ينتەرۆەنتسيا - ۋاقىتشا شەشىم بە: ساراپشىلار نە دەيدى
استانا. KAZINFORM - كەيىنگى ايدا ۇلتتىق ۆاليۋتا دوللارعا شاققاندا قۇنسىزدانىپ كەتتى. كەي قارجىگەر باعامدى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانكتەن نارىققا ارالاسىپ، ينتەرۆەنسيا جاساۋىن سۇراعان.
ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى تيمۋر سۇلەيمەنوۆ «ينتەرۆەنتسيا كومەكتەسپەيدى» دەپ تۇجىرىم ايتتى. الايدا دوللار باعامى 550 تەڭگەگە جەتكەندە ءىرى ويىنشى ۆاليۋتا ساۋداسىنا شۇعىل ارالاسا باستاعانى ءمالىم بولدى. سونىمەن، ۆاليۋتا نارىعىنا قانداي فاكتورلار كەرى اسەر ەتىپ جاتىر، ينتەرۆەنتسيا جاساۋعا نە تۇرتكى؟
«جاسىل قاعاز» باس بەرمەي بارادى
دوللار باعاسى بيرجادا 550 تەڭگەگە جەتكەن تۇستا اياق استى ءبىر قۇبىلىس بايقالدى. 30- شىلدەدە ساعات 15:00- گە دەيىن بيرجادا 392 ميلليون دوللار ساتىلدى، ياعني نارىققا ءىرى ويىنشى ارالاسقان. كوپ ۇزاماي ۇلتتىق بانك ينتەرۆەنتسيا جاساۋدى باستاعانىن مالىمدەدى. سونىڭ ارقاسىندا «جاسىل قاعاز» قۇنى 543,52 تەڭگەگە ءتۇستى.
بۇعان دەيىن دوللاردىڭ تەڭگەگە شاققانداعى ەڭ تومەنگى باعامى 11- شىلدەدە بايقالعان ەدى - 518,34 تەڭگە. ال ەڭ جوعارى باعام 26 -شىلدە كۇنى تىركەلىپ، 544,87 تەڭگەگە ءبىر-اق كوتەرىلدى. ورتاشا ەسەپپەن شىلدەدەگى ورتاشا باعامدى 526-529 تەڭگە دەپ قورىتىندىلاۋعا بولاتىن.
ءبىز وسى تۇستا ۇلتتىق بانكتىڭ دەرەكتەرىن نەگىزگە الدىق. ارينە، قازاقستان قور بيرجاسىنىڭ مالىمەتتەرىمەن سالىستىرعاندا ازعانتاي ايىرماشىلىق بار. بيرجاداعى باعام ساۋدا-ساتتىق ناتيجەلەرىنە نەگىزدەلەدى، سۇرانىس پەن ۇسىنىسقا بايلانىستى قۇبىلىپ تۇرادى. ال ۇلتتىق بانك ۇسىناتىن رەسمي باعام الداعى ساۋدا كۇنىنە رەسمي باعىت سىلتەۋ رەتىندە جاريالانادى.
الايدا ەكى باعامدا ءبىر-بىرىنە سايكەسپەيتىن ۇلكەن ايىرماشىلىقتار جوق. ماسەلەن، قازاقستان قور بيرجاسى ەڭ تومەنگى باعامدى 2 -شىلدەدە 518,50 تەڭگە دەپ كورسەتسە، ەڭ جوعارىسىن 25 -شىلدەدە (545,30 تەڭگە) تىركەگەن.
بۇل تۇستا ايتا كەتەر ماڭىزدى دۇنيە - «جاسىل قاعازدىڭ» قۇنى كەيىنگى جىلدارى ىرىق بەرمەي بارادى. الەمدەگى ىقپالدى ۆاليۋتانىڭ تەڭگەگە شاققانداعى قۇنى ونجىلدىق ارالىعىندا 3 ەسەگە جۋىق قىمباتتاعان.
ينفلياتسيا ۇدەۋى مۇمكىن
ەكونوميست بەكنۇر قيسىقوۆتىڭ سوزىنشە، دوللار باعامىنىڭ ءوسۋى - سىرتقى جانە ىشكى فاكتورلارعا بايلانىستى قالىپتاسقان جاعداي. بىرىنشىدەن، قازىر الەمدىك نارىقتا دوللار يندەكسى ونسىز دا نىعايىپ جاتىر. سەبەبى، ا ق ش- تىڭ فەدەرالدىق رەزەرۆ جۇيەسى پايىزدىق مولشەرلەمەنى ءالى دە جوعارى دەڭگەيدە ۇستايدى دەگەن بولجام بار.
- ەكىنشىدەن، مۇناي باعاسىنىڭ باررەلىنە 80 دوللاردان تومەندەۋى جانە قازاقستاننىڭ ەكسپورتتىق تۇسىمدەرىنىڭ ازايۋى تولەم بالانسىنا قىسىم جاساپ وتىر.
ال ىشكى جاعدايدى قاراساق، اقشا ماسساسىنىڭ ارتۋى، اسىرەسە بيۋدجەتتىك شىعىندار ارقىلى بايقالدى. نارىقتاعى ۆاليۋتا ۇسىنىسى ازايدى. حالىقتىڭ تەڭگەمەن العان تابىسى دوللارعا اينالدىرىلىپ، قوسىمشا سۇرانىس تۋىنداتتى. مۇنىڭ ءبارى ۆاليۋتا باعامىنا قىسىم تۇسىرەدى، - دەيدى ساراپشى.
وسى جاعدايلارعا قاراماستان ەكونوميست قازىر ينتەرۆەنتسيا جۇيەلى ماسەلەلەردى شەشپەيتىنىن ايتتى. ەگەر ۇلتتىق بانك تەڭگەگە قىسىمنىڭ سەبەپتەرىن جويماي تۇرىپ، التىن-ۆاليۋتا رەزەرۆتەرىن جۇمساي بەرسە، ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن رەزەرۆتەر بوسقا كەتەدى.
بەكنۇر قيسىقوۆ قازىر ۆەربالدى ينتەرۆەنتسيا، ياعني نارىقپەن اشىق ءارى ناقتى كوممۋنيكاتسيا ارقىلى ينفلياتسيانى تەجەۋ مەن ەكسپورتتى قولداۋ باعىتىنداعى شارالار الدەقايدا ءتيىمدى بولاتىنىن العا تارتتى.
- تەڭگەنىڭ السىرەۋى ءداستۇرلى تۇردە باعانىڭ وسۋىنە اكەلەدى. اسىرەسە، يمپورتتىق تاۋارلار، تەحنيكا، ءدارى-دارمەك پەن جانارماي قىمباتتايدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ينفلياتسيالىق قىسىمدى كۇشەيتەدى، ال ينفلياتسيا قازىردىڭ وزىندە جوعارى. دوللار ساتىپ الىپ جاتقان حالىق تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنان قورعانۋعا تىرىسىپ جاتىر. الايدا بۇل قۇبىلىس جاپپاي سيپات السا، ديەۆالۆاتسيانى تەرەڭدەتىپ جىبەرەدى، - دەيدى ەكونوميست.
وسى ويلارىن ايتا كەلە ساراپشى ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك بىرنەشە باعىتتا جۇمىس ىستەۋ كەرەگىن جەتكىزدى. ولار: بولجامدى ءارى ۇستامدى بيۋدجەتتىك ساياسات جۇرگىزۋ؛ بيۋدجەت شىعىندارىنىڭ كۇرت وسۋىنەن ساق بولۋ؛ ەكونوميكانى قۇرىلىمدىق رەفورمالاۋدى جالعاستىرۋ؛ ەكسپورتتى جانە يمپورتتى الماستىرۋ ساياساتىن دامىتۋ.
سونىمەن قاتار بەكنۇر قيسىقوۆ مۇنداي جاعدايدا ۇلتتىق بانكتىڭ اشىق ءارى شۇعىل اقپارات تاراتىپ وتىرۋى دا نارىقتاعى دۇربەلەڭنىڭ الدىن الۋعا سەپ بولاتىنىن ەسكەرتتى.
تەڭگەگە قىسىم كوبەيدى
قازاقستاننىڭ ساۋدا بالانسى بۇزىلىپ تۇرعانى دا ماسەلەنى كۇردەلەندىردى. مىسالى، 2025 -جىلدىڭ بەس ايىندا قازاقستان شەتەلگە 29,8 ميلليارد دوللاردىڭ تاۋارىن ساتتى. بۇل - 2024 -جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 3 ميلليارد دوللارعا از. ەلدىڭ ەكسپورتتان تۇسەتىن تابىسى 9,2 پايىزعا قىسقارعان.
كەيىنگى 5 جىلدا قازاقستان ەكسپورتىنىڭ 65-67 پايىزىن شيكىزات قۇراپ كەلدى. ءبىراق بيىلدان باستاپ بۇل كورسەتكىش 56,9 پايىزعا دەيىن تومەندەگەن. بۇل - ءبىر جاعىنان جاقسى جاڭالىق. الايدا سول ازايعان ۇلەستى وڭدەلگەن، دايىن ونىمدەر تولىقتىرا الماي وتىر.
ەكسپورت ازايىپ جاتقان تۇستا يمپورت كەرىسىنشە وسە باستادى. 2025 -جىلدىڭ قاڭتار-مامىرىندا يمپورت 2 پايىزعا ارتىپ، 23,3 ميلليارد دوللاردان 23,7 ميلليارد دوللارعا جەتكەن. ال يمپورتتىڭ باسىم بولىگى دوللارمەن ەسەپتەلەدى، بۇل ۆاليۋتا نارىعىنداعى سۇرانىستى كۇرت ارتتىرىپ، تەڭگەگە قىسىم ءتۇسىرىپ وتىر.
تەڭگە وسىلاي قىسىمعا تۇسكەن تۇستا ينتەرۆەنتسيانىڭ ۋاقىتشا امال بولاتىنىن ەكونوميست باۋىرجان ىسقاقوۆ تا ايتىپ وتىر. ءتىپتى كەيدە تيىمدىلىگىن دە بەرمەيدى.
- قازىر ينتەرۆەنتسيا جاساۋعا نەگىز بار دەلىك. ويتكەنى نارىقتا دۇربەلەڭ جايلادى، سىرتقى فاكتورلار اسەرىنەن ديەۆالۆاتسيا ۇدەيتىن بولسا، ينتەرۆەنتسيانىڭ قاجەتتىلىگى بولادى. قازىرگى تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى ىشكى قۇرىلىمدىق ماسەلەلەر مەن سىرتقى ساۋدانىڭ تەڭگەرىمسىزدىگىنە بايلانىستى. سوندىقتان ۇلتتىق بانك ينتەرۆەنتسيا جاساعان كۇننىڭ وزىندە اسەرى ۋاقىتشا بولماق. نەگىزگى سەبەپتەرى جويىلماعان سوڭ از ۋاقىتتان كەيىن تەڭگە قايتا قۇنسىزدانا باستايدى. بۇعان قوسا ينتەرۆەنتسيانى ءجيى قولدانا بەرسەك، ۇلتتىق قورداعى اكتيۆتەر ازايادى، - دەدى ول.
بىلتىر قاراشادا دا تەڭگە باعامى تەڭسەلىپ، 530 تەڭگەگە جەتكەنى ەستە. سول تۇستا ۇلتتىق بانك 16- قاراشادان باستاپ جەلتوقساننىڭ باسىنا دەيىن 1 ميلليارد دوللارعا ينتەرۆەنتسيا جاساعان ەدى. مىنە، سول كەزدەگى اقشا دا ۇلتتىق قور ەسەبىنەن الىنعان بولاتىن.
اقشا ماسساسىنىڭ ارتۋى دا تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋ پروتسەسىن سوزا بەرمەك. سەبەبى نارىقتا تەڭگە كوپ، ءبىراق سوعان ساي تاۋار ءوندىرىسى جوق. بۇل - ينفلياتسيانى ۇدەتىپ، تەڭگەنىڭ ساتىپ الۋ مۇمكىندىگىن تومەندەتەدى. يمپورت ارتىپ، ەكسپورتتىڭ كەمۋى دە ۆاليۋتا بالانسىنىڭ تەرىسكە كەتكەنىن بىلدىرەدى.
- حالىق پەن بيزنەستىڭ دوللارعا سۇرانىسى دا تەڭگەگە سەنىمسىزدىكتى كورسەتىپ، قىسىمدى ارتتىرىپ وتىر. ەگەر قۇرىلىمدىق رەفورمالار اتقارىلماسا تەڭگەنىڭ السىرەۋى جالعاسا بەرەدى. بۇنىڭ ءبارى ەكونوميكالىق مودەلدىڭ يمپورتقا تاۋەلدىلىگىن، ەكسپورتتىق سەكتوردىڭ السىزدىگىن، ينفلياتسيامەن كۇرەس جانە مونەتارلىق ساياساتتىڭ جەتكىلىكسىزدىگىن اڭعارتادى. سوندىقتان وسى ماسەلەلەردى ەسكەرىپ، ەندىگى قادام تەڭگەنىڭ شىنايى باعامىن قورعاۋعا باعىتتالۋى كەرەك دەپ ويلايمىن، - دەپ تۇيىندەدى باۋىرجان ىسقاقوۆ.
بۇعان دەيىن حابارلانعانداي، 30- شىلدەدەگى ساۋدا-ساتتىق بارىسىندا تەڭگە باعامى ا ق ش دوللارى ءۇشىن 550 تەڭگەگە دەيىن جەتىپ، اي باسىنان بەرى %5,8- عا، ال جىل باسىنان بەرى %4,7- عا السىرەدى.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ
