يندونەزيا ساپارى: قايىقشى دۋرادجا
استانا. KAZINFORM - يندونەزيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى ۇيىمداستىرعان اقپاراتتىق ساياحات مارشرۋتى لابۋان- بادجو قالاسىنان كەيىن تەڭىز دەڭگەيىنەن 800 مەتر بيىكتە جاتقان ەلدى مەكەنگە بۇرىلدى.
تاۋ يىعىنداعى ەتنواۋىل
قالادان شىعىپ ءبىر ساعاتتاي جۇرگەندە الدىمىزدان جاسىل ورمانعا ورانعان اسۋلار شىعا باستادى. بىرتىندەپ ول اسۋلار تاۋعا ۇلاستى. كولىك تىزگىنىندەگى جەرگىلىكتى جىگىت ول تاۋدى وزدەرى مەلو دەپ اتايتىنىن ايتتى. يىعىنداعى اۋىل دا تاۋدىڭ اتىن العان.
تاۋ يىعىنا دەيىن شيىرلاي سالىنعان اسفالتتى جول تىم تار كورىنگەنىمەن، كولىك سيرەك جۇرەتىنىن اڭعاردىق. ءتىپتى كەيبىر كولىك ايالداۋعا ارنالعان تۇستارىنا جەرگىلىكتى شارۋالار جۇگەرى جايىپ كەپتىرەتىنىن كوردىك.
ەتنواۋىل مەلو اۋىلىنىڭ ەڭ بيىك تۇسىنان ورىن تەۋىپتى. توبەسىنە قامىستان شاتىر توسەلگەن، ءتورت قابىرعاسى تاقتايدان قۇرالعان ۇيلەر ەتنوگرافيالىق بازار سورەلەرىن ەسكە سالادى. راسىمەن دە مۇنداعى كورنەكىلىكتىڭ ءبارى ساتىلاتىن بولىپ شىقتى. كەلۋشىلەر جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن كيىپ، تاۋدىڭ بەدەرىندە سۋرەتكە ءتۇسۋ ءۇشىن دە كىسى باسىنا 50 مىڭ يندونەزيا رۋپيىن (1300 تەڭگە) تولەيدى.
ءوزىن ەتنواۋىلدىڭ اقساقالىمىن دەپ تانىستىرعان قاريا 86 جىل بويى مەلودان تابان اۋدارماعانىن ايتادى. بۇعان دەيىن ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرى يندونەزياداعى 17 مىڭنان استام ارالدىڭ ءارقايسىسىندا ءوز سالتى بار ەكەنىن، اراسىندا قازاقتار سياقتى جەتى اتا قۋىپ، جىلقى ەتىن جەيتىندەرى دە كەزدەسەتىنىن ايتقان. سونى ناقتىلاعىمىز كەلىپ، قاريانى ءبىراز اڭگىمەگە تارتىپ كوردىك. جاپونيانىڭ وتارىنان تاۋەلسىزدىك العان كەزدەن ەسىندە نە قالعانىن دا سۇرادىق. ءبىراق ول شەجىرە مەن تاريحقا كەلگەندە كوسىلىپ كەتە الماي، كىبىرتىكتەي بەردى. ال بالا-شاعاسى جايىندا سۇراپ ەدىك، 5 بالادان 16 نەمەرە ءسۇيىپ وتىرعانىن ايتىپ، ءجۇزى جايناپ سالا بەردى.
«مەن ەس بىلگەن كەزدەن بەرى مۇندا سوعىس بولىپ كورگەن جوق. ۇلكەندەر 1900 -جىلدارى ماڭايداعى اۋىلدار جەرگە تالاسىپ ءبىر-ءبىرىن شاپقانىن ايتىپ وتىراتىن»، - دەدى قاريا.
600 گە جۋىق تۇرعىنى بار مەلو اۋىلىنا دا ينتەرنەت، جول، ۇيالى بايلانىس سياقتى يگىلىكتەر لابۋان- بادجو تۋريزم ايماعىنىڭ مارتەبەسىن العان كەزدە جەتكەن ەكەن. يندونەزيانىڭ ەكى ءىرى بانكى اۋىلعا جەڭىلدىكپەن نەسيە ءبولىپ، ەتنواۋىل سول قاراجات ەسەبىنەن قۇرىلىپتى.
مۇحيت قاشاعان تابيعي مۋزەي
ەتنواۋىلدان قايتا قالاعا، باتۋ چەرمين ساياباعىنا كىردىك. بۇل ءسوزدىڭ يندونەزيا تىلىندەگى ماعىناسى «ايناتاس» دەگەندى بىلدىرەدى ەكەن. بيىكتىگى بىرنەشە قاباتتى ۇيمەن شامالاس بامبۋك ورمانىن تاس سوقپاق قاق جارىپ ءوتىپ، ءبىزدى الىپ جارتاسقا جەتكىزدى.
ءجۇسىپ پاۋل ەسىمدى گيد نىساندى تەودور ۆەرحۋۆەن دەيتىن ارحەولوگ، كاتوليك ميسسيونەر 1951 -جىلى تاپقانىن ايتادى. وعان دەيىن بامبۋك ورمانىنىڭ اراسىندا ەلەۋسىز تۇرعان. بيىكتىگى 50 مەتردەن اساتىن الىپ جارتاستىڭ سىرتى تۇتاس كورىنگەنىمەن ىشىندە بىرنەشە بولمەگە بولىنگەن ۇڭگىر بار بولىپ شىقتى. ارحەولوگتەر ۇڭگىردىڭ ىشكى قابىرعاسى اك ەكەنىن نەگىزگە الىپ، جارتاستىڭ مىڭداعان جىلدار بويى مۇحيت استىندا جاتقانىن انىقتاعان. كەيىن سۋ قايتقان كەزدە بار جۇمباعىن ىشىنە بۇككەن ۇڭگىرگە اينالعان.
ۇڭگىردىڭ ءار بولىگىنەن بىردە ەڭبەكتەپ، بىردە جۇرەلەپ وتۋگە تۋرا كەلدى. جارتاستىڭ ىشىنە بويلاعان سايىن قاراڭعى قويۋلانىپ، ءار بۇرىشتان جارقاناتتار ۇركىپ ۇشا باستادى. ءبىر كەزدە ءجۇسىپ پاۋل اك قابىرعاداعى الىپ قارا ورمەكشىنى كورسەتىپ، جەرگىلىكتى حالىق مۇنداي تىلسىم جەردى مەكەن ەتەتىن جاندىكتەردى قاسيەتتى دەپ ەسەپتەيتىنىن ايتتى.
عاسىرلار بويى ءۇندى مۇحيتىنىڭ تۇزدى سۋى مۇجىگەن جارتاستىڭ ىشىندەگى اۋا قىشقىل يسىمەن قولقانى تەسەدى. اۋاسى تىمىرسىق، جولى بۇرالاڭ ۇڭگىردىڭ شىعار قۋىسىنا قارا تەر بولىپ جەتتىك. بىزدەن كەيىن دە بىرنەشە تۋريست باستارىنا كاسكا كيىپ ۇڭگىرگە بەتتەپ بارا جاتتى.
ءبىز جارتاسقا ءتۇس اۋا كەلگەنبىز. ساياباقتىڭ سىرىن بىلەتىندەر مۇندا تاڭ قىلاڭ بەرە كەلەتىن كورىنەدى.
«كۇننىڭ العاشقى ساۋلەسى جارتاس ىشىندەگى ۇڭگىردىڭ اك قابىرعاسىنا تۇسكەن كەزدە «ايناتاس» دەگەن اتاۋدىڭ قالاي شىققانىن تۇسىنەسىز»، - دەدى ءجۇسىپ پاۋل.
ۇڭگىركول
تاعى دا لابۋان- بادجودان شىعىپ، 1,5 ساعاتتاي جۇردىك. باعىتىمىز - رانگكو كەيۆ دەيتىن ۇڭگىركول. ۇڭگىرمەن اتتاس اۋىلعا كەلگەنىمىزدە دوپ ويناپ جۇرگەن ءبىر توپ بالا قارسى الدى.
جالپى، لابۋان- بادجو حالقىنىڭ نەگىزگى بولىگى كاتوليك بولعانىمەن، بۋدديزم مەن يسلامدى ۇستاناتىندار دا بارشىلىق ەكەن. مۇحيت جاعاسىنداعى ىركەس-تىركەس تۇرعان بىرنەشە ءۇيدىڭ اۋلاسىن كەسىپ وتكەندە الدىمىزدان شاعىن عانا قورشاۋسىز مۇسىلمان زيراتى شىقتى. زيراتتى اينالىپ ءوتىپ جالدامالى قايىققا مىندىك.
اعاشتان قۇرساۋلانعان ەسكى قايىققا موتوردى كەيىن ورناتقانى كوزگە بىردەن كورىنەدى. موتوردىڭ كۇشى جاعاعا ۇرعان تولقىندارعا جەتپەسە كەرەك، ەگدە تارتقان تاقيالى ەر ادام 10 ادام وتىرعان قايىقتى بامبۋك سىرىقپەن دەمەپ ءجۇرىپ ايدىنعا شىعاردى.
وسىدان كەيىن بارىپ قايىق تىزگىنىندەگى بوزبالا مەن قاريا ورىن اۋىستىردى. قايىقشىلاردى اڭگىمەگە تارتقان كەزدە ءبىزدىڭ قاريا دەپ وتىرعانىمىز 50 دەن ەندى اسقان ادام ەكەنىن بىلدىك. ەسىمى - دۋرادجا. اۋدارماشى بۇل جاقتا كەيبىر ادامداردىڭ تەگى بولمايتىنىن، قۇجاتتا دا جالعىز ەسىمى جازىلاتىنىن ءتۇسىندىردى.
«لابۋان- بادجو قالاشىعىندا تۋعانمىن. ال وسى اۋىلعا 1991 -جىلى كوشىپ كەلدىم. بۇل ايماقتا تۋريزم دامي باستاعانعا دەيىن بالىق اۋلاپ كۇنەلتتىك. قازىر مەنشىگىمدە 6 موتورلى قايىق بار. ءوز بالالارىمنان بولەك اۋىلدىڭ جاستارىن جۇمىسپەن قامتىپ وتىرمىن. كەلگەن تۋريستەردى ۇڭگىركولگە قايىقپەن جەتكىزگەنىمىز ءۇشىن اقى الامىز. جاسىم ەلۋدەن ەندى استى. قۇداي دەنساۋلىق بەرسە، بۇل كاسىپتەن قول ۇزگىم كەلمەيدى. زەينەتكە شىعۋدى، كاسىپتى جاستارعا تاپسىرۋدى ويلايتىن مۇرشا جوق»، - دەيدى قايىقشى دۋرادجا.
بۇل كاسىبى جەرگىلىكتى ولشەممەن العاندا اسا تابىستى ەكەنىن ايتادى. سوعان قاراماستان بالىقشىلىق پەن مالدان قول ۇزبەپتى. تۋريست ازايعان كەزدە قاڭتارىلعان قايىقتاردى بالىققا جۇمسايدى ەكەن.
«باسىندا تۋريست تاسىمالداۋعا كوشپەي تۇرىپ، كۇن سايىن نەشە ساياحاتشى كەلەتىنىن زەرتتەپ كوردىك. ۋاقىت وتكەن سايىن كەلۋشىلەر كوبەيىپ جاتىر. قالىپتى كۇندەرى كومەكشىم ەكەۋمىز عانا ۇڭگىركولگە 9-10 رەت قاتىنايمىز. ال ماۋسىم قىزعان كەزدە التى قايىعىمنىڭ ءبارى 10 رەت قاتىنايدى. ورتا ەسەپپەن ايىنا 20 ميلليون رۋپي (555 مىڭ تەڭگە) تابامىن. قۇدايعا شۇكىر، اۋلەتىمدى اسىراۋعا تولىق جەتەدى. بۇل كاسىپ بالىقشىلىققا قاراعاندا وڭاي. تەك كەلگەن تۋريستەرگە تالاسىپ قالاتىنىمىز بار. باسەكەلەستەرىم «ەلدىڭ ءبارى نەگە سەنىڭ قايىعىڭا ءۇيىر بولىپ تۇرادى؟» دەپ ءسوز شىعارادى. ودان باسقا قيىندىق جوق»، - دەدى ول.
ۇڭگىركول دەگەنىمىز مۇحيت جاعاسىنداعى جىنىستى ورماننىڭ ىشىنەن ورىن تەپكەن كولشىك ەكەن. جاعادان ۇڭگىرگە جەتەر جولدا نۋ ورماننىڭ اراسىنان بىزبەن قاتارلاسىپ جۇگىرگەن مايمىلداردىڭ سىبدىرى ەستىلدى. قايىقشى دۋرادجا ولاردىڭ ۇيالى تەلەفون مەن كوزىلدىرىك سياقتى جىلتىراق دۇنيەگە اۋەس ەكەنىن ايتىپ ساق بولۋدى ەسكەرتكەن.
اۋزىن قالىڭ ورمان قالقالاپ تۇرعاندىقتان الىستان قاراعان ادام ۇڭگىر بار ەكەنىن ءتۇسىنىپ بولمايدى. تۇستەن كەيىنگى 3 ساعاتتىڭ كولەمىندە كۇن ۇڭگىردىڭ اۋزىنا تۋرالاي تۇسەدى. وسى كەزدە قاراڭعى ۇڭگىردىڭ ءىشى سان ءتۇرلى بوياۋعا ەنىپ، كولشىكتىڭ كوركىن اشادى. سۋدىڭ تەرەڭدىگى 8 مەتردەن ءسال اسادى. سوندىقتان جول باستاۋشىمىز سۋعا شومىلعىسى كەلگەندەرگە ساقتىق كەۋدەشەسىن تاراتىپ شىقتى.
ءبىز ۇڭگىركولدەن اۋىلعا جەتكەندە قاراڭعى قويۋلانا باستاعان. اۋىلدىڭ ورتا تۇسىنان ازان داۋسى ەستىلدى. قايىقشى دۋرادجا ناماز ۋاقىتى بولعانىنا قاراماستان ءبىز كولىكپەن ۇزاپ كەتكەنىمىزشە قول بۇلعاپ تۇردى. ۇڭگىركولگە كەلۋشىلەردىڭ ءبارى دۋرادجانىڭ قايىعىن تاڭداۋىنا وسى ءبىر ەڭبەكقورلىعى مەن قوناقجايلىعى سەبەپكەر شىعار دەپ وي تۇيدىك.
لابۋان- بادجو تۋريزم ايماعى اتانىپ، ينفراقۇرىلىم تارتىلعاننان بەرى كاسىپپەن اينالىساتىن ادامداردىڭ تولەيتىن سالىعى دا بىرنەشە ەسە ارتىپتى. ءبىراق دۋرادجا ول سالىقتى ريزالىقپەن تولەيتىنىن ايتتى. ويتكەنى، سالىق ەسەبىنەن تارتىلىپ جاتقان ينفراقۇرىلىم كەلەتىن تۋريستەردىڭ سانىن ارتتىرىپ جاتىر. ال بالىقشىلىق پەن مالدان باسقا تابىس كوزى بولماعان ارال حالقى ءۇشىن تۋريست دەگەن تابىستىڭ نەگىزگى كوزىنە اينالعان.
لابۋان بادجونىڭ باستى ەرەكشەلىگى - جاعاجايلارىنىڭ تىنىقتىعى، ياعني مۇحيت تولقىنى تەرەڭگە تارتىپ كەتەدى دەيتىندەي قاۋىپ جوق. تاعى ءبىر ارتىقشىلىعى - سۋىنىڭ تۇنىقتىعى. ءتىپتى قايىقپەن مۇحيت ورتاسىنا بارعاننىڭ وزىندە استىنداعى بالىقتاردى ايقىن كورۋگە بولادى. مۇنىڭ ءوزى تۋريستەر ءۇشىن ساۋىقتىڭ ءبىر تۇرىنە اينالعان. ول ءۇشىن جاعادان الىستاپ بارىپ سۇڭگۋىردىڭ ماسكاسىمەن تەرەڭگە بويلاپ بالىقتار الەمىن تاماشالايتىن ارنايى ورىندار ۇيىمداستىرىلعان. سونىڭ بارىنە قانىعىپ، لابۋان-بادجونىڭ دا تۋريستەر ءۇشىن جۇماق مەكەنگە اينالاتىنا كوز جەتكىزگەندەي بولدىق. الدا ءبىزدى ايگىلى بالي كۇتىپ تۇر...
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي
