جار استىندا- اڭگىمە
تاڭ بوزىنان اتقا قونعان ەر جانىبەك قابانباي باتىردىڭ اۋىلىنا ءتۇس اۋا جەتتى. كوك شالعىنعا جاعالاي تىگىلگەن اقبوز ۇيلەر ءسان-سالتاناتىمەن ەرەكشە كوز تارتادى. اۋىل ماڭىندا جاسانعان جاساق تۇگىل، قارۋ اسىنعان ەركەك كورىنبەيدى.
«ەل شەتىندە جاۋ جاتىر. بەس قارۋىن سايلاپ كەلسىن دەگەنى قايدا؟ - دەپ قويدى ىشىنەن. - سەرىك ەرتپەسىن!» دەگەندەرىندە ءبىر قۇپيا سىر بار-اۋ!..» دۇربەلەڭنىڭ ۇستىنەن تۇسەم بە دەپ تە ويلاعان، قاتەلەسىپتى. اسىعىس اتقا قونعانى دا سول ەدى. اۋىلعا كىرە بەرە ونى جىلماڭ قاققان جۇقالتاڭ سارى جىگىت كۇتىپ الىپ، سەگىز قانات اق ورداعا ەرتىپ اكەلدى.
- اسسالاۋماعالەيكۋم! - دەدى تابالدىرىقتان اتتاي بەرە وڭ قولىن كەۋدە تۇسىنا تاقاپ.
- ۋاعالەيكۋماسسالام - ءتور جاقتا قۇس جاستىقتى شىنتاقتاي جاتقان بوگەنباي باتىر سالەمىن الدىمەن الدى.
- ءا، باتىرىم، قوش كەلدىڭ! - دەدى قابانباي ءسال ىسىرىلا وڭ جاعىنان ورىن بەرىپ. - كەل، تورلەت!
قارالا تەكەمەتتىڭ ۇستىنە توسەلگەن قۇراق كورپەگە تىزە بۇككەن جانىبەك ءۇي ءىشىن كوز قيىعىمەن ءبىر شولىپ ءوتتى. ءتور جاق قابىرعاداعى تۇسكيىزدىڭ تۇسىندا ءۇش ىشەكتى ۇكىلى دومبىرا تۇر. وڭ جاق قاپتالداعى جۇكاياقتىڭ ۇستىنە قوشقار ءمۇيىز ويۋلار بەينەلەنگەن سىرلى ساندىقتار قويىلعان. سول جاق قاناتتاعى سۇيەكتەلگەن اعاش توسەكتە قىزىلدى-جاسىلدى كورپەلەر مەن ۇلپىلدەك قۇس جاستىقتار جينالعان. ەسىك جاقتا ورناتىلعان ادالباقاندا كۇمىستەلگەن قۇيىسقان مەن ومىلدىرىك جانە قارۋ-جاراق ىلىنگەن.
- ەل امان، جۇرت تىنىش پا؟ - دەدى بوگەنباي قوزعالا ءتۇسىپ.
- شۇكىر، باتىر اعا، تەگىس امانشىلىق.
- قالىڭدىعىڭا ۇرىن كەتتى دەپ ەستىپ ەدىك، - دەدى داستارقاننىڭ شەت جاعىندا تىزەرلەي وتىرعان مايسارا سۇلۋ وعان قىمىز قۇيىلعان شارانى ۇسىنىپ جاتىپ. - جاقسى بارىپ قايتتىڭ با؟
- شۇكىر، جەڭەشە. بارۋىن باردىق-اۋ! شىنىن ايتسام، انتالاعان جاۋعا شاپقاننان بۇلىقسىعان قىزعا بارعانىم قيىنداۋ ءتيدى!
- قايىن جۇرتىڭ ءتاۋىر سىناعان-اۋ، ءسىرا! - قولىنداعى اق ورامالمەن ماڭدايىنان شىم-شىمداپ شىققان تەردى ءسۇرتىپ قويىپ وتىرعان قابانباي جىلى جىميىپ قويدى.
- نەسىن ايتاسىز، باتىر اعا! وسى جاسقا كەلگەنشە قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ، ادام بالاسىنىڭ ىرقىنا كونگەن جان ەمەس ەدىم. سىرالعى جەڭگەلەر مەن سىرباز بالدىزداردىڭ ارقاسىندا بۇل كۇيدى دە باستان كەشتىك.
- ايتەۋىر، ات-تونىڭدى الدىرماي، امان-ەسەن قايتىپسىڭ! - دەدى بوگەنباي باتىر ءسوزىنىڭ اياعىن ازىلگە اينالدىرىپ. - ول دا وڭاي ولجا ەمەس!
ازدان سوڭ ورتاعا ەت اكەلىندى. قازى-قارتا، جال-جايا. جاس مالدىڭ ەتى بابىمەن بالبىراپ پىسىپتى. بۋى بۇرقىراپ تۇر.
جانىبەك نەگە شاقىرتقانىن بىلگىسى كەلەتىنىن اڭعارتقانداي، سۇراۋلى جۇزبەن ءۇي يەسىنە باعدارلاي كوز تاستاپ قويادى. سونى سەزدى مە، ەت جەلىنىپ، سورپا ءىشىلىپ، ىشتەرىنە ەل قونعان سوڭ قابانباي باتىر اقىرىن جوتكىرىنىپ الىپ، ءسوز باستادى:
- جوڭعار قولىنان ءبولىنىپ شىققان ەكى جۇزگە تارتا شەرىك شەتتەۋ قونعان اۋىلدارىمىزعا بۇيىدەي ءتيىپ، جازىقسىز جانداردى زار قاقساتىپ جۇرگەن كورىنەدى. جاسانىپ كەلگەن جاۋ ەمەس، ولارعا بولا جاساق جيعانىمىز ەستىر قۇلاققا ەرسىلەۋ تيەر، ەلدى دۇرلىكتىرمەي-اق قويايىق! - دەدى نىعىزداي سويلەپ. - ۇشەۋمىز سەرىكتەسىپ بارىپ، سول قان ىزدەپ كەلگەندەردىڭ جۇگەنسىز ءىس-ارەكەتتەرىنە توسقاۋىل قويىپ، ەل اسىرىپ جىبەرمەسەك بولماس. ەل مەن جەردىڭ يەسى بار ەكەنىن ءبىلىپ ءجۇرسىن!
- ءجون-اق! - دەدى بوگەنباي قوستاپ. - ەل ءىشىنىڭ تىنىش بولعانى جاقسى عوي!
- وزدەرى قايدا ەكەن؟ - جانىبەكتىڭ قاباعى تۇكسيىپ كەتتى.
- مىنا بالا ورنالاسقان جەرلەرىن بىلەدى ەكەن، توتەلەتىپ بارىپ ءدال توبەلەرىنەن تۇسىرەم دەيدى، - دەدى قابانباي باتىر تومەندەۋ وتىرعان قوڭقاق مۇرىن تاقىرباس جىگىتكە قاراي موينىن بۇرىپ. - ءتىپتى ەركىنسىگەنى سونشالىق، جەرىمىزگە ىشكەرىلەي ەنىپ كەتىپتى. باسىنعاندارى عوي!
- بۇلاي باسىندىرىپ قويا الماسپىز! - دەدى جانىبەك شىدامسىزدانا. - قاشان جۇرەمىز؟
ءسوزىنىڭ ەكپىنىنە قاراعاندا، تاپ قازىر ءجۇرىپ كەتۋگە دايىن سياقتى.
- تاڭعى سالقىنمەن شىعىپ كەتەرمىز!
قابانباي قىسقا قايىردى.
بۇدان ءارى كەڭىنەن كوسىلىپ اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋدىڭ قيسىنى كەلە قويمادى. ەرتەڭگى جورىق تۋرالى از-كەم اقىلداسىپ الدى دا، توسەك سالدىرىپ، جاتىپ قالدى.
ارنەنى ءبىر ويلاپ، بويلارىنا اشۋ-ىزانىڭ ۋىتى دەندەي جايىلىپ، ءتۇنى بويى كوز ىلىندىرە الماسا دا، تاڭ اتپاي ورىندارىنان تۇرعان باتىرلار بەس قارۋىن اسىنىپ، اتتارىن ەرتتەپ ءمىنىپ، «قاندى باسىڭ بەرى تارت!» دەپ ءجۇرىپ كەتتى.
ءتۇن تۇڭلىگى ءتۇرىلىپ، كوكجيەكتەن كۇننىڭ باسى قىلتيىپ شىعىپ كەلەدى. توڭىرەك بىرتە-بىرتە اعارا باستادى. بوگەنبايدىڭ نارقىزىلى، قابانبايدىڭ كەرتوبەلى، جانىبەكتىڭ كوك دونەنى ءبىر-بىرىنەن قالىسار ەمەس. اياقتارىن كەرە تاستاپ، جەلە جورتىپ كەلەدى. اۋىلدان ۇزاي بەرە سارجەلىسكە سالدى. تەرىستىكتەن ەسكەن سالقىن سامال جاندارىن جەلپىپ، بويلارىن سەرگىتە تۇسسە دە، ءبىر-بىرىنە ءلام-ميم دەپ ءتىل قاتار ەمەس. اركىم ءوز ويىمەن اۋرە. بوتەن ەلدىڭ بۇلىكشىلەرىن تاۋبەسىنە تۇسىرمەي، جاندارى جاي تاپپايتىنداي.
ولار ايالداماستان ۇزاق ءجۇردى. كۇن شاقىرايىپ تاس توبەگە كوتەرىلگەن كەزدە ءبىر اۋىلدىڭ ۇستىنەن ءتۇستى. اتاقتى ءالىمباي بايدىڭ اۋىلى. جاۋ شاۋىپ كەتكەنى كورىنىپ تۇر، دۇنيە توڭكەرىلىپ استى-ۇستىنە تۇسكەندەي، استان-كەستەنى شىعىپ جاتىر. كوپ ءۇيدىڭ شاڭىراقتارى وپىرىلىپ ورتاسىنا تۇسكەن. كەيبىرىنىڭ ورنى ءالى شوقتانىپ جانىپ جاتىر. قازاندار توڭكەرىلىپ، وشاقتار ويراندالعان. ايعاي-شۋدان قۇلاق تۇنادى. قارا جامىلىپ، جىلاپ-سىقتاعان ايەلدەردىڭ زارلى داۋىسى توبە-قۇيقانى شىمىرلاتادى. كەيبىر ەركەكتەردىڭ باستارى بايلاۋلى، بەت-اۋىزدارى قان-قان. قايسىبىرىنىڭ كيىمدەرى جىرىم-جىرىم.
باتىرلاردىڭ الدىنان ءالىمباي اقساقالدىڭ ءوزى شىقتى. الپىستى القىمداپ قالسا دا، ءالى تىڭ. ءسوزى دە، ءجۇرىس-تۇرىسى دا شيراق. ءبىراق قاباعى سالىڭقى، جانى جابىرقاڭقى. وتتى كوزىنەن ۋايىمنىڭ تابى بىلىنەدى. سوندا دا سابىرلى قالپىن ساقتاپ، سالماقتاپ ءسوز ساپتادى:
- ءتۇن ىشىندە قاننەن-قاپەرسىز شىرت ۇيقىدا جاتقانبىز، اتتاردىڭ دۇرسىلىنەن شوشىپ وياندىق. قاندىقول قاراقشىلار ەكەن، باسىمىزعا اڭگىر تاياق ويناتىپ، قىز-كەلىندەرىمىزدىڭ ابىرويىن ايرانداي توگىپ، قارسىلاسقان ەر-ازاماتتارىمىزدى قانعا بوكتىرىپ، مالىمىزدى ايداپ، ويلارىنا كەلگەنىن ىستەپ كەتتى. ەشقانداي قايرات قىلا المادىق! - دەدى قاباق-باسى سالبىراپ. - وزدەرى سونشا كوپ.
- ءبىز سولاردى ىزدەي شىعىپ ەدىك، - دەدى قابانباي باتىر ءجونىن ايتىپ. - كەكتەرىڭىزدى الىپ، ەسەلەرىڭىزدى ەسەلەپ قايتارامىز!
- قۇداي جولدارىڭدى وڭعارسىن!
باتىرلار بۇندا كوپ ايالداعان جوق. اۋىل اقساقالدارىنىڭ «ازىراق دەم الىپ، اس ءىشىپ كەتىڭدەر» دەگەندەرىنە دە قارايلامادى. ارتىق-اۋىز اڭگىمەگە دە بارا قويمادى. قىزىلعا تۇسەر قىرانداي تاس-تۇيىن تۇيىلگەن قالىپتارىندا اتتارىنىڭ تىزگىندەرىن قاعىپ-قاعىپ قالىسىپ، ءجۇرىپ كەتتى. بار ويلارى - تەزىرەك جەتىپ، تايراڭداعان جات جۇرتتىقتاردىڭ سازايىن بەرىپ، كەك قايتارۋ. شيىرشىق اتىپ، شيرىعا تۇسكەن. جۇرىستەرى دە شيراي باستادى. كەزدەسە قالسا ءتۇتىپ جەردەي تۇتىگىپ، تىستەرىن قايراپ-اق كەلەدى.
تاۋ-تاستى، قيا-بەلدەردى باسىپ ءوتىپ، توتەلەي سالدى. الدا جول باستاۋشى، ءيىسشىل يتتەرشە ىزگە تۇسكەندەي-اق جان-جاعىنا قاراماستان جەلە جورتىپ بارادى. كوزبەن ەمەس، كوڭىلمەن باعدارلاپ كەلە جاتقان سياقتى. ءبارى ءۇنسىز، ءبىرىن-ءبىرى قاس-قاباقپەن تۇسىنىسەدى.
ماڭعازدانا ماڭقيعان جاپان دالاداعى ءبىر قولاتقا كەلىپ، الىپ شىققان اس-سۋلارىن ءىشىپ-جەپ، ازىراق بويلارىن جازىپ الدى دا، قايتادان اتتارىنا قوندى. سول بەتتەرىمەن توقتاماستان ۇزاق ءجۇردى. كۇمىس كۇن دە اقىرىن جىلىستاپ، ەڭكەيىپ بارادى. اسپاندى الاشابىر بۇلتتار تورلاپ، اينالا الاكەۋىمدەنە باستاعان. ءبىر كەزدە الدىڭعى جاقتاعى تاۋ اڭعارلارىنان شۇباتىلا شىققان كوكشىل ءتۇتىن كورىندى. جاقىنداپ قالعاندارىن ىشتەرى سەزدى. بىرتە-بىرتە قويۋلانا تۇسكەن ءتۇتىن «جاۋ مىنا جەردە جاتىر» دەگەندەي مەنمۇندالايدى.
جانىبەك باتىر كوك دونەنىن ەكپىندەتىپ كەلىپ، بيىكتەۋ جوتاعا شىققان كەزدە قاراقشىلار جايلاپ جاتقان الاڭقايدى انىق كوردى. ءسال ارىرەك ساي-سالانى قۋالاي سارقىراپ وزەن اعىپ جاتىر. جاعالاۋى - كوكوراي شالعىن. وزەننىڭ ارعى بەتى - قالىڭ جىنىستى توعاي. جاپ-جاسىل بوپ، جايقالىپ تۇر. الاڭقايعا جاعالاي شاتىرلار تىگىلگەن. قىبىرلاعان ءتىرى پەندە كورىنبەيدى. جەروشاقتا وت جالىنداپ، قازاندار بۇرقىلداپ قايناپ جاتىر.
جورتۋىلدان جاڭاراقتا كەلگەندەرى كورىنىپ-اق تۇر. اتتارىنىڭ ەرلەرى الىنباعان، تۇيەلەرىنە ارتقان جۇكتەرى دە تۇسىرىلمەگەن. ونسىز دا كەۋدەسىن كەك كەرنەپ كەلە جاتقان جانىبەك باتىر بۇنى كورىپ تىپتەن تەرىسىنە سىيماي، اتىن ويقاستاتىپ العا وزا بەردى. ونىڭ بۇل وقىس قيمىلىنان جاۋعا شابۋعا رۇقسات سۇراپ تۇرعانىن ايتقىزباي تۇسىنگەن بوگەنباي مەن قابانباي ەكەۋى بىردەي جارىسا:
- جولىڭ بولسىن، باۋىرىم! - دەستى. - اباي بول!..
سول-اق ەكەن، جانىبەك باتىر شاۋىپ الا جونەلدى. جاۋ دا بولسا، «قاپىدا قالدىق» دەمەسىن دەپ بار داۋىسىمەن ۇران سالىپ كەلەدى. باتىردىڭ اششى ايعايى مەن ات تۇياعىنىڭ ءدۇبىرى جەر-دۇنيەنى سىلكىنتىپ جىبەرگەندەي بولدى. شاتىرلاردان اتىپ-اتىپ شىققان جوڭعارلار جالما-جان بايلاۋلى تۇرعان اتتارىنا قاراي جۇگىرىسە جونەلدى. تاپ ءبىر جاسانىپ كەلە جاتقان قالىڭ قولعا قارسى شاباتىنداي-اق قاس پەن كوزدىڭ اراسىنشا اتتارىنا قونىپ تا ۇلگەردى.
جانىبەك باتىر سونادايدان ءسان-سالتاناتىمەن ەرەكشە كوز تارتقان كوك شاتىرعا سۇقتانا قاراي بەردى. كوڭىلى الداماپتى. سودان ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي زور تۇلعالى، ۇزىن بويلى ەركەك شىعىپ، بۇعان ەجىرەيە قاراي تۇرىپ قالدى. سابازىڭ ساسار ەمەس. باسشىسى وسى ەكەنىن جازباي تانىدى. باسىنا دۋلىعا، ۇستىنە ساۋىت كيە شىققان. بۇنىڭ ءار قيمىلىن قالت جىبەرمەي باعىپ تۇرعان سياقتى. جاقىنداي بەرگەندە-اق:
- ءاي، سەن كىمسىڭ ءوزى؟ - دەدى ايعاي سالىپ. داۋىسى دا زور ەكەن، تاۋ-تاس تا ونىڭ ءسوزىن قايتالاپ، جاڭعىرىپ جاتتى.
- ءجون سۇراسار جەردى تاپقان ەكەنسىڭ، اقىماق! - دەدى جانىبەك تە ايۋداي اقىرىپ. - قان ىزدەپ كەلسەڭ، كەل بەرى...
قاراقشىنىڭ ءوڭى لەزدە سۇرلانىپ شىعا كەلدى. اۋزى-باسى جىبىرلاپ، كوزدەرى شاراسىنان شىعىپ كەتەردەي ادىرايىپ كەتتى.
- ۇستاڭدار انانى! - دەپ قولىن الدىڭعى جاققا قاراي سەرمەپ كەپ قالدى. - تىرىدەي ۇستاپ اكەلىڭدەر!
جانىبەك باتىر اتىن ويقاستاتقان بويى:
- جەكپە-جەك! جەكپە-جەك! - دەدى سۇڭقارداي ساڭق-ساڭق ەتىپ.
سول-اق ەكەن، قاراسۇر اتتى جۋان سارى توپتان ءبولىنىپ شىعىپ، قارسى سالدى. ونىڭ كىم ەكەنىن اتقا وتىرىسىنان-اق بايقاپ قالعان باتىر ميىعىنان مىرس ەتىپ ءبىر كۇلدى دە، تاقاي بەرگەندە-اق نايزاسىمەن قاعىپ قالىپ، قالپاقتاي ۇشىردى. قارا جەردىڭ شاڭى بۇرق ەتە ءتۇستى. باتىر وعان قايىرىلىپ قاراعان دا جوق، ەسىل-دەرتى - الگى كۇجىرەيگەن قۇجباندا. سونىمەن جەكپە-جەككە شىقپاي، كوڭىلى كونشىر ەمەس. اتىن تاعى دا كوككە قارعىتىپ:
- جەكپە-جەك! جەكپە-جەك! - دەدى ايعايعا باسىپ. - ەركەك بولساڭ، شىق بەرى!
كارلى بۋراداي بۋىرقانىپ تۇرعان ءداۋقارا ودان ءارى شىداي المادى. تۇرعان بويىندا قولىن تاعى ءبىر سەرمەپ قالىپ ەدى، ەسىك پەن توردەي جيرەن قاسقانى ەكى سارباز ەكى جاعىنان جەتەكتەپ اكەلىپ، الدىنا كەسە-كولدەنەڭ تارتا بەردى. اتى دا وزىنە ساي ەكەن، قارعىپ مىنگەندە-اق اياعىن كەرە تاستاپ، ويناقتاپ شىعا كەلدى. نايزاسىن سىعىمداي ۇستاپ العان. جانىبەك باتىر دا تاس-ءتۇيىن تۇيىلگەن قالپى «كەلسەڭ كەل!» دەگەندەي، قارسى قاراپ قاسقايىپ تۇرا بەردى.
قاراقشى تاپتاپ-تاپاپ وتە شىعاتىنداي-اق ەكپىندەتىپ كەلىپ، بار كۇشىمەن كىندىگىنىڭ تۇسىن كوزدەي نايزا سالدى. باتىر ونى قالقانىمەن قاعىپ تاستادى. دۇشپاننىڭ اتى دا جەكپە-جەككە ابدەن ۇيرەنسە كەرەك، كوككە قارعىپ، يەسىنىڭ ەركىن قيمىلداپ، الدەنەشە رەت قايىرا نايزا سىلتەۋىنە قولايلى جاعداي تۋعىزدى. ءبىراق ونىڭ ءبارىن ءمۇلت جىبەرمەستەن توسىپ العان جانىبەك باتىر كەزەك وزىنە كەلگەندە ارعىماعىن اعىزىپ كەلىپ، ەجەلگى ادىسىنە سالىپ، كوك نايزاسىن سىلتەپ كەپ جىبەردى. شومبال قارا دا ەپتى ءارى كۇشتى ەكەن، دەنەسىنە دارىتا قويمادى. جانىبەك باتىر ءوزى-ءوز بولعالى بۇنداي الاپات تەگەۋرىندى العاش رەت سەزىندى، نايزاسىنىڭ قاتتى قاعىلعانى سونشا، ات ۇستىنەن اۋىپ تۇسە جازدادى. ەكىنشى رەت قايىرىلىپ كەلىپ قايتا قاعىسقاندا قارسىلاسىنىڭ قالقانى قولىنان ۇشىپ كەتتى. ءدال وسى كەزدە قابانباي مەن بوگەنباي باتىرلاردىڭ ۇرانداعان داۋىستارى ەستىلدى. باسىنا «قايداعى ءبىر قاڭعىعان قاراقشىنى الا الماعانىم با؟» دەگەن وي ساپ ەتە تۇسكەندە، جانىبەكتىڭ تۇلابويىن نامىس وتى شارپىپ ءوتتى. كەۋدەسىن تىكتەي، بار كۇشىن سالا قايتادان نايزا سىلتەدى. شويىن قارا دا قاراپ قالعان جوق، توسىپ ۇلگەرگەنىمەن، قاتتى قاعىسقانى سونشا، قولىنان نايزاسى ۇشىپ كەتتى. قاهارىنا ابدەن مىنگەن جانىبەك باتىر ونى كەۋدە تۇسىنان الا تۇيرەپ تاستاماق بولىپ وقتالا بەرگەن كەزدە، قايدان شىعا كەلگەنى بەلگىسىز، قاسى-كوزى قيىلعان سۇلۋ كەلىنشەك ۇزەڭگىسىنە جارماسا كەتتى. ۇرىككەن اتپەن قوسا سۇيرەتىلە جونەلسە دە، قولىن جىبەرەر ەمەس. تاس قىپ ۇستاپ العان. ەشتەڭەدەن تايىنار ءتۇرى جوق:
- ساۋعا، باتىر، ساۋعا! جانىن قيىپ كەت! - دەپ زار قاعادى بايعۇس. قولاڭ شاشى جەلمەن بىرگە جەلبىرەپ، قىزىل ەرىندەرى دىر-دىر ەتەدى. اقشا ءجۇزى البىراپ، بوتا كوزدەرى جاۋتەڭ قاعادى. جاساۋراعان جانارىندا ادام جانىن ارباپ الار عالامات ءبىر تىلسىم كۇش بار. جالت ەتىپ ءبىر قاراعاندا-اق جانىبەكتىڭ تۇلا بويىن ءدىر ەتكىزىپ، جاسىنداي جاسقاپ ءوتتى. قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا كوپ نارسە ايتىپ ۇلگەردى. «ونسىز ماعان ءومىر جوق. ونى ولتىرسەڭ، مەنىڭ كۇنىم نە بولماق؟!» دەيتىن سياقتى.
سونىڭ اراسىنشا بوگەنباي مەن قابانباي باتىرلار دا جەلە جورتىپ كەلىپ قالدى. ەكەۋى اقىلداسىپ العانداي:
- قاتىننىڭ نالاسىنا قالما، - دەدى جارىسا سويلەپ. - بەر تىلەگىن!
- ال بەردىك!
جانىبەك باتىر اتىنىڭ باسىن تارتىپ، سەرىكتەرىنە قاراي بۇرىلا بەردى. وسى ءسات قاراقشى سىڭار ەزۋلەپ بۇرا تارتقان ارعىماعىنىڭ باسىنان قامشىمەن تارتىپ-تارتىپ جىبەرىپ:
- ءولتىرىپ كەت! - دەدى ەدىرەڭ-ەدىرەڭ ەتىپ. كوزى شاپىراشتانىپ كەتكەن. - مەن ەلدەن كەتىپ ەدىم، ەندى سەرىكتەرىمنەن ايىرىلدىم. سۇيەۋ بولار جان قالمادى، ەندى مەنى قيناماي ءولتىرىپ كەت!
اشۋى ءالى بويىندا، جۇزىنەن ىزعار، كوزىنەن وشپەندىلىك ۇشقىنى شاشىرايدى. جانىبەك جان-جاعىنا قاراپ ەدى، باعاناعى ساربازداردىڭ بىردە-بىرەۋىن كورە المادى. ءبىرى قالماي قاشىپ كەتىپتى. جاندارىن ساۋعالاپ، تايىپ تۇرسا كەرەك.
- قيدىم جانىڭدى! - دەپ قايتالادى باتىر. - تەك ەندى دالامىزدان تابانىڭدى جالتىرات! ەندى كەزىكسەك، ەشكىدەي باقىرتىپ ءوز قولىممەن باۋىزدايمىن!
- جاۋدان بەتىم قايتپاپ ەدى! جاۋىم دا بولساڭ، مويىندادىم، ناعىز باتىر ەكەنسىڭ! ءبىراق جالىنىپ-جالبارىنار جايىم جوق! جانىمدى قيناماي ال!..
- سۇيگەنىڭ سۇراپ تۇر عوي! كوز الدىندا ولتىرسەم، ءومىر بويى وزەگىنەن وكىنىش كەتپەس. قاتىننىڭ قارعىسى جامان! تەك ەندى دالامىزدان تابانىڭدى جالتىرات!
- مەنى مۇندا اجال ايداپ كەلگەن ەكەن! اجال...
ونىڭ ءسوز ۇعار ءتۇرى كورىنبەيدى، ەلىرمەسى ۇستاعانداي، ولەرمەندەنە العا قاراي وڭمەڭدەيدى. سۇلۋ كەلىنشەك ەندى ونىڭ تىزگىنىنە جارماسىپ الەك. ول ايەلگە موينىن بۇرىپ تا قاراماستان:
- مەنىڭ كۇنىم باتتى... بىتكەن جەرىم، جەتكەن جەرىم وسى ەكەن! - دەدى دە اتىن تەبىنىپ قالدى. ءوزى دە تىپىرشىپ، تىنىش تۇرا الماي تۇرعان جيرەن قاسقا ىتقي جونەلدى. سۇلۋدىڭ تىزگىننەن قولى شىعىپ كەتتى دە، ەكپىندەي بارىپ، ەتپەتتەي قۇلادى. ءبىراق جالما-جان اتىپ تۇرىپ، جانۇشىرا ارتىنان تۇرا جۇگىردى. قوس ەتەگى دەلبەڭ قاعادى.
- مەنى كىمگە تاستاپ باراسىڭ؟ سەنسىز قالاي ءومىر سۇرەم؟.. - دەپ زار يلەپ بارادى. كوزدەن اققان ىستىق جاس اقشا ءجۇزىن ايعىزداپ كەتكەن. ونىڭ اششى ايقايى ەرىنىڭ قۇلاعىنا جەتسە كەرەك، ءبىر ءسات ەسىن جيىپ العانداي، امالسىز اتىنىڭ باسىن كەرى بۇردى. ايەلگە تاقاپ كەلىپ، تىك كوتەرىپ، ارتىنا مىنگەستىرىپ الدى دا، جىن ۇرعانداي قايتادان شابا جونەلدى. تۋرا قۇلاما قۇز-جارتاسقا قاراي بەتتەپ بارادى.
باتىرلار ءۇن-ءتۇنسىز سوڭدارىنان قاراسا قالعان. ەندى ايىرىلمايمىن دەگەندەي، كەلىنشەك ەركەكتى تاس قىپ قاپسىرا قۇشاقتاپ العان، ەكەۋى ءبىر دەنەگە اينالىپ كەتكەندەي. ارتتارىنان شاڭ شۇبىرتىپ، قۇيىنداي قۇيعىتىپ بارادى. تاپ ءبىر باقىتتارىنا اسىعىپ بارا جاتقانداي.
وسى ءسات بوگەنباي جانىبەكپەن قاتارلاسا بەرىپ:
- بۇنىڭ كىم ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟ - دەدى سىناي قاراپ.
- جوق، بىلمەيمىن! - دەدى باتىر شىنىن ايتىپ.
- ەندەشە، بىلىپ ءجۇر. بۇل - جوڭعار حاندىعىنىڭ كەيىنگى كەزدەرى اتاعى دۇركىرەپ شىعىپ كەلە جاتقان جاس باتىرى. ازداپ ەسەرلىگى دە بار ەكەن. حاننىڭ ءوزى اياعىن تارتاتىن كورىنەدى. ءبىر-ەكى مارتە ءتىسىن دە كورسەتىپ قويسا كەرەك. سول سەبەپتى حان ونى شەتتەتە بەرىپتى. تەك باتىرلىعىنا بولا امالسىز كونىپ، اڭىسىن اڭدىپ ءجۇر ەكەن. كەيىنگى كەزدەرى ەكەۋىنىڭ اراسى ءتىپتى شيەلەنىسە ءتۇسىپتى. سودان باتىر دەگەن اتى بار، كەۋدەسىن باستىرعىسى كەلمەي، وردادان كەتىپ قالىپتى. جاي كەتپەيدى، وزىمەن بىرگە حاننىڭ جاس توقالىن جەتەكتەي كەتەدى. تەگىندە، بار پالە وسى قاتىننان شىققان سياقتى. حان سارايىن تاستاپ، يەن دالاعا قاشىپ كەتكەنىنە قاراعاندا جاس باتىرعا ولەردەي عاشىق بولىپ قالسا كەرەك!
- حان دا سونى سەزگەن عوي! - دەدى قابانباي باتىر سوزگە ارالاسىپ. - ايتپەسە، بۇل باتىردىڭ باعى اسىپ-اق كەلە جاتىر ەدى...
- ءيا، باق قايتۋدىڭ باسى دا وسى ايەلدەن باستالسا كەرەك، - دەدى بوگەنباي دا قوستاپ.
- كوزىمەن-اق ادام جانىن باۋراپ الار سۇلۋ سايقال ەكەن! - دەدى جانىبەك. - ە، باتىرىڭ حاندى ماسقارالاپ كەتكەن ەكەن عوي! ەر ەكەن! باسە، نايزا سىلتەسىنەن-اق بايقاپ ەدىم.
- ول قاراماعىنداعى ساربازدارىن دا ەرتە كەتىپتى. حان جاساعى ارتىنان قۋىپ كەلىپ شايقاسقان ەكەن، الا الماي، كەرى قايتىپتى! - دەدى جول باستاۋشى دا اڭگىمەنى قىزدىرا ءتۇسىپ.
- سەنىڭ قولىڭنىڭ كۇشىن ءبىر كورسەتىپ، قويا بەرەيىك دەپ ەدىك، - دەدى بوگەنباي باتىر ءسوزىن جالعاپ. - سەبەبى بۇل ءتىرى كەتسە، جوڭعار حاندىعى ءوزارا الاۋىز بولىپ، السىرەي تۇسەر ەدى. ءبىراق مەنىڭ ادام تانيتىنىم راس بولسا، بۇل ءتىرى كەتپەيدى. اناۋ - ءولىم ەسىرىگى باسقان ادامنىڭ ءجۇرىسى. ەندىگى بارار جەرىنە بارىپ تا قالعان شىعار!
- ال مۇمكىن.. - دەدى جانىبەك سەنىڭكىرەمەي، - مۇمكىن...
- وندا ءجۇر، بارىپ كورەيىك! - بوگەنباي تىزگىندى قاعىپ قالدى.
قابانباي مەن جانىبەك تە قوس عاشىقتىڭ قايدا بەتتەپ بارا جاتقانىن بىلگىسى كەلگەندەي اتتارىن تەبىنىپ-تەبىنىپ قالىپ، بوگەنباي باتىردىڭ سوڭىنان ىلەستى. قيالاي سالىپ، شاتقالدى ورلەپ كەلەدى. ار جاعى - قۇلاما جار. سالدەن سوڭ اتتارىنان ءتۇسىپ، ءبىر جاربيعان جالپاق جارتاستىڭ ۇستىنە شىعىپ، تومەنگە كوز تاستاپ ەدى، قاراقشىنىڭ ات-ماتىمەن سىلەيىپ جاتقانىن كوردى. ءدال وسى تۇستان قارعىپ كەتسە كەرەك. سۇيىكتىسى دە ونى قۇشاقتاعان كۇيى قيمىلسىز جاتىر. قۇلاعان بەتىندە سەسپەي قاتقان سياقتى.
دەمدەرىن ىشتەرىنە تارتىپ، ازىراق قاراپ تۇرىستى. ءبىر-بىرىنە ءتىل قاتار ەمەس، اركىم ءوز ويىمەن الەك. ماڭگىلىك ساپارعا دا قۇشاقتاسىپ بىرگە اتتانعان قوس عاشىقتىڭ تاعدىرى كوپ نارسەنى ۇقتىرىپ كەتكەندەي.
توڭىرەك جىم-جىرت. كۇننىڭ ءجۇزى قىزارىپ، قىسىلىپ-قىمتىرىلا ۇياسىنا باتىپ بارادى. ىمىرت ءۇيىرىلىپ، قاس قارايىپ كەلەدى. اسپاندى قاراباۋىر بۇلتتار بۇركەي جاۋىپ، ەمىن-ەركىن جايلاپ العان. نايزاعاي جارق-جۇرق ويناپ، شاتىر-شۇتىر ەتتى.
سۋماڭ قاققان سۋىق جەل سۇر جىلانداي ىسىلداپ، ەكىلەنە سوعىپ تۇر.
دۋمان رامازان
