يندونەزيا ساپارى: باليلىك قازاقتار
استانا. KAZINFORM - سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە قاراي 80 شاقىرىم اۋماققا، شىعىستان باتىسقا قاراي 145 شاقىرىم اۋماقتا سوزىلىپ جاتقان بالي ارالىندا 4,2 ميلليون ادام تۇرادى. رەسمي مالىمەت بويىنشا، سول 4,2 ميلليون ادامنىڭ ىشىندە 500-گە جۋىق قازاقستاندىق تا بار. يندونەزيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى ۇيىمداستىرعان اقپاراتتىق ساياحات كەزىندە سول وتانداستارىمىزدىڭ تىنىس- تىرشىلىگىمەن تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
ارماندار ورىندالاتىن ارال
دينارا شاگيروۆا يندونەزيا جەرىندە بىزگە جولىققان العاشقى وتانداسىمىز بولدى. ەلشىلىكتىڭ لابۋان- بادجو قالاسىندا ۇيىمداستىرعان رەسمي كەزدەسۋلەرىنىڭ بارىنە بىرگە قاتىسقاندىقتان باليدەگى قازاقتار تۋرالى مالىمەتتىڭ كوبىن وسى ادامنان بىلدىك. وسىنداعى وزگە وتانداستىرىمىزبەن تانىستىرعان دا ءوزى. ونىڭ ۇستىنە، يندونەزياداعى قازاقستاندىقتار قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى دەيتىن لاۋازىمى بار. ءبىراق بۇل قوعامدىق جۇمىس دەۋگە بولادى. ال تابىستى باليدىڭ بىرنەشە بولىگىندە جالعا ۆيللا بەرىپ، سودان كورەدى. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، بالا كەزىنەن «مۇحيت جاعاسىندا ءۇيىم بولسا» دەگەن ارمانى بولىپتى.
«باتىس قازاقستان وبلىسىنداعى اڭقاتى اۋىلىندا ناعاشى اتام تۇراتىن. سول كىسىمەن سيىر كەزەگىنە ەرىپ باراتىنمىن. بىردە مۇحيت جاعاسىندا ءۇيى بار قىز تۋرالى دەتەكتيۆ وقىدىم. اۆتور مۇحيتتان شىعىپ، جاعاداعى ۇيگە بەتتەگەن قىزدىڭ بەينەسىن شەبەر سۋرەتتەگەنى سونشالىق، «وسكەندە مەنىڭ دە مۇحيت جاعاسىندا ءۇيىم بولادى» دەپ ويلادىم. اتاما الگى ارمانىمدى ايتىپ ەدىم، كۇلدى. قازىر ويلاسام، پەرىشتە اۋزىما سالعان ەكەن»، - دەيدى دينارا.
بالا كۇنگى ارماننىڭ شىندىققا اينالۋىنا پاندەميا تۇرتكى بولسا كەرەك.
«مەن باليگە 2020 -جىلدىڭ 3-قازانىندا كەلدىم. بۇل پاندەميا كەزى بولاتىن. لوكداۋن باستالىپ كەتكەن كەزدە ەنەم مەن قايىن اپكەم وسى ارالدان شىعا الماي قالدى. ولار باليدەن سۋرەت جىبەرەدى. بىزدەگىدەي شەكتەۋ جوق ەكەنىن كورىپ، قالىپتى ءومىر ىرعاعىنا، ماڭگى جاز تابيعاتىنا قاتتى قىزىقتىم. جارتى جىل وتكەندە بالالارىممەن بىرگە وسىندا كەلدىم. سودان بەرى باليدە تۇرىپ جاتىرمىن. العاشقى ەكى اپتا كليماتقا ۇيرەنۋگە كەتتى. باسىندا ىستىققا شىداماي، تاماق جاقپاي، ءبىراز قينالدىق. مۇندا قالۋىمىزعا ەكى جاعداي اسەر ەتتى.
اۋەلى قاڭتار وقيعاسى، ودان كەيىن ۋكرايناداعى جاعداي كەزىندە قازاقستانداعى تۋىستار «انداعى جاقتان قوزعالماي-اق قويىڭدار. مىنا جاقتا قاۋىپسىزدىك شىتىناپ تۇر دەپ» اقىل ايتىپ جاتتى. ءبىر جاعىنان بۇل جاقتا ءومىر ءسۇرۋ قازاقستانداعىدان ارزان. ەكولوگياسى دا تازا. ءبىراق قانشا دەگەنمەن، بوتەن ەلدە ۇزاق تۇرۋ ءۇشىن تۇراقتى تابىس كوزىن ىزدەۋ كەرەك بولدى. بالي ەكونوميكاسىنىڭ 90 پايىزى تۋريزمگە تاۋەلدى بولعاندىقتان، تۋريزممەن بايلانىستى كەز كەلگەن بيزنەس دامىپ شىعا كەلەدى. بىرنەشە ۆيللانى جالعا الدىق تا، پاندەميا كەزىندە جوندەپ شىقتىق. قازىر سولاردى كەلگەن تۋريستەرگە جالعا بەرەمىز. يندونەزيالىقتاردان جالعا الىپ، ونى تۋريستەرگە جالعا بەرىپ وتىرمىز»، - دەيدى وتانداسىمىز.
يندونەزيا زاڭى بويىنشا، ۆيللانى (كەز كەلگەن جىلجىمايتىن مۇلىكتى) جەكە مەنشىككە ساتىپ الۋ مۇمكىن ەمەس - 25 جىلعا دەيىن جالعا الۋعا عانا رۇقسات بار. ودان دا ءبىر جىلعا جالعا الىپ، ۇزارتىپ وتىرعان ءتيىمدى كورىنەدى. پاندەميا كەزىندە ۆيللالاردىڭ يەلەرى جالداۋ اقىسىن جىل سايىن تولەپ، ۇزارتىپ وتىرۋعا كەلىسۋگە ءماجبۇر بولعان. ال قازىر وندايعا ەشكىم كەلىسپەيتىنىن ايتادى.
دينارا ءار ۆيللانى جالعا الماي تۇرىپ مۇحيتتان قانشا الىس جاتقانىن، ينفراقۇرىلىم قانشالىقتى ساپالى ەكەنىن، كەلەشەكتە تۋريستەردىڭ كەلۋ ىقتيمالدىعى قالاي ەكەنىن تىڭعىلىقتى زەرتتەپ وتىرعان. تۋريستەر ءۇشىن اسا تارتىمدى بولىپ كەلە جاتقان سەمينياك جانە چانگۋ اۋداندارىنا تاڭداۋ وسىلايشا ءتۇسىپتى.
باليدە ءبىلىم بەرۋ ءتىلى - اعىلشىن جانە يندونەزيا تىلدەرى. دينارانىڭ 4 بالاسىنىڭ ەكەۋى مەكتەپ جاسىندا. «قاردى ساعىندىق» دەگەن سوڭ قازاقستانداعى اكەلەرىنە جىبەرىپتى. ءبىز يندونەزياعا كەلگەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە ولار دا اكەلەرىمەن بىرگە باليگە ورالىپ جاتتى.
«بۇل ءبىزدىڭ ءبىرىنشى جوبامىز دەۋگە بولادى. ەندى بالالاردىڭ دامۋ ورتالىعىن اشىپ جاتىرمىز. ويتكەنى، باليدەگى پروبلەمانىڭ ءبىرى - مەكتەپكە دەيىنگى بالالاردىڭ تاربيەسى. بالاباقشا سونشالىق كوپ ەمەس، ال بوبەكتەردى مەكتەپكە دايىنداۋ كەرەك.
ورتالىقتى تۇگەلدەي قازاقستاندىقتار سالىپ جاتىر دەۋگە بولادى. ءتىپتى ديزاينىن دا قازاقستاندىقتارعا جاساتتىق. پەداگوگتى دە قازاقستاننان الدىردىق. ءبىراق وعان ەڭبەك ۆيزاسىن راسىمدەۋ كەزىندە ءبىراز قينالدىق. ويتكەنى، يندونەزيا مەملەكەتى ءوز حالقىن ەڭبەك قاتىناستارى ماسەلەسىندە قاتتى قورعايدى. ماسساج، بەت، تىرناق، شاش كۇتىمى، اسحانا، مەيرامحانا سياقتى سالالاردا قىزمەت كورسەتۋشىلەرگە ەڭبەك ۆيزاسىن بەرمەيدى. قىسقاسى، ەڭبەك ۆيزاسىن الۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قولىنان كەلمەيتىن ماماندىق يەسى ەكەنىڭدى دالەلدەۋ كەرەك.
ورتالىقتى سانۋرا دەيتىن اۋداننان اشامىز. ويتكەنى، بۇل اۋداندا باليگە ءبىرجولا مەكەن ەتۋگە كەلگەندەر تۇراقتايدى. تۇرعىندارىنىڭ كوبى - زەينەتكەرلەر مەن بالالى وتباسىلار. وسى جاعىن ەسكەرىپ سانۋراعا تاڭداۋ ءتۇستى. ونىڭ ۇستىنە، باليدىڭ كەز كەلگەن بولىگىنەن مۇندا جەتۋ جەڭىلىرەك»، - دەيدى ول.
باليگە كەلسەڭ، قايعىڭ ۇمىتىلا ما؟
يندونەزيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، يندونەزيانى 500 دەي قازاقستاندىق تۇراقتى مەكەن ەتىپ ءجۇر. ونىڭ باسىم بولىگى باليدە ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
«مەن دە وسى ستاتيستيكامەن كەلىسەمىن. ءبىراق كەلىپ-كەتۋشىلەردىڭ سانى الدەقايدا كوپ. دەمالۋعا عانا كەلەتىندەر بار. قىستى وسى جاقتا وتكەرىپ، جازدا ورالاتىندار بار. تسيفرلىق كوشپەلىلەر دە بار. ولار بۇكىل الەمدى شارلاپ جۇرەدى. ويتكەنى، جۇمىستارىن قاشىقتان ىستەي بەرەدى. وندايلارعا بالي - ەڭ سۇيىكتى ورىنداردىڭ ءبىرى. ويتكەنى، ءومىر ءسۇرۋ قۇنى ارزان، ەكولوگياسى تازا، تابيعاتى تاماشا. سونداي- اق، تۋريستىك ۆيزا بويىنشا ءبىر اي باليدە بولىپ، مەرزىم بىتە باستاعاندا شەكارادان ءبىر ءوتىپ، قايتا كەلىپ امالدايتىندار بار. وسىلايشا اي سايىن تۋريستىك ۆيزاسىن ۇزارتىپ جىل بويى تۇرۋعا بولادى»، - دەيدى كاسىپكەر.
قازاقتار باليگە كەيىنگى 5 جىلدىڭ كولەمىندە اعىلا باستاعان. دينارا شاگيروۆا وسى «كوشتىڭ» بەل ورتاسىندا ءجۇر دەۋگە بولادى.
«العاش وسىندا كەلگەن كەزدە قازاقتار وتە از بولاتىن. Instagram ارقىلى ءبىر-ءبىرىمىزدى ىزدەپ، بايلانىستا جۇردىك. كەيىن الەۋمەتتىك جەلىدەن ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى كورىپ، قاپتاي باستادى. قاڭتار وقيعاسى كەزىندە قازاقستاندا ينتەرنەت بولماي، ونىڭ زاردابى مۇنداعى قازاقستاندىقتارعا تيگەن ەدى. سول كەزدە ءاليا دەيتىن وتانداسىمىز ورتاق چات اشىپ، سول ارقىلى ءبىر-بىرىمىزگە كومەكتەسە باستادىق. قازىر ول چاتتا ەكى مىڭنان استام ادام وتىرادى. وڭتۇستىك- شىعىس ازياداعى قازاقستاندىقتاردىڭ ەڭ ۇلكەن چاتى شىعار.
جالپى قازاقستاندىقتاردىڭ بۇل جاققا دەگەن قىزىعۋشىلىعى وراسان. اسەل ءسادۋاقاسوۆانىڭ سۇحباتىنان كەيىن ماعان جۇگىنەتىن ادامدار ءتىپتى كوبەيىپ كەتتى. قازىر كۇنىنە 9-10 ادام «ءبىز دە كەلسەك دەپ ەدىك» دەپ حابارلاسادى.
ولاردىڭ باسىم بولىگى - ەرەسەك ومىرگە ەندى اياق باسقان جاستار. ەكىنشى بولىگىن «شارشاڭقى» ادامدار دەر ەدىم. كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىكتەن، قاربالاس جۇمىستان، قالانىڭ ۋ- شۋىنان مەزى بولىپ، تابيعات اياسىنان تىنىشتىق ىزدەپ كەلەتىندەر عوي. «باليگە كەلسەڭ، بار قايعىڭ ۇمىتىلادى» دەيتىن ماركەتينگ اڭىزداردىڭ جەتەگىمەن كەلەتىندەر دە كوپ. سونىڭ كوبى ىزدەگەنىن تاۋىپ جاتادى. ويتكەنى، بۇل جاقتاعى ادامداردىڭ باستى ءومىر قاعيداسى بىزدەگى «وبال» ىرىمىنا ۇقسايدى. «كارما» - بۇلار ءۇشىن ەڭ نەگىزگى قۇندىلىق. وزدەرى الداۋ، قيانات جاساۋ دەگەنگە جوق. ال جەرگىلىكتى حالىقتىڭ وسى قاسيەتىن تەرىس جاققا پايدالانعىسى كەلگەندەرگە اقىلمەن، ايلامەن ەسەسىن قايتارىپ وتىرادى.
مۇندا بيزنەس اشىپ جاتقان كاسىپكەرلەردىڭ ءبىر بولىگى تۋريستىك وپەراتور قىزمەتىن ۇسىنادى، ءبىر بولىگى مەيرامحانا جالداپ ۇستايدى، تاعى ءبىر بولىگى ۆيزا ماسەلەسىن شەشۋمەن اينالىسادى»، - دەيدى وتانداسىمىز.
ايتۋىنشا، باليگە دەمالۋ ءۇشىن كەلەتىن قازاقستاندىقتاردىڭ سانى قازىرگىدەن دە كوپ بولۋى مۇمكىن ەدى. تىكەلەي رەيس بولماعاندىقتان، جول شىعىنى وتە قىمبات. ءبىرى ءۇندىستان ارقىلى، ءبىرى تايلاند ارقىلى، ءبىرى ۆەتنام، ءبىرى مالايزيا ارقىلى كەلىپ ءجۇر. الماتى - كۋالا- لۋمپۋر - دەنپاسار رەيسى اشىلعالى جاتىر. وسى مارشرۋت اشىلسا، قازىرگى باعىتتاردان الدەقايدا ارزان بولماق.
«باليدى تانىمال ەتكەن «Eat Pray Love» (ءىشىپ-جە، ءمىناجات ەت، ءسۇي) فيلمى دەۋگە بولادى. وسى كينونى كورگەن امەريكالىقتار مەن ەۋروپالىقتار باليگە اعىلا باستادى. ونى بايقاعان يندونەزيا بيلىگى دجۋليا روبەرتستى الدىرىپ، «جۇماققا باستار بيلەت» دەيتىن كينو ءتۇسىردى. ول فيلمنەن كەيىن وتباسىلى ادامدار ءۇي- ىشىمەن باليگە اعىلدى. بىزگە يندونەزيالىقتاردىڭ وسى ءتاسىلىن ۇيرەنۋگە بولادى دەپ ويلايمىن. بۇلار جالپى اڭىز بەن تاريحتى ادەمى «ساتا» بىلەدى. مىنە تاۋ، مىنە سارقىراما. وسىدان جانىڭا قۇشتارلىق ۇيالاتاتىن اڭىز جاساپ شىعارا سالادى. بىزدە دە نەبىر تاريح، نەبىر كورىكتى جەرلەر بار عوي. سونىڭ ءبارىن ادەمى ۇسىنا ءبىلۋدى ۇيرەنۋگە بولادى»، - دەيدى دينارا.
يندونەزيا قازىناسىنا تۋريزمنەن تۇسەتىن تابىستىڭ 90 پايىزى باليگە تيەسىلى.
«باليدە ءومىر ءسۇرۋ بالالار كىشكەنە كەزدە قولايلىراق. بالا وسكەن سايىن ءبىلىم بەرۋ قيىنداي تۇسەدى. اسىرەسە ۋنيۆەرسيتەتتە وقىتۋ مۇمكىندىگى از. سوندىقتان كوبى بالاسى ەسەيگەندە كوشىپ كەتىپ جاتادى. ال ءبىز ۇلكەن ۇلىمىزدى اجەسىنە جىبەردىك. سول كىسىنىڭ قولىندا وقىپ جاتىر.
قالعاندارى وسكەندە قالاي بولاتىنىن كورەمىز. بۇل جاقتاعى ءبىلىم جۇيەسى بىزدەگىدەن تۇبەگەيلى وزگەشە. اسىرەسە، سوۆەت زامانىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن كورگەن ادامدارعا تۇسىنىكسىز. بۇلاردا ءبارى كەمبريدج جۇيەسى بويىنشا، ويىن ەرەجەسىنە قۇرىلعان. 4-سىنىپتا وقيتىن بالام قازاقستانعا قايتىپ، تەست تاپسىرعان كەزدە 6-سىنىپتىڭ وقۋشىسىنا، 2-سىنىپتا وقيتىن قىزىم 4-سىنىپ وقۋشىسىنا ساي ءبىلىم كورسەتتى»، - دەگەن كەيىپكەرىمىز ءوزى اشاتىن ورتالىق تا اعىلشىن تىلىندە تاربيە بەرەتىنىن ايتتى.
باليدە ءومىر ءسۇرۋ شىنىمەن ارزان با؟
باليدە ءبىر اي ءومىر ءسۇرۋدىڭ شىعىنى قانشا؟ ديناراعا الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن چاتتاردا ەڭ كوپ قويىلاتىن سۇراق وسى ەكەن.
«اي سايىنعى شىعىن قانشالىقتى قولايلى تۇرمىس تاڭداعانىڭا بايلانىستى. رۋحاني تىنىشتىق ىزدەپ كەلسەڭ، ۆەگەتاريان بولساڭ، ۋبۋت اۋدانىنا بارعان دۇرىس. ول جاقتا مۇحيتقا شىعا الماعانىڭمەن ايگىلى كۇرىش تەراسسالارى بار. ءبىر جاعىنان باعا دا سالىستىرمالى تۇردە ارزان. ال جالعىزباستى بولساڭ، سەرفينگ پەن جاعاجايداعى بي كەشتەرىن ۇناتساڭ، ۋلۋۆاتۋعا باراسىڭ. تۇنگى كلۋبتار مەن مەيرامحانالاردى جاقسى كورسەڭ، چۋنگاعا بارعانىڭ ابزال. وتباسىڭمەن كەلسەڭ، سەمينياك اۋدانى ىڭعايلى. ول جەردە ينفراقۇرىلىم الدەقايدا جاقسى دامىعان. سايكەسىنشە باعا دا باسقاشا. باليدە ادامدار تابيعاتىنىڭ كوركەمدىگى ءۇشىن ەمەس، ادامداردىڭ مىنەزىنىڭ كوركەمدىگى ءۇشىن قالىپ جاتادى. باسىندا ءبارى نەگە كۇلىپ قاراپ، تانىماسا دا امانداسادى دەپ تاڭعالاتىنمىن. كەيىن ءوزىم دە سول ادەتتى ءسىڭىردىم. 3 جىلدان كەيىن قازاقستانعا باردىم. سول كەزدە باليدەگى ادەت بويىنشا جولىققان ادامنىڭ بارىنە امانداسا بەرىپپىن. ءتىپتى 1-2 ادامنان سول ءۇشىن ءسوز دە ەستىدىم. بەتىمە قاراپ، «اۋرۋسىڭ با؟» دەپ كۇلىپ كەتتى. بۇل جاقتا ادامدى كيىمىنە، قالتاسىنداعى اقشاسىنا، استىنداعى كولىگىنە، قولىنداعى قىزمەتىنە قاراپ باعالاۋ جوق. ادامسىڭ با، ادام ەمەسسىڭ بە، سوعان عانا قارايدى»، - دەيدى وتانداسىمىز.
ەكىنشى ءجيى قويىلاتىن سۇراق: «وتباسىممەن 10 كۇن دەمالۋعا بارسام، قانشا اقشا كەتەدى؟»
«5 ادامدىق وتباسىعا كەمىندە 3 ۇيىقتايتىن بولمەسى بار ۆيللا كەرەك. ولاردىڭ كۇندىك باعاسى 150 دوللاردان باستالادى. ەڭ جاقسى دەگەندەرىنىڭ كۇندىك باعاسى 300-450 دوللارعا دەيىن بارادى. ال نۋسا پەنيدا سياقتى ارالدارعا بارىپ تۇنەۋ ءۇشىن قايىق جالداۋ كەرەك بولادى. ساپاردىڭ ءبىر جاعىنا عانا ءار ادامنان 200 مىڭ يندونەزيا رۋپيىن (6 مىڭ تەڭگە) الادى. ارالعا جەتكەن سوڭ ارى- بەرى ءجۇرۋ ءۇشىن ءبىر كۇنگە 50 دوللار تولەپ ماشينا جالداۋعا بولادى. تاماققا 5 ادامعا ءبىر كۇندە 300 دوللارداي كەتەدى. 10 كۇنگە تاماقتىڭ وزىنە عانا 3 مىڭ دوللار كەتەدى. ونىڭ سىرتىندا سۇلۋلىق سالونى مەن ماسساج، مادەني شارالار مەن كورنەكتى ورىندار بار. جول شىعىنى ارزان ەمەس ەكەنىن باعانا ايتتىم»، - دەيدى ول.
ءساۋىر مەن قازان ارالىعىندا باليدە جاۋىنسىز ماۋسىم جۇرەدى. قاراشادان ناۋرىزعا دەيىن - جاڭبىرلى ماۋسىم. باعانىڭ ەكى ەسە وسەتىن كەزى - جاڭا جىل قارساڭى. ەڭ تىنىش كەزەڭ - اقپان، ناۋرىز، ءساۋىر. ورازا كەزىندە دە تۋريست ازايادى. ويتكەنى قىزمەت كورسەتەتىندەردىڭ ءبىرتالاي بولىگى مۇسىلمان بولعاندىقتان ورازا ۇستاۋ ءۇشىن ءوز ۇيلەرىنە كەتەدى.
تاحمينانىڭ تاعدىرى
تاحمينا يۋنۋسمەتوۆا دەيتىن وتانداسىمىز 2004 -جىلى ارمان قۋىپ شىمكەنتتەن مالايزياعا كەلەدى. ونىڭ دا باليگە تابان تىرەۋىنە پاندەميا اسەر ەتكەن.
«باليگە العاش اياق باسقاننان بەرى 5 جىل ءوتىپتى. سودان بەرى 20 رەت كەلىپ، كەتكەن شىعارمىن. 2019 -جىلدىڭ جەلتوقسانىندا سوڭعى رەت كەلدىم دە وسى جاقتا تابان تىرەدىم. وعان دەيىن جازدا چەحيادا، قىستا مالايزيادا تۇرىپ جۇرگەنمىن. باليگە تابان تىرەۋىم كەزدەيسوق بولدى. ءبىر قىستى باليدە وتكىزىپ كورەيىنشى دەپ ويلادىم. پاندەميا باستالىپ، مالايزياعا شىعا الماي قالدىم. كەيىن لوكداۋن بىتكەننەن كەيىن دە بۇل ارالدان كەتكىم كەلمەيتىنىن بايقادىم. اقىرى وسىندا ءومىر سۇرەدى ەكەنمىن، تۇراقتى تابىس كوزى كەرەك بولدى. مالايزياداعى بيزنەسىمنىڭ ءبىر بولىگىن وسىندا كوشىردىك. ول كەزدە ماجبۇرلىكتەن ىستەگەنىممەن، قازىر سولاي بولعانىنا قۋانام. اراسىندا قازاقستانداعى تۋىستارىما بارىپ تۇرامىن»، - دەيدى ول.
تاحمينانىڭ ايتىپ وتىرعان بيزنەسى - شەتەلدىكتەرگە ۆيزا راسىمدەيتىن اگەنتتىك. ونىڭ كومەگىنە نەگىزىنەن تمد تۇرعىندارى جۇگىنەدى.
«ءبىز باليدە بيزنەس باستاعان كەزدە پاندەميانىڭ كەسىرىنەن تۋريزم توقتاپ تۇرعان. سول تۇستا بيزنەس ۆيزاسى ارقىلى ينۆەستور رەتىندە كەلۋ مۇمكىندىگى بولدى. زاڭنىڭ ءبىر قالتارىسى عوي. سول ۆيزا ارقىلى باليگە جەتىپ العىسى كەلەتىندەر مۇنداعى بيزنەستىڭ كۇش الىپ كەتۋىنە قولايلى احۋال تۋعىزدى. كەيىن تۋريزم قالپىنا كەلدى دە، ءبىز ۆيزانىڭ بارلىق تۇرىمەن اينالىسا باستادىق.
پاندەميادان كەيىن قاشىقتان جۇمىس ىستەۋگە بولاتىنىن تۇسىنگەن ادامدار يندونەزيادا جاتىپ تابىس تابۋعا كىرىسىپ كەتتى. ولاردىڭ اراسىندا ورىس تىلدىلەر كوپ. سولاردىڭ بارىنە قىزمەت كورسەتە الامىز.
بىلتىر بالي تانىمالدىق جاعىنان دۋبايدان كەيىن ەكىنشى ورىن الدى. تۋريستەر سانى جىل سايىن ارتىپ جاتىر. مەنىڭ بيزنەسىمنىڭ باليدەگى اۋقىمى مالايزياداعى بولىگىنەن اسىپ كەتتى. ول جاقتا قانداي دا ءبىر قۇجات راسىمدەۋ ءۇشىن ۋاقىت كوپ جۇمسايسىز. ال مىنا جاقتا ونىڭ ءبارى وڭاي دەۋگە بولادى. كەرەكتى ادامداردى تاپساڭ، اقشاڭ بولسا، زاڭنان اتتاماساڭ ۆيزا الۋ دا، ليتسەنزيا جاساۋ دا، باسقا قۇجاتتار راسىمدەۋ دە الدەقايدا وڭاي. قازاقستاندا ونىڭ ءبارى ەلەكتروندى ۇكىمەت ارقىلى راسىمدەلسە، مىنا جاقتا ارنايى اگەنتتەر جالدايسىز. ءبىزدىڭ كومپانيا دا سونداي اگەنتتەر ۇسىنادى»، - دەيدى تاحمينا.
ول دا باليدىڭ باستى ارتىقشىلىعى جەرگىلىكتى تۇرعىندار ەكەنىن ايتادى.
«بالي جاعاجايدان بولەك ادەمى تابيعاتىمەن، تاڭعاجايىپ مادەنيەتىمەن، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلەتىن ءتۇرلى حالىق وكىلدەرىمەن، الەمدىك دەڭگەيدە تانىمال ادامداردىڭ ءتۇرلى بۇقارالىق شارالار وتكىزەتىنىمەن تارتىمدى. باليگە 2-3 كۇنگە عانا كەلەتىندەر ارالدىڭ سيقىرىن ءتۇسىنىپ ۇلگەرمەۋى مۇمكىن. كوبىرەك تۇرىپ، ادامدارمەن ارالاسقان كەزدە عانا مۇنداعى رۋحاني الەمنىڭ سيقىرىن تۇسىنۋگە بولادى. پاندەميا كەزىندە باليدەن شىعا الماي قالعان بلوگەرلەر كوپ بولدى. سولاردىڭ تاراتقان كونتەنتى ارالعا تەگىن جارناما بولدى. پاندەميادان كەيىن بۇل جاققا تۋريستەردىڭ اعىلۋىنا ول دا اسەر ەتتى.
كەشە عانا ءۇش قاباتتى جاڭا كەڭسەگە كوشتىك. قىزمەتىمىزگە سۇرانىس توقتاۋسىز ارتىپ جاتقاندىقتان جۇمىسشىلاردىڭ دا سانىن كوبەيتۋ كەرەك. ءبىراق ءبىز جۇمىستىڭ نەگىزگى بولىگىن ادامنىڭ كۇشىمەن ەمەس، تەحنولوگيانىڭ كومەگىمەن اتقارۋعا كۇش سالىپ جاتىرمىز. ءيا، قازىر شىعىنى كوپ بولاتىن شىعار. ءبىراق كەيىن ول شىعىن ەسەلەپ اقتالادى»، - دەيدى كاسىپكەر.
قيىرداعى قازاقتىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن قامقورلىعىن باليدەگى قازاقتاردىڭ اڭگىمەسىنەن كورۋگە بولادى.
«ارامىزداعى قارىم-قاتىناستىڭ كوبى دوستىققا نەگىزدەلگەن. قازاقستاندىق بىرەۋ مەيرامحانا اشسا، ءبارى قولداپ بارادى. ونداعى تاماقتىڭ ءدامى ۇناماۋى دا مۇمكىن، ءبىراق وتانداسىن قولداۋ ءۇشىن بارادى. وسىعان قۋانام.
باليدەگى قازاقستاندىقتار ورەسكەل زاڭ بۇزىپ، ەلدىڭ اتىن جامان جاعىنان شىعارعان وقيعالار بولعان جوق، ياعني باليگە كەلەتىن قازاقستاندىق تۋريستەردى «ساپالى» دەۋگە بولادى. كوبىنە تابىسى، جۇمىسى بار ادامدار كەلەدى. زاڭدى اينالىپ، تابىس تابۋ ءۇشىن جۇرگەندەر از. وسىنىڭ ءبارى قازاقستاندىقتاردى باليلىكتەر مەن وزگە شەتەلدىكتەردىڭ كوز الدىندا جاعىمدى ەتىپ كورسەتەدى.
باليلىكتەردىڭ ۇلتتىق كيىممەن جۇرەتىنىن، كۇن سايىن كوشەلەردە ءتۇرلى عۇرىپتار ءوتىپ جاتاتىنىن كورگەن شىعارسىزدار. حرامداردىڭ بوس تۇرعان كەزى بولمايدى. وسى مادەنيەتتىڭ ءبارىن شەتەلدىكتەردى وزىنە تارتادى»، - دەيدى وتانداسىمىز.
تاحمينا ءسوز سوڭىندا باليگە ازعانتاي اقشا تابۋ ءۇشىن كەلۋدىڭ ءمانى جوق ەكەنىن ەسكەرتتى.
«مىسالى، دۋبايعا بارىپ داياشى بولىپ جۇمىس ىستەۋ جاستار اراسىندا كەڭ تارالعان. بۇل جاقتا ول ءتيىمسىز. ويتكەنى، بىرىنشىدەن، ايلىق وتە تومەن. داياشىلار ايىنا 200 دوللار الادى. ال مۇندا شالقىپ ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ءبىر ادامعا ايىنا 2 مىڭ دوللار كەرەك. ەكى ادام بولسا، كەرىسىنشە ءومىر ءسۇرۋ ارزانىراق بولادى. ويتكەنى باسپانا اقىسىن ءبولىپ تولەۋگە بولادى دەگەندەي. بۇل جاققا بيزنەس باستاپ اكەتەتىن كاپيتالمەن نەمەسە جۇمىس ىستەپ تۇرعان، ونلاين باسقارۋعا بولاتىن دايىن بيزنەسپەن كەلۋ كەرەك.
ءبىر قازاقستاندىقتىڭ عانا دەپورتاتسيالانعانى ەسىمدە. بىلۋىمشە، بۇل جاقتا ەڭبەك ۆيزاسىنسىز جۇمىس ىستەگەن. مۇنداي وقيعالار رەسەيلىكتەردىڭ، تمد تۇرعىندارىنىڭ باسىندا ءجيى بولادى.
باليدە تاپشى ماماندىق يەسى بولماساڭىز، جۇمىس تابۋ قيىن. ويتكەنى، جۇمىس بەرۋشىڭىز ەڭبەك ۆيزاسىنا دەپ اي سايىن 150 دوللارعا دەيىن جارنا تولەپ وتىرادى. ونداي شىعىنمەن شەتەلدىكتى الۋعا كەز كەلگەن جۇمىس بەرۋشى كەلىسە قويمايدى»، - دەيدى ول.
تاحمينا يۋنۋسمەتوۆا باليدە تۇراتىن قازاقتاردى ءۇش توپقا بولۋگە بولاتىنىن ايتادى.
«يندونەزيادا قازاقستاندىق ستۋدەنتتەر بار دەپ ەستيمىز. ءبىراق ولارمەن جۇمىس بارىسىندا ۇشىراسىپ كورمەپپىن. ويتكەنى، كوبىنە جاقارتادا، سونىڭ ىرگەسىندەگى شاعىن قالالاردا شوعىرلانعان. ال باليدە تۇراتىنداردى ءۇش ساناتقا بولۋگە بولادى. ءبىرىنشىسى - قازاقستانداعى جىلجىمايتىن مۇلىكتەرىن جالعا بەرىپ، سونىڭ اقشاسىنا وسىندا بوس جاتىپ ءومىر سۇرەتىندەر. ولاردىڭ ۇلەسى تىم از. ەكىنشىسى - ونلاين اقشا تاباتىندار. ولاردىڭ ءبىر بولىگى ونلاين بيزنەسپەن اينالىسسا، ەكىنشى بولىگى ونلاين جۇمىس ىستەيدى. باليدەگى قازاقستاندىقتاردىڭ نەگىزگى بولىگى وسىلار، ۇلەسى 50 پايىزدان ارتىق شىعار. ال بۇلاردان كەيىنگى قاتارى مول توپ - وسىندا بيزنەس اشقاندار»، - دەيدى وتانداسىمىز.
ءبىز باليدەن قازاقستانعا قايتاتىن كۇنى دينارا شاگيروۆا جولداسىمەن بىرگە ارنايى كەلىپ، ءسات- ساپار تىلەپ، شىعارىپ سالدى.
«ناۋرىز كەزىندە كەلسەڭىزدەر، بالي قازاقتارىنىڭ ۇلىس كۇنىن قالاي تويلايتىنىن كورەتىن ەدىڭىزدەر»، - دەدى دينارا.
باليدەگى ناۋرىز ۇلان نازاراليەۆ ەسىمدى قىرعىز ازاماتى اشقان Buhara Bali مەيرامحاناسىندا وتكەنىن كەيىن الەۋمەتتىك جەلىدەن كوردىك.
بۇعان دەيىن حابارلاعانىمىزداي، يندونەزيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى بىرنەشە ب ا ق وكىلى مەن كينو ماماندارىنىڭ، بالي ارالىندا كاسىپپەن اينالىسىپ جۇرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ باسىن قوسىپ، اقپاراتتىق ساياحات ۇيىمداستىردى. دەلەگاتسيا قۇرامىندا Kazinform ءتىلشىسى ەسىمجان ناقتىباي دا بار. ساپاردان جازىلعان العاشقى ماتەريالدى مىنا جەردەن وقي الاسىز.
اقپاراتتىق ساياحات مارشرۋتى لابۋان-بادجو قالاسىنان كەيىن تەڭىز دەڭگەيىنەن 800 مەتر بيىكتە جاتقان ەلدى مەكەنگە بۇرىلدى. مەلو دەپ اتالاتىن ەتنواۋىل مەن ونداعى قايىقشى دۋرادجا تۋرالى ماتەريالدى دا وقي وتىرىڭىز.
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي
