ينۆەستيتسيا تارتۋ، جۇمىس ورىندارىن اشۋ - باستى باعىت
تۇركىستان. KAZINFORM - تۇركىستان وبلىسىندا تۋريزم، كاسىپكەرلىك پەن اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا ايتارلىقتاي جاڭالىق كوپ.
ءوندىرىس سالاسىندا دا تىڭ جوبالار قولعا الىنا باستادى. دەگەنمەن، ءوسىم بار جەردە وزەكتى ماسەلەلەر قاتار جۇرەتىنى انىق. اۋىز سۋ مەن سۋارمالى سۋ جايى، ماقتا باعاسى، كەنتاۋداعى جىلۋ- ەنەرگەتيكا ورتالىعىنىڭ جۇمىسى تۇرعىنداردى الاڭداتىپ وتىر. Kazinform تىلشىسىنە سۇحبات بەرگەن وبلىس اكىمى دارحان ساتىبالدى وسى جانە وزگە دە ماسەلەلەر جونىندە ايتادى.
- دارحان امانگەلدى ۇلى، تۇركىستان قالاسىنىڭ تۇركى الەمىنىڭ تۋريستىك استاناسى اتانۋى بيىلعى جىلدىڭ باستى جاڭالىعىنىڭ ءبىرى بولدى. جالپى، بۇل باعىتتا وڭىردە قانداي جوبالار جۇزەگە اسىپ، جۇمىستار جۇرگىزىلەدى؟
- تۇركىستانداعى تۇركى الەمىنىڭ ويشىلى، ۇلى ۇستاز قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى - الەمدەگى ەڭ ۇزدىك ساۋلەت تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى. شاھارىمىزعا جىل سايىن تۇركى ەلدەرى مەن شەتەلدەردەن مىڭداعان ساياحاتشى كەلەدى. تاريحىنا قىزىعادى. بۇل قالا ەجەلدەن- اق ەۋروپا ساياحاتشىلارىنا دا تانىس بولعان. جىبەك جولىنىڭ بويىنداعى ءىرى ساۋدا ورتالىعىنىڭ ءبىرى رەتىندە دامىعانىن بىلەمىز. تۇركىستان - ەۋرازيانىڭ جاۋھارى.
ەكىنشىدەن، تۇركىستان بىرنەشە عاسىر بويى قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى بولدى. مۇندا تاريحىمىزداعى تاعدىر شەشتى شەشىمدەر قابىلدانعان. تۇركىستاندا قازاقتىڭ 21 حانى، 8 سۇلتانى، 23 ءبيى، ەلۋدەن استام قول باستاعان باتىرى جەرلەنگەن.
ال، جالپى تۇركىستان وبلىسىنىڭ بارلىق اۋدان، قالاسىنىڭ وزىندىك تاريحى بار. ونى زەرتتەسەڭىز كونە زاماندارعا تەرەڭدەيسىز. وسىناۋ تاريحي ايماقتا باسشى بولۋ -مەن ءۇشىن زور جاۋاپكەرشىلىك. ايماقتى دامىتۋ، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ جۇكتەپ وتىرعان مىندەتتەر مەن باعدارلامالارىن ورىنداۋ باعىتىندا بار كۇش- جىگەرىمدى سالۋعا مىندەتتىمىن.
وبلىس وسىدان 5 جىلدان استام ۋاقىت بۇرىن قۇرىلدى. تۇركىستان قالاسىنا وبلىس ورتالىعى مارتەبەسى بەرىلدى. مىنە، وسى 5 جىلدا وڭىردە اسا ماڭىزدى جوبالار جۇزەگە استى. 250 دەن استام عيمارات بوي كوتەردى. تۇرعىن ۇيلەر، مادەنيەت، سپورت، ءبىلىم، مەديتسينا، ينفراقۇرىلىم نىساندارى ەل يگىلىگىنە بەرىلدى. سونىڭ ىشىندە حالىقارالىق تالاپقا ساي سپورت كەشەندەرى سالىندى. «تۇركىستان ارەنا» ستاديونى، حالىقارالىق تەننيس ورتالىعى، «مۇز سارايى»، «وليمپيك سەنتر» سپورت كەشەنى جانە وزگە دە عيماراتتار ىسكە قوسىلدى. مۇنىڭ ءبارى تۇركىستاننىڭ سپورتتىق الەۋەتىن كوتەردى. وبلىس ورتالىعىندا تۇركى ۋنيۆەرسياداسى، قازاق كۇرەسىنەن ازيا كۋبوگى، رەسپۋبليكالىق كەشەندى سپارتاكيادالار مەن حالىقارالىق جارىستار ۇيىمداستىرىلدى. حالىقارالىق ءىرى دودالاردى قابىلداۋعا دايىنبىز.
پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن تۇركىستانعا ەرەكشە مارتەبە بەرۋ باعىتىندا جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر. بىلتىر تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنا مۇشە ەلدەردىڭ تۋريزم سالاسى باسشىلارىنىڭ وتىرىسى ءوتتى. سول جيىندا تۇركىستاندى تۇركى الەمىنىڭ 2024 -جىلعى تۋريستىك استاناسى دەپ جاريالاۋ ۇسىنىسى قولداۋ تاپتى. بۇل شەشىم -تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ تۋريزم باعىتىنداعى قارىم-قاتىناسىن نىعايتۋعا ايرىقشا سەرپىن بەرەدى.
ق ر ۇكىمەتى تاراپىنان قالانىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستارىنىڭ نىعايۋىنا جانە تۋريزم سالاسىنىڭ جان- جاقتى دامۋىنا ەرەكشە دەن قويىلىپ وتىر. وسى ماقساتتا تۇركىستان حالىقارالىق اۋەجايى ارقىلى حالىقارالىق اۋە رەيستەرىن اشۋدىڭ ماڭىزى اسا جوعارى. قازىرگى ۋاقىتتا، تۇركىستان حالىقارالىق اۋەجايى 3 حالىقارالىق ىستامبۇل، ەل- كۋۆەيت، ابۋ-دابي جانە 7 رەسپۋبليكا ىشىلىك استانا، الماتى، اقتاۋ، اقتوبە، ورال، قاراعاندى، قوستاناي اۋە باعىتتارىنا قىزمەت كورسەتەدى. اتاپ ءوتۋ قاجەت، شەتەلدىك اۆياكومپانيالارمەن جۇرگىزىلگەن كەلىسسوزدەر ناتيجەسىندە، 2024 -جىلدىڭ 16 -قاڭتارىندا «تۇركىستان - ابۋ- دابي» اۋە باعىتى اشىلدى. مۇنداي اۋە باعىتتارىنىڭ اشىلۋى تۇركىستان ءوڭىرىنىڭ شەتەلمەن ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستارىن نىعايتىپ، تۋريزم سالاسىنىڭ دامۋىنا وڭ اسەر ەتەدى. الداعى ۋاقىتتا بىرنەشە حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكا ىشىلىك اۋە رەيسىن اشۋ كوزدەلىپ وتىر. سونىمەن قاتار جۇك تاسىمالى ديناميكاسىن كوتەرۋ - باستى ماقساتتاردىڭ ءبىرى. 2023 -جىلى اۋەجاي ارقىلى 360 مىڭ جولاۋشى ءوتتى. بيىل جولاۋشىلار اعىنىن 450 مىڭعا جەتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. تۇركىستان وبلىسىندا تاريحي- تانىمدىق تۋريزمنەن بولەك، ەمدىك- ساۋىقتىرۋ جانە ەكولوگيالىق تۋريزم باعىتىمەن تانىسۋعا شاقىرامىز.
- تۇركىستان - ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان بەرى قۇرىلعان العاشقى وبلىستاردىڭ ءبىرى. قازىر وبلىس ورتالىعىندا سالىنىپ جاتقان نىسانداردىڭ بارلىعى ەرەكشە ساۋلەتكە يە. الداعى ۋاقىتتا تاعى قانداي ساۋلەتتى عيماراتتار بوي كوتەرەدى؟
- تۇركىستان كۇن ساناپ وزگەرىپ كەلەدى. بوي كوتەرگەن عيماراتتاردىڭ ديزاينى ەرەكشە ۇلگىدە، قازاقى ناقىشتا سالىنعان. كونە شاھار اۋماعى مادەني- رۋحاني ورتالىق بولىپ قالىپتاستى. نىساندار يۋنەسكو- نىڭ كەلىسۋىمەن سالىنادى. ال، جاڭا قالاداعى اكىمشىلىك- ىسكەرلىك ورتالىقتا 20 قاباتتى ۇيلەر دە سالىنعان.
ەلىمىزدىڭ رۋحاني ورتالىعى - تۇران جۇرتىنىڭ استاناسى سانالاتىن كيەلى دە قاسيەتتى تۇركىستان قالاسى وبلىس ورتالىعى رەتىندە قالىپتاستى. جاڭا قالادا تۇرعىن ءۇي كوپتەپ سالىنىپ، كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ سانى جىلدان- جىلعا ارتىپ جاتىر. مىسالى، 2018 -جىلى تۇركىستان قالاسى حالقىنىڭ سانى 165400 بولسا، قازىر 220 مىڭنان استى. تۇرعىندار سانى وسكەن سايىن تۇرمىستىق تىرشىلىككە قاتىستى كوپتەگەن سۇراقتىڭ تۋىنداۋى زاڭدىلىق، ياعني ءوسىم بار جەردە وزەكتى ماسەلەلەر دە بولىپ جاتادى. وسى ۋاقىت ىشىندە قالا ءومىرى، قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ تاريحقا، تۋريزمگە دەگەن كوزقاراسى جانە مادەني مۇرالارعا دەگەن قاتىناسى ەداۋىر وزگەردى. تۇركىستاندى تۇلەتۋگە قۇشتار جاندار كوبەيدى.
تۇركىستان - تۇركى ەلدەرىنىڭ تۋريستىك استاناسى اتانۋىنا وراي، بيىل ءبىرقاتار نىسان قولدانىسقا بەرىلمەك. «تۇركى الەمى ورتالىعى»، «دوستىق ءۇيى»، «قولونەرشىلەر ورتالىعى»، جەر استى مەشىتى بار «قىلۋەت» رۋحاني ورتالىعى، «كورمە ورتالىعى»، «شىعىس بازارى»، جاساندى كول مەن 5000 ادامعا ارنالعان ورتالىق مەشىتتىڭ قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر. بەكزات ساتتارحانوۆ اتىنداعى سپورت كەشەنى، جاڭا تۇرعىن ۇيلەر، ءبىلىم، مەديتسينا نىساندارى دا سالىنا باستادى.
- تاجىريبەڭىزگە سۇيەنىپ ايتىڭىزشى، تۇركىستان وبلىسىن دوتاتسيالى ايماقتان شىعارۋعا بولا ما؟ بۇل باعىتتا قانداي جوبالار ۇسىناسىز جانە قولعا الىپ وتىرسىز؟ بۇگىندە اكىمدەردىڭ الدىندا تۇرعان ەڭ وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى - ايماققا ينۆەستيتسيا تارتۋ. وسى ورايدا، اۋدان اكىمدەرى مەن سالاعا جاۋاپتى ماماندار قىتايعا بارىپ، تاجىريبە الماسىپ كەلدى. ناتيجەسى قالاي بولدى؟ جالپى، الداعى جىلدارى قانداي ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبالار جۇزەگە اسادى؟
- وتە ورىندى سۇراق. ءوندىرىستى دامىتپاي، وزىندىك كىرىستى مولايتۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىز قوسىمشا كىرىس كوزدەرىن ارتتىرۋ، وڭدەۋ ونەركاسىبىن دامىتۋ، ينۆەستيتسيا تارتۋ، سالىق كوزدەرىن تابۋ، زاۋىت-فابريكالار اشۋعا باسىمدىق بەرىپ وتىرمىز. وڭىرلىك ينۆەستيتسيالىق شتاب جۇمىس ىستەيدى. شتاب ماجىلىسىندە ينۆەستورلارمەن تىكەلەي جۇمىس جۇرگىزىپ، ولاردىڭ جوبالارىن سۇيەمەلدەۋگە قولداۋ كورسەتەمىز. ينۆەستيتسيا تارتۋ باعىتىندا شەتەلدەرگە دەلەگاتسيالارىمىز بارىپ كەلدى. بۇل ىزدەنىستەر ءوز جەمىسىن بەرىپ جاتىر.
وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسىمەن ءوڭىر ەكونوميكاسىنا 972 ميلليارد تەڭگە (جەكە ينۆەستيتسيالار - 705,1 ميلليارد ، بيۋدجەتتىك ينۆەستيتسيالار - 266,9 ميلليارد) ينۆەستيتسيا تارتىلىپ، الدىڭعى كەزەڭمەن سالىستىرعاندا %126,1 عا ارتتى. ءوسىم ديناميكاسى بويىنشا وبلىس ەلىمىزدە ۇزدىك ۇشتىك قاتارىندا. ۇكىمەتپەن بەكىتىلگەن جوسپار (908,2 ميلليارد تەڭگە) ارتىعىمەن ورىندالدى. بيىلعا نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيتسيالار ينديكاتورى 1 تريلليون 133,8 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە بەكىتىلگەن. بۇل جوسپاردى دا ورىندايمىز.
بىلتىر تۇركىستان وبلىسىندا 126,9 ميلليارد تەڭگەگە 56 ينۆەستيتسيالىق جوبا ىسكە قوسىلدى. 2024-2027 -جىلدار ارالىعىندا جۇزەگە اسىرىلاتىن جالپى قۇنى 3,3 تريلليون تەڭگەگە 173 ينۆەستيتسيالىق جوبانىڭ پۋلى قالىپتاستىرىلعان. ولار اگروونەركاسىپ، ماشينا جاساۋ، ءبىلىم جانە دەنساۋلىق، ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس، تۋريزم مەن ەنەرگەتيكا سالالارىن قامتيدى.
وتكەن جىلى ىسكە قوسىلعان جوبالاردىڭ قاتارىندا وتىرار اۋدانىنداعى كۇن ەلەكتر ستانتسياسى، سايرام اۋدانىنداعى جورگەكتەر ءوندىرىسى جانە كۇنباعىس مايىن ءوندىرۋ، ورداباسى اۋدانىنداعى اليۋمينيي بۇيىمدار ءوندىرىسى، ارىس قالاسىنداعى پۆح گرانۋلا وندىرىستەرىن جانە وزگە دە جوبالاردى اتاپ وتۋگە بولادى.
بىلتىر 100 گە جۋىق شەتەلدىك جانە وتاندىق كومپانيالارمەن كەزدەسۋلەر مەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلدى. قىتايعا، وزبەكستان جانە اۆستراليا ەلدەرىنە كاسىپكەرلەرمەن بىرگە ءىس ساپارلار ۇيىمداستىرىلدى. ءىس- ساپارلاردىڭ ناتيجەسىمەن، جاڭا جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ، جۇمىس ىستەپ تۇرعان زاۋىتتاردى كەڭەيتۋگە 1 تريلليون تەڭگەگە جۋىق ينۆەستيتسيا قۇيىلادى. بيىل دا وسى تاجىريبەنى قولدانا وتىرىپ، وبلىستىق دەلەگاتسيانىڭ تۇركيا، رەسەي، قىتاي، وزبەكستان، يران جانە ۆەتنام ەلدەرىنە ءىس ساپارلارىن ۇيىمداستىرۋ جوسپارلانىپ وتىر.
وڭدەۋ ونەركاسىبى سالاسىندا 30,2 ميلليارد تەڭگەگە 20 ينۆەستيتسيالىق جوبانى ىسكە قوستىق. جوبالاردىڭ قاتارىندا ماقتا وڭدەۋ، مۇناي وڭدەۋ، قۇرىلىس ماتەريالدارىن شىعارۋ، ءسۇت جانە ءسۇت ونىمدەرىن وڭدەۋ، شۇجىق ءوندىرۋ، تاۋىق ەتى جانە تاۋىق جۇمىرتقاسى، تىگىن فابريكاسى، پلاستيك ونىمدەرىن شىعارۋ زاۋىتتارى بار. بيىل وڭدەۋ ونەركاسىبى سالاسىندا 19,5 ميلليارد تەڭگەگە 12 ينۆەستيتسيالىق جوبانى جۇزەگە اسىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى سۇيەمەلدەۋ، بيزنەسكە قارجىلاي كومەك كورسەتۋ كەزىندە نەگىزگى قوياتىن تالابىمىز - ءوڭىر تۇرعىندارىن جاڭا جۇمىس ورىندارىمەن قامتاماسىز ەتۋ.
وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسىمەن شاعىن جانە ورتا بيزنەس سەكتورى 45441 ادامدى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتتى. بۇگىنگى تاڭدا كاسىپكەرلىكتە جۇمىسپەن قامتىلعاندارى سانى - 292620 ادام. جۇمىسپەن قامتۋ كورسەتكىشى بويىنشا وبلىسىمىز باسقا وڭىرلەر اراسىندا 2 ورىندا.
قىتايدىڭ وسى باعىتتاعى جۇمىستارىنان تاجىريبە جيناقتاۋ ماقساتىندا وتكەن جىلى ءوڭىردىڭ بارلىق اۋدان، قالا اكىمدەرىنىڭ جانە بيزنەس وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇمىس ساپارلارى ۇيىمداستىرىلدى. شاندون، ءۇرىمجى، دجەنجوۋ، دجوۋكوۋ، حنان، يۋ، ۆەنجوۋ، لياوچين، لياوجيڭ سياقتى پروۆينتسيالارى مەن قالالارىنداعى ءوندىرىس ورىندارىمەن تانىستى. بۇگىنگى تاڭدا 9 بىرلەسكەن ينۆەستيتسيالىق جوبا ناقتىلانىپ، جۇزەگە اسىرۋ جۇمىستارى اتقارىلا باستادى. بۇل جوبالار ەسەبىنەن ءوڭىر ەكونوميكاسىنا شامامەن 1,2 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيتسيا باعىتتاۋ كوزدەلەدى.
اتاپ ايتقاندا، تۇركىستان قالاسىندا جيھاز شىعارۋ زاۋىتىنا 2,3 ميلليارد تەڭگەگە قۇرال-جابدىق ساتىپ الىندى. جوبا ىسكە قوسىلدى. شۇلىق شىعاراتىن زاۋىت اشىلدى، 1 ميلليارد تەڭگەگە قاجەتتى قۇرال-جابدىق ساتىپ الىندى.
قىتايلىق كومپانيا شاردارا جانە كەلەس اۋداندارىندا جالپى قۇنى 45 ميلليارد تەڭگەگە ماقتا ءشيتىن وڭدەۋ جانە سۇرىپتاۋ، پوليەتيلەن پلەنكالارىن، تامشىلاتىپ سۋارۋ جابدىقتارىن جانە اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكالارىن شىعارۋ زاۋىتىن اشۋعا نيەتتى. قازىرگى ۋاقىتتا جەر قاراستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىلىپ جاتىر.
ارىس قالاسىندا جالپى قۇنى 4,7 ميلليارد تەڭگەنى بولاتىن اليۋمينيي رادياتورلارىن شىعارۋ زاۋىتى اشىلماق. ينۆەستور جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قىتايلىق كومپانيامەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتىر.
ارىس قالاسىندا جالپى قۇنى 70 ميلليارد تەڭگە بولاتىن تەكستيلدى كلاستەر قۇرۋ جوسپارلانىپ وتىر. جەرگىلىكتى سەرىكتەستىك ماقتاارال اۋدانىنداعى ماقتا وڭدەيتىن زاۋىتقا قىتايلىق كومپانيادان جالپى قۇنى 2 ميلليارد تەڭگەگە قۋاتتىلىعى 600 توننالىق قۇرال- جابدىقتار ساتىپ الدى. ينۆەستيتسيالىق جوبا تولىعىمەن ىسكە قوسىلعان.
ساۋران اۋدانىنداعى جيھاز شىعارۋ زاۋىتىنا قىتاي كومپانياسىنان 1,4 ميلليارد تەڭگەگە لازەرلىك ستانوكتار ساتىپ الىندى. زاۋىت جۇمىسى ءجۇرىپ تۇر.
قىتايدىڭ تاعى ءبىر كومپانياسى سوزاق جانە بايدىبەك اۋداندارىندا جاڭارتىلعان ەنەرگيا كوزدەرى سالاسىندا جالپى قۇنى 1 تريلليون تەڭگە، قۋاتتىلىعى 1,3 گ ۆ ت كۇن ەلەكتروستانتسياسى ينۆەستيتسيالىق جوباسىن جۇزەگە اسىرۋدى جوسپارلاپ وتىر.
سونداي- اق ساۋران اۋدانىندا جالپى قۇنى 2 ميلليارد تەڭگەگە جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ قۇرىلعىلارىن شىعارۋ جوباسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.
وسى ساۋران اۋدانىنداعى اۋماعى 30 گەكتار شاعىن ونەركاسىپتىك ايماقتا (جالپى قۇنى - 12,9 ميلليارد ت گ) 3 جىلدا 42 وندىرىستىك عيمارات سالۋ كوزدەلىپ وتىر. قازىر 11 وندىرىستىك عيماراتتىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ، كاسىپكەرلەرگە جەڭىلدەتىلگەن تالاپتارمەن ۇسىنىلدى. ءبىرقاتار براۋنفيلدتە زاۋىتتار ءوز جۇمىسىن باستاپ كەتتى.
جۇمىستار بيىل دا وسى قارقىندا جالعاسادى. تۇركىستان وبلىسىندا ماقتا-توقىما سالاسىندا 75 زاۋىت، فابريكا اشۋ جوسپارلانعان. ءشيتتى ماقتا وسىرۋدەن باستاپ، جوعارى ساپالى ءونىم شىعاراتىن 75 كاسىپورىن اشۋ، 9 كلاستەر قۇرۋ كوزدەلگەن. 40 مىڭنان استام جۇمىس ورنىن اشىپ، ماقتا تالشىعىن قايتا وڭدەۋ كولەمىن 100 پايىزعا جەتكىزۋ مەجەلەنىپ وتىر. ماتا، ماي، كيىم جانە ماقتادان وزگە دە ونىمدەر شىعارۋ ماقساتى دا قويىلعان.
وبلىستىڭ وزىندىك تابىسىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ كەرەك. بۇل رەتتە ماقتا كلاستەرىن دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور. وسى سالادا ءىرى فابريكا، زاۋىت اشامىن دەيتىن ازاماتتارعا قولداۋ كورسەتۋگە دايىنبىز. ەكىنشىدەن، ماقتا وسىرۋدە سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگياسىن مەيلىنشە جەتىلدىرۋ قاجەت. جالپى ماقتا شارۋاشىلىعى ۇلكەن ىزدەنىستەر مەن زەرتتەۋلەردى تالاپ ەتەدى. وبلىس اكىمدىگى تاراپىنان ماقتا كلاستەرىن دامىتۋعا جاعداي جاسالادى. وسى باعىتتا ۇلكەن جوسپارلارىمىز بار.
جۇمىستار بيىل دا وسى قارقىندا جالعاسادى. تۇركىستان وبلىسىندا ماقتا-توقىما سالاسىندا 75 زاۋىت، فابريكا اشۋ جوسپارلانعان. ءشيتتى ماقتا وسىرۋدەن باستاپ، جوعارى ساپالى ءونىم شىعاراتىن 75 كاسىپورىن اشۋ، 9 كلاستەر قۇرۋ كوزدەلگەن. 40 مىڭنان استام جۇمىس ورنىن اشىپ، ماقتا تالشىعىن قايتا وڭدەۋ كولەمىن 100 پايىزعا جەتكىزۋ مەجەلەنىپ وتىر. ماتا، ماي، كيىم جانە ماقتادان وزگە دە ونىمدەر شىعارۋ ماقساتى دا قويىلعان.
وبلىستىڭ وزىندىك تابىسىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ كەرەك. بۇل رەتتە ماقتا كلاستەرىن دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور. وسى سالادا ءىرى فابريكا، زاۋىت اشامىن دەيتىن ازاماتتارعا قولداۋ كورسەتۋگە دايىنبىز. ەكىنشىدەن، ماقتا وسىرۋدە سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگياسىن مەيلىنشە جەتىلدىرۋ قاجەت. جالپى ماقتا شارۋاشىلىعى ۇلكەن ىزدەنىستەر مەن زەرتتەۋلەردى تالاپ ەتەدى. وبلىس اكىمدىگى تاراپىنان ماقتا كلاستەرىن دامىتۋعا جاعداي جاسالادى. وسى باعىتتا ۇلكەن جوسپارلارىمىز بار.
- وبلىستاعى نەگىزگى ماسەلەنىڭ ءبىرى - اۋىز سۋ. وڭىردە ءالى دە ارىقتان سۋ ءىشىپ وتىرعان اۋىلدار بار. بۇل ماسەلە تولىعىمەن قاشان شەشىلەدى؟
- بۇگىنگى تاڭدا، وبلىستاعى 832 ەلدى مەكەننىڭ 739 ى (7 قالا، 732 اۋىل) اۋىز سۋمەن قامتىلعان. ونىڭ ىشىندە، قالالاردا - 99,8 پايىز، اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردە - 97 پايىز. بيىل 47 نىساننىڭ قۇرىلىسىنا بيۋدجەتتەن 13,3 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. سونىڭ ىشىندە، 37 نىسان اياقتالادى، قالعان 10 نىسان 2025 -جىلعا وتپەلى. ناتيجەسىندە، 24 ەلدى مەكەن اۋىز سۋمەن قامتىلادى، 13 ەلدى مەكەننىڭ توزىعى جەتكەن سۋ قۇبىرلارى قايتا جاڭارتىلادى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستان حالقىنا جولداعان جولداۋىندا ەلىمىزدە ونداعان جىل بويى قوماقتى قارجى بولىنگەنىنە قاراماستان اۋىز سۋ ماسەلەسى ءالى شەشىمىن تاپپاعانىن ايتىپ، ۇكىمەتكە وڭىرلەردى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق جوباسى اياسىندا بەس جىل ىشىندە حالىقتىڭ 100 پايىزىن تازا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرعانى بەلگىلى.
تۇركىستان وبلىسى بويىنشا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ 2023-2025-جىلدارعا ارنالعان ءىس-شارا جوسپارىنا سايكەس، قازىر قالىپ تۇرعان 93 ەلدى مەكەندى (53,3 مىڭ حالىق) اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ شارالارى كۇن تارتىبىندە. ونىڭ ىشىندە، 42 ەلدى مەكەنگە قۇرىلىس-مونتاج جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، 51 شاعىن ەلدى مەكەنگە كەشەندى بلوك-مودۋل قوندىرعىسىن ورناتۋ قاراستىرىلىپ وتىر.
- سۋ ماسەلەسىنە توقتالدىق قوي. وسى ورايدا، سۋارمالى سۋدىڭ دا جاعدايىن ايتىپ وتسەڭىز. شارۋالاردىڭ جاز بويعى نەگىزگى ماسەلەسىنە اينالاتىن سۋارمالى سۋ جايى قالاي رەتتەلەدى؟
- وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، تۇركىستان وبلىسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى رەسپۋبليكادا ەرەكشە ورىن الادى. اۋىل شارۋاشىلىعى جالپى ءونىمىنىڭ 13,3 پايىز- ى ءبىزدىڭ وبلىسقا تيەسىلى. كليماتتىق ورنالاسۋ، جۇمىس كۇشى تۇرعىسىندا بۇل - اگرارلىق سالانى دامىتۋعا ەلىمىزدەگى ەڭ قولايلى ءوڭىر.
وبلىستا 81,3 مىڭ اگروقۇرىلىم (رەسپۋبليكا بويىنشا 30 پايىز) جۇمىس ىستەيدى. مەملەكەتتىك قولداۋ مەن اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە، 2023-جىلدىڭ قورىتىندىسىمەن جالپى ءونىم كولەمى 1 تريلليون 159,0 ميلليارد تەڭگەگە جەتتى (ناقتى كولەم يندەكسى 102 پايىز ءوستى). سوڭعى 5 جىلدا ءونىم كولەمى 2,1 ەسەگە ارتتى.
سونداي-اق سالانىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعى جىلدان- جىلعا ۇلعايىپ كەلەدى. 5 -جىلدا 1 ميلليارد ا ق ش دوللار كولەمىندە جەكە ينۆەستيتسيالار تارتىلىپ، قايتا وڭدەۋ كاسىپورىندارى، زاماناۋي تاۋارلى ءسۇت فەرمالارى، ءىرى بورداقىلاۋ الاڭدارى، جىلىجاي كەشەندەرى، قارقىندى باۋلار جانە سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارى ەنگىزىلىپ جاتىر. ناتيجەسىندە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتى قارقىندى ارتتى. 2023 -جىلى 384,6 ميلليون ا ق ش دوللارىنىڭ 1054,6 مىڭ توننا اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمى ەكسپورتتالدى.
بۇگىنگى كۇندە وبلىستىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا نەگىزگى تۇيتكىلدى ماسەلەلەر - اعىن سۋ تاپشىلىعى مەن ماقتا باعاسىنىڭ قۇبىلمالىلىعى.
وبلىستا اۋىل شارۋاشىلىعى ەگىس القاپتارىنىڭ كولەمى - 870,0 مىڭ گەكتار. ونىڭ ىشىندە، سۋارمالى القاپ - 552,0 مىڭ گەكتار. جىلدىق اعىن سۋدىڭ قاجەتتى ءليميتى - 4,4 ميلليارد م3. اعىن سۋ شىعىنىن تومەندەتۋ باعىتىندا، سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ، سۋ نىساندارىن قالپىنا كەلتىرۋ جانە جاڭا سۋ قويمالارىن سالۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇگىنگى كۇنى 32,3 مىڭ گ ا القاپقا سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارى ەنگىزىلگەن.
كوكتەمگى تاسقىن سۋلاردى ءتيىمدى پايدالانۋ ءۇشىن «بورالداي» (45 ميلليون م3) جانە «بايدىبەك اتا» (68 ميلليون م3) سۋ قويمالارىن سالۋ جوبالارى ازىرلەندى. بۇل بايدىبەك، ورداباسى، وتىرار، ساۋران اۋداندارىندا جانە تۇركىستان قالاسىندا 67 مىڭ گا ەگىس القابىنىڭ سۋارۋ ماسەلەسىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. «بايدىبەك اتا» سۋ قويماسى بويىنشا قۇرىلىس جۇمىستارىن باستاۋعا 2023 -جىلى وبلىستىق بيۋجەتتەن 680 ميلليون تەڭگە ءبولىندى. 2024-جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋجەتتەن قارجى ءبولىندى.
ترانسشەكارالىق وزەندەر مەن ماگيسترالدى كانالدارعا تاۋەلدى بولۋىنا بايلانىستى، وڭىردە نەگىزگى اعىن سۋ تاپشىلىعى ماقتاارال، جەتىساي اۋداندارىندا سەزىلەدى. «دوستىق» ماگيسترالدى كانالى ارقىلى 140 مىڭ گەكتار سۋارمالى القاپقا ءتيىستى اعىن سۋ كولەمى جىل سايىن 30-35 پايىزعا كەم الىنىپ كەلەدى. وسىعان بايلانىستى، ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە ورتالىق ازيانىڭ مەملەكەتارالىق ۇيلەستىرۋ سۋ شارۋاشىلىعى كوميسسياسىنىڭ وتىرىسىندا بەكىتىلگەن كەستەگە سايكەس، اعىن سۋ ءليميتىنىڭ بوساتىلۋى باقىلاۋدا بولادى.
- كەشە ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا دا اكىمدەرگە قۇرعاقشىلىقپەن كۇرەس باعىتىندا ءبىرقاتار تاپسىرما جۇكتەدى. اعىن سۋدى ۇنەمدەۋ ماقساتىندا جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانۋ، تىڭ تاسىلدەرمەن جۇمىس ىستەۋ كەرەكتىگىن ايتتى. بۇل باعىتتا وڭىردە قانداي جوبالار جۇزەگە اسادى؟
- ءيا، كەڭەيتىلگەن وتىرىستا پرەزيدەنتىمىز تۇركىستان وڭىرىندەگى قۇرعاقشىلىق پەن سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسىن شەشۋدە سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگياسىن كەڭ اۋقىمدا ەنگىزۋدى تاپسىردى. بۇل باعىتتا سۋدى كوپ قاجەت ەتەتىن داقىلداردى ازايتىپ، قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى داقىلداردى كوبەيتۋدىڭ قاجەتتىلىگىنە توقتالدى. ارينە، بۇل - بۇگىنگى كۇن تارتىبىندە تۇرعان نەگىزگى ماسەلەنىڭ ءبىرى. بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ساپالى ورىنداۋعا بار كۇشىمىزدى سالامىز.
جالپى، تۇركىستان وبلىسىندا ۇزىندىعى 12,3 مىڭ شاقىرىم 3 مىڭنان استام كانال، 42 دانا سۋ قويماسى بار. 75 پايىز- ى جوندەۋدى قاجەت ەتەدى. ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن «2030 -جىلعا دەيىن تۇركىستان وبلىسىنىڭ سۋارۋ جۇيەلەرىن قالپىنا كەلتىرۋ» كەشەندى جوسپارى ازىرلەندى. سونىڭ اياسىندا 3 جاڭا سۋ قويماسى سالۋ، 8 گيدروتەحنيكالىق قۇرىلىس جانە 40 سۋارۋ جۇيەسىن قايتا قۇرۋ قاراستىرىلدى. سوڭعى بەس جىلدا كوممۋنالدىق مەنشىكتەگى 245,1 ك م كانال كۇردەلى جوندەۋدەن، 1,1 مىڭ ك م قاشىرتقىلار مەحانيكالىق تازالاۋدان وتكىزىلدى. ناتيجەسىندە، 61,3 مىڭ گ ا جەر سۋمەن قامتاماسىز ەتىلىپ، 45,2 مىڭ گا جەردىڭ مەليوراتيۆتىك جاعدايى جاقساردى. بيىل ۇزىندىعى 62 ك م 11 كانال كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ، ۇزىندىعى 488 ك م قاشىرتقىلار مەحانيكالىق تازارتىلادى. ناتيجەسىندە 7,8 مىڭ گ ا سۋارمالى جەرلەرگە سۋ جەتكىزۋ قابىلەتتىلىگى ارتىپ، 19,4 مىڭ گ ا جەردىڭ مەليوراتيۆتىك جاعدايى جاقسارادى.
بيىل اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىن 873,6 مىڭ گەكتارعا ورنالاستىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. ەگىس قۇرىلىمىن ءارتاراپتاندىرۋعا سايكەس، ماساقتى داقىلدار 7,8 مىڭ گەكتارعا ارتىپ، 281,2 مىڭ گەكتارعا، جۇگەرى 5,6 مىڭ گەكتارعا ارتىپ 47 مىڭ گەكتارعا، مال ازىقتىق داقىلدار 4,2 مىڭ گەكتارعا ارتىپ 227,9 مىڭ گەكتارعا ورنالاستىرىلسا، سايكەسىنشە كۇرىش 1,2 مىڭ گەكتارعا (2 مىڭ گ ا)، ماقتا 6,4 مىڭ گەكتارعا (105 مىڭ گ ا) قىسقارتىلاتىن بولادى.
وبلىستىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە مونوداقىلعا اينالعان ماقتا داقىلىن رەنتابەلدىلىگى جوعارى داندىك جۇگەرى، بۇرشاقتى داقىل جانە مال ازىقتىق داقىلدارمەن الماستىرۋ ارقىلى اۋىسپالى ەگىستى ەندىرۋ جۇمىستارى كەڭىنەن جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇل باعىتتا داندىك جۇگەرىنى وتكىزۋ نارىعىمەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا، شاردارا اۋدانىنىڭ يندۋستريالدى ايماعىندا 35 گ ا اۋماققا قۇنى 32 ميلليارد تەڭگە بولاتىن تۇركيا جانە فرانسيا ەلدەرىنىڭ تەحنولوگياسىمەن «جىلىنا 150 مىڭ توننا جۇگەرى ءدانىن تەرەڭ وڭدەۋ زاۋىتى» جوباسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.
اعىن سۋ تاپشىلىعىن تومەندەتۋ ماقساتىندا سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ، سۋ نىساندارىن قالپىنا كەلتىرۋ جانە جاڭا سۋ قويمالارىن سالۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇگىنگى تاڭدا 32 مىڭ گەكتارعا سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارى ەندىرىلدى. اعىمداعى جىلعا قوسىمشا 22 مىڭ گەكتارعا ەندىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. اعىن سۋ شىعىنىن تومەندەتۋ باعىتىندا وبلىستا سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارى 32,3 مىڭ گەكتارعا ەنگىزىلگەن (22 مىڭ گا تامشىلاتىپ، 10,3 مىڭ گ ا جاڭبىرلاتىپ). تۇجىرىمداماعا سايكەس، 2030-جىلعا قاراي سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن ەندىرۋ كولەمىن 216,3 مىڭ گەكتارعا جەتكىزۋ قاراستىرىلىپ وتىر.
وبلىستا سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن شىعاراتىن كاسىپورىنداردى اشۋ ينۆەستيتسيالىق جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋ قولعا الىندى. تۇركىستان قالاسى وندىرىستىك پاركىندە «BNK Group LTD» ج ش س- ءنىڭ قۇنى 4,1 ميلليارد تەڭگە بولاتىن جىلىنا 960 دانا جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ ماشيناسىن شىعارۋ زاۋىتىنىڭ 1-كەزەڭى ىسكە قوسىلدى (جىلىنا 960 دانا ماشينا) . سونىمەن قاتار، «ZHANASSYL» جشس- ءنىڭ قۇنى 6,1 ميلليارد تەڭگە بولاتىن تامشىلاتىپ سۋارۋ قۇرىلعىلارىن شىعاراتىن زاۋىت جوباسى ازىرلەنىپ جاتىر.
اتالعان جوبالار ەسەبىنەن جانە اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىنا كەتكەن ينۆەستيتسيالىق شىعىستاردى وتەۋ ۇلەسى 80 پايىزعا ۇلعايتۋ ۇسىنىسى نەگىزىندە وبلىستا سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن ەندىرۋ جوسپارىن تولىعىمەن ورىنداۋعا مۇمكىندىكتەر بار. قازىرگى تاڭدا، جالپى الاڭى 10,5 مىڭ گەكتارعا سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن ەندىرۋ بويىنشا قۇنى 17,8 ميلليارد تەڭگە بولاتىن 11 ينۆەستيتسيالىق جوبا دايىن.
- وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا وبلىس اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن ءوندىرۋ بويىنشا رەسپۋبليكادا ءبىرىنشى ورىننان كورىندى. ارينە، بۇل بىرىنشىدەن، شارۋالاردىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ جەمىسى دەپ بىلەمىز. ەكىنشىدەن، مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ دا ۇلەسى بار ەكەنى انىق. دەگەنمەن، بۇل سالادا دا شەشىمىن تاپپاعان وزەكتى ماسەلە كوپ. سونىڭ ءبىرى - ماقتاشىلار ماسەلەسى. ماقتا باعاسى جىل سايىن ماسەلە بولىپ كوتەرىلەدى. وسى جاعدايدى رەتتەۋدىڭ قانداي جول بار نەمەسە بالاما جۇيەسىن قولعا الىپ وتىرسىزدار؟
- تۇركىستان - رەسپۋبليكادا ماقتا داقىلىن وسىرەتىن بىردەن-ءبىر ءوڭىر. ماقتا شارۋاشىلىقتارىندا 25 مىڭ اگروقۇرىلىم بار، ولاردا 70 مىڭعا جۋىق ادام ەڭبەك ەتەدى.
2022-جىلدان باستاپ الەمدە قالىپتاسقان گەوساياسي جاعدايلارعا بايلانىستى لوگيستيكالىق جەلىلەردىڭ بۇزىلۋى جانە كولىك شىعىستارىنىڭ ءوسۋى شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ (ترەيدەرلەردىڭ) قازاقستاندىق ماقتا نارىعىنا قىزىعۋشىلىعىن تومەندەتتى. بۇل ءشيتتى ماقتا باعاسىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلدى. وسى ورايدا، ءبىرىنشى كەزەكتە ماقتا داقىلىن رەنتابەلدىلىگى جوعارى داقىلدارعا الماستىرۋ جۇمىستارى قولعا الىندى.
2023-جىلى ماقتا داقىلى 15,0 مىڭ گەكتارعا قىسقارتىلىپ، ەگىس كولەمى 111,4 مىڭ گەكتار بولدى. بۇل - جالپى ەگىستىكتىڭ 13 پايىز- ى. تۇسىمدىلىگى 27 سەنتنەردەن 318 مىڭ توننا ءشيتتى ماقتا جينالدى. ورنى داندىك جۇگەرى، بۇرشاقتى جانە مال ازىقتىق داقىلدارمەن الماستىرىلدى.
بيىل ماقتا داقىلىنىڭ ەگىس كولەمى 6,4 مىڭ گەكتارعا قىسقارتىلىپ، 105 مىڭ گەكتارعا ورنالاستىرىلادى.
وبلىستا ماقتا شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ جانە ماقتا-توقىما كلاستەرىن قولداۋدىڭ 2027-جىلعا دەيىنگى وڭىرلىك جول كارتاسى بەكىتىلدى. ولار: ەگىستىكتى ءارتاراپتاندىرۋ، تۇقىممەن قامتاماسىز ەتۋ، جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ، ماقتا كلاستەرىن قۇرۋ.
جول كارتاسىنا سايكەس، وڭىردە 75 كاسىپورىن مەن فابريكالار سالۋ ەسەبىنەن 9 كلاستەر قۇرۋ كوزدەلىپ وتىر. جوبانى تولىق ىسكە اسىرۋ كەزىندە 41,9 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى قۇرىلىپ، الداعى ۋاقىتتا ماقتا باعاسىنا ەكسپورتتىق تاۋەلدىلىك تولىعىمەن جويىلادى.
بۇگىنگى تاڭدا، جالپى قۇنى 121,6 ميلليارد تەڭگەنى بولاتىن 6 ينۆەستيتسيالىق جوبا قولعا الىندى. ولار ماقتاارال، جەتىساي، شاردارا اۋداندارى مەن ارىس قالاسىندا جۇزەگە اسىرىلادى.
- كەنتاۋ - تۇركىستان وبلىسىنداعى جالعىز مونوقالا. قالاداعى 5№ ج ە و- دا اپات بولىپ، تۇرعىنداردى ءبىراز اۋرەگە سالدى. ءتىپتى، الەۋمەتتىك جەلىلەردە ء«ۇيىمىز جىلىماي جاتىر» دەگەن كەنتاۋلىقتار شاعىمىن ءالى دە كوزىمىز شالىپ قالادى. بۇعان نە سەبەپ؟ كەنتاۋدا جاڭا جىلۋ- ەنەرگەتيكا ورتالىعىن سالۋ تۋرالى اڭگىمە قوزعالىپ ەدى، بۇل مۇمكىن بە؟
- پرەزيدەنت «ەgemen Qazaqstan» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا ايتقانداي، بۇل، ياعني جىلۋ-ەلەكتر ورتالىقتارىنداعى جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنداعى مۇشكىل احۋال - كوپ جىلعى سالعىرتتىقتىڭ سالدارى. كەنتاۋ قالاسىنداعى جىلۋ ورتالىعى وسىدان تۋرا 90 جىل بۇرىن سالىنعان. جابدىقتاردىڭ توزۋى شامامەن 85 پايىزعا جەتكەن. كۇردەلى جوندەۋ سوڭعى رەت 2012 -جىلى جۇرگىزىلگەن. 5№ -جىلۋ-ەنەرگەتيكا ورتالىعىنان 14 مىڭنان استام ابونەنت جىلۋمەن قامتىلادى.
جىلىتۋ ماۋسىمىنا قاراي كەنتاۋدا 4 قازاندىق ىسكە قوسىلدى. ولار دەمەۋشىلەر ەسەبىنەن 600 ميلليون تەڭگەگە جوندەلدى. ءبىراق بۇل دا جەتكىلىكسىز. سوندىقتان ج ە و- نى كۇردەلى قايتا قۇرۋ جۇمىستارى قاتار جۇرگىزىلىپ جاتىر. جاڭا قازاندىقتارعا تولىق كوشۋدى قامتيتىن اۋقىمدى جۇمىستاردى بارناۋل مەن تەمىرتاۋدان جابدىقتاردى جەتكىزگەن وتە تاجىريبەلى مەردىگەر كومپانيا اتقارىپ وتىر.
سونىمەن قاتار بىلتىر باستالعان ەكى جاڭا قازاندىقتىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ قالدى. جۋىردا ولاردى پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانعان. جىل سوڭىنا دەيىن تاعى تورتەۋى جينالادى. جاڭا قازاندىقتار كەمىندە 20 -جىلعا ەسەپتەلگەن. ولار كومىر مەن تابيعي گازدى وتىن رەتىندە پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سوندا بارلىق ماسەلە شەشىلەدى. قازاندىقتاردى قايتا جاڭارتۋعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجى بولىنبەك. بيىل جالپى 6 قازاندىقتى قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى تولىق اياقتالۋى ءتيىس.
جىل سايىن ج ە و- عا بيۋدجەتتەن 2 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى. بۇل ارينە ءوزىن-ءوزى اقتامايدى. سونىڭ كومەگىمەن ەلىمىز بويىنشا ەڭ تومەنگى تاريف كەنتاۋدا ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون.
پرەزيدەنت مونوپوليستەرگە قىزمەت كورسەتۋ شىعىندارىن كورسەتۋ ءۇشىن تاريفتەردى قايتا قاراۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى ايتقانى بەلگىلى. سوندىقتان تولەم شىعىندارعا سايكەس بولاتىنداي ەتىپ تاريفتىك ساياسات قايتا قۇرىلادى.
كەنتاۋدى جىلۋمەن جابدىقتاۋ ماسەلەسىنىڭ تاعى ءبىر شەشىمى - جەكە سەكتوردى اۆتونومدى جىلىتۋعا كوشىرۋ. وتكەن جىلدان باستاپ گازداندىرۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزىلە باستادى، سوندىقتان ءقازىر ۇيلەردە جىلىتۋ قازاندىقتارىن ورناتۋ مۇمكىندىگى بار. قالادا 2500 دەن استام ابونەنت ەش قيىندىقسىز اۆتونومدى جىلىتۋعا اۋىسا الادى. سوندا 347 كوپپاتەرلى ءۇي مەن الەۋمەتتىك نىساندار ءارى قاراي دا ج ە و- دان جىلۋ الۋدى جالعاستىرادى.
ماگيسترالدىق جىلۋ قۇبىرلارىن رەتكە كەلتىرۋ كەرەك، ولاردىڭ توزۋىنا بايلانىستى جىلۋ ەنەرگياسىنىڭ ۇلكەن شىعىنى بار. وتكەن جىلى 3,8 ميلليارد تەڭگە سوماسىنا 4,7 شاقىرىمى جوندەلدى. بيىلعا ۇزىندىعى 1,9 شاقىرىم ماگيسترالدىق جىلۋ قۇبىرىن جوندەۋ جانە 81 شاقىرىم ىشكى ورامدىق جىلۋ قۇبىرىن قايتا قۇرۋ جۇمىستارىن اتقارۋ جوسپارلانعان.
قازىرگى كەزەڭدە بۋ-گاز تۋربينالى قوندىرعىلار ءتيىمدى بولىپ وتىر. بۇل باعىتتا زاماناۋي ورتالىق سالۋعا قىزىعۋشىلىق تانىتقان بىرنەشە ينۆەستورمەن جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر.
- تۇركىستان وبلىسى حالىق سانى جاعىنان دا، بالا سانى بويىنشا دا كوش باستاپ تۇر. وبلىستاعى ءۇش اۋىسىمدى جانە اپاتتى جاعدايداعى مەكتەپتەردىڭ ماسەلەسى قالاي شەشىلەدى؟
- 2023-جىلدىڭ 14- قاراشاسىندا قازاقستاندا حالىق سانى 20 ميلليون جەتىپ، تاريحي وقيعا تىركەلدى. 20 ميلليونىنشى تۇرعىننىڭ ءبىرى تۇركىستان وبلىسى جەتىساي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلدى. بۇل - ءبىز ءۇشىن زور ماقتانىش.
ءيا، تۇركىستان وبلىسى - ەلىمىزدەگى ەڭ دەموگرافياسى جوعارى ايماق. وبلىستا 2022-جىلى 57 429 بالا دۇنيەگە كەلگەن. بيىل جىل باسىنان بەرى 46 مىڭعا جۋىق ءسابي دۇنيە ەسىگىن اشتى.
وبلىستا جالپى 1029 مەكتەپتە (مەملەكەتتىك – 908، جەكە - 121)، 519 مىڭ وقۋشى ءبىلىم الادى. وسى جاڭا وقۋ جىلىندا 53222 بالا 1-سىنىپقا باردى، 11-سىنىپتى 29422 وقۋشى بىتىرەدى. مەكتەپتەردە 35 مىڭ ورىنعا تاپشىلىق بار. 4 اپاتتى، 5 ءۇش اۋىسىمدى جانە 11 ءۇش اۋىسىمعا ءوتۋ قاۋپى بار مەكتەپتەر جۇمىس ىستەپ تۇر. اتالعان ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن 4 باعىتتا جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىرمىز.
بىرىنشىدەن، بيۋجەت ەسەبىنەن 34 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى باستالدى (جوبالىق قۋاتى - 8250 ورىن). بيىل 20 مەكتەپتى تاپسىرۋ جوسپارلانعان. بۇگىنگى تاڭعا 6 مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلدى. ەكىنشىدەن، پرەزيدەنتىمىزدىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان ء«بىلىم ينفراقۇرىلىمىن قولداۋ قورى» ارقىلى 9 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر (جوبالىق قۋاتى - 6650 ورىن). ۇشىنشىدەن، «جايلى مەكتەپ» جوباسى شەڭبەرىندە 3 جىلدا 63 مەكتەپ سالىنادى (جوبالىق قۋاتى - 49 مىڭ ورىن). بيىل 29 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى باستالىپ، كەلەسى جىلى اياقتالادى. قالعان 34 مەكتەپتى 2025-جىلى تاپسىرۋ جوسپارلانعان. تورتىنشىدەن، جەكە ينۆەستيتسيا ەسەبىنەن 17 مەكتەپ سالىندى (جوبالىق قۋاتى - 5 000 ورىن).
وسى مەكتەپتەردە جۇمىس ىستەيتىن مۇعالىمدەردىڭ قۇرامى جانە ولاردىڭ بىلىكتىلىك تالاپتارىن ارتتىرۋ ماقساتىندا وبلىس اۋماعىندا شەتەلدىك وزىق پەداگوگيكالىق تاجىريبەلەرمەن تانىسۋ جانە ولاردى ەندىرۋ جۇمىستارى قارقىندى جۇرگىزىلىپ جاتىر. العاشقى 15 پەداگوگ جاپونيا مەملەكەتىنىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ساياسي زەرتتەۋلەر ۇلتتىق ينستيتۋتىنىڭ قولداۋىمەن «مۇعالىم تاجىريبەسىندەگى ساباقتى زەرتتەۋ (Lesson Study) » شەتەلدىك سەمينارىنا قاتىسىپ كەلدى. الداعى 1,5 جىل ىشىندە وبلىستىڭ 100 مۇعالىمى شەتەلدە تاجىريبە الماسۋ سەمينارلارىنا قاتىسادى دەگەن جوسپار بار.
- ءجيى-ءجيى ءوڭىردى ارالاپ، حالىقپەن كەزدەسەسىز. قوعامدىق قابىلداۋ وتكىزىپ، اشىق ديالوگكە شىعىپ ءجۇرسىز. وڭىردە قانداي وزەكتى ماسەلەلەر بار؟ تۇرعىندار تاراپىنان ايتىلعان ماسەلەلەر مەن ۇسىنىستاردىڭ شەشىلۋ بارىسى قالاي؟
- وبلىس كولەمىندە بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەردىڭ جۇمىس جوسپارى بەكىتىلگەن. ونىڭ ىشىندە حالىقپەن كەزدەسۋ - ماڭىزدى تالاپ. ءيا، وڭىردەگى بارلىق اۋدان، قالانى تۇراقتى تۇردە ارالاپ، جەكە قابىلداۋ، «اشىق ەسىك كۇنىن» ۇيىمداستىرىپ تۇرامىن. اشىقتىق، ادىلدىك، سىندارلى ديالوگ مەن ءۇشىن وتە ماڭىزدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ «اكىمدەردىڭ حالىقپەن كەزدەسۋلەرىن وتكىزۋ تۋرالى» جارلىعىن ىسكە اسىرۋ اياسىندا، 2023-جىلى بەكىتىلگەن كەستەگە سايكەس بارلىق اۋدان، قالا تۇرعىندارىمەن جالپى 34 كەزدەسۋىم ءوتتى.
تۇرعىندار تاراپىنان ايتىلعان ۇسىنىس-پىكىرلەردى ىسكە اسىرۋ جونىندە بارلىق اۋدان، قالالار بويىنشا ءىس-شارالار جوسپارلارى بەكىتىلگەن. ءىس-شارالار جوسپارلارىنا ەنگىزىلگەن سۇراقتاردىڭ جالپى سانى - 293. باسىم بولىگى نەگىزىنەن ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، الەۋمەتتىك سالا، تۇرعىن ءۇي جانە جەر ماسەلەلەرى مەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاتىستى. تۇرعىنداردىڭ ءاربىر ءوتىنىشى نازارعا الىنعان. 2023 جىلدىڭ قورىتىندىسىمەن 139 ماسەلە (48 پايىز) شەشىمىن تاپتى. قالعان 154 ۇسىنىس-پىكىردىڭ 78 ءى بويىنشا (51 پايىز) قۇرىلىس جۇمىستارىنا قارجى ءبولىنىپ، ءتيىستى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر.
- كىتاپ وقىپ، سپورتپەن شۇعىلداناتىنىڭىزدان حاباردارمىز. استاناداعى كىتاپ دۇكەنىندە جۇرگەن ءساتىڭىز دە جەلىدە جاريالاندى. قانداي كىتاپ وقىعاندى قۇپ كورەسىز؟ سپورتقا دا ۋاقىت ءبولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك، كەڭەس بەرە كەتسەڭىز...
- كىتاپ وقۋ - ادامنىڭ وي-ءورىسىن دامىتىپ، جانىنا قۋات بەرەدى. مەنىڭ ويىمشا، رۋحاني باي، مادەنيەتتى ادام قوعامعا، مەملەكەتكە ەشقاشان قيانات جاسامايدى. قاي ماماندىق يەسى بولسىن، رۋحاني باي بولسا، وتانعا ادال قىزمەت ەتەدى. بالا كەزىمىزدەن كىتاپ وقىپ وستىك. ءالى دە قولىم قالت ەتكەندە قازاقستاندىق جانە الەمدىك دەڭگەيدەگى جاڭا، ۇزدىك كىتاپتاردى وقىپ تۇرۋعا تىرىسامىن. قازىر تۇركىستان ءوڭىرىنىڭ تۇرعىندارى كىتاپقا بەت بۇرىپ جاتىر دەسەك بولادى. بارلىق اۋدان، قالا اكىمدىكتەرىندە كىتاپحانا بۇرىشتارى اشىلدى. جۋىردا تۇركىستانداعى ورتالىق بازاردا دا كىتاپحانا بۇرىشى اشىلدى. ارنايى عيماراتى، كىتاپحاناشىسى بار. رۋحانيات سالاسىنداعى جۇمىستار جالعاسادى دەپ سەنەمىن.
ال سپورت ماسەلەسىنە كەلسەك، سپورت - سەرگەكتىك كەپىلى. سوندىقتان ءار ادام سپورتپەن شۇعىلدانىپ، جاتتىعۋلار جاساپ تۇرسا، ءوزى ءۇشىن پايدالى. ەڭ باستىسى، نيەت پەن ءتارتىپ كەرەك.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اۆتورقايرات زاينيشيەۆ
