قازاقستان- قىتاي ىنتىماقتاستىعى: ستراتەگيالىق ارىپتەستىك ارتا تۇسپەك
استانا. KAZINFORM - پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ش ى ۇ سامميتى اياسىنداعى قىتايعا جاساعان ساپارىن ءساتتى دەپ ايتۋعا بولادى. ال ش ى ۇ سامميتى «شاڭحاي رۋحىنىڭ» مىزعىماس بەرىكتىگىن كورسەتتى.
ۇلگىلى قاتىناس
قىتاي ءتوراعاسى سامميتكە قاتىسۋعا كەلگەن 20 دان استام كوشباسشىنىڭ ۇشەۋىن عانا، قازاقستان، رەسەي جانە ءۇندىستان باسشىلارىن جەكە قابىلدادى. كۋاگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، ەكى ساعاتقا سوزىلعان اڭگىمە ادەتتەگى پروتوكولدان تىس جۇرگەن. قاسىم-جومارت توقايەۆ استانا مەن بەيجىڭ اراسىنداعى بايلانىس تۋرالى ايتسا، شي جينپيڭ ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق الەمدىك ساياساتتاعى وزگەرىستەرگە تاۋەلدى ەمەس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
قىتايدىڭ ەڭ ءىرى گازەتى China Daily قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ماقالاسىن جاريالادى. جالپى، قىتايلىق ب ا ق ەكى ەل كوشباسشىلارىنىڭ كەلىسسوزىن ەگجەي-تەگجەيلى جاريالادى، ءوزارا جوبالار تۋرالى بارىنشا تارقاتىپ باياندادى.
ەكى اراداعى تاۋار اينالىمى 44 ميلليارد دوللارعا جەتتى. كەيىنگى 20 جىلدا ينۆەستيتسيا كولەمى 27 ميلليارد دوللاردان اسقان.
- قىتاي - قازاقستاننىڭ ءىرى ساۋدا سەرىكتەسى. بۇل جولعى ساپار اياسىندا قازاق- قىتاي ىسكەرلىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىنا قاتىسۋدى جانە قىتايدىڭ ءبىرقاتار ءىرى كومپانياىنىڭ باسشىلارىمەن كەزدەسۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن، - دەدى مەملەكەت باسشىسى ق ح ر توراعاسىمەن كەزدەسۋدە.
شي جينپيڭ بۇل مەملەكەت باسشىلارىنىڭ كەيىنگى ەكى اي ىشىندە ەكىنشى كەزدەسۋى ەكەنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
- قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان جوعارى سەنىم دەڭگەيى قالىپتاستى. ەنەرگەتيكا، كولىك، تەحنولوگيا سالالارىنداعى كووپەراتسيانىڭ تەرەڭ دەڭگەيگە جەتۋى ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق فورماتتارىن كەڭەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، - دەيدى الەمدىك ەكونوميكا جانە ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى ليديا پارحومچيك.
ونىڭ ايتۋىنشا، ەكى ارادا 10 ميلليارد دوللارعا جۋىق سومانى قامتيتىن 60 تان استام بىرلەسكەن جوبا ىسكە اسىرىلعان. جالپى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ پۋلى 60 ميلليارد دوللاردان اساتىن 222 باستامانى قامتيدى. اتاپ ايتقاندا، جاقىندا وتكەن ورتالىق ازيا مەن قىتاي فورۋمىندا قازاقستان مەن ق ح ر كومپانيالارى اراسىندا 24 ميلليارد دوللاردان استام سوماعا كەلىسىمدەرگە قول قويىلدى.
نەگىزگى باستامالار
ەكى اراداعى كەلىسسوز ش ى ۇ سامميتى الاڭىندا جالعاستى. كەشە دەلەگاتسيا باسشىلارىنىڭ قۇرمەتىنە سالتاناتتى قابىلداۋ ءوتتى. ولاردى ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيڭ مەن ونىڭ جۇبايى پەن ليۋان قارسى الدى.
بۇگىن تاڭەرتەڭ «مەيجيان» كونگرەسس ورتالىعىندا سامميت باستالدى.
كۇن تارتىبىندەگى ماڭىزدى ماسەلەلەر: قاۋىپسىزدىك، ەكونوميكانى دامىتۋ، جاساندى ينتەللەكت، ەكولوگيالىق سىن- قاتەرلەر جانە ت. ب.
سامميت قورىتىندىسى بويىنشا تيانجين دەكلاراتسياسى مەن 20 قۇجاتقا قول قويىلدى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوز سوزىندە قازاقستان ش ى ۇ-نىڭ تەڭ قۇقىقتى، كوپپوليارلى قارىم- قاتىناس، قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىق، مەملەكەتتەردىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسپاۋ، ەگەمەندى دامۋ قۇقىعى، ءادىل حالىقارالىق ساۋدا، ءوزارا ءتيىمدى ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىق سيقتى نەگىزگى ماقساتتارىن تولىق قولدايتىنىن اتاپ ءوتتى.
مەملەكەت باسشىسى ترانزيتتىك- تاريفتىك ستراتەگيا ماسەلەلەرىن پىسىقتاۋدى ۇسىندى. بۇل ماسەلە قاراشا ايىندا اقتاۋ قالاسىندا وتەتىن ش ى ۇ-نىڭ ءبىرىنشى فورۋمىندا پورتتار مەن لوگيستيكالىق ورتالىقتاردىڭ باسشىلارى اراسىنداعى كەلىسسوزدەر مەن پىكىرتالاستاردىڭ كۇن تارتىبىنە ەنۋى مۇمكىن.
كەدەرگىلەردى ەڭسەرە وتىرىپ...
«شاڭحاي بەستىگى» بۇگىندە «وندىققا» اينالدى. ويتكەنى ۇيىمعا كەيىنگى جىلدارى ءۇندىستان، پاكىستان، يران جانە بەلارۋس ەلدەرى كىردى. باقىلاۋشى ەلدەردىڭ قاتارى دا ءوسىپ كەلەدى.
گەوگرافيانىڭ كەڭەيۋى ەكونوميكادا جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى. ءوڭىر ەكونوميكالارى ينتەگراتسيالانىپ، كولىك بايلانىستارى دامۋدا، شەكارالارداعى كەدەرگىلەر جويىلىپ جاتىر. ەكىنشى جاعىنان، ەلدەر نەعۇرلىم كوپ بولسا، قايشىلىقتار سوعۇرلىم كوپ بولادى.
- ءۇندىستان مەن پاكىستان اراسىنداعى بايلانىس، رەسەي مەن يرانعا قارسى سانكسيا ماسەلەسى. سامميتتە ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر ءۇشىن مۇنداي جاعداي ماڭىزدى كەدەرگى ەمەس ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك، - دەيدى الەمدىك ەكونوميكا جانە ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى ليديا پارحومچيك.
ال Xander Group كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى ەسكەندىر اقىلبايەۆ ءۇندىستان مەن پاكىستان اراسىنداعى قايشىلىقتار ش ى ۇ تيىمدىلىگىنە اسەر ەتپەي قالماعانىن ايتادى.
- ال وزبەكستان مەن قىرعىزستان شەكارانى دەليميتاتسيالاۋدى اياقتادى، قىرعىزستان مەن تاجىكستان داۋلى اۋماقتار بويىنشا كەلىسىمگە قول قويدى. بۇل وڭ سيگنال: وڭىرلىك مەملەكەتتەر شيەلەنىس تاۋەكەلدەرىن ءوز بەتىنشە تومەندەتە باستادى، - دەيدى ساراپشى.
ليديا پارحومچيك تاياۋ شىعىستاعى جاعدايلار ورتا دالىزگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتى ارتتىراتىنىن ايتادى.
جىلدام جەتكىزۋ مودەلدەرى
ش ى ۇ اياسىندا ەركىن ساۋدا ايماعىن قۇرۋدان باستاپ دوللارسىزداندىرۋعا دەيىنگى كوپتەگەن ەكونوميكالىق باستامالار تالقىلانىپ ءجۇر. بۇگىندە ش ى ۇ-عا مۇشە ەلدەردىڭ جالپى ساۋدا كولەمى كەيىنگى 20 جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە 100 ەسەگە جۋىق ءوستى.
- ش ى ۇ قۇرىلعان ساتتەن باستاپ وعان مۇشە مەملەكەتتەردىڭ الەمدىك ج ءى ءو-گە قوسقان ۇلەسى ەكى ەسەگە ارتىپ، %30 عا جەتتى. 2024 -جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ىشكى ساۋدا كولەمى 650 ميلليارد دوللاردان استى. قازاقستاننىڭ ش ى ۇ ەلدەرىمەن تاۋار اينالىمى دا تۇراقتى وسۋدە، بىلتىر ونىڭ كولەمى 70 ميلليارد دوللارعا جاقىندادى، - دەدى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ سامميتتە سويلەگەن سوزىندە.
بۇل تۇرعىدا قىتايدىڭ ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەرمەن ساۋدا اينالىمىنىڭ قۇرىلىمىن قاراستىرۋ قىزىقتى، ول 2024 -جىلى 512,4 ميلليارد دوللارعا جەتتى.
ەسكەندىر اقىلبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، تۇركيا مەن ساۋد ارابياسى سوڭعى ەكى جىلدا ش ى ۇ ەلدەرىمەن ساۋدانى %20 عا ارتتىردى. سەرىكتەستەر مەن باقىلاۋشىلار فورماتى بۇگىندە ول ۇيىمنىڭ ىقپالىن كەڭەيتۋدىڭ ناقتى قۇرالىنا اينالدى.
- 2024 -جىلى قىتاي- ەۋروپا باعىتى بويىنشا جۇك پويىزدارىنىڭ %80 دان استامى قازاقستان ارقىلى وتكەن. 8 مىڭعا جۋىق قۇرام «قورعاس» قۇرعاق پورتىن كەسىپ ءوتتى. ورتا ءدالىز بويىنشا تاسىمالداۋ كولەمى 4,1 ميلليون تونناعا دەيىن ءوستى. قازاقستان جاي ترانزيتتىك اۋماق دەڭگەيىنەن ءوسىپ، ەۋرازيانىڭ ستراتەگيالىق كوپىرىنە اينالىپ كەلەدى، - دەدى ەسكەندىر اقىلبايەۆ.
ونىڭ سوزىنشە، 2024 -جىلى ورتا ءدالىز بويىنشا تاسىمالداۋ كولەمى %86 ءوستى. قازاقستان مەن وزبەكستانداعى كەدەندى سيفرلاندىرۋ ترانزيت ۋاقىتىن ۇشتەن بىرىنە قىسقارتقان.
ورتاق باعدار - ورتاق تاعدىر
جالپى، ش ى ۇ-عا مۇشە ەلدەردىڭ بولاشاق تۋرالى ورتاق تۇسىنىگى بار. ديالوگ «ش ى ۇ +» فورماتى ەسەبىنەن كەڭەيىپ، بيزنەس-بايلانىستار بەلسەندى دامۋدا. سامميت اياسىندا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ اياقتالعانىنا جانە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قۇرىلعانىنا 80 جىل تولۋى اتاپ ءوتىلدى.
