىڭ قورابىن اپارساڭ دا ۇلكەن سىي-سياپاتقا باعالايتىن ادەت-داعى باياعى.

كەنەت، ءتىپتى ويلاماعان جەردەن كەزدەيسوق وقيعاعا تاپ بولدىق. پاۆيلوننىڭ قازاقستاندىق كورمە زالىنا ۇرى ءتۇسىپتى. كوزىمىز تاس توبەمىزدەن شىقتى. تۇلا بويىمىزدان جان كەتىپ قالعانداي. ساتىمەن، ءوز اۋانىمەن دوڭگەلەنىپ كەلە جاتقان تىرلىكتىڭ جارتاسقا سوقتىققانىن قاراشى! نەگە بۇلاي؟ الدە بىرەۋلەردىڭ قاستاندىق جاساعىسى كەلگەنى مە؟ قاي قىلىعىمىزبەن جاقپاي قالدىق. ءبارى دۇرىس سەكىلدى ەدى. ارتىق ايتساق قۇداي كەشىرسىن، كونسۋلدىق پروتوكولدان قارىس سۇيەم بۇرا تارتقانىمىز جوق. ءبارى ورىن-ورنىمەن. باسقاسىن بىلاي قويعاندا قالا مەرىنىڭ ءوزى ارنايى ات باسىن بۇرعان. ريزا بولعاندىعىن جارقىن ءجۇزدى قاباعىمەن اڭعارتتى. ەكى-ءۇش سويلەمنەن تۇراتىن نيەتىن جازىپ قالدىردى. وۋ، ودان ارتىق ولتىرەمىسىڭ؟! جەرگىلىكتى گازەتتەر ءبىزدىڭ كورمە جايلى دۇركىن-دۇركىن رەپورتاج جاريالادى. سۋرەتىمىزدى باستى.

سونىڭ ءبارى الدەبىر اۋمەسەردىڭ انتەك قىلىعى ارقىلى كۇل-تالقانى شىقپاسا نە قىلسىن. مۇندايدا سىرت جەردىڭ تەلەديدارى قانداي، سەنساسيا قۋالاپ جالاۋلاتىپ اكەتۋگە قۇمار عوي. جەردەن جەتى قويان تاپقانداي شەشىلىپ ءبىر سويلەر-اي! جامانات جاتا ما، سول زاماتىندا-اق ەلگە جەتەر. دۇڭكىلدەگەن دۇرلىگىس، جاۋ شاپتىلاعان ايقاي-شۋ.

ءتۇنى بويى كوز ىلمەدىك. ىشكەنىمىز ءىرىڭ، جەگەنىمىز جەلىم. نەدەن اعاتتىق جىبەرىپ الدىق دەپ جەر شۇقيمىز. مۇمكىن ەمەس دەپ ەلشىلىكتەگىلەر باستارىن شايقايدى. الدە اۋىلعا قايتاتىن بولعان سوڭ جۇمىستى ءسال بوساڭسىتىپ الدىق پا ەكەن. ونىڭ دا دالەلىن تابا المايسىڭ. ۇرىنىڭ اناۋ-مىناۋعا بولا جانىن شۇبەرەككە تۇيمەيتىندىگى ونسىزدا بەلگىلى. نەدە بولسا قۇشاعى تولاتىن دۇنيەگە ارەكەت ەتەدى-داعى. كيىز-تەكەمەتىڭدى، باسقاداي قول ونەر ەكسپوناتتارىن ۇرىپ قويىپتى. التىن بىلەزىكتەر بولار كوز قۇرتىن تەسىپ بارا جاتقانى. قالتاسىنا سىيعانىنا قاناعات تۇتسا شۇكىرشىلىك، باستان قۇلاق ساداعا.

پوليسيا ماشينەلەرى قىزىل-سارعىش ءتۇستى شامدارىن جارقىراتىپ، دۇنيەنى توپانسۋ الىپ جاتقانداي دابىلداتىپ تۇس-تۇستان جەتىپ كەلدى. ىرگەلىكتەگى شاعىن قوناقۇيدىڭ تۇرعىندارى دا تۇگەل وسىندا. بىردە تۇسىنىكتى، بىردە تۇسىنىكسىز شارپىسقان داۋىستار. لاڭكەستىك دەگەن پالەكەتتىڭ بىردەن ءتىل ۇشىنا ورالا كەتەتىندىگى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. جانە ونىڭ وسى كۇندەرى داڭقى دۇرىلدەپ تۇرعان. شۇعىل كوميسسيا جاساقتالدى. جوعالعان زات تۋرالى دەرەۋ اكت جاسالماق جانە ول جەدەل تۇردە جوعارىداعى قۇزىرلى ورگاندارعا حابارلانباق. اتكوپىر قاعازىڭىز امەريكادا دا جەتىپ ارتىلادى بىلەم. كەلىسىم بەرىپ، سولاردىڭ زاڭدارىنا باس شۇلعىعاننان باسقا بىزدە نە امال بار. الدىمەن پاۆيلوننىڭ سىرتى مۇقيات تەكسەرىلدى. بۇلىنگەن، سىنعان ەشنارسە كەزىكپەدى. جارىلعىش زات قويىلعان جوق پا ەكەن دەيتىن كۇدىك ءبارىبىر باس كوتەرە المادى. ءبىر ساعات ۋاقىت سوعان شىعىندالدى. وۋ، ەگەر ۇرىنىڭ كاللاسى دۇرىس جۇمىس ىستەسە دورباسىن ارقالاپ، نە ەسىكتى بۇزىپ، نە تەرەزەنى سىندىرىپ تايىپ تۇرماس پا، لەزدە ءىزىن جاسىرىپ ۇلگەرمەس پە؟! ونداي ايعاق تابىلمادى. ەپتەپ جۇرەك ورنىنا تۇسكەندەي. دايەكسىز قاعىلعان دابىل بولىپ جۇرمەسىن. ەڭگەزەردەي، مەس قارىن پوليسيا باستىعى سيگنالدىڭ قاي ۋاقىتتا تۇسكەندىگىن ايتىپ بەزەك قاعادى. ەكى ەلدىڭ اۋىزبىرلىگىنە سىزات تۇسپەۋى ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايمىز دەپ انت-سۋىن ىشەدى. الدەبىر كاكىر-شۇكىر ءۇشىن وقيعانى وسىنشالىق قويۋلاتۋدىڭ قاجەتى نە. ءبىزدىڭ ءۇنىمىز شىقپايدى. كورمە جانىنان تۇندەلەتىپ ءوتىپ بارا جاتقان بىرەۋلەر ىشتە ادام جۇرگەندىگىن ايتىپ، شاعىم تۇسىرگەن.

ىشكە الدىمەن يتتەرىن ابالاتىپ، ەكى-ءۇش پوليسيا كىردى. سوڭدارىنان ءبىز لاپ قويدىق. ادام-اۋ، سەنەيىن بە، سەنبەيىن بە؟! تۋرا جۇرەگىم توقتاپ قالعانداي. پوليسيا قىزمەتكەرى ءبىر قولىمەن الىبەكتى موينىنان مىتا قىسىپ، ەكىنشى قولىمەن اق تۋشانىڭ تەرىسىن سۇيرەتىپ، ءبىر بۇرىشتان بىزگە قاراي بۇرىلىپ كەلە جاتتى. اق تۋشانىڭ تەرىسى، ناقتىلاپ ايتقاندا-تۋلاق. كوشپەلىلەر تۇرمىسىن ايقىنداي تۇسۋگە سەپتىگى بولار دەگەن ويمەن الا شىققانبىز. قۇداي-اۋ، كەز كەلگەن جەردە شاڭعا كومىلىپ، بەكەرگە جاتاتىن جامان تۋلاقتىڭ قانداي كەرەمەتى بولدى ەكەن! الىبەك مەنى كورگەندە ءسال ىڭعايسىزدانىپ قالدى. ءارى-بەرى قوزعالاقتاپ ەدى، گۇرزىدەي قول قىلدىرىقتاي مويىندى بوساتا قويسىن با. اقتالعىسى كەلگەنى مە، الدە بىزدەن كومەك سۇراعانى ما، ونىسىن قايدان بىلەيىن. بەكەر، ءبارى بەكەر! جابىرلەنەمىن-اۋ، الدەكىمدەرگە جاۋاپ بەرمىن-اۋ، زاڭ بۇزۋشىلاردىڭ قاتارىنا قوسىلامىن-اۋ دەپ ۋايىم جەپ تۇرعان ول جوق. جۇزىندە بولار-بولماس كۇلكى، كوزدەرى جىمىڭدايدى. ءداتىم بار ەدى دەگەندەي، پوليسيانىڭ قۇلاعىنا الدەنە دەپ سىبىرلادى. ول دا ءبىر ءيى جۇمساق پاقىر ەكەن. «سويلەسىڭىز، بۇل باسسىزدىعىنىڭ سەبەپ-سالدارىن بالكىم سىزگە ايتار» دەپ جانىنا مەنى شاقىرىپ الدى.

-امانجول اعا،-دەدى الىبەك،-بۇگىن امەريكاعا كەلگەلى تۇڭعىش رەت راقاتتانىپ ۇيىقتادىم. بالكىم، ول اق تۋشا تەرىسىنىڭ ارقاسى شىعار. سىزدەر ونى قايدان بايقايسىزدار. تۋشانىڭ تەرىسىنەن قانداي ءيىس شىعاتىندىعىن بىلەسىز بە؟ عاجاپ! قورىقپاڭىز، مەنى تۇرمەگە جابا المايدى، كامەلەتكە جاسىم تولماعان. ايىپ تولەتەدى دە ەرتەڭ بوساتىپ جىبەرەدى.

ايتقانداي، ەرتەڭىندە الىبەك بىزبەن قوشتاسۋ ءۇشىن تاڭ ازانمەن قوناقۇيگە جەتىپ كەلدى.

-اعا،-دەدى داۋىسى دىرىلدەپ،-اقشاسىن تولەيىن، سول اق تۋشانىڭ تەرىسىن ماعان-اق قالدىرىپ كەتىڭىزدەرشى!.. استىما توسەپ جاتايىن. سوندا عانا الاڭسىز ۇيىقتايتىن سەكىلدىمىن.

تاستاي المادىق. كەدەندىك دەكلاراسيا بويىنشا بەرى وتكىزگەن دۇنيەمىزدىڭ باسىن ساناپ، ارى قاراي وتكىزۋگە ءتيىستىمىز. ءتارتىپ سولاي. تۇككە تۇرمايتىن تۋلاقتىڭ وركوكىرەك امەريكادا قادىرلى بولا قالعاندىعىن قاراشى-ەي! كوزدەرىم جاساۋراپ، ەشنارسە ايتا المادىم.
ۇيگە كەلگەن سوڭ تورگى بولمەنىڭ ەدەنىندە جاتاتىن قانكۇرەڭ ارىستاننىڭ تەرىسىن جيناتىپ تاستادىم دا، ونىڭ ورنىنا قۇرىپ كەتكىر الگى تۋلاقتى توسەتتىم. كەلىنشەگىم اڭ-تاڭ.

قۋانىش جيەنباي