امانگەلدى كەڭشىلىك ۇلى: راحىمجان وتاربايەۆ. شەبەرلىك پەن شىندىق

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - بۇرىننان بىلەتىن جازۋشىمنىڭ جاڭا كىتابىن قولىما ۇستاپ، باسپاحانانىڭ ءيىسى شىققان بەتتەرىن پاراقتاعانىمدا، ىلعي دا مەنىڭ ەسىمە ونىڭ شىعارماسىمەن تۇڭعىش تانىسقانداعى العان اسەرىم تۇسەدى.

 بالكىم سوندىقتان با ەكەن، ونەردەگى ىزدەنىسىن قاداعالاپ، جازعان دۇنيەسىنەن جاڭالىق كۇتىپ جۇرەتىن جازۋشىم راحىمجان وتاربايەۆتىڭ «شىڭعىس حاننىڭ كوز جاسى» اتتى كىتابىنا كوز جۇگىرتكەنىمدە 1985 -جىلدىڭ قوڭىر كۇزىندە، «جالىن» جۋرنالىندا، قازاق پروزاسىنىڭ مەترى دۋلات يسابەكوۆتىڭ العى سوزىمەن جارىق كورگەن تىرناقالدى تۋىندىسى («سوعىستىڭ سوڭعى بومباسى» ) ەسىمە ءتۇسىپ، سول ءبىر شاعىن حيكايادا باياندالاتىن كەيىپكەردىڭ تاعدىرى ويىما ورالدى.

 قازاق ادەبيەتىنىڭ كيەلى بوساعاسىنان يمەنىپ اتتاعان سۋرەتكەر وتاربايەۆ العاشقى اڭگىمەسىمەن- اق ءبىزدىڭ بارىمىزگە دە ۇلتتىق پروزامىزعا ايتارى مول جازۋشىنىڭ كەلگەنىن اڭعارتقانداي بولىپ ەدى. كوڭىلىڭدە قاتتالىپ، جادىڭدا ساقتالىپ قالاتىن ءبىرىنشى اسەرىڭ سەزىمىڭدى الدامايدى ەكەن. جازۋشىنىڭ تاياۋدا جارىق كورگەن كىتابىن وقىپ شىعىپ، باۋىر باسىپ قالعان كەيىپكەرلەرىمەن قيماي قوشتاسقانىمدا شيرەك عاسىر بۇرىنعى وقيعانى ەسىمە الىپ، جازۋ مانەرى وزگەشە تالانتتى تاپقانىم تۋرالى سول كەزدەگى بالالىق كوڭىلىمنىڭ مەنى الداماعانىنا تاعى ءبىر كوزىم جەتتى.

ادەتتە، وتىزدان اسقان نەمەسە قىرىقتىڭ قىرقاسىنا تاياپ قالىپ، ونەردىڭ «تار جول، تايعاق كەشۋىندە» شىڭدالعان سۋرەتكەرلەر عانا توسىن تاقىرىپتىڭ بەلىن مايىستىرىپ، ادەبيەت الەمىنىڭ ايدىنىنا جۇرت كۇتپەگەن ساۋالدى الىپ شىعىپ جاتۋشى ەدى. سوندىقتان جاسى ءالى وتىزعا دا تولماعان جىگىتتىڭ تۇساۋى ەندى عانا كەسىلگەن اڭگىمەسىمەن- اق قالامى توسەلگەن پروزايكتەردىڭ دە جۇرەگى داۋالاي قويمايتىن ماسەلەنى كوتەرىپ، ميلليونداعان ادامداردىڭ جانىنا جارا سالىپ كەتكەن سوعىس تاقىرىبىنىڭ شىندىعىنا باسقاشا كوزبەن ۇڭىلگەن شەبەرلىگى ءبىر جاعىنان ءبىزدى تاڭ قالدىرسا، ەكىنشى جاعىنان ءولىارا مەزگىلدەگى تابيعات قۇبىلىسىنداي توسىرقاتىپ تا تاستادى.

ءالى ەسىمدە. ۇلى جەڭىستىڭ 40 جىلدىعى دۇركىرەپ وتكەن سول جىلدارى رۋحى مىقتى سوۆەتتىك جاۋىنگەرلەردىڭ ەلىمىزدى نەمىس- فاشيست باسقىنشىلارىنان ازات ەتىپ، جاۋدىڭ كوزىن جويعان ەرەن ەرلىگىن جارىسا بايانداعان كوركەم تۋىندىلار وداقتىق جانە وتاندىق باسىلىمداردا بىرىنەن سوڭ ءبىرى توقتاۋسىز جارىق كورىپ جاتتى. سوعىس تاقىرىبىن جان- جاقتى قاۋزاپ، مايىن تامىزىپ سۋرەتتەگەن اڭگىمە، پوۆەست، رومانداردىڭ تاسقىنى رۋحىمىزدىڭ جاسامپازدىعىنا سەندىرىپ، كوڭىلىمىزگە قۋانىش سەزىمىن ۇيالاتتى. الايدا، سول قاپتاعان شىعارمالاردىڭ بىرىنە دە ۇقسامايتىن تالانتتى جىگىتتىڭ ورنەگى وزگەشە توقىلعان شاعىن نوۆەللاسىنداعى كوتەرگەن پروبلەماسى جۇرتتىڭ كوڭىلىن ەرەكشە ەلەڭ ەتكىزدى. توقىراۋدىڭ توڭى ءالى ءجىبي قويماعان ءولىارا مەزگىلدە رەسپۋبليكالىق باسىلىمدا جاريالانعان - «سوعىستىڭ سوڭعى بومباسى» وقىرماندى مۇلدە باسقا ويدىڭ ورمانىنا ەنگىزىپ جىبەرىپ، سەزىمىن سەرگەلدەڭگە سالىپ قويدى. شىعارمانىڭ باس كەيىپكەرى جازىلدىڭ مايدان باتىرلارىنىڭ ەشقايسىسىنا دا ۇقسامايتىن تالايسىز تاعدىرى مەن ارەكەتى بىزگە سوعىس ءومىرىنىڭ ايتىلماي جۇرگەن اقيقاتىن ۇسىنعانداي بولدى.

وربىگەن وقيعاسى سەزىمىڭدى جەتەكتەپ اكەتەتىن اڭگىمەدەگى جازۋشى كوتەرگەن يماندىلىق پەن ادامگەرشىلىك ماسەلەسىن باعالاۋدىڭ وقىرمانعا قيىنعا سوققانىن جاسىرا المايمىن. ءيا، راس، مورالدىق ويدىڭ بەزبەنىنە سالساق جازىل اقتاپ الۋعا بولمايتىن - ناعىز ساتقىن. قان مايداننان قاشىپ، ءتورت جىل تۇرمەدە وتىرىپ، جازاسىن وتەپ كەلگەن بەيشارانىڭ تۇبىنە ءبارىبىر سوعىس جەتتى. اقىر اياعىندا ۇرىس قيمىلدارى كەزىندە ەل شەتىنە تۇسكەن بومبا جارىلىپ، كۇتپەگەن جەردەن جازىل مەرت بولدى. ماعىناسىز تىرشىلىك. ءيت ءولىم. ايانىشتى تاعدىر. ساتقىنداردىڭ قاراسىن كوبەيتىپ قازا تاپقان جازىلدىڭ قولىنا قارۋ الىپ، مايدان دالاسىندا ولگەنى ابىروي بولار ەدى. ءبىراق، پەشەنەگە جازىلعان تاعدىردىڭ ىسىنە قايران قىلاتىن امال كەم.

دەگەنمەن، باس كەيىپكەردىڭ ءىس- ارەكەتىن يماندىلىق تارازىسىنا سالىپ، وعان سوۆەت ادامىنىڭ ەمەس، جۇرەگىندەگى اللاعا دەگەن سەنىمىن جوعالتپاعان جاننىڭ كوزىمەن ۇڭىلسەك - جازىلدى اقتاپ الۋعا دا بولاتىن سياقتى ما، قالاي؟ ءجۇز جەردەن كىنالاپ، مىڭ جەردەن جازعىرساق تا ول اجالدان قورىققاندىقتان ەمەس، ادام ولتىرگىسى كەلمەگەندىكتەن سوعىستان ات- تونىن الا قاشتى عوي. قالاي بولعان كۇندە دە ول قىلمىس جاساپ، جاراتۋشىنىڭ الدىندا اۋىر كۇناعا باتقىسى كەلگەن جوق. مايدانعا بارعان كۇندە دە تىشقاننىڭ مۇرنىن قاناتا المايتىن بايعۇس ادام ولتىرۋگە باتا الماي، ءبارىبىر وتانىن ساتقان وپاسىز اتانار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟ سوۆەتتىك ۇلى يدەال ءۇشىن بولسا دا كىسىنىڭ قانىن موينىنا جۇكتەگىسى كەلمەگەن قۇدايدىڭ قۇلىن جازعىرۋعا ءبىزدىڭ قانداي قاقىمىز بار؟

زادى كەز- كەلگەن تالانتتى جازۋشى وقىرمان تالعامىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن ەمەس، ونى تەرەڭدەتىپ، وزگە تۇگىل، كەيدە وزىمىزگە دە ايتۋعا قورقاتىن شىندىقتاردى ەسىمىزگە سالىپ تۇرۋ ءۇشىن قالام الاتىن بولسا كەرەك، قولىنا. قاراپايىم پەندەنىڭ سۇرانىسىن ءوز ىقتيارىنا كوندىرگەن «تالعامعا تالاس جوق» دەگەن قاعيدانىڭ ۇستەمدىگى ونەرگە جۇرمەيدى. ەگەر تالعام ءۇشىن تالاسپاساق ادەبيەتتىڭ تەڭىزى سۋالىپ، ۇلتتىق تامىرىنان اجىراپ، ادامگەرشىلىك تابيعاتىن جوعالتىپ، وزەگىنە جەگى تۇسەر ەدى، باياعىدا. ناعىز سۋرەتكەر ادەبي تالعامنىڭ قوڭىرتوبەل تىرشىلىكتەگى جالعان تانىمنىڭ شىلاۋىنا شىرمالىپ كەتپەۋى ءۇشىن كۇرەسىپ، ءومىر شىندىعىن وقىرمان جۇرەگىنە ونەردىڭ تىلىمەن جەتكىزۋ ءۇشىن شىعارماشىلىق شەبەرحاناسىندا ماڭدايىنىڭ بەس باتپان تەرىن توگەدى.

جازاتىن تاقىرىپتاردىڭ جازىعى تاقىرلانىپ بارا جاتقان بۇگىنگى زاماندا جازۋشى بولۋدان ازاپتى جۇمىس جوق. ءبىر كەزدەردەگى ۇلى بالزاكتىڭ «شىعارمانىڭ ەڭ نەگىزگى شارتى - قىزىقتىرۋ» دەگەن تالابى كومپيۋتەردىڭ قۇلاعىندا ويناعان قازىرگى وقىرماننىڭ كوڭىلىن قاناعاتتاندىرا المايدى. بالزاك داۋىرىمەن سالىستىرعاندا، كىتاپقا ۇڭىلۋدەن باسقا دا نەشە ءتۇرلى كوڭىلىڭدى تويدىراتىن ەرمەگى تولىپ جاتقان زاماندا ءومىر ءسۇرۋ باقىتى بۇيىرعان بۇگىنگى كۇننىڭ ادامى «قىزىقتىرۋمەن عانا اياسى شەكتەلەتىن» ارزان الدانىشتى كوڭىلىنە مەدەۋ تۇتپايدى. ول كوزىنىڭ مايىن تاۋىسىپ، التىن ۋاقىتىن شىعىنداپ وقيتىن شىعارماسىنان قوعامنىڭ الەۋمەتتىك شىندىعىمەن بىرگە، جانىن مازالاپ جۇرگەن ۇستارا ساۋالداردىڭ دا جاۋابىن تاپقىسى كەلەدى. بۇگىنگىنىڭ ادامى كەشەگى كۇننىڭ قىزىق قۋعان وقۋشىسى ەمەس، ول تالعامى ءوسىپ، ينتتەلەكتىسى بايىعان - ءومىردىڭ قاتال سىنشىسى. ءبىر رەت كوڭىلىن قالدىرساڭ، سەنىمەن ماڭگى قوشتاسىپ، ات- قۇيرىعىن ءۇزىسۋى دە ابدەن ىقتيمال. تالعامى جوعارى وقىرمانعا قاي زاماندا دا سۇرانىس بار، وعان دوستىق قولىن ۇسىنعاندار كەشە دە از بولعان ەمەس، بۇگىن، ءتىپتى كوپ. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن جازعان دۇنيەڭنىڭ ناعىز باعاسىن بەرەتىن تارازى دا تالعامى بيىك وقىرمانىڭ ەكەنىن ۇمىتپاعان ابزال.

وسى تۇرعىدان العاندا جاڭا شىعارماسىن جۇرت ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىن راحىمجان وتاربايەۆ - باقىتتى جازۋشى. وي قۇراۋى مەن جازۋ مانەرىنىڭ ورنەگى بولەك، ءتىلى توگىلىپ تۇرعان سۋرەتكەر ءوز ءسوزىن ىلعي دا پاراساتتى وقىرمانعا ارناپ ايتادى. وقىرمان تالعامىن ءوسىرۋ ءۇشىن ىزدەنىس يىرىمدەرىن شيىرلاپ، وي ايدىنىن كەشىپ جۇرەتىن قالامگەردىڭ ءومىر وزەنىندەگى شىندىقتى سۇگىرەتتەگەن تۋىندىلارىن وقىعانىڭدا سەزىمىڭدى سان- ساۋالدار سۇرگىلەپ، جانىڭا تىنىشتىق بەرمەي قوياتىنى بار.

 ادەبيەتىمىزدىڭ بەيىمبەت مايلين، دۋلات يسابەكوۆ، بەردىبەك سوقپاقبايەۆ، تولەن ابدىك ۇلى، تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ سەكىلدى ساۋساقپەن سانارلىقتاي كلاسسيكتەرىنىڭ عانا شىعارماشىلىق تابيعاتىنا ءتان كۇلدىرىپ وتىرىپ، ادامدى جىلاتاتىن شەبەرلىكتى كەرەمەت مەڭگەرگەن وتاربايەۆتىڭ باستالعاننان- اق كۇلكىدەن ەزۋىڭىزدى جيعىزباي قوياتىن حيكاياسىن وقىپ بولىپ، سوڭعى بەتىن جاپقانىڭىزدا، كەنەتتەن كوڭىلىڭىز بۇزىلىپ، قۇلازىپ سالا بەرەدى. جاڭا عانا شەگىڭىزدى قاتىرعان تۋىندىدان باسقا ءبىر وتى ۇشقىنداعان شىندىقتىڭ شەتىن كورگەنىڭىزدە كۇلكىڭىز ساپ تيىلىپ، جانىڭىز جابىرقاپ كەتەدى. ءومىردىڭ شىم- شىتىرىق شىرعالاڭىندا ناعىز باقىتىن تابا الماي اداسقان جانداردىڭ تاعدىرلارى كوز الدىڭىزدا كولبەڭدەپ تۇرىپ الىپ، ەندى ولارعا كۇلىپ ەمەس، ايانىشپەن قاراپ، ويدىڭ مۇنارىنا باتىرعان سان- الۋان ساۋالدار مازاڭىزدى الىپ، جانىڭىزدى كەمىرەدى. اقىل- كەڭەسىمىزگە قۇلاق قويىپ، راحىمجان وتاربايەۆتىڭ «شىڭعىسحاننىڭ كوز جاسى» اتتى كىتابىن وقىپ شىقساڭىز ايتىپ وتىرعان ءسوزىمىزدىڭ يللاحي شىندىق ەكەنىنە كوزىڭىز جەتەتىنىنە كامىل سەنىمدىمىن.

سۋرەتكەردىڭ جاڭا كىتابىنا سوڭعى جىلدارى ءتۇرلى باسىلىمداردا جارىق كورگەن «اكتريسا»، «اينا»، «التىن بالىق»، «ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ امازونكالارى»، «اياقتالماعان حيكايا»، «ساتقىن» ت. ب. كوزىقاراقتى وقىرمانعا ەتەنە تانىس اڭگىمەلەرى مەن «شىڭعىسحاننىڭ كوز جاسى» اتتى حيكاياتى ەنىپتى. جازۋشىنىڭ شىعارماشىلىق شەبەرلىگىن كورسەتۋ ءۇشىن ولاردىڭ ءبارىن جىپكە ءتىزىپ، تالداپ- تارازىلاۋ شارت ەمەس. مەيىرىڭدى قاندىراتىن بۇلاق سۋىنىڭ قاسيەتىن ءبىلۋ ءۇشىن ءدامىن تاتىپ كورۋ دە جەتكىلىكتى. سوندىقتان دا ءبىز بۇگىنگى اڭگىمەمىزدە جازۋشىنىڭ جاڭا كىتابىنداعى بىرنەشە تۋىندىسىنا عانا توقتالىپ، وتاربايەۆ الەمىنىڭ تەرەڭىنە بويلاپ، سىر سۋىرتپاقتاۋعا نيەت ەتىپ وتىرمىز.

ءبىر قاراعاندا سۋرەتكەر وتاربايەۆتىڭ «اتىراۋ - الماتى پوەزى» اڭگىمەسىندە الىپ بارا جاتقان سيۋجەت تە، ەلىكتىرىپ اكەتەتىن وقيعا دا جوق. ءبىراق بۇگىنگى ءومىردىڭ ناعىز بەت- بەينەسى شىنايى كەستەلەنىپ، شەبەر سۇگىرەتتەلگەن كولەمى شاعىن عانا تۋىندىدا وقىعاننان- اق ەت- جۇرەگىڭىزدى ەلجىرەتىپ اكەتىپ، سەزىمىڭىزدى مايداي ەرىتىپ جىبەرەتىن ليريزمنىڭ جىلى شۋاعى كوپ. شىعارما وسىنداي ءبىر ەرەكشەلىگىمەن كوڭىل مەكەنىڭدەگى نازىك سەزىمدەرىڭدى شىمشىلايدى.

قانداي ءداۋىردىڭ قالامگەرى بولسا دا ادام تاعدىرىن ءوزى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قوعامنىڭ الەۋمەتتىك شىندىعىمەن شەندەستىرە سۋرەتتەپ كەلەدى. ناعىز سۋرەتكەر بۇگىنگى زاماننىڭ شىنايى بەت- بەينەسىن كورسەتۋ ارقىلى تىرشىلىك توپىراعىنىڭ استىندا كومىلىپ قالعان قۇدايلىق شىندىقتاردى ىزدەيدى. كەز- كەلگەن تالانتتى جازۋشىنىڭ دۇنيەنى تانۋداعى ءوز جۇمباعى بار. ءومىر ءيىرىمىنىڭ تەرەڭىنە بويلاعان ونەردىڭ قۇپياسى جازۋشى شىعارماشىلىعىنىڭ جۇمباعىن شەشۋ ارقىلى اشىلادى. ونەر ءومىردىڭ كوشىرمەسى ەمەس. ءومىردىڭ زاڭدىلىعىنا باعىنبايتىن ونەردىڭ ءوز جولى بولادى. وكىنىشكە قاراي، سوڭعى جىلدارى قايناعان تىرشىلىكتىڭ قازانىندا قايناعان جۋرناليستەردىڭ كوبىسى جازۋشىلىققا دەن قويىپ، ءومىردىڭ كوشىرمەسىن سۇگىرەتتەگەن شىعارمالارى ارقىلى پروزانىڭ جۇگىن دە، ونداعى ايتىلار ويدىڭ سالماعىن دا جەڭىلدەتىپ جىبەرگەنى جاسىرىن ەمەس.

سۋرەتكەر وتاربايەۆتىڭ جازۋشى رەتىندەگى ەرەكشەلىگى ول ەش ۋاقىتتا دا جۇرتتىڭ كوزىنە ءتۇسىپ، ەرەكشە كورىنۋ ءۇشىن تاقىرىپ قۋالاعان پۋبليتسيستيكانىڭ جالىنا جابىسقان ەمەس. كەيبىر قالامگەرلەردەي جولىن كەسىپ كەتكەن كەيىپكەرىن جاعىمسىز ەتىپ كورسەتۋگە تىرىسقان وشپەندىلىكتەن دە ول بويىن اۋلاق ۇستايدى. ناعىز ونەردىڭ فاني مەن باقي اتتى ەكى جۇمباق الەمنىڭ اراسىن جالعاپ تۇرعان التىن كوپىر ەكەنىن جاقسى بىلەتىن سۋرەتكەر قوعامدىق كورىنىستىڭ استارىنان ومىردەگىدەن دە تەرەڭ شىندىقتىڭ ءمانىن ىزدەيدى. جانە ول شىندىقتى جازۋشى سيمۆولدىق بەلگىلەر ارقىلى كورسەتە بىلەدى. ورىس فيلوسوفى نيكولاي بەرديايەۆتىڭ ايتۋىنشا، ناعىز ءومىر سۋرەتكەرلىك شەبەرلىكپەن تەك سيمۆولدار ارقىلى بەرىلۋى مۇمكىن، ول ونەرگە مىندەتتى تۇردە شىنايى كۇيىندە ەنبەيدى. ونەر ەش ۋاقىتتا دا ەمپيريكالىق شىنايلىقتى كورسەتپەيدى، بارلىق كەزدە دە ول باسقا الەمگە ەنىپ كەتەدى، ءبىراق بۇل باسقا الەم ونەردە سيمۆولدىق بەينەلەردىڭ كومەگىمەن تانىلادى.

جازۋشىنىڭ «اتىراۋ - الماتى پوەزدى» اڭگىمەسى دە قۇندىلىقتار الماسىپ جاتقان توقسانىنشى جىلدارداعى - ءومىردىڭ سيمۆولدىق كورىنىسى. سول پوەزدا كەتىپ بارا جاتقان قاراپايىم ادامداردىڭ تاعدىرلارى ارقىلى تۇنىعى لايلانعان تىرشىلىك ايدىنىنداعى تۇرمىستى كورىپ، ءومىردىڭ كۇردەلىلىگىن تاني تۇسەسىڭ. اۋىزدارى اراق ساسىپ، تاندەرى تەمەكىنىڭ تۇتىنىنە ىستالعان كەشەگى كۇننىڭ قىز- جىبەگى مەن باياندارىنىڭ بۇگىنگى تىرلىگىن كوزىمەن كورگەن باس كەيىپكەردىڭ الماتىعا جەتپەي پوەزدان ءتۇسىپ قالۋىنىڭ سەبەبىن تۇسىنگەندەي بولاسىڭ؟ ادامدىق قۇندىلىقتاردى ارزانداتۋدىڭ قۇدىرەتتى پارمەنى - ۋاقىت سابازىڭنىڭ اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ەكەن - اۋ.

ءيا، ۇلى مارتەبەلى ۋاقىت! قۇلقىنىنىڭ قامى ءۇشىن كىم سول ۋاقىتتىڭ قۇلىنا اينالماي جاتىر دەسەڭىزشى، مىنا وپاسىز جالعاندا. اسىرەسە، جۇرتتىڭ اۋزىندا جۇرگەن، قالىڭ بۇقارا ءپىر تۇتقان ونەر ادامدارىنىڭ شىن ماعىناسىنداعى قۇلدىق بەت- بەينەسىن كورگەنىڭىزدە، دۇنيە- جالعاننان ءتۇڭىلىپ كەتە جازدايسىڭ.

«اكتريسا» اڭگىمەسىندە جازۋشى قۇلدىقتىڭ شىرماۋىنا شىرمالعان ونەر ادامدارىنىڭ ءىس- ارەكەتىن ۋىتتى ساركازممەن شەبەر جەتكىزىپتى. ەڭ العاش وسى اڭگىمەنى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنەن وقىعانىمدا ىشەگىم تۇيىلە جازداپ، راحاتتانىپ كۇلگەنىم ەسىمدە. شىعارمانى ەكىنشى رەت كىتاپتان قايتا وقىپ شىققانىمدا كۇلمەك تۇگىل، كوڭىلىم قۇلازىپ، جانىم جىلادى. تەاتر پسيحولوگياسىن جاقسى بىلەتىن جازۋشى شىعارماسىنداعى تۇككە تۇرمايتىن اتاققا بولا ونەر ادامدارىنىڭ ولەرمەندىككە سالىنعان ارزان تىرلىگىمەن تانىسقانىمدا، يماندىلىق پەن ادامگەرشىلىك قاسيەتىن جوعالتقان قوعامنان جيىركەنىپ، جۇرەگىم اينادى. ءبىراق، امال قانشا؟ بۇلاق باسىنان لايلانعان، بۇل - سەنىڭ قوعامىڭ. ادامي قۇندىلىقتار ارزانداپ، دۇنيە تۇگىل، ار- ۇياتىڭا دەيىن ساۋداعا ءتۇسىپ جاتقان مىنا جالعان تىرشىلىك، بۇل - سەنىڭ ءومىرىڭ. جار باسىنا وتىرعان جاپالاقتى - قىران، قارقىلداعان قارعانى كۇمىس كومەي بۇلبۇل رەتىندە تانۋعا ءتيىس شىندىق، بۇل - سەنىڭ بۇگىنگى كۇنگى اقيقاتىڭ، ءھام شىنايى بولمىسىڭ.

ار- ۇياتىنا كىر جۇقتىرعىسى كەلمەي، ادامگەرشىلىك قۇندىلىق ءۇشىن كۇرەسەتىن ادامعا ءومىر ءسۇرۋ بارلىق ۋاقىتتا دا قيىن. كەشىرىڭىز، ءبىز اياق استىنان ۇلكەن جاڭالىق اشىپ وتىرعان جوقپىز، بۇل شىندىقتى الەمنىڭ ۇلى جازۋشىلارى وتاربايەۆقا دەيىن دە تىلگە تيەك ەتكەن، الداعى ۋاقىتتا دا ايتىلا بەرەدى - ول اڭگىمە. ماسەلە، ايتقاندا عانا ەمەس، سۋرەتكەردىڭ ونى قالاي جەتكىزىپ، ءوز ءداۋىرىنىڭ شىندىعىمەن ۇشتاستىرا بىلەتىن شەبەرلىگىندە بولسا كەرەك. العاشقى اڭگىمەسىمەن- اق سوۆەت زامانىنداعى جالعان مورالمەن ءۇزىلدى- كەسىلدى كەلىسە الماعان جازۋشى راحىمجان وتاربايەۆ «ساتقىن» اڭگىمەسىندە كوڭىلىمىزدە جۇرگەن تاعى ءبىر شىندىقتى الدىمىزعا جايىپ سالدى.

ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە اقىل- ەسى كىرە باستاعاننان- اق بالامىزدى ادال بولۋعا باۋلىپ، اردىڭ جىبىنەن اتتاپ كەتپەۋگە ۇيرەتىپ، يماندىلىق پەن ىزگىلىكتىڭ ساۋلەسىن ساناسىنا قۇيۋعا تىرىسامىز. بەلىمىزدەن تۋعان پەرزەنتىمىزدىڭ الدىنداعى اتا- انالىق پارىزىمىزدى ادال اتقارىپ جۇرگەنىمىزبەن، ءبىز كوپ جاعدايدا بەرىپ جاتقان تاربيەمىز بەن قوعامدىق شىندىقتىڭ اراسىنداعى الشاقتىقتى قاپەرىمىزگە الا بەرمەيمىز. قوعام مەن ادامنىڭ اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىكتىڭ ءورتى ادىلەتسىزدىكتەن تۋىندايتىنى امبەگە ايان. ەندەشە ادىلەتسىز قوعامدا ءومىر سۇرە وتىرىپ، ادامنان ار- ۇيات تالاپ ەتۋدىڭ قانشالىقتى قيسىنى بار؟

اڭگىمەنىڭ باس كەيىپكەرى اسىلبەك ءسابي كۇنىنەن ارمانشىل بولىپ وسكەن جىگىت. كينونى كوپ كورىپ قيالدانىپ، جاستايىنان راديوعا اۋەس بولدى. كىشكەنتايىنان ونەر قۋعان ۇلىنىڭ كەلەشەگىنەن اكە- شەشەسى زور ءۇمىت كۇتۋشى ەدى. مىنە، وسى اسىلبەك ات- جالىن تارتىپ، اتپالداي ازامات بولىپ، اسكەر قاتارىنا الىناردا انت بەرۋدەن ءۇزىلدى- كەسىلدى باس تارتتى. ويتكەنى، ول ەلدەگى بۇكىل جەردى يەلەنىپ العان بايلاردىڭ بالالارىنىڭ اسكەرگە بارماي، ءوزى سياقتى تۇگى جوق، تاقىر كەدەيلەردىڭ وعان الىنۋىن ادىلەتسىزدىك سانايدى.

جازۋشى راحىمجان وتاربايەۆ ادام جانىنىڭ شىڭىراۋىنا ۇڭىلە وتىرىپ، ودان رۋحاني تەرەڭدىكتەردى تابا بىلەدى. ءتىلدىڭ مايىن تامىزا بىلەتىن شەبەرلىگى بولعانىنا قاراماستان، كوپسوزدىلىكتەن بويىن اۋلاق ۇستايتىن سۋرەتكەر شىعارماشىلىعىندا كەيىپكەرلەردىڭ مىنەزدەرى مەن جان الەمى بايانداۋ ارقىلى ەمەس، سيتۋاتسيا بارىسىندا جان- جاقتى اشىلا تۇسەدى. وتاربايەۆ شىعارماشىلىعىندا ادام رۋحىنىڭ قۇنارلى توپىراعىنىڭ قاباتىنداعى جانارتاۋى قوپارىلىپ جاتادى. قالامگەردىڭ شىعارماسى ىلعي دا وقىرماننىڭ كوكەيىندە جاڭا سۇراقتار تۋعىزادى. اسىرەسە، سۋرەتكەردىڭ سومداعان كەيىپكەرىنىڭ سان- قىرلى تابيعاتىنا ەنىپ كەتە الاتىن دارالىعى مەن ونىڭ جان الەمىندەگى قوپارىلىستاردى جەتكىزە بىلەتىن شەبەرلىگى تاڭ قالدىرادى.

ول - رۋح قوزعالىسىنىڭ سۋرەتكەرى. جازۋشىنىڭ شىعارماسىن وقي باستاعاننان- اق ونداعى الاپات داۋىلدىڭ وتتى قۇيىنى سەزىمىڭدى ءۇيىرىپ اكەتەدى. تالانتتى سۋرەتكەر ادامنىڭ جۇمباق بولمىسىنا تۇرمىستىڭ قالىپتى جاعدايىندا ەمەس، وت باسىپ، ادىلەتسىزدىككە قارسى بۇلىك شىعارعان كەزىندە ءۇڭىلىپ، ءومىر زاڭدىلىعىنىڭ اعىسىندا ەمەس، قوعامنىڭ الەۋمەتتىك شىندىعىنا مويىنسۇنباعان الاساپىران ستيحيادا ادام تابيعاتىنىڭ تەرەڭدىگى اشىلىپ، ونىڭ شەگى مەن شەكاراسى جازۋشى شىعارماشىلىعىندا زەرتتەلىپ جاتادى.

ءومىر شىندىعىن ونەرىنىڭ جۇمباعى ارقىلى قازىمىرلانىپ زەرتتەيتىن قالامگەردىڭ «شىڭعىسحاننىڭ كوز جاسى» اتتى حيكاياتى - ءبىتىمى بولەك تۋىندى. شىعارمانىڭ اتىنا كوزىم تۇسكەندە تالاي جازۋشىلار قالام تارتىپ تاقىرىبىن توزدىرعان شىڭعىسحان جايىندا وتاربايەۆ نە جاڭالىق اشا قويار دەيسىڭ دەگەن ءبىر سەنىمسىزدىكپەن، كۇماندانا قاراعانمىن. الايدا، ورنەگى وزگەشە توقىلعان حيكاياتتى سوڭىنا دەيىن وقىپ شىققانىمدا ىزگىلىك پەن زۇلىمدىق، ادامگەرشىلىك پەن جاۋىزدىق، ادىلەت پەن قيانات، شىندىق پەن وتىرىك تاقىرىبىنىڭ توپىراعىن بۇرىنعىدان دا تەرەڭ قازعان راحىمجان وتاربايەۆتىڭ جازۋشىلىق شەبەرلىگىنىڭ باسقا ءبىر قىرىن تانىعانداي بولدىم.

بىرەۋلەر ۇلى قولباسشى ەكەنىن ايتىپ ماقتاپ، ەكىنشىلەرى دۇنيەنى قانعا بوكتىرگەن قانىشەر ەكەنىن جازىپ جامانداپ جاتقان شىڭعىسحاننىڭ جۇمباق بولمىسىنا راحىمجان وتاربايەۆ مۇلدە باسقاشا قىرىنان ۇڭىلەدى. بۇل تاريحي ەمەس، فيلوسوفيالىق استارى تەرەڭ - پسيحولوگيالىق تۋىندى. ادامنىڭ ىشكى الەمىندە قوپارىلىپ جاتاتىن قايشىلىقتار ارقىلى شىعارما جەلىسى ءوربىپ وتىراتىن بۇل تۋىندىدا جازۋشى راحىمجان وتاربايەۆ تورتكۇل دۇنيەنى تىتىركەنتكەن شىڭعىسحاننىڭ شىن ماعىناسىنداعى ادامدىق تابيعاتىن ءولىم ساعاتى جاقىنداعان كەزدەگى ءبىر عانا ساتكە وسالدىق بوي الدىرعان شاعى ارقىلى اشۋعا تىرىسادى. شىعارمانى وقىپ شىعىپ، ونداعى ايتىلماق بولعان ويدىڭ استارىنا ۇڭىلگەنىڭىزدە وڭاي بولىپ كورىنگەنىمەن ىزگىلىك پەن ز ۇلىمدىق دەگەنىمىز نە؟، ادامگەرشىلىك پەن جاۋىزدىق دەگەنىمىز نە؟ ، ادىلەت پەن قيانات دەگەنىمىز نە؟ دەگەن ۇستارا ساۋالداردىڭ جاۋابىن بەرۋدىڭ قيىن ەكەنىن تۇسىنگەندەي بولىپ، ويدىڭ تەڭىزىنە باتاسىڭ.

شىنتۋايتىندا جازۋشى قالامىنان شىققان ونەر تۋىندىسى قالامگەردىڭ قيالىنان تۋعان ناعىز تىرشىلىكتىڭ جالعان كورىنىسى بولعانىمەن، ول ادام بالاسىنا ءومىردىڭ ءمانىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. وتىرىكتىڭ ورىن قازعان قالامگەر ەمەس، اقيقاتىندا، ومىردەگى شىندىقتى ونەردىڭ تىلىمەن جەتكىزە بىلەتىن جازۋشى عانا مىنا جالعانداعى وكىنىشتەرىمىز مەن ساتسىزدىكتەرىمىزدىڭ ورنىن تولتىرىپ، حالىقتى كەلەشەكتە بولۋى ىقتيمال قاۋىپ- قاتەردەن ساقتاندىرادى.

ناعىز تالانت ادەبيەتكە قوشەمەت كورۋ ءۇشىن ەمەس، ادامگەرشىلىك مۇراتتاردى جىرلاپ، قوعامنىڭ قوردالانىپ قالعان شىندىعىن ايتۋ ءۇشىن كەلەدى. ازاماتتىق ءۇنى بيىك جازۋشى راحىمجان وتاربايەۆ سوناۋ جىلدارى جارىق كورگەن تىرناقالدى تۋىندىسى «سوعىستىڭ سوڭعى بومباسى» نوۆەللاسىنان باستاپ، كۇنى كەشە عانا جازىلىپ، قالامىنىڭ سياسى ءالى كەبە قويماعان «شىڭعىسحاننىڭ كوز جاسى» حيكاياتىنا دەيىنگى بارلىق شىعارمالارىندا ونەردەگى ادامگەرشىلىكتىڭ تۋىن بيىك كوتەرىپ، ءومىردىڭ جالعان كورىنىسىن اشكەرەلەۋمەن كەلەدى. سۋرەتكەرلىكتىڭ ءتىل، ستيل، فورما، سيۋجەت ت. س. س فورمالدىق جاعىنا عانا نازار اۋدارعان ادامنان ۇلكەن جازۋشى شىقپايدى. ناعىز جازۋشىنىڭ بويىندا قوعامنىڭ شىندىعىن ونەردىڭ تىلىمەن ايتا الاتىن باتىلدىق بولۋى ءتيىس. راحىمجان وتاربايەۆتىڭ شىعارماشىلىق ەرەكشەلىگى ورنەگى وزگەشە ورىلگەن شەبەرلىك پەن بوياۋى توگىلىپ تۇرعان سۋرەتكەرلىگىندە عانا ەمەس، شىندىقتى ايتۋدان قايمىقپايتىن جازۋشىلىق مىنەزىندە جاتىر. ويتكەنى، مىنا الەمدى دۇرلىكتىرگەن شىڭعىسحاننىڭ باسىنان كوشكەن داۋرەن ءبىزدىڭ دە باسىمىزدان وتەدى. جاراتۋشىدان حابار كەلىپ، و دۇنيەلىك بولىپ اللانىڭ الدىنا بارعانىمىزدا ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ دە قابىر ازابىمىزدى جەڭىلدەتۋ ءۇشىن ايتاتىن ءبىر- اق ءسوزىمىز بار. ول - شىندىق!

امانگەلدى كەڭشىلىك ۇلى