قانداسىمىز سەرىك قاپشىقبايەۆ تۋرالى: كۇڭگىرت وتتىڭ شۋاعى
شىنجاڭ قازاق ادەبيەتىندە قاجىعۇمار شابدان ۇلى، ماعاز رازدان ۇلى، قىزىربەك ورال، جاقسىلىق ءساميت ۇلى، زاداقان مىڭباي ۇلى، جانەتحان تۇتقابەك ۇلى، سەرىك قاپشىقباي ۇلىنىڭ جىرلارى مەن شىعارمالارىنان ازاتتىقتىڭ اق تاڭىن الماعايىپ ءبىر تۇستان ولەڭ-ءسوزدىڭ وزەگىنە ءورىپ نۇسقاپ جىبەرەتىندەي، الدەبىر ۇمىتپەن قادالا قاراپ، ەلەڭدەپ وتىرۋشى ەدىك. ونسىز دا كۇڭگىرتتەۋ قاپشىقبايەۆ ولەڭدەرىنىڭ قالتارىس- بۇلتارىسىندا الدەنە جاسىرىنىپ جاتپادى ما ەكەن دەپ ولەڭدەرىنىڭ ءون بويىنا ۇڭىلە قاراپ، ۇمىتتەنىپ وتىرار ەدىك.
سولاردىڭ ءبىرى، ءارى بىرەگەيى اقىن سەرىك قاپشىقباي ۇلى ەدى. ارينە، قولعا العاش قالام العان تۇستا سەكەڭ دە جاس، تەبىرەنگىش جانىمەن پارتياعا، جاڭا الەۋمەتتىك ومىرگە بوزبالالىق قۇشاعىن ايقارا اشىپ، ادال كوڭىل، اق نيەتىمەن جىر ارناماي قالعان جوق، ارنادى، ارينە. ول ءۇشىن اقىنعا كىنا ارتايىق دەپ وتىرعان جوقپىز. تەك ەسىل ەڭبەكتىڭ اسپانعا اتقان وقتاي زايا كەتكەنى عانا وكىنىش بولدى.
ولاي دەۋگە سەبەپ: ينستيتۋتتى ەندى عانا ءبىتىرىپ، اعارتۋ سالاسىندا ەكى-اق جىل جۇمىس ىستەگەن سەرىكتى، جاڭاعى «جانىنداي جاقسى كورگەن» پارتياسى «ۇلتشىل»، «وڭشىل» دەگەن قىلمىس قامىتىن موينىنا كيگىزىپ، ەڭبەكپەن وزگەرتۋ لاگەرىنە ايداعان دا جىبەرگەن.
بۇنداي ەركەلىك سەندەردەي بۇراتانا حالىققا جاراسا قويمايدى دەسە كەرەك. ءوز ۇلتىڭنىڭ ساياسي قايراتكەرلەرى باس بولىپ، ءوز قولىڭمەن قۇرعان («الاش» پارتياسى سياقتى) ءوزىڭنىڭ ۇلتتىق پارتياڭ بولماعاننان كەيىن، وزگە بىرەۋدىڭ پارتياسى كىسىگە وپا بەرمەيدى ەكەن عوي.
سەن جاقسى كورگەنمەن، ول سەنى جاقسى كورە قويمايدى ەكەن. جاقسى كورگەن جاڭاعى پارتيا كۇناسىز جاستى ويعا-تۇسكە كىرمەگەن جاڭاعىداي جالالى قىلمىسقا كىرىپتار ەتىپ، قارا تۇندەي قاسىرەت ارقالاتىپ تىنعانى، انەكي. سەكەڭ بۇل قاسىرەتتەن جاسى ەلۋگە تاياپ، تارلانداعان شاعىندا زورعا قۇتىلدى. جاستىق كوكتەمدى تۇتاستاي كوممۋنيستىك پارتياعا بەرىپ، جانىن امانداپ ارەڭ الىپ قالدى. پارتيا جۇرەگىنە مايشا تيگەن بولۋ كەرەك، سەكەڭ سودان قايتىپ پارتيا تاقىرىبىنا كوپ جولامايتىن بولدى.
سەكەڭ باستاعان ءبىرلى-جارىم اقىندار ايقاي-اتتاننان وڭاشا، ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە اسەر ەتەتىن ولەڭدەر جازدى، سونداي تاماشا ليريكانى باستاعان اقىن وسى قاپشىقباي ۇلى بولاتىن:
وسى ءبىر شاعىن اتىراپ
كوڭىلدى نەتكەن كۇي ەدى.
جەر بەتىن جاسىل جاپىراق
جاپقانىن جانىم سۇيەدى، - دەگەن شىرايلى شۋماقتار سول 50-جىلداردىڭ باسىندا سەكەڭنىڭ قالامىنان تۋعان. تابيعاتتىڭ سۇلۋ سۋرەتىن اقىن كوكىرەگىندەگى كوركەمدىككە بولەپ، جۇرەگىڭە جىلى شۋاق شاشتىرىپ، كوز الدىڭا قايتادان الىپ كەلەدى.
«جاپقانىن جانىم سۇيەدى، جەر بەتىن جاسىل جاپىراق» دەيدى. قانداي مەيىرلى ءسوز، قايىرلى سەزىم! شاعىن عانا اتىراپتىڭ كوڭىلگە ۇيالاتقان «كورىكتى كۇيى» اقىن جانىنان قانشاما اياۋلى ارماندى تۋدىرىپ، الاۋ سەزىمدى اسپانعا اۋەلەتىپ الىپ كەتكەن. وسى ولەڭدى وقىعان وقىرماننىڭ ءوزى جەر بەتىن جاسىل جاپىراق جاپسا دەگەن اسىل ۇمىتپەن، اقىننىڭ ارمانشىل جانىمەن قول ۇستاسىپ، كورىكتى كوكجيەكتەرگە قاراي قالىقتاپ ۇشىپ كەتپەي مە!؟ ينساننىڭ كوكىرەگىنە ەستەتيكالىق تىنىس بەرىپ، جانىڭدى جىلى مۇڭعا باتىراتىن، مەيىرىمگە تولى وسىنداي مىڭ بولعىر ساۋلەلى شۋماقتار كوكىرەگىڭە قايىرلى سەزىمدەر ۇيالاتىپ، جانىڭدى تەربەتىپ، سەزىمىڭدى سەلدەتىپ اكەتپەي مە!
سەرىك اقىن ولەڭدى وسىلايشا سىر مەن سەزىمگە بولەپ، اسا توسىن وزگەشە كوركەم ءسوز كەستەسىمەن ورنەكتەپ شىعارۋعا بۇكىل ءومىرىن سارپ ەتىپ كەلە جاتقان اقىن. ودان تاپقان ولجاسى از ەمەس. «بۇل سەرىكتىڭ ولەڭى عوي دەيتىن» جىرلارىنا وزىنە عانا ءتان وزگەشە ورنەك تاپتى.
سەرىك اقىن ولەڭ جازۋدىڭ جاڭاشا ءتۇرىن جاساۋعا، ءتۇرى بولعاندا ولەڭنىڭ بۇكىل مازمۇنى مەن فورماسىنا وزگەرىس جاساۋعا تالپىنعان اقىن. ءوزى دە وسى جولعا بۇكىل ءومىرىن سارپ ەتتى. تاپقان ولجاسى دا بار شىعار، تايىپ كەتكەن تۇستارى دا بار شىعار، ونى تالداۋ بۇل ماقالانىڭ مىندەتى ەمەس.
قاپتاعان قالىڭ ايقاي-اتتاننان، ەل-كوشتى، جاۋ جەتتىلەگەن ولەڭدەردىڭ اراسىنان اندا-ساندا وسىنداي شىرايلى شۋماقتاردى كەزدەستىرىپ قالعاندا ولەڭ دەگەنىمىز مىنە وسىنداي ادامنىڭ جان سەزىمىن تەربەتەتىن سۇلۋ سوزبەن ورنەكتەلگەن، نازىك تە، بەيۋاز، كوركەم ءسوز كەستەسىنىڭ «قيىننان قيىستىرىلعان» وزگەشە ورىلىمدەرى بولسا قانداي عاجاپ بولار ەدى دەپ ارماندايسىڭ.
اقىن نەبارى 24 جاسىندا ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ كەتتى. جانى نازىك، جۇرەگى جۇمساق جاس اقىنعا بۇل وڭاي بولا قويعان جوق. سەكەڭدى زاڭ بويىنشا بالەنشە دەگەن بابپەن سوتتاپ، اباقتىسىنا كىرگىزىپ جىبەرسە ءبىر ءسارى ەدى عوي، ءبىر ولەڭىندە ءوزى ايتقانىنداي وندا «ارمان دا بولماس» ەدى. ءبىراق، زالىم ساياسات جاس اقىندى قورلاۋدىڭ ادامنىڭ ويىنا كەلمەيتىن باسقاشا ءتاسىلىن تاپقان.
ونى اۋىلداعى توبىردىڭ قولىنا اپارىپ تاپسىرىپ بەرگەن عوي. «مىناۋ ۇلتشىل وڭباعان، بۇزىق ادام، بۇنى بۇگىننەن باستاپ سەندەردىڭ قولدارىڭا تاپسىرىپ بەرەمىز، بۇعان بىلگەندەرىڭدى ىستەپ، قاتاڭ تەپكىنىڭ استىنا الىپ، اكەسىن تانىتىپ، قۇداي تاۋبەسىن ەسىنە تۇسىرۋلەرىڭە بولادى» دەگەن ساناسى قورتىق، وڭكەي اۋمەسەر، اڭگۇدىك بەلسەندىلەردىڭ قولىنا تاپسىرىپ بەرىپ تۇرىپ، نوقاي، توپاس توبىرلار كوكتەن تىلەگەنى جەردەن تابىلعانىنا قۋانىپ: «قولعا بەرسەڭ بولدى، ار جاعىن ءوزىمىز جاقسى بىلەمىز عوي، سۇيىكتى پارتيا» دەپ شۋ ەتە قالعان.
سەكەڭ مىنە، وسىلاردىڭ تەپكىسىندە 24 جىل ءومىرىن وتكىزگەن. سولاردىڭ قولىندا مەرت بولىپ كەتپەي، قالاي امان قالعانىنا قايران قالاسىڭ. سول سەكەڭ ول توزاقتان دا امان-ەسەن قۇتىلىپ، مىنەكي، بۇگىن سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە امان-ەسەن شىعىپ وتىر. ءومىردىڭ كۇنگەيى مەن تەرىسكەيىن قاتار كورىپ، كوڭىلىنە كوپ سىر تۇيگەن جۇمباقتاۋ جان بۇگىندە حالقىنىڭ قادىرلى ابىز اقساقالى. قازاق پوەزياسىنا وزگەشە ورنەك اكەلگەن، سىرى دا، سىپاتى دا بولەك تالانتتى تارلانبوز.
«مەنىڭ ساقتاعانىم» دەگەن ولەڭىندە اقىن:
كومىردەي شاشىم قارا ەدى،
ايىرىلدىم ەرتە،
تايدى ءوڭىم.
ءومىر، كوركىڭ بار ەدى،
قورلىعىڭ دا بار سەنىڭ!
...ويلا، دەسەڭ تۇنجىراپ،
وينا دەسەڭ، ويناعام.
تاۋدىڭ ءۇستىن بۇلدىراپ،
كوك سۇر بۇلتتاي تورلاعام.
وسى مەنىڭ تاپقانىم،
(كۇندەر ءوتتى، جىل ءوتتى.)
ءومىردى مەن ساقتادىم،
ساقتادىم مەن جۇرەكتى.
كوزىمنىڭ ۇڭگىر تۇبىنەن،
ءبىر مەرۋەرت كورىنەر،
امانداسساڭ مەنىمەن،
سوعان قاراي بەرىڭدەر، - دەيدى.
كوزىنىڭ تەرەڭ تۇبىنە ساقتاعان مەرۋەرتى - ولەڭى بولسا كەرەك. جاستىق شاعىن جىرتىپ، ولەڭىنە تامىزىق ەتىپ جاعىپ ءجۇرىپ، سەكەڭ اقىندىعىن امان ساقتاپ قالدى. سول قۋعىندا جۇرگەن كۇندەرىنىڭ وزىندە سەكەڭ مۇمكىن بولعانىنشا ولەڭ جازۋىن توقتاتپاعان ەكەن. قۋانىشقا جارلى وگەيلىكپەن وتكەن بۇكىل جاستىق ءومىرىن، جابىرقاعان جانىن، جاسىعان جۇرەگىن جىرمەن الديلەپ، مۇڭلى جىرلارىن جانىنا جامىلىش ەتىپ وتىرعان.
اقىندى جاڭاعى قىزىل كوز بەلسەندىلەر ءبىر مەزگىل ءوز بەتتەرىنشە، زاڭسىز، سوتسىز تۇرمەگە دە قاماپ تاستاعان ەكەن. اباقتىدا وتكىزگەن كۇندەرىن، ونداعى ءۇمىت، قايعى، جان دۇنيە ارپالىستارىن اقىن «اباقتى داستانى» اتتى پوەما جازىپ بايانداپ بەرگەن بولاتىن. «1968-جىل» دەگەن ولەڭىن وقىپ كورەلىك:
اقىرىن سوقپا،
قاتتى سوق،
قورعاندى بوران كيمەلە!
جەيدەم جىرتىق،
تونىم جوق،
مەن وتىرمىن تۇرمەدە....
كوز جاسىم-اۋ، وكپەڭ نە؟
كورسەتپەسەم ۋايىم.
باقىتتى كۇندە توكسەم دە،
باقىتسىز كۇندە تيايىن.
شام جاقپايمىن جارىق قىپ،
كوڭىلىمە تۇسپەس، نە قىلام؟
ارمانىمدى ازىق قىپ،
ءۇمىتىمدى جامىلام.
سەرىك اقىن جۇرەگىنىڭ سىرىن، سەزىمىنىڭ سەلىن، كوڭىلىنىڭ كوكجيەگىن، وزەگىندە باس كوتەرگەن وزگەشە تۇيسىنۋلەرى مەن سۇيسىنۋلەرىن ولەڭ - ءسوزدىڭ الەم-جالەم، الاباجاق تۇستەرىمەن ەمەس، بارانداۋ بوياۋىمەن بوياپ، كومەسكىلەۋ ەتىپ كەستەلەپ جەتكىزۋگە دەن قويعان اقىن.
ولەڭ - اقىن جان سەزىمىنىڭ ءتىل كەستەسىمەن كورىنىس تاباتىن كوشىرمەسى ەكەنىن دە ءاماندا قاپەرىندە ۇستاپ وتىرعان. ول دۇنيەنى اقىندىق كوزىمەن كورىپ، اقىندىق سەزىممەن تانىپ-ءتۇسىنىپ، ونى قيالىنىڭ قاناتىمەن الىس كوكجيەكتەرگە الىپ كەتىپ، قوعامدىق ءومىردىڭ لاس قوقسىعىنان اۋاشا، سول كىرشىكسىز تازا كەڭىستىكتە ونى قايتادان ارلەپ، اجارلاپ، جۇرەگىنىڭ سۇزگىسىنەن وتكىزىپ، سونان كەيىن عانا قارا جەرگە اسپاننان قايتا الىپ تۇسەتىن اقىن.
اقىننىڭ «ەرەنقابىرعا» دەگەن داستانى بار. سەكەڭنىڭ ولەڭدەرى حاقىنداعى سوزىمىزگە وسى داستانى دا دالەل بولادى عوي دەپ ويلايمىز. قيالعا، ويعا، سەزىمگە، يشارات-نىشاندارعا، سيمۆولدارعا قۇرىلعان عاجايىپ جىر. وقىپ كورەيىك:
شاقىراسىڭ جۇرەكتى،
قاي جاقتا ەدى سورابىڭ.
يىسكەپ كوكجيەكتى،
ەزۋ تارتىپ قويامىن.
ابىرجىعان وي قاعىپ،
شەرتەم دەيدى نە سىرىن؟
ءجۇر اشا الماي سول عارىپ،
جۇرەگىمنىڭ ەسىگىن.
بۇيتپە كوڭىل الا بوپ،
دەي بەر ءبىراق الاڭمىن،
تاعدىرىندا شاما جوق،
ءدام ايداعان ادامنىڭ.
جىر، مىنە، ءوستىپ جوسىلىپ جۇرە بەرەدى. سەنى دە ۇلى تاۋدىڭ قويناۋىنا باستاپ الىپ بارادى. تۇماسىنان سۋ ىشكىزىپ، تۇنىعىنا باس قويعىزادى. اتا-بابانىڭ قارا قىستاۋلارىنا، قۇت قونعان قويناۋلارىنا، ۇيىقتى جۇرت، ءورىستى ولكەلەرىنە اپارادى. تورعىن تۇمانىڭ ۇستىمەن قالىقتاتادى. كونە تاريحتىڭ قويناۋلارىنا دا بارىپ قايتاسىڭ.
وسى الىپ تاۋدىڭ ءوزىن ارعى بابالار جاۋگەرشىلىكتەن كوز اشپاعان جاۋ ءىشى جالەم زاماندا مال-جانىما قورعان بولسىن دەپ، زار تىلەگىن ايتىپ ءجۇرىپ تاڭىردەن تىلەپ، عايىپتان تۋعىزىپ العان ەكەن.
قاسيەتتى انالاردىڭ بىرەۋى ەتەگىنە سالىپ ەر جەتكىزىپ، الىپ تاۋعا اينالدىرىپ جىبەرگەن «قازاقتىڭ شەكپەنىنەن» شىققان ءتولتۋما اتالاس تاۋى ەكەن. تابيعات اياسىندا ءومىر سۇرگەن، قازاق سياقتى كوشپەلى ناسىلدەن جارالعان كونە حالىقتىڭ الىپ تاۋلاردىڭ ءوزىن تاڭىردەن تىلەپ تۋعىزىپ السا نەسى ايىپ، نەسى قيسىنسىز! سول تاۋ جارالعاندا سول تاۋدىڭ قويناۋىندا قازاقتان باسقا قانداي حالىق ءومىر ءسۇرىپ، وت جاعىپ، وتان ەتتى دەيسىز؟!
اقىن جانى جابىرقاپ، ومىردەن وگەيلىك كورىپ، جادىنان قاسيەتتى قۇندىلىقتار تونالا باستاعان كەزدە بابا تاۋعا تەكتەن-تەك كەلە جاتقان جوق. «جاڭىلعاندى اڭعارتىپ، ءتۇسىر مەنىڭ ويىما» دەۋى تەگىن دەيسىز بە!؟ باياعى بابالار تاڭىردەن تىلەپ، تۋعىزىپ العان پانا تاۋمەن وگەي ومىردەن وزەگىنە وكسىك تۇسكەن، جاستىق كوكتەمىنەن جۇرداي بولىپ تونالعان اقىن جانى كەلىپ كەزدەسەدى.
سول كەزدە اقىننىڭ كوڭىلىنە نەلەر كەلىپ، نەلەر كەتپەيدى! جابىرقاعان جان سەزىمىن، ارمانشىل اسىل ماقسات-مۇراتتارىن بابا تاۋعا سىر قىلىپ شەرتىپ، جانىنا تۇسكەن جاراسىن دا، جادىنان جوعالتقان جاڭىلىسىن دا سوعان سىر قىلىپ ايتپاعاندا ونى باسقا كىمگە ايتادى!؟ كىممەن بولىسەدى؟! بابانىڭ كوزىن كورگەن ۇلى تاۋ بارىنە كۋا ەمەس پە ەدى:
...جاس كۇنىمدى ىرىس قىپ،
قاندىرمادىڭ ايىزىن.
ەندى قايدا جىلىستىق،
ءومىر، سەن دە قارىزىم.
جەتپىسىنشى جىل ءوتتى،
سەرمەپ ماعان سويىلدى،
قالجىراتتى جۇرەكتى،
توبەم سوندا ويىلدى.
ءوز تاعدىرىن وسىلاي بايان ەتكەن اقىن، ەندىگى كەزەكتە اتا زاماننان قالعان، بابالار تاڭىردەن تىلەپ العان قاسيەتتى تاۋدى جات-جالادان، بالە-قازادان، جاتتىڭ سۇعاناق-سۇعىنان امان بولسا ەكەن دەپ باعزىداعى اتالار سياقتى اقىن دا تاڭىردەن تىلەك تىلەيدى:
...سىندىر، سىنسىن ءمۇيىزىم،
ءمۇيىزسىز دە كىم ەدىم؟
سال ازاپقا كۇندىزىم،
سال ازاپقا تۇنەگىم.
ەي، كوك داۋىل، جالىندىم،
كەتىر مەنىڭ كەيپىمدى،
بۇزبا سيقىن تاۋىمنىڭ!
ەي، جەبىر قۇرت جالىندىم،
اق تا، ەمەس كوك تە ەمەس،
تاسىن تەسپە تاۋىمنىڭ،
مەنى مۇجى، مەنى تەس!..
اقىننىڭ جۇيرىك جانى ۇلى تاۋدىڭ ۇلارى بولىپ ۇشىپ ءجۇرىپ، ۇلاعاتتى ءۇن كوتەرەدى، تاۋ اقىن جانىنىڭ سايا تابار تۇراعى، ارمانىنىڭ ۇشىپ-قونار تۇعىرى سىپاتتى. بۇل ولەڭنەن قارا ءدۇرسىن وقيعا ىزدەپ قاڭعىرۋدىڭ قاجەتى جوق. اركىم ءوزىنىڭ ىشكى سەزىمدىك سۇرانىسىن، جانىنىڭ قالاۋىن ولەڭنىڭ ءون بويىنان تاۋىپ الا بەرۋىنە بولادى.
شۋاقتى جىر سەنى بەيمالىم شالىق سەزىمگە بولەپ، ءار قيىردى ءبىر نۇسقاپ، قيالىڭا قانات ءبىتىرىپ، الىستارعا جەتەلەپ الىپ كەتە بەرەدى. پوەزيا دەگەن انە سول. الدە كىمنەن ەستىگەن قارابايىر وقيعانى قارا ءدۇرسىن تىلمەن تىزبەلەپ ايتىپ بەرۋ ەمەس قوي ول.
سەرىك اقىن ولەڭ جازۋدىڭ جاڭاشا ءتۇرىن جاساۋعا، ءتۇرى بولعاندا ولەڭنىڭ بۇكىل مازمۇنى مەن فورماسىنا وزگەرىس جاساۋعا تالپىنعان اقىن. ءوزى دە وسى جولعا بۇكىل ءومىرىن سارپ ەتتى. تاپقان ولجاسى دا بار شىعار، تايىپ كەتكەن تۇستارى دا بار شىعار، ونى تالداۋ بۇل ماقالانىڭ مىندەتى ەمەس.
سەرىك اقىننىڭ جىرلارىن، اسىرەسە سوڭعى كەزدەگى ولەڭدەرىن جازباي تانيسىڭ: «بوكەن» دەگەن ولەڭىن وقىپ كورەيىك:
اياقتار -
ءجۇرىپ،
شىعارماق
نە بۇلىك؟
مۇيىزىنە -
ىلىكسەم سيىردىڭ.
تۇيرەلەر
شاپ،
ءبۇيىرىم.
شىعىپ
دوڭگە
جەل
مەن دە!..
ءشوپ-شالاڭ
بەلدەن كەپ!
توبەلەر
كوكپەڭ-كوك.
«جەلبىر-جەكەن
جەلىپ وتكەن -
جايلاۋدا،
ءبىز ءبىر بوكەن!»
10.09.2005.
سەرىك ولەڭدەرىن كۇڭگىرت، ۇعىمعا اۋىر دەۋشىلەر تابىلادى. ول ءسوز بۇل جاقتا دا، ول جاقتا دا ايتىلماي جۇرگەن ءسوز ەمەس. ونى سەكەڭنىڭ ءوزى دە بىلەدى. بىزگە كۇڭگىرت بولعانمەن، وزىنە ايدان انىق بولۋ كەرەك. ول جاعىن ءبىز جاقسى بىلە بەرمەيمىز عوي.
ال، ەندى، كۇڭگىرت، كومەسكى دەگەن ءسوز اقىن ولەڭدەرىن جوققا شىعارىپ كەتە العان جوق. اقىننىڭ جاقسى ولەڭدەرى ونداي سوزدەردىڭ ءوزىن جوققا شىعارىپ كەتە بەرەتىن تۇستارى دا از بولمايدى. ولەڭدى ونەر رەتىندەگى ورەگە كوتەرىپ، ناعىز ءسوز ونەرىنىڭ بيىگىنە شىعارىپ، كۇردەلى ولەڭ جازا المايتىنداردىڭ بارلىعى اقىن ولەڭدەرىنە قىرىن قاراپ كەلگەنى دە راس.
سوندىقتان وسى كۇنگە دەيىن سەرىك ولەڭدەرى تۋرالى ماڭدايدان سيپار جىلى ءسوزدى ءىرى اقىن ومارعازى ايتان ۇلىنان باسقا ەشكىم ايتا قويماعان سياقتى. ال، ءوز باسىم وقىرمان رەتىندە اقىننىڭ ەرتەرەكتە جازعان ولەڭدەرىن (كەيىنگى كەزدەگى ولەڭدەرىن مىناداي ەدى دەپ ايتا المايمىن) قازاق پوەزياسىنىڭ ءىرى جەتىستىگى رەتىندە باعالايمىن. وزەگىندەگى ءوز ءسوزىن باسقا ەشكىمگە ۇقسامايتىن وزگەشە بوياۋمەن جەتكىزگەن، ەشكىمگە ەلىكتەپ-سولىقتاماعان باسقا ءبىر اقىندى تاعى دا ايتا المايمىن.
قالايدا بىلايعى جۇرتقا اقىن ولەڭدەرىندە اشىق-شاشىق جاتقان ەشنارسە جوق ەكەنى - ول دا شىندىق. ءسوز اقىننىڭ سوڭعى كەزدەگى ولەڭدەرى تۋرالى بولىپ جاتىر عوي. بۇل «سىرقات» سەكەڭە كەيىنىرەك جابىستى.
1980-جىلداردىڭ سوڭىنا دەيىن قاپشىقبايەۆ تا ولەڭدەرىن «قازاقشا» قارا ولەڭ مانەرىمەن جازىپ كەلگەن بولاتىن. كەيىنىرەك قوي، اقىننىڭ «الەمدىك تىلگە» اۋناپ كەتكەنى. ول ءتىلدى بىلەتىن جاندار ءبىزدىڭ ورتامىزدا تىم تاپشى بولىپ شىقتى دا، كوبىمىز اقىننان اداسىپ قالدىق.
اداسقامىز جوق-اۋ، «قاشان كورسەڭ - وشان كور، ءوز تۇسىمەن كورىنە العان الا جىلقى دا ءبىر، ول دا ءبىر» (ج. قاماي، ا. تويشان) اقىندى تىكەلەي تۇسىنۋگە كوبىمىزدىڭ قولىمىز جەتپەي، قور بولىپ قالدىق.
سەكەڭ قاشان كورسەڭ بويىن تازا ۇستاپ، تىك جۇرەتىن، بايگەگە قوساتىن جۇيرىكتەي ءوزىن توق-جاراۋ قالپىندا ۇستايتىن، سەرى دە، سىرباز اقىن. سونشاما كوپ شىعارمالار جازعان تانىمالدىلىعى دا اسا جوعارى تارلانبوز عوي. ءبىراق، سونىڭ وزىندە اقىن بولىپ لەپىرىپ، كەۋدەسىن كەرىپ، جاعاسىن جايلاۋعا جىبەرىپ كورگەن جان ەمەس.
مەن ءوز باسىم سەكەڭنىڭ سونشا توم-توم ولەڭدەر جازسا دا، سولارىنىڭ بولماسا ءبىر-ەكەۋىن ءارتۇرلى ساحنالاردان، بولماسا، راديو، تەليەۆيدەنيەدەن وقىعانىن، تىپتەن اعايىننىڭ توي-تومالاعىنا دا ارناپ ءبىر شۋماق جىر وقىعانىن كورگەن ەمەسپىن.
اقىن ءومىر بويى بىرەۋگە «ارناۋ» ولەڭ جازعان ەمەس. ول ولەڭدى كەز كەلگەن كادەگە جاراتىپ، قولجاۋلىق ەتىپ، قادىرىن كەتىرىپ، قاسيەتىن تومەندەتكەن جان ەمەس. ەكى-ءۇش ولەڭ جازىپ الىپ، كوزىنە ميكروفون، قارسى الدىنان ساحنا كورىنسە بولدى، الگىسىن وقۋعا تاپىراقتاپ تۇرا جۇگىرەتىن اقىندارعا سەكەڭ اياۋشىلىقپەن قاراپ، ميىعىنان كۇلىپ، وتىرار ەدى. ءبىر ولەڭىندە اقىن:
ۋىتىن جايىپ ىسىكشە،
وزگەنىڭ اسسا اتاعى.
اتاعىم مەنىڭ كۇشىكشە،
ۇيشىگىندە جاتادى! - دەيتىنى بار. اقىننىڭ ومىرلىك ۇستانىمى دا، ادامدىق بولمىس-ءبىتىمى دە وسى سوزگە كەلىپ سايادى.
ارميابەك ساعىندىق ۇلى،
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، سىنشى.
«قالا مەن دالا» گازەتى. 2016 - جىل
**
