پياز شۋى ەلدەگى ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ دەڭگەيىن كورسەتىپ بەردى - ساراپشى
استانا. KAZINFORM - الەۋمەتتىك جەلىدە قاپ-قاپ پيازدىڭ دالاعا توگىلىپ جاتقانى تۋرالى ۆيدەو تولىپ ءجۇر. فەرمەرلەر مۇنى اۋىل شارۋاشىلىعى، ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىكتەرى ۇستانعان ساياساتتىڭ «جەمىسى» دەپ وتىر.
ويتكەنى، ارتىلعان ءونىمدى ەكسپورتتاۋ شەكارادا الدان شىعاتىن توسقاۋىلداردىڭ كەسىرىنەن مۇمكىن بولماعان.
130 مىڭ توننا پياز بوسقا ءشىرۋى مۇمكىن
پياز ەككەن فەرمەرلەردىڭ جانايقايىن اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى دە جوققا شىعارىپ وتىرعان جوق. ۆەدومستۆونىڭ 3-ساۋىردەگى مالىمەتى بويىنشا، فەرمەرلەردىڭ قولىندا وتپەي قالعان 130 مىڭ توننا پياز بار كورىنەدى. ەندى ونىڭ ۇستىنە تاجىكستاننان ەرتە پىسكەن پياز كەلىپ قوسىلماق. بۇلاي سەنىمدى سويلەپ وتىرعانىمىز، ءبىر اپتا بۇرىن دۋشانبە رەسەي مەن قازاقستانعا ەرتە پىسكەن پياز ەكسپورتىن باستايتىنىن ءمالىم ەتكەن.
مينيسترلىكتەگىلەر قالىپتى كەزەڭدەردە قازاقستان فەرمەرلەرى جىل سايىن ەكسپورتقا 200 مىڭ توننادان استام پياز شىعارا الاتىنىن ايتادى. سوعان قاراماستان، 2022-جىلدىڭ كۇزى مەن 2023-جىلدىڭ جازى ارالىعىندا پيازدىڭ ءبىر كەلىسى 245 تەڭگەگە دەيىن جەتكەن بولاتىن. مۇنى شەنەۋنىكتەر ورتالىق ازيادا قىستىڭ ايازدى بولۋىمەن، پاكىستانداعى تابيعي اپاتپەن بايلانىستىرعان.
پياز باعاسىنىڭ اسپانداپ كەتكەنىن كورگەن ديقاندار پياز القابىن كەڭەيتىپ، تابىسقا كەنەلگىسى كەلدى. ول ەڭبەكتەرى ەش كەتپەي، جاقسى ءونىم الدى دا. ءبىراق بۇلاردىڭ قۋانىشىن اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ پياز ەكسپورتىنا قويعان ءۇش ايلىق شەكتەۋى سۋ سەپكەندەي باستى. ۆەدومستۆو باسشىلارى بۇل شەشىمدەرىن وتكەن جىلعى تاپشىلىقتان العان ساباق رەتىندە سيپاتتاۋعا تىرىسىپ جاتىر.
«جوعارعى سۇرانىسقا بايلانىستى قازاقستان 2023-جىلى پياز ەكسپورتى بويىنشا ءۇش ايلىق شەكتەۋلەر ەنگىزۋگە ءماجبۇر بولدى. 2022/2023-جىلدارداعى ماۋسىمدا قالىپتاسقان پيازدىڭ جوعارعى سۇرانىسىن ەسكەرە وتىرىپ، كوپتەگەن ەل ەگىس الاڭىن ەداۋىر كەڭەيتتى، بۇل وسى ماۋسىمدا الەمدىك نارىقتا ۇسىنىستىڭ ۇلعايۋىنا جانە باعانىڭ تومەندەۋىنە الىپ كەلدى. سالدارىنان سىرتقى نارىقتاردان قازاقستاندىق پيازعا سۇرانىس تومەندەپ، قوردىڭ ەداۋىر كولەمى جيناقتالىپ قالدى»، - دەلىنگەن مينيسترلىكتىڭ رەسمي سايتىندا جاريالانعان مالىمەتتە.
«ونىمەن قويماي، پياز وندىرۋشىلەر القاپتى كەڭەيتپەي تۇرىپ ءونىمىن ساتىپ الۋشىلارمەن الدىن الا كەلىسىمشارت جاساماعان» دەگەنگە ساياتىن ءۋاجدى العا تارتىپ وتىر.
«ناۋرىز ايىنىڭ باسىنان باستاپ، پياز قورىنىڭ يەلەرىندە ونى ىشكى جانە سىرتقى نارىقتاردا وتكىزۋ بويىنشا قاتاڭ كەلىسىمشارتتار جوق ەكەنى انىقتالعاننان كەيىن، اشم وڭىرلەردىڭ اكىمدىكتەرىمەن جانە ا ك ك- مەن بىرلەسىپ ىشكى نارىقتى تولىقتىرۋ ءۇشىن پياز جەتكىزۋدى پىسىقتادى. سونداي-اق، ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى «QazTrade» ا ق- مەن بىرلەسىپ ازەربايجان، گرۋزيا، سەربيا، چەحيا، تاجىكستان جانە اۋعانستانعا 23 مىڭ توننا پياز جەتكىزۋ ءۇشىن كەلىسىمشارت جاساسۋ جانە جونەلتۋ باعىتىندا جۇمىستار جۇرگىزدى»، - دەپ جازادى مينيسترلىكتەگىلەر.
فەرمەرلەردىڭ قويمالارىندا 130 مىڭ توننا ساتىلماعان ءونىم قالىپ قويعان. ونىڭ 114 مىڭ تونناسى جامبىل وبلىسىنىڭ، 16 مىڭ تونناسى الماتى وبلىسىنىڭ شارۋالارىنا تيەسىلى.
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، قازاقستاندىق پيازدىڭ ەكسپورتىنا كولىك مينيسترلىگىنىڭ رەتتەۋ قۇجاتتارى دا كەدەرگى بولعان.
«ماۋسىمنىڭ قىزعان شاعىندا ەكسپورتتاۋشىلار «رۇقسات» دەپ اتالاتىن كىرۋ كارتالارىن الا المادى. ءوز كولىگى بار فەرمەرلەر مەن ساۋداگەرلەر تەك زاۋىتتار مەن رەسمي ديستريبيۋتورلار بەرەتىن «كولىكتەگى ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك كلاسىن» راستاۋى كەرەك بولدى. بۇل تالاپتار بيىل اقپان ايىندا عانا الىنىپ تاستالدى. بۇگىنگى تاڭدا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى، ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى جانە كولىك مينيسترلىگى پياز ەكسپورتتاۋشىلار ءۇشىن بارلىق رۇقسات بەرۋ راسىمدەرىن جەدەلدەتىلگەن تۇردە قامتاماسىز ەتەدى»، - دەپ جازىلعان ا ش م رەسمي سايتىندا.
«شاڭىراق» ۇلتتىق اگرو-قوزعالىسى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءتوراعاسى الماسبەك سادىرباي تاجىكستاننان كەلەتىن پياز نارىققا سونداي ءبىر اسەر ەتپەيتىنىن ايتادى. ويتكەنى، ءوز شارۋالارىمىزدىڭ پيازى قازىردىڭ وزىندە ءشىرىپ ۇلگەرگەن. كۇن جىلىنعان سايىن ءونىمدى بۇلدىرمەي ساقتاۋدىڭ شىعىندارى ارتىپ جاتىر. ونىڭ ۇستىنە، «تاجىكستاننان تىڭ ءونىم كەلدى» دەپ باعانى تۇسىرە قوياتىن دەلدال جوق.
«ءيا، تاجىكستاننان ارزان پياز كىرەدى. ءبىراق ودان سورەلەردە باعا تۇسپەيدى. مينيسترلىك ايتىپ وتىرعان 130 مىڭ توننا پيازدىڭ ءبىر كيلوگرامىن شارۋالار 15 تەڭگەدەن وتكىزە الماي وتىر. كەسىرىنەن ماڭداي تەرمەن الىنعان ءونىم، قويمالاردا ءشىرىپ، دالاعا توگىلىپ جاتىر. وزىمىزدە پياز ارتىلىپ جاتقان كەزدە تاجىكستاننان جاڭا پىسكەن ءونىم كەلسە دە، حالىقتىڭ قالتاسىنا ەشقانداي جەڭىلدىك اكەلمەيدى. ويتكەنى، گيپەرماركەتتەر مەن سۋپەرماركەتتەردىڭ سورەسىن ەشكىم قاداعالامايدى، اسىرا قوسقان پايداسىن ەسەپتەمەيدى. سوندىقتان التى اي بويى پياز كۇتىپ تەر توككەن فەرمەر ەمەس، دايىن ءونىمدى 6 كۇننىڭ ىشىندە الىپ-ساتقان دەلدالدار پايداعا كەنەلەدى. قىسقاسى، پياز ارزاندايدى دەپ كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق»، - دەيدى ساراپشى.
ونىڭ پايىمداۋىنشا، جاعدايدىڭ بۇلاي قۇبىلۋىنا مەملەكەتتەن پياز وندىرۋشىلەرگە قويىلعان توسقاۋىلدار ىقپال ەتكەن.
«وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ ۇكىمەتتە پروتەكتسيونيزم ساياساتى جوق. نارىقتاعى تالاپتار شارۋالاردىڭ اياعىن تۇساپ تۇر. ونداي تالاپتاردى ورتاداعى دەلدالدار عانا ورىنداي الادى. سوندىقتان الىپساتارلاردىڭ جۇمىسى عانا جۇرەدى دە، شارۋالار تابىستان تىس قالادى. ونىڭ سوڭى قارىزعا باتۋمەن اياقتالادى. ەلدەگى پياز وندىرۋشىلەردىڭ 1 پايىزى عانا ءونىمىن ساقتاندىراتىن شىعار. وعان ساقتاندىرۋ مەحانيزمدەرىن دۇرىس جولعا قويماعان مەملەكەت كىنالى. ساقتاندىرۋ كومپانيالارى دا پياز سياقتى ونىمدەردى ساقتاندىرۋعا قۇلىقسىز. ويتكەنى، ساقتاندىرۋ نارىعىنىڭ ويىنشىلارى نارىقتا نە بولىپ جاتقانىن كورىپ وتىر. تاۋەكەلى كوپ جەردەن وزدەرىن اۋلاق ۇستايدى. بۇل - اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ ۇلكەن ستراتەگيالىق قاتەلىگى. ونىڭ ۇستىنە، ساقتاندىرۋ نارىعىن جالعىز مونوپوليسكە بەرىپ قويعان. سول كومپانيا ارقىلى عانا ساقتاندىرۋعا بولادى. ال شارتتارى وتە قيىن. بۇل كەتكەن كەمشىلىك جاقىندا تۇزەلە قويمايدى» - دەپ كەييدى الماسبەك سادىربايەۆ.
ساراپشى اگروساياسات پەن ساۋدا ساياساتىنداعى ولقىلىقتار ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە وراسان زيان، قاۋىپ كەلتىرىپ تۇرعانىن ايتادى.
«قازىر ول ءقاۋىپتى سەزبەيمىز. ويتكەنى، رەسەيدىڭ دەمپينگى ۇستەمدىك قۇرىپ تۇر. سانكتسيالار قۇرساۋىنداعى كورشىمىز ارتىلعان ءونىمنىڭ ءبارىن قازاقستان نارىعىنا توگىپ جاتىر. ەرتەڭ سوعىس بىتكەننەن كەيىن رەسەي ءونىمىن وزگە نارىقتارعا اكەتەدى. ماسەلە سول كەزدە باستالادى. ويتكەنى، رەسەي دەمپينگى ءوزىمىزدىڭ وندىرۋشىلەردى «قىرىپ» تاستادى. سول كەزدە رەسەيدىڭ ءونىمىن التىننىڭ باعاسىمەن ساتىپ الامىز. ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى دەگەن وتە ۇرىمتال ماسەلە، ءبىراق ونىمەن ناقتى اينالىسىپ جاتقان ەشكىم جوق. ءتىپتى، ەسى دۇرىس ەلدەردەگىدەي ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ دوكتريناسى دا جوق»، - دەيدى ول.
ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىندەگىلەر وزىمىزدە 130 مىڭ توننا ءونىمنىڭ ارتىلىپ جاتقانىنا، ونىڭ ۇستىنە تاجىكستان يمپورتى كەلەتىنىنە قاراماستان، نارىقتى ۇنەمى پيازبەن قامتاماسىز ەتىپ تۇرۋ ماسەلەسى قيىن ەكەنىن ايتادى.
«قىس بويى قويمادا ساقتالعان پياز ءساۋىر ايىندا ونە باستايدى. ال توڭازىتقىشى بار قويمالارداعى پيازدى مامىر ايىنا دەيىن ساقتاۋعا بولادى. ءبىراق ول دا نارىقتى تولىعىمەن قامتاماسىز ەتپەيدى. ءتىپتى، ساۋدا سورەسىندە تەز ونە باستايدى. كۇن جىلىنعان سايىن پيازدى قويمادا ساقتاۋ قىمباتتاي تۇسەدى. ەرتە پىسكەن پيازدىڭ باعاسى تومەن بولا بەرمەيدى. مىسالى، بۇگىندە وزبەكستاندا ەرتە پىسكەن پيازدىڭ ءبىر تونناسىنىڭ باعاسى - 400 دوللار. بۇل پياز استانا قالاسىنا جەتكەنشە كەدەندىك راسىمدەۋدەن ءوتىپ، كەدەندىك باج بەن قوسىمشا قۇن سالىعى تولەنۋى ءتيىس، وعان لوگيستيكالىق شىعىندار قوسىلادى. ءساۋىر ايىنىڭ 25-جۇلدىزىنان كەيىن ەرتە پىسەتىن پيازدىڭ باعاسى تۇراقتانادى. ءبىراق پىسەتىن پياز دا ۇزاق ساقتالا المايدى جانە تەز بۇزىلادى»، - دەلىنگەن مينيسترلىكتىڭ رەداكتسيا ساۋالىنا جولداعان جاۋابىندا.
