«باق قونىپ، قىزىر دارىسىن» دەگەن ءسوز قايدان شىققان؟ باقىت كىمدەرگە بۇيىرادى؟
استانا. قازاقپارات - ازاقتا باق، باقىت، قىزىر، قىدىر دەيتىن ۇعىمدار بار. تىلەك ايتقاندا دا «باق بەرسىن، باقىتتى بول، قىدىر قونسىن» دەپ ايتىپ جاتامىز. ءبىراق وسى ءبىر ۇعىمدارعا تەرەڭ بويلاي بەرمەيمىز. بۇل ۇعىمدار قايدان شىققان؟ باق پەن باقىت كىمدەرگە بۇيىرادى؟ «وتباسى حرەستوماتياسى. سالت-ءداستۇر سويلەيدى» كىتابىنان وسى ۇعىمدار توڭىرەگىندەگى اڭگىمەلەردى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
باق قاراسىن، قىزىر دارىسىن
ەرتەدە باق پەن قىزىر قاراتاۋدىڭ جوتاسىمەن كەلە جاتقان ەكەن. ولاردى كورىپ جەتىم- جەسىر، ءعارىپ-كاسىر، باي-ماناپتار شاپاعات ەتۋىن سۇراپ، جابىلادى. ءبارى قىزىردىڭ شاپانىنا جارماسادى. بىرەۋلەرى اسا تاياعىن ۇستاپ، ەندى ءبىرى بوركىن سيپاپ تىلەكتەرىن ايتىپ جاتادى. قاسىندا كەلە جاتقان باقتى ەشكىم ەلەمەپتى. ول كەزدە جۇرت باقتى تانىمايدى ەكەن. ۇستىنە ەسكى شاپان، جىرتىق قالپاق كيگەن ونى جۇرت مەنسىنبەپتى. باق ات جاقتى كەلگەن، قاسى ۇزىن ادام ەكەن. قالىڭ قاسىنىڭ تۇكتەرى كوزىنە ءتۇسىپ، كوپ نارسەنى كورمەيدى ەكەن.
اينالاسىنداعى ۋ-شۋدى تۇسىنبەي:
- مىنا شۋىلداقتار كىمدەر؟ - دەپ قالىڭ قاسىن جالپ ەتكىزىپ، باسىن جوعارى كوتەرىپ قالعاندا قىر باسىنداعى كەمتار قىزعا كوزى ءتۇسىپتى. ونى كورگەن قىزىر اق تاياعىن كەمتار قىزعا قاراتا نۇسقايدى دا، قاۋمالاعان كوپشىلىككە:
- باق قاراماسا، مەن دارىمايمىن. بۇگىن باقتىڭ كوزى قىردىڭ باسىندا تۇرعان قىزعا ءتۇستى. سەندەر باقتىڭ كيىمىن قومسىنباي، سوعان جاقىنداعاندا مەن سەندەرگە نازار سالار ەدىم، - دەيدى دە، باق ەكەۋى كوزدەن عايىپ بولادى.
باق قاراپ، قىزىر دارىعان كەمتار قىز اۋرۋىنان سول ساتتە ساۋىعادى. ارتىنشا تۇرمىسقا شىعىپ، ءۇيلى-باراندى بولعان ەكەن. ءتاڭىر ءبىر باسىنا جەتەتىن داۋلەت بەرىپ، مۇراتىنا جەتىپتى.
ال ەل اراسىندا «باق قاراسىن، قىدىر دارىسىن» دەگەن ءتامسىل وسىدان قالىپتى دەسەدى.
باقىتتىڭ تۇراعى
ءبىر كۇنى قىزىر اتا جولاۋشىلاپ كەلە جاتىپ باقىتتى كەزدەستىرىپ:
- ءاي، باقىت، مەن ەل ءىشىن ارالايمىن، پەندەنىڭ تىلەگىن قۇدايعا جەتكىزەمىن. ءبىراق، قاي ۇيگە كىرسەم دە، جۇرتتىڭ ءبارى «باقىت كىرسىن»، «باقىتتى بولايىق»، «باقىت قايداسىڭ» دەپ ىزدەپ جاتادى. جاببار حاق سەنى ادامعا سەرىك بولسىن، ومىرىنە كورىك بولسىن دەپ جاراتتى. ەل-جۇرت «ات اۋناعان جەردە تۇك قالادى، قوناق وتىرعان جەردە قۇت قالادى» دەپ، ساعان قول جەتكىزۋ ءۇشىن قوناق شاقىرىپ، مەيمان كۇتۋگە تالاساتىن ەدى. ءبىراق ومىردە باقىتتى جاندار دا كوپ، باقىتسىز بەيباقتار دا جەتەرلىك. سەن اركىمنىڭ قولىنا تۇسە بەرمەيتىن ءبىر عايىپ قۇسى سياقتىسىڭ. تۇراعىڭدى ايتشى، جارقىنىم.
- كىمدەرگە قوناسىڭ، كىمدەرگە بۇيىرماي كەتىپ قالاسىڭ؟ - دەيدى.
باقىت:
- سۇراعىڭ ورىندى، قىزىر بابا، - دەپ ادەپپەن تاعزىم ەتەدى. - مەن، ەڭ الدىمەن، ءىسىنىڭ بەرەكەسى جوق، ءسوزىنىڭ كەلەكەسى كوپ ادامعا دارىمايمىن. اتا-اناسىن سىيلامايتىن، ولارعا قىزمەت قىلىپ، جاندارىن قينامايتىن ناداندارمەن دە جۇلدىزىم قارسى. ەسىرىك ۇل مەن كەساپات قىزدان، اتا-ەنەسىن كۇتپەگەن كەلىننەن الپىس قادام اۋلاق جۇرەمىن. اسىرەسە، تاڭىرگە زىكىر ايتپايتىن، يمانىن دۇشپاننان قورىمايتىن، كورشى اقىسىن جەۋدەن قورىقپايتىن جاندارمەن قۇداي جولىمدى تۇيىستىرمەسىن دەپ كۇنىنە سان مارتە دۇعا قىلامىن، - دەپتى.
قىزىر اتا تاعى دا:
- ال قايدا تۇراقتايسىڭ؟ كىمنىڭ شاڭىراعىنا شاتتىق بىتىرەسىڭ، كىمنىڭ باسىنا باق بولىپ بىتەسىڭ؟ - دەپ سۇرايدى. باقىت ىركىلمەستەن:
- مەنىڭ ەڭ جاقسى كورەتىنىم - اتا-اناسىنا قۇراق ۇشىپ قىزمەت ەتەتىن، بىرلىك پەن ىنتىماقتى ىرىس دەپ ۇعاتىن جاندار. وزگەنى كۇندەۋدەن، كىسىنى مىنەۋدەن اۋلاق مومىنداردى ىزدەپ جۇرەم. ادالدان باسقا تاتپاعان اقجۇرەك جاندارمەن جىلدام جۇعىسامىن. بەيبىتشىلىك پەن بەرەكەنى تۋ ەتكەن كىسىلەرمەن ءتىل قاتىسپاي-اق ۇعىسامىن، - دەگەن ەكەن.
قىزىر اتا شاتتانىپ:
- ەندەشە سەن قونعان جانعا مەن دە داريمىن، - دەيدى.
«باق كونىپ، قىزىر دارىعان» دەگەن ءسوز وسىدان قالعان ەكەن دەسەدى.