قايىرشىنىڭ جۇلدىزى - اڭگىمە
-ءسىز بيكەشسىز بە؟- دەدى جىڭىشكە جيەكجولدىڭ بويىمەن اياڭداپ كەلىپ قارسى الدىنا توقتاعان ورتا بويلى، قارا تورى، سۇيكىمدى كەلىنشەك قولىنداعى جۇرنالدان كوز الماعان كۇيى كۇلىمسىرەپ تۇرىپ.
كۇنشۋاققا ارقاسىن توسەپ، اعاش ساكىدە ماۋجىراپ وتىرعان ول اۋەلدە نە دەپ جاۋاپ قاتارىن بىلمەدى. تاپ قازىر بەيتانىس كىسىمەن، اسىرەسە ايەل زاتىمەن اڭگىمەلەسۋگە ءتىپتى دە زاۋقى جوق ەدى.
دەگەنمەن:
- ءسىز ءدال تاپتىڭىز، - دەدى كەلىنشەككە قاراپ جىميىپ.
ونىڭ جۇلدىزى راسىندا دا بيكەش بولاتىن.
- مىنە، مۇندا ءسىزدىڭ مىنەز-قۇلقىڭىز تۋرالى جازىلعان، - دەدى كەلىنشەك ءىلىپ اكەتىپ. سوسىن تاماعىن ءبىر كەنەپ الىپ، بيكەش جۇلدىزىنىڭ استىندا تۋعانداردىڭ مىنەز-قۇلقى مەن سىر-سىمباتى جايلى داۋىستاپ وقي باستادى.
ول كەلىنشەكتى سىرتتاي باقىلاپ جۇرمەسە دە، اسحاناعا بارعاندا، ەم قابىلداعاندا، كەشكىلىك اۋا تىنىستاۋعا شىققاندا ءجيى كورەتىن. ءارتۇرلى جۇرنالدارداعى ءسوزجۇمباقتارعا، جۇلدىزنامالارعا، ماحاببات، مىنەز-قۇلىق تاقىرىبىنا ارنالعان تەستەرگە تىم اۋەس، قىزىققىش ەكەنىن دە بىلەتىن. الايدا مۇنىڭ ءبارى سانا-سەزىم مەن كوڭىل-كۇيدىڭ سەرگەكتىگىن اڭعارتقانىمەن، جالپى ادام بالاسىنىڭ كۇردەلى بولمىسىن تانۋعا كەلگەندە ارزان ءتاسىل، ارزىمايتىن نارسەلەر سياقتى بولىپ كورىنۋشى ەدى وعان.
ايتسە دە ءوز مىنەزىنىڭ كەي تۇستارىن تاپ باسقانىنا ىشتەي تاڭىرقاپ وتىردى، اسىرەسە "قولىنان كىتابى تۇسپەيتىن، كوزىلدىرىك تاققان ۇزىن بويلى كىسىنى كورسەڭىز، بيكەش دەپ ويلاي بەرىڭىز" دەگەن تۇسىنا كەلگەندە كەلىنشەككە قوسىلا ەرىكسىز ەزۋ تارتتى. بۇل ەندى كورەر كوزگە انىق كورىنىپ تۇرعان اقيقات بولاتىن.
- راحمەت، - دەدى ول جۇلدىزناما وقىلىپ بىتكەن كەزدە.
- ءسىزدىڭ ارقاڭىزدا ءوزىمدى-ءوزىم جاقسى تانىپ قالدىم.
- سولاي ما، - دەپ كەلىنشەك كوزىنىڭ قيىعىمەن سىناي قاراپ، نازدانا كۇلدى.
- ءبىراق ءسىز جۇلدىز جورامالعا سەنبەيدى ەكەنسىز.
- ونى قايدان ءبىلدىڭىز؟
- ويتكەنى بيكەشتىڭ كەمشىلىكتەرى ايتىلعاندا ەشقانداي سىر بىلدىرگەن جوقسىز. وزىڭىزگە قاتىسى جوقتاي نەمقۇرايلى قابىلدادىڭىز.
- ال ءسىز شە؟ ءسىز سەنەسىز بە؟
- مەن... مەن، ارينە، سەنەمىن. ءتىپتى بار عوي، سىزگە قالاي دەسەم ەكەن، ءوزىمدى ءوزىم كەيدە جۇلدىزشى سياقتى سەزىنەمىن.
- قىزىق ەكەن.
- وسى جاڭا عانا ءسىزدىڭ بيكەش ەكەنىڭىزدى ءدال تاۋىپ ايتتىم ەمەس پە. الدە... ءسىز ماعان جاي قالجىڭدادىڭىز با؟
- جو-جوق! ءدال تاپقانىڭىز راس.
وسى ساتتەن باستاپ ولاردىڭ اراسىندا مىناۋ كوكتەم كۇنىنىڭ جايماشۋاعىنداي ءبىر جىپ-جىلى قارىم-قاتىناس ورنادى. كەزدەسە قالعان جەردە ءبىر-بىرىمەن كۇلىمسىرەي امانداسىپ، تەز-اق شۇيىركەلەسىپ كەتەدى. اسحانادان شىققان سوڭ، كىرەبەرىس زالداعى ديۆاندا يىق تۇيىستىرە قاتار وتىرا قاپ ءسوزجۇمباق شەشۋگە كىرىسەدى. كەيدە اناۋ كەڭ شاتقالداعى جاڭادان بۇرشىك اتىپ جاتقان دىمقىل توعاي جاققا قاراي ءجۇرىپ، ۇزاق سەرۋەن جاساپ قايتادى.
بۇلار ەمدەلىپ جاتقان ساۋىقتىرۋ ورنىنىڭ جانىنان كۇندىز-ءتۇنى كۇركىرەپ، كەۋدەسىن تاسقا سوعىپ، كوبىگى بۇرقىراپ تەنتەك وزەن اعىپ جاتاتىن-دى. ولار كوبىنەسە سونى جاعالاپ، ءۇنسىز قىدىراتىن. ويتكەنى سارقىراپ اققان سۋدىڭ دىبىسى ءبىرىنىڭ داۋسىن بىرىنە ەستىرتپەيدى. تويعان قوزىداي تومپيعان قارا تورى، سۇيكىمدى كەلىنشەك كەيدە ونىڭ قولتىعىنان ۇستاپ، جانىنا تاقالىپ جۇرەتىن. ال كەيدە ازداپ تىنىس الۋ ءۇشىن جاعاداعى قوي تاستاردىڭ ۇستىنە كەلىپ وتىرعاندا ەركەلەپ يىعىنا باسىن سۇيەۋشى ەدى. ءبىراق ونداي ساتتەردە مۇنىڭ تاراپىنان ەشقانداي دا ءبىر بوگدە قيمىل، توسىن ارەكەت بولعان ەمەس. ول ءتىپتى كەلىنشەكتىڭ يىعىنان دا قۇشاقتاعان جوق. سەبەبى مۇنىڭ جاسىنداعى جىگىتكە ءبارى دە كۇنى بۇرىن ءمالىم؛ اۋەلى قۇشاقتاساسىڭ، سوسىن سۇيىسەسىڭ، سودان سوڭ...
ال بۇل بولسا، مىناۋ تاۋدىڭ بوكتەرىندەگى ساۋىقتىرۋ ورنىنا مۇلدە باسقا ماقساتپەن كەلگەن-دى. ءتىپتى ەمدەلۋ ءۇشىن دە ەمەس...
ولار ويدا جوقتا قالاي تەز تانىسسا، ويلاماعان جەردەن ءدال سولايشا تەز جاقىنداسىپ كەتتى. ءبىر كۇنى كەلىنشەك ونى ءوز بولمەسىنە شاي ىشۋگە شاقىرعان. ۇزاق سەرۋەننەن شارشاپ قايتقاندىكى مە، انە بارامىن، مىنە بارامىن دەپ جاتىپ كوزى ءىلىنىپ كەتىپتى. سامايىنان اقىرىن عانا سيپاعان ماقتاداي جۇمساق ساۋساقتاردىڭ قيمىلىنان وياندى. كەلىنشەك مۇنى ەرەكشە ءبىر مەيىرىم مەن ىقىلاسقا تۇنعان جانارىمەن ايمالاپ، بەتىنە ەلجىرەي قاراپ ءتونىپ تۇر ەكەن.
- ءسىز نەمەنە، شارشاعانسىز با؟ - دەدى ول توسەكتىڭ شەتىنە تىزە بۇگىپ.
- ءيا، ۇيىقتاپ كەتىپپىن!..
- مەن ءسىزدى كۇتتىم. شاي الدەقاشان سۋىپ قالدى.
- كەشىرىڭىز... ۇيات بولدى-اۋ.
- جو-وق، شايدى قايتادان قويا سالۋعا بولادى عوي. مەن ءسىزدى وياتىپ جىبەردىم بىلەم...
ول باسىن شايقادى.
- ۇيقىم قانىپ قالىپتى.
- ەندەشە مەن... - كەلىنشەك ورنىنان تۇرۋعا وقتالا بەرىپ ەدى، قالاي ەكەنىن ءوزى دە بىلمەيدى، شاپ بەرىپ بىلەگىنەن ۇستاي العانى. سوسىن اقىرىن عانا توسەككە قاراي تارتتى. كەلىنشەك بولسا، قارسىلىقسىز كونىپ، بەتىنە بەتىن تاقاپ، ەرنىنىڭ ۇشىمەن ايمالاپ سۇيە باستادى.
- قازىر، - دەدى ىپ-ىستىق دەمىمەن شارپىپ ءوتىپ،-ەسىكتى جاۋىپ كەلەيىن...
......................................................
- قىرعيدان قاشقان تورعايداي شىرىلداپ كەلىپ ءسىزدى پانالادىم، - دەدى كەلىنشەك ونىڭ جالاڭاش توسىنە باسىن قويىپ، جۇرەگىنىڭ دۇرسىلىن تىڭداپ جاتىپ.
ول ۇندەمەدى.
- ءبىراق ءسىز ويلاعانداي باقىتسىز ەمەسپىن.
ۇندەمەگەنىنە نامىستانىپ قالعان سياقتى...
- مەن ەشتەڭە ويلاعام جوق.
- وتىرىك ايتپاڭىز، - كەلىنشەك باسىن كوتەرىپ، ونىڭ كوزىنە ءۇڭىلىپ قارادى، - كەيدە ۇنسىزدىكتىڭ ءوزى سوزشەڭ كەلەدى... ءسىز تىپتى "نەگە پانا ىزدەيسىڭ، كىمنەن قورلىق كوردىڭ؟" دەپ تە سۇرامادىڭىز عوي. ءبارىن ءوزىڭىز بىلەتىن ادامداي، ءۇن-ءتۇنسىز جاتا بەردىڭىز.
- بەلگىلى ەمەس پە.
- نە بەلگىلى؟
- نەدەن قاشىپ، نەگە پانا ىزدەيتىنىڭىزدى ايتامىن دا...
- ءيا... نەدەن؟
- جالعىزدىقتان.
كەلىنشەك ءبىر اۋىر ويدان ارىلعانداي جەڭىل كۇرسىندى دە:
- راس،- دەدى.- ونى قايدان ءبىلدىڭىز؟
-...
- ءيا، ايتپاقشى، ءسىز جازۋشى ەكەنسىز عوي.
- بىلمەيمىن.
- نە-نى ءبىل-مەي-ءسىز؟ - كەلىنشەك ەركەلەپ، مۇنىڭ سورايعان مۇرنىنان قىسىپ-قىسىپ قويدى.
- مەن ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلمەيمىن.
- ءسىز ومىردەن ەرتە تۇڭىلگەن ادامعا ۇقسايسىز. باسقاعا ەمەس، الدىمەن وزىڭىزگە ءوزىڭىزدىڭ كوڭىلىڭىز قالعان سياقتى.
- ءدال تاپتىڭىز...
- مەن ىشتەي سەزەمىن، ءسىز ءبىر كەرەمەت شىعارما جازسام دەپ ويلايسىز.
- ءيا.
- مۇمكىن، سىزگە سول كەرەمە-ەت شىعارمانى جازۋ ءۇشىن ءبىر قىزىقتى سيۋجەت كەرەك شىعار؟
- مۇمكىن...
- وندا بار عوي، مەن سىزگە ءوز ءومىرىمدى باستان-اياق... - دەدى كەلىنشەك وعان لەزدە كومەككە كەلۋگە ءازىر ەكەنىن ءبىلدىرىپ. - ءبىراق... مەنىڭ ءومىرىمنىڭ تۇك تە قىزىعى جوق. ءتىپتى ءسوز ەتۋگە تۇرمايدى. ون سەگىز جاسىمدا گيتارشىعا تۇرمىسقا شىقتىم. ايەلدىكىندەي ۇزىن شاشىنا، سۇيرىكتەي ساۋساقتارىنا قىزىقتىم. رەستورانعا جۇمىسقا ورنالاسقان سوڭ، ول ناشاقور بولىپ كەتتى. قىزىم ەكەۋمىز سونىڭ ازابىن تارتتىق... قازىر دە ويىنا تۇسكەن كەزدە كەلىپ تۇرادى. جالىنىپ، قولى قالتىراپ تەڭگە سۇرايدى بىزدەن...
- ءيا-ا، مۇنداي شاعىن تراگەديالار ومىردە وتە كوپ.
- تراگەديا دەيسىز بە؟ مەنىڭشە، بۇل جاي عانا باقىتسىزدىق، ادام بالاسىنىڭ ءوزىنىڭ سورلىلىعىنان تاپ بولعان قاسىرەتى عوي. ال تراگەديا دەپ... بىلەسىز بە، مەن ءبىر سۇمدىق تراگەديانى بىلەمىن. تىڭدايسىز با؟
ول باسىن يزەدى.
... ءبىزدىڭ قالانىڭ تەاترىن ءسىز بىلمەيتىن شىعارسىز. استانالىقتاردىڭ وبلىستارداعى ونەرگە ءاماندا استامشىلىقپەن قارايتىن ادەتى عوي. ءبىراق بىزدىڭ تەاتردا دا دارىندىلار بولعا-ا-ان... اسىرەسە سول ءبىر جاس، دارىندى اكتەردى ءالى كۇنگە جۇرت ۇمىتقان جوق. ءبىز ونىمەن ەسىكپە-ەسىك كورشى تۇردىق. ماڭدايى جارقىراعان، ەر تۇلعالى، اسا سىمباتتى جىگىت ەدى. ول ىلعي دا تاريحي تۇلعالاردى - ەدىگە، سىرىم باتىرلاردى، تولەگەن، قوزى كورپەش سياقتى عاشىقتاردى وينايتىن...
كەيدە ونەردىڭ - ومىرگە، ال ءومىردىڭ - ونەرگە اينالىپ كەتەتىن ساتتەرى بولادى ەكەن. مەن ءوزىم سونداي ءبىر ەرەكشە وقيعانىڭ ەرىكسىز كۋاسى بولدىم. سول جىلى ءبىزدىڭ قالادا تۇراتىن ءبىر جاس دراماتۋرگ "قايىرشى" دەپ اتالاتىن جاڭا پەسا جازىپ بىتىرگەن. تەاترداعىلار ونى وسى زاماننىڭ سۇرانىسىنا لايىق ءتاۋىر دۇنيە ەكەن دەپ قۋانا قابىلداعان. پەسانى تالقىلاۋعا ول دا قاتىسقان ەكەن، كەشكىسىن قوناقتا بىرگە بولعانىمىزدا قايتا-قايتا باسىن شايقاپ، تاڭ قالىپ، جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاپ وتىردى. ال ەرتەڭىنە رەجيسسەر اكتەرلەرگە ونداعى رولدەردى ءبولىپ بەرگەن. وعان - باستى رول... قۇرىپ قالعىر قايىرشىنىڭ رولى تيگەن. كەشىرىڭىز...
كەلىنشەك قولىن سوزىپ، ورىندىقتىڭ ارقالىعىندا ءىلۋلى تۇرعان حالاتىن الىپ كيدى دە، ورنىنان تۇرىپ، ۇستەل ۇستىندە جاتقان قوراپتان تەمەكى الىپ تۇتاتتى. بۇل ونىڭ تەمەكى تارتاتىنىن بىلمەيتىن-دى، قويۋ قاسىن كەرىپ، ازداپ تاڭىرقاعانداي كەيىپ تانىتتى. قولى ازداپ دىرىلدەپ، كوك تۇتىندى ەرنىنىڭ ۇشىمەن اۋەلەتە ۇرلەگەن كەلىنشەك سول قيمىلىن اڭداپ قالعان ەكەن، ەپتەپ ىڭعايسىزدانىپ: "بولا ما؟ - دەدى ساۋساعىنىڭ اراسىنا قىستىرعان تەمەكىنى يەگىمەن نۇسقاپ. - كەشىرىڭىز، مەن ءسال تولقىپ... " ءسويتتى دە ۇستەلدىڭ جانىندا تۇرعان جۇمساق كرەسلوعا اياعىن ايقاستىرىپ وتىردى. "ءيا، سودان سوڭ؟
ءبارى دە سول قايىرشىنىڭ رولىنەن باستالدى. العاشىندا ونى ويداعىداي شىعارا الماعانىنا ءوزى دە كۇلىپ، وزگەلەردى دە كۇلدىرىپ ءجۇردى. "قايىرشىنىڭ جۇمىسى مۇنداي قيىن بولاتىنىن قايدان بىلەيىن، - دەۋشى ەدى ول كەيدە ۇيىنە جينالا قالعان دوستارىنا قالجىڭداپ. - سىلەم قاتىپ ابدەن شارشايمىن. " رەجيسسەر بولسا، رەپەتيسيا ۇستىندە ونى ۇنەمى: "اي، سەن مىنا تۇرىڭمەن اشتان قاتارسىڭ! كەكىرەيگەن قايىرشىنى قايدان كورىپ ەڭ؟! ءجا، بىلاي... جالىنىشتى، ءمۇساپىر كۇيگە ءتۇسىپ وتىرساڭشى. ءوز كۇنىن ارەڭ كورىپ جۇرگەن مىناۋ ەلدەن سوقىر تيىن سۇراپ الۋ وڭاي عوي دەپ پە ەدىڭ؟! دەپ قايرايتىن كورىنەدى.
ونىڭ ايەلى ەكەۋمىز اسا تاتۋ قۇربى ەدىك. بىردە ءۇيدىڭ كىلتى كۇيەۋىمنىڭ قالتاسىندا كەتىپتى دەپ، جۇمىستان شىعا سالا قوساقتاسىپ تەاترعا باردىق. وندا رەپەتيسيا ءجۇرىپ جاتىر ەكەن. ساحنادا ول ءبىر كىشكەنتاي قول اربادا تىزەسىن بۇگىپ، ەڭكەيىپ وتىر. باسىندا جامان مالاقاي، ۇستىندە جۇلىم-جۇلىم ەسكى كۇپايكە، الاقانىن جايىپ، ساحنانىڭ تۇپكىرىنە قاراپ بىرەۋگە ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ جالىنادى. ءتۇرى سونداي ايانىشتى. ءارى كۇلكىڭ كەلەدى، ءارى مىناۋ جاساندى سۇمدىقتان دەنەڭ تۇرشىگەدى...
قايىرشى بوپ كىم كورىپتى دەيسىز، بۇل رول وعان وتە قيىن سوقتى. جەكسەنبى كۇندەرى قىدىرىپ كوشەگە شىعا قالسا دا، ءبىر جاققا قوناققا بارا جاتسا دا ول كوشەدە وتىرعان قايىرشىلارعا جالتاقتاپ قاراپ، ولاردىڭ قيمىل-ارەكەتى مەن كوزقاراسىن اڭدىپ، قۇداي-اۋ، وزىنشە سولاردى زەرتتەپ جۇرەدى ەكەن.
ۇيىندە دە اينانىڭ الدىنا وتىرىپ الىپ، رەپەتيسيا جاساۋعا كىرىسەدى. "وۋ، جاراندا-ا-ار! - دەيدى جالىنىشتى ۇنمەن قالتىراي داۋىستاپ. - قايىر-ساداقا بەرە كورىڭدەر مىنا پاقىرعا. اسپاندا - قۇداي، جەردە - ادام!
ءبىز كەيدە كۇلەمىز. كەيدە نامىستانامىز. الگى سوزدەر جۇرەگىمىزگە شانشۋداي قادالىپ، ارقامىزدى شىمىرلاتىپ جىبەرەدى. "قايىرشىنىڭ" جالىنىشتى داۋسىمەن بىرگە ءبىزدىڭ ۇيلەرىمىزگە شىن قايىرشىلىقتىڭ ءوزى كىرىپ كەلەردەي شوشيمىز. "قويشى ءارى، جامانات شاقىرماي! - دەپ ايەلى كەيدە كۇيىپ-پىسىپ، جىلارمان بولادى.
قويشى ايتەۋىر، نە كەرەك، الگى پەسانى ساحناعا شىعارۋعا جانىن سالا كىرىسكەن رەجيسسەر ءبىر كۇنى وعان: "وسى سەن قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى بازارعا بارىپ، شىن قايىرشى بولىپ كورسەڭ قايتەدى؟! ءبىز ساعان سونداي مۇمكىندىك جاسايىق، دەپ ۇسىنىس جاسايدى. "قالاي... قالايشا مەن؟.. " دەپ شوشىپ كەتەدى ول. "قاتىرىپ تۇرىپ گريمم جاساپ بەرەمىز! - دەيدى رەجيسسەر باس بارماعىن شوشايتىپ. - ەرەكشە بولادى! قايىرشىدان اۋماي قالاسىڭ. مىنە، سوندا ولاردىڭ پسيحولوگياسىن، شىنايى وبرازىن ءومىردىڭ وزىنەن ويىپ تۇرىپ الاسىڭ! "جو-جوق، و نە دەگەنىڭىز؟! - دەپ شەگىنشەكتەي باستايدى ول. - اتاي كورمەڭىز، وسى ءتىپتى اكتەر بولماي كەتسەم دە... ". "ءاي، بالا، - دەيدى وسى كەزدە وبلىستىق تەاتردىڭ اسقار بيىگى، اسقاق ابىرويى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى بولىپ ۇلگەرگەن ءبىر اعا اكتەر سوندا ەكى اراعا كيلىگىپ. - مىناۋ دەگە-ەن تاماشا يدەيا عوي! ءومىردىڭ وزىنەن ويىپ الىپ وبراز جاساۋ - قانداي عانيبەت! شىركىن-اي، بۇدان جاستاۋ كەزىم بولسا، وسى رولدى وزىمنەن باسقا ەشكىمگە بەرمەس ەدىم. اتتەڭ، ءبىزدىڭ زامانىمىزدا مۇندايعا رۇقسات تا، مۇمكىندىك تە بولعان جوق.
سول ءسوز قامشى بولدى ما، كىم ءبىلسىن، تەاترداعىلاردىڭ ءبارى جان-جاقتان قاۋمالاپ، ۇلكەن-كىشىسى جابىلا ورتاعا الىپ قولقالاي باستايدى. ءسويتىپ، ەرتەڭىنە تاڭ اتار-اتپاستا تەاتردىڭ ماشيناسى كەلىپ، ونى ۇيىنەن الىپ كەتەدى. ول تۇنىمەن ۇيىقتاي الماي دوڭبەكشىپ، قارا تەرگە ءتۇسىپ قينالىپ شىققان كورىنەدى. ۇيىنەن كەتىپ بارا جاتقاندا ەكى كوزى قىزارىپ، جاعى سۋالىپ، ءوڭى بوپ-بوز بولىپ تۇردى دەيدى...
سول كۇنى ول قاس قارايا ءبىر-اق ورالادى. ءۇي ىشىندەگىلەرگە ءۇن قاتپايدى. "نە بولدى؟.. " دەپ ۇرەيلەنە سۇراعان ايەلىنە قاراپ باسىن شايقايدى دا، جۋىنۋعا كىرىپ كەتەدى. سودان جۋىنىپ-شايىنىپ شىققان سوڭ، تاماق ىشۋگە دە زاۋقى بولماي، ەرتەرەك جاتىپ قالادى.
ەرتەڭىنە تاعى دا...
- كەشىرىڭىز، ءسىزدى جالىقتىرىپ العان جوقپىن با؟
- ايىپ بولماسا، مەن دە تەمەكى تارتايىن، قول جالعاپ جىبەرىڭىزشى.
ول جاستىعىن بيىكتەتىپ، ارقاسىن سوعان تىرەپ وتىردى دا، تەمەكى تۇتاتتى. بولمە ىشىنە كوكالا ءتۇتىن جايىلدى.
- ءيا، سوسىن...
- كۇزگە تامان ءبىزدىڭ وبلىستىق تەاتردا جاڭا سپەكتاكلدىڭ تۇساۋكەسەرى بولدى، - دەپ اڭگىمەسىن ساباقتادى كەلىنشەك. - كورەرمەن وتە كوپ جينالدى.
... شىنىمدى ايتسام، ونداي قىزىق دۇنيەنى ءوز باسىم بۇرىن-سوڭدى كورگەن ەمەسپىن. بايعۇس قايىرشى ەلدىڭ ءبارىن جىلاتتى، ەلدىڭ ءبارىن كۇلدىردى. اسىرەسە ونىڭ ىنجىق بالاسى مەن قىرسىق كەلىنى ۇيىنەن قۋىپ جىبەرگەن ءبىر بەيشارا كەمپىرگە كومەكتەسىپ، اقشا ۇسىنۋى، "مەنىڭ قاسىمدا وتىرا بەر، كۇندەلىكتى تابىسىڭ جامان بولمايدى دەپ جۇباتۋى - كورەرمەننىڭ جۇرەگىن جانشىپ وتەر اۋىر كورىنىستەر ەدى. "وۋ، حالايىق! - دەيدى ول سپەكتاكلدىڭ سوڭىندا زالعا قاراپ ەكى الاقانىن جايىپ وتىرىپ. - سەندەر مەنىڭ ويىمدا نە بار ەكەنىن قايدان بىلەسىڭدەر؟! قۇدايعا شۇكىر، جەتەدى... ءبارى دە جەتەدى. قايعى دا، سور دا، قۋانىش تا، باقىت تا كەزەكتەسىپ ءوتىپ جاتادى الدىمنان. ءيا... ءيا، مەن سەندەردى سىناۋ ءۇشىن وتىرامىن وسى جەردە!
"قايىرشى" بىزدىڭ تەاتردىڭ اتاعىن اسپانعا ءبىر-اق شىعاردى. ونى رەسپۋبليكالىق، ايماقتىق فەستيۆالدارعا اپارىپ، بىرنەشە مارتە باس جۇلدەنى يەلەنىپ قايتتى. باستى رولدە ويناعان اكتەردىڭ شەبەرلىگىنە ءتانتى بولماعان جان قالمادى. "قانداي تالانتتى اكتەر! وبلىستا ەلەۋسىز جۇرگەنىن قاراڭىزشى، استانادا بولسا، الدەقاشان حالىق ءارتيسى اتانار ەدى. كادىمگى كوشەدەگى قايىرشىنى قالاي-قالاي اينىتپاي شىعارعان دەسەڭىزشى! دەپ تاڭداي قاققاندار كوپ ەدى سول كەزدە.
سەنەسىز بە، وسى سپەكتاكلدەن كەيىن قالا جۇرتشىلىعى كوشە-كوشەدەگى قايىرشىلارعا وزگەشە ءبىر ىقىلاسپەن، جاناشىرلىقپەن قاراي باستاعانداي بولدى. تەاترداعى جاڭالىق ءتىپتى ولاردىڭ دا قۇلاعىنا جەتكەن سياقتى. راس، وتىرىگىن كىم ءبىلسىن، ءبىر قايىرشى كاسسادان بيلەت الىپ، سپەكتاكلدى كورىپ قايتىپتى دەپ تە ەل اڭىز ەتىپ ايتىپ ءجۇردى. تەك ءبىر-اق رەت، ءيا، ءبىر-اق رەت الگى جابىلا ماقتاپ جازىپ جاتقان جەرگىلىكتى گازەتتەردىڭ بىرىندە: "ونەر دەگەنىمىز - ءومىردىڭ كوشىرمەسى ەمەس. اكتەر سومداعان وبرازدىڭ بازار ماڭىنداعى قايىرشىلاردان ەشقانداي ايىرماسى جوق. ونەر ومىردەن بيىك تۇرۋعا ءتيىستى دەگەن سياقتى پيعىلى بوتەندەۋ سىني پىكىر قالقىپ ءوتتى.
ءبىر كۇنى ول كەزەكتى سپەكتاكلدەن شىعىپ، ۇيىنە قايتىپ كەلە جاتسا، سوڭىنان ءبىر اق "ۆولۆو" قۋىپ جەتىپ، جول جيەگىنە توقتايدى.
- سالاماتسىز با، اكتەر جىگىت، - دەيدى ارتقى ورىندىقتا جالعىز وتىرعان قوشقار تۇمسىق كاۆكازدىق كىسى تاپ-تازا قازاق تىلىندە ءۇن قاتىپ. - وتىرىڭىز، ۇيىڭىزگە دەيىن جەتكىزىپ سالايىق. ءبىز ءسىزدىڭ تالانتىڭىزعا تابىنۋشىلارمىز!
جول-جونەكەي ولار تەاتر، ونەر جايىندا اڭگىمە قوزعايدى. كاۆكازدىق كىسى ءوزىنىڭ شەت ەلدەرگە ءجيى باراتىنىن، ريم، پاريج تەاترلارىندا بولعانىن، ءبىراق، قالاي دەگەندە دە، ءوزى تۋىپ-وسكەن ولكەدەگى تەاترلاردىڭ ورنى بولەك ەكەنىن تىلگە تيەك ەتىپ وتەدى. ءتىپتى كەيبىر سپەكتاكلدەرگە ءتاپ-ءتاۋىر تالداۋ جاساي الاتىنىن دا اڭعارتىپ قالادى.
- كەشىرىڭىز، ءسىز كىم بولاسىز؟ - دەيدى ونى قىزىعا تىڭداپ كەلە جاتقان اكتەر.
- وسى قالادا تۋىپ-وسكەن كاۆكازدىقتار كوپ ەمەس پە، - دەپ كۇلەدى ول. - مەنى سولاردىڭ بىرەۋى دەپ قابىلداڭىز، باۋىرىم. قىرقىنشى جىلدارى وسىندا جەر اۋىپ كەلىپ قالعان كىسىنىڭ ۇرپاعىمىن.
- قايدا قىزمەت ىستەيسىز؟
- قىزمەت دەيسىز بە؟ قىزمەت بۇرىن بولعان. ال-ل... قازىر قايداعى قىزمەت. كۇنكورىس قامىمەن ءجۇرمىز دە.
- شەت ەلدەردە ءجيى بولاتىنعا ۇقسايسىز...
- و-و، ارينە، ۋاقىت بولسا، ەۋروپاعا ساياحات جاساپ قايتقانعا نە جەتسىن. قۇدايعا شۇكىر، كەڭشىلىك زامان تۋدى. بۇگىن مۇندا وتىرساڭ، ەرتەڭ انتاليادا، بۇرسىگۇنى پاريجدە دەگەندەي!..
- ءيا، كەرەمەت... ءبىراق بىزدە ونداي مۇمكىندىك جوق.
- و نە دەگەنىڭىز، سىزدەر - ونەر ادامدارىسىزدار عوي! سىزدەردىڭ ءوز بويلارىڭىزداعى تابيعي تالانتتارىڭىز ارقىلى اۋىق-اۋىق جاساپ تۇراتىن رۋحاني ساياحاتتارىڭىزعا دۇنيەدە ەشبىر ساياحات تەڭ كەلمەس. بۇگىن - قايىرشى، ەرتەڭ - اقىن، بۇرسىگۇنى - قوعام قايراتكەرى بولۋ تەك اكتەرلاردىڭ عانا قولىنان كەلەدى. ايتىڭىزشى، بۇدان اسقان كەرەمەت بولا ما؟!
- پەيىلىڭىزگە راحمەت. مىنەكەي، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ تۇسىنا دا كەلىپ قالدىق.
- ا-ا، سولاي ما، ءبىزدىڭ قالانىڭ كىشكەنتاي بولعانى قانداي وكىنىشتى، - دەپ ول ماشينادان ءتۇسىپ، اكتەردى ەسىك الدىنا دەيىن جاياۋ شىعارىپ سالادى.
قوشتاساردا:
- ءسىز، ارينە، قايىرشىنىڭ بەينەسىن ساحناعا وتە ءساتتى شىعاردىڭىز. ايتسە دە ونىڭ جان دۇنيەسىنىڭ قاراڭعى تۇپكىرلەرىندە ءالى دە بولسا جاسىرىنىپ جاتقان قۇپيا كوپ ەكەنىن ءبىلىپ جۇرگەنىڭىزدىڭ ارتىعى جوق. ال، كورىسكەنشە ساۋ بوپ تۇرىڭىز. تانىسقانىما وتە قۋانىشتىمىن. ەگەر قاجەتىم بولىپ جاتسا، مىنا تەلەفونعا حابارلاسا سالىڭىز، - دەپ ول ءوزىنىڭ تەلەفونى جازىلعان تىلدەي قاعازدى ۇسىنادى.
- ساۋ بولىڭىز!
كەلەسى جىلى "قايىرشىنى" ساحنالاعان رەجيسسەر استانادا اشىلعان جاڭا تەاترعا اۋىسىپ كەتتى. شاعىن قالانىڭ تۇرعىندارى تۇگەل كورىپ بولدى ما، الدە جاناشىر يەسىنىڭ جوقتىعى ءبىلىندى مە، بىرتە-بىرتە بۇل قويىلىم جاڭالىق بولۋدان قالىپ، كوپ ۇزاماي ءبىرجولا توقتادى. تەاتر بۇرىنعى قالىپتى تىرشىلىگىنە قايتا كىرىستى. ونەر ادامدارىنىڭ كۇنكورىسىنە قازىر كىم كوڭىل ءبولىپ جاتىر، ساحنادان جارقىراپ كورىنگەنىنە قاراپ، ە-ە بۇلاردا ءبارى بار، ناعىز باقىتتى جاندار وسىلار عوي دەپ ويلايسىز. ال شىندىعىندا ولاردىڭ ءبىر ايدا الاتىن ارزىمايتىن جالاقىسى - بازارداعى ساۋداگەردىڭ ءبىر-اق كۇندىك تابىسىنا تەڭ. ماركس اتاي دۇرىس ايتقان: "سانانى تۇرمىس بيلەيدى". بيىك رۋح ءارى كەتسە ءبىر-اق كۇنگە ازىق بولادى...
بىردە ولاردىڭ توعىزىنشى كلاستا وقيتىن ۇلكەن قىزى مەكتەپتە جىلى كۇرتەسىن ۇرلاتىپ الىپ، ۇيىنە كويلەكشەڭ ورالدى. اقپان ايىنىڭ ورتاسى ەدى. قىزىلشۇناق اياز اسىر سالىپ تۇرعان. ۇيگە جەتكەنشە ەكى بەتى قىپ-قىزىل بوپ، ساۋساقتارىنان جان كەتىپ، قاتتى توڭىپتى. كەشكە قاراي ىستىعى كوتەرىلىپ، قالتىراپ-دىرىلدەپ، بايعۇس بالا توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى.
سول ءبىر كۇندەرى ونىڭ قانداي جان ازابىنا تۇسكەنىن كورسەڭىز عوي. ونەر ادامدارىنىڭ كوبىنىڭ كوڭىلى نازىك، بوركەمىك بولىپ كەلەدى ەمەس پە، قاتتى كۇيگەلەكتەنىپ، ۇيقىدان دا، كۇلكىدەن دە قالىپ، ەكى جاعى پىشاق جانىعان قايراقتاي قۋشيىپ، كوزى شۇڭىرەيىپ، ءبارى-جوعى بەس-التى كۇننىڭ ىشىندە اباقتىعا ءتۇسىپ شىققانداي ازىپ-توزىپ كەتتى. ونىڭ ۇستىنە الگى جوعالعان كۇرتەنىڭ ورنىنا ءبىر جىلى كيىم ساتىپ الا قوياتىنداي اقشالارى دا بولمادى.
ءسويتىپ قينالىپ جۇرگەندە ونىڭ ەسىنە وتكەن جولى كەزدەيسوق تانىسىپ قالعان كاۆكازدىق باي كىسىنىڭ تەلەفونى تۇسەدى ەمەس پە...
كەلىنشەك كەنەت اڭگىمەسىن ءۇزىپ، ورنىنان تۇردى دا، كوك ءتۇتىن جايىلعان بولمەنىڭ اۋاسى تازارسىن دەگەن ويمەن تەرەزەنىڭ جەلدەتكىشىن اشىپ قويدى. ودان سوڭ مۇنىڭ قاسىنا كەلىپ وتىرىپ حالاتىن شەشتى دە، كورپەنىڭ استىنا كىرىپ، باۋىرىنا تىعىلىپ جاتتى. ونىڭ دەنەسى جۇپ-جۇمساق، جىپ-جىلى، دەمى وتتاي ىستىق ەدى. مۇنىڭ كەۋدە تۇسىنان باستالعان ءبىر ءتاتتى سەزىم تۇلا بويىن شىمىرلاتىپ، جان دۇنيەسىن راحاتقا بولەپ بارا جاتتى... قولتىعىنا كەپ كىرگەن كىشكەنتاي كەلىنشەكتى ايالاي قۇشاقتاپ، وزىنە قاراي يكەمدەي بەرگەن-دى:
- كەيىن، - دەدى ول زاۋىقسىزداۋ ۇنمەن. - ءسال شىداڭىز...
كەيدە وسىلاي... دومنا پەشىنەن بالقىپ شىققان قورعاسىندى قالىپقا قۇيعان كەزدە ءاپ-ساتتە سۋىپ، كوز الدىڭدا قاتا باستايدى ەمەس پە، سول سياقتى مۇنىڭ دا كەۋدەسىندەگى جىپ-جىلى، ءتاپ-ءتاتتى سەزىم كەنەتتەن سۋىپ سالا بەردى.
- ءسىز رەنجىپ قالعان جوقسىز با؟..
- جوق، - تاماعىنا بىردەمە تۇرىپ قالعانداي ءۇنى قاتقىلداۋ شىقتى.
- رەنجىمەڭىزشى... جاراي ما؟ مەن ءالى دايىن ەمەسپىن، - دەدى كەلىنشەك ونىڭ باۋىرىنا تىعىلا ءتۇسىپ.
- سودان سوڭ؟ - دەدى بۇل كۇرەكتەي الاقانىمەن ونىڭ شاشىنان سيپاپ.
- سودان سوڭ با... - كەلىنشەك كوزىن جۇمىپ، ويلانىپ قالدى.
... الگى كاۆكازدىق باي كىسىگە حابارلاسقان سوڭ ول تەز كيىنىپ شىعىپ كەتتى دە، كەشكىلىك قىزىنا ءبىر قىمبات تون الىپ كەلدى. كادىمگى جايما بازاردا ساتىلاتىن زات ەمەس، اسا باعالى، فيرمالىق دۇكەننىڭ دۇنيەسى ەكەنى كورىنىپ تۇر. اۋىرىپ جاتقان قىز ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ەكى كوزى بال-بۇل جايناپ، سول قۋانىشتىڭ اسەرىنەن جازىلىپ كەتكەندەي بولدى.
سودان ارادا ءبىر اي وتكەندە اكتەر تەاتردان ءبىرجولا قول ءۇزىپ، باسقا ءبىر جۇمباق شارۋامەن اينالىسا باستادى. ەرتە كەتىپ، كەش كەلەتىندى شىعاردى. قاشان كورسەڭ دە تۇنجىراپ، اۋىر ويعا باتىپ جۇرەدى. ءوزى جوقتا حابارلاسقان دوس-جاراندارىنا، تەاترداعىلارعا دا تەلەفون شالمايدى. ۇيىنە كەلگەندە كەشكى اسىن اپىل-عۇپىل اسىعىس ءىشىپ، "مەنى مازالاماڭدار، شارشاپ كەلدىم" دەپ ەرتە جاتىپ قالادى.
كوپ وتپەي-اق ولاردىڭ تۇرمىسى تۇزەلىپ، وتباسىنىڭ جاعدايى جاقسارا باستادى. ايەلى، بالا-شاعاسى ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ كەتپەسە دە، بۇرىنعىدان الدەقايدا تاۋىر كيىنەتىن بولدى. كەلەر جىلى ەكى قىزىن قالاداعى ەڭ جاقسى، اقىلى، جەكەمەنشىك مەكتەپكە اۋىستىردى. كورشى ءۇيدىڭ ءۇشىنشى قاباتىنان ۇلىمىزدىڭ بولاشاق شاڭىراعى دەپ، ەكى بولمەلى پاتەر الىپ قويدى. ونىڭ ءىشىن جارقىراعان شەت ەلدىك جيعازدارعا تولتىرا باستادى. ءبىر كۇنى شەتەلدىك ماشيناعا دا قولدارى جەتتى...
مىنە، ءسويتىپ، اينالدىرعان ەكى-ۇش جىلدىڭ ىشىندە ولار كۇتپەگەن جەردەن بايىپ شىعا كەلدى. ءبىراق ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر، كەز كەلگەن قۇپيانىڭ سىرى اشىلاتىن كەز بولادى عوي. ودان اۋەلى ايەلى سەزىكتەنە باستاعان كورىنەدى. اڭدىپ ءجۇرىپ قايدا باراتىنىن، نە ىستەيتىنىن بىلەدى...
كەلىنشەك ءۇنسىز قالدى. كەنەت باسىن كوتەرىپ، ونىڭ بەتىنە ءۇڭىلىپ قارادى دا:
- ول سوندا نە ىستەپ جۇرگەن دەپ ويلايسىز؟ - دەدى.
بۇل اڭگىمەنىڭ قالاي اياقتالارىن ول ىشتەي سەزىپ جاتقان-دى.
- قايىر تىلەپ جۇرگەن بولار، - دەدى سامارقاۋ عانا.
- ءيا، - كەلىنشەك جەڭىل عانا كۇرسىندى. - قايىرشى بوپ ءجۇرىپتى...
ونىڭ ويىنا سوڭعى جىلدارى كۇرت وزگەرىسكە ۇشىراعان تاعدىرلاردىڭ تىم كوبەيىپ كەتكەندىگى ورالدى. وسىدان ون جىل بۇرىن سۋرەتى قالانىڭ ورتالىق گۇززارىنداعى قۇرمەت تاقتاسىنان تۇسپەيتىن شاحتەر اعايىنىڭ بۇگىندە بازاردا تەلەجكا سۇيرەتىپ، الىپساتارلاردىڭ زاتىن تاسىپ جۇرگەنىن ەسىنە الدى.
- ولار اقىرى اجىراسىپ كەتتى، - دەدى كەلىنشەك ونىڭ ويىن ءبولىپ.
-...
- سول ەكى-ۇش جىلدا ونىڭ جانى مەن ءتانى تۇگەل قايىرشىلانىپ كەتكەن ەكەن. كوزقاراسى... اسىرەسە كوزقاراسى تىم ايانىشتى ەدى. ۇلكەن-كىشى، بالا-شاعا، كەمپىر-شال دەمەي، ول اينالاداعى ادامداردىڭ بارىنەن قايىر-ساداقا دامەتكەندەي جاۋتاڭداپ قارايتىن-دى. ونىمەن اڭگىمەلەسۋگە، كوڭىل كوتەرۋگە، قوناققا بارۋعا، جاي اشەيىن بىرگە وتىرۋعا مۇمكىن بولماي قالعان-دى.
- الگى... كاۆكازدىق كىسىلەر شە؟
- ولار - پاحاندار. بىلايشا ايتقاندا، قايىرشىلاردىڭ قالاداعى يەسى. سولار كىمنىڭ قايدا وتىراتىنىن بەلگىلەيدى، تابىسى مول ورىنداردى انىقتايدى ءارى قورعاپ جۇرەدى. سول ءۇشىن "پايىز" الادى...
- بۇل دۇنيەدە ءبارى ءبىر-بىرىمەن ساباقتاسىپ جاتىر، - دەدى ول مىرس ەتىپ كۇلىپ. - قايىرشىلاردان باستاپ قاارلى امىرشىلەرگە دەيىن، قارا باقىردان باستاپ مەملەكەتتىڭ التىن قورىنا دەيىن، بازارداعى جاڭجالدان باستاپ قۇرىلىقارالىق قاقتىعىستارعا دەيىن...
كەنەت مىناۋ جالاڭاش كەۋدەسىنە باسىن قويىپ، جابىسىپ جاتقان ايەلدىڭ تانىنەن ءتانى تىتىركەنىپ، ونىڭ بۇرىن دا باسقا ءبىر ەركەكپەن ءدال وسىلايشا ايقاسىپ جاتقانىن ويلاپ، قايىرشىنىڭ كىرقوجالاق كويلەگىن بايقاماي كيىپ العانداي ءوز-وزىنەن جيىركەنىپ كەتتى.
- نە بولدى؟ - دەدى كەلىنشەك ونىڭ توسىنەن باسىن جۇلىپ الىپ. ايەلدەردىڭ مۇندايدا اسا سەزىمتال كەلەتىن ادەتى. بۇل، ءسىرا، ولاردىڭ بويىنداعى تابيعي ءتۇيسىك بولار.
- قايىرشىنىڭ وقيعاسى... - دەدى ول كۇمىلجىپ.
كەلىنشەك ۇندەمەدى. ونىڭ دا بۇعان دەگەن سەزىمى اياق استىنان سۋىپ سالا بەرگەندەي كورىندى. سالدەن سوڭ كەلىنشەك ورنىنان تۇرىپ، حالاتىن قايتا كيدى. دۋشقا ءتۇسىپ كەلدى دە، شاشىن تاراپ، ءۇستى-باسىن رەتكە كەلتىرىپ بولعان سوڭ:
- كەتتىم، - دەدى قىسقا عانا قايىرىپ.
ول ورنىنان قوزعالماعان كۇيى باسىن يزەدى. كەلىنشەك ەسىكتىڭ كىلتىن كەرى بۇراپ جاتقاندا:
- ايتپاقشى، - دەدى ويىنا الدەنە ءتۇسىپ. - ونىڭ جۇلدىزى قانداي ەدى؟
- كىمنىڭ؟..
- قايىرشىنىڭ دا...
- ول دا بيكەش بولاتىن! - كەلىنشەك ەسىكتى سارت ەتكىزىپ جاۋىپ، شىعىپ كەتتى.
ونىڭ جۇرەگى سۋ ەتە ءتۇستى. جاڭا شىعارماسىنىڭ تاعى دا جازىلماي قالاتىنىن ويلادى...
نۇرعالي وراز
