وڭىرلىك دامۋ جانە كوشى-قون: حالىق قالاعا قونىس اۋدارۋعا نەگە قۇمار
استانا. KAZINFORM - قازاقستاندا ىشكى كوشى-قون جۇيەسىنىڭ باقىلاۋسىز دامۋى ءىرى قالالاردىڭ ينفراقۇرىلىمىنا ايتارلىقتاي سالماق ءتۇسىرىپ وتىر. بۇل ماسەلە مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىندا دا كوتەرىلىپ، قالا اكىمدىكتەرىنە ميگراتسيالىق جۇكتەمەگە دايىن بولۋ مىندەتى جۇكتەلگەن ەدى. وسى رەتتە Kazinform ءتىلشىسى ىشكى ميگراتسيانىڭ قالا دامۋىنا اسەرىن ساراپشىلار پىكىرى نەگىزىندە تالداپ كوردى.
ءبىر جىلداعى ءوسىم - %20,6
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، 2025 -جىلدىڭ العاشقى جارتىسىندا ىشكى كوشى- قون 2024 -جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 20,6 پايىزعا ارتقان. ءوڭىرارالىق كوشۋ ەسەبىنەن حالىق سانىنىڭ ەڭ كوپ ءوسىمى مىنا وڭىرلەردە بايقالدى.
مەملەكەت باسشىسى استانا قالاسى مىسالىندا كوشى- قون سالدارىنىڭ ناقتى اۋقىمىن كورسەتتى. سوڭعى ءۇش جىلدا ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ سانى 250 مىڭ ادامعا ارتقان. ونىڭ ىشىندە تەك وتكەن جىلدىڭ وزىندە قالاعا 100 مىڭ ادام كوشىپ كەلگەن.
رەسمي ەسەپ بويىنشا قالا حالقى 1,5 ميلليون ادام بولسا، ءىس جۇزىندە ينفراقۇرىلىم كۇن سايىن 1,9 ميلليون ادامعا قىزمەت كورسەتەدى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، بۇل - قوسىمشا 400 مىڭ تۇرعىنى بار جاڭا قالا قوسىلعانمەن بىردەي جۇكتەمە.
- مەكتەپ ينفراقۇرىلىمى ءقازىردىڭ وزىندە شامادان تىس جۇمىس ىستەپ، شاتقاياقتاپ تۇر. جىل سايىن 15 مەكتەپكە دەيىن سالۋ قاجەتتىگى تۋىنداپ جاتىر. ەمحانالاردىڭ جۇكتەمەسى وتە كوپ، وندا ورىن تاپشى. سونىڭ سالدارىنان اكىمدىك قالانىڭ قارقىندى دامۋىنا جاعداي جاساۋدىڭ ورنىنا الەۋمەتتىك شىعىندارعا قىرۋار قارجى جۇمساۋعا ءماجبۇر. ونىڭ قالا بيۋدجەتىندەگى ۇلەسى قازىردىڭ وزىندە 60 پايىزعا جەتكەن. بۇل احۋالدى تۇزەۋ ءۇشىن تۇبەگەيلى شارالار قابىلداۋ قاجەت، - دەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ.
ساراپشىلار نە دەيدى؟
«ساندج» زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، الەۋمەتتانۋشى جانار جاندوسوۆا مەملەكەت باسشىسىنىڭ كوشى- قون ماسەلەسىن دەر كەزىندە كوتەرگەنىن جەتكىزدى.
- بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، 2020 -جىلى ا ق ش-تا قالالانۋ دەڭگەيى - %82,5، گەرمانيادا - %77,4، جاپونيادا - %91,7، ۇلى بريتانيادا - %83,7، فرانسيادا - %80,7، يتاليادا %70,7 بولدى. قىتايدىڭ ءوزى %60,3 دەڭگەيمەن قازاقستاننان ءسال عانا الدا تۇر. قازاقستاندا 2010-2020 -جىلدار ارالىعىندا قالالار ۇلەسى 20 پايىزعا ءوسىپ، ۋربانيزاتسيا دەڭگەيى 59 پايىزدى قۇرادى. ال 2021-2025 -جىلدار ارالىعىندا بۇل كورسەتكىش 63 پايىزعا جەتىپ وتىر، - دەدى ساراپشى.
ج. جاندوسوۆانىڭ ايتۋىنشا، ادامدار ءىرى مەگاپوليستەرگە - استانا، الماتى، شىمكەنتكە كوشۋگە بەيىم. سەبەبى مۇندا دامۋ مۇمكىندىكتەرى، تابىس پەن جۇمىس كوبىرەك. الايدا بۇل ءۇردىس وڭىرلەردىڭ دامۋىن باياۋلاتۋى مۇمكىن. سوندىقتان وڭىرلەردە جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ ستراتەگيالىق مىندەتكە اينالىپ وتىر.
- بۇعان دەيىن وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە كوشىرۋ باعىتىندا «ەڭبەك» باعدارلاماسى جۇزەگە استى. ءبىراق تاجىريبە كورسەتكەندەي، سولتۇستىك وڭىرلەردە تۇراقتى جانە تارتىمدى كاسىپورىنداردىڭ بولماۋى - باستى ماسەلە. كوشىپ بارعان ازاماتتار 4-5 اي جۇمىس ىستەپ، از جالاقىنىڭ سالدارىنان قايتا كەتكەن جايتتار كەزدەسكەن، - دەدى الەۋمەتتانۋشى.
ال «Urban Forum Kazakhstan» ق ق ديرەكتورى ءادىل نۇرماقوۆ كوشى- قوننىڭ سالدارىنان ءىرى قالالاردا ينفراقۇرىلىمنىڭ قىسىمعا ۇشىراعانىن، اسىرەسە كولىك جۇيەسى مەن تۇرعىن ءۇي نارىعىندا ماسەلە ۋشىعىپ تۇرعانىن اتاپ وتەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، كوشى- قوندى تەجەيتىن ەمەس، وعان بەيىمدەلەتىن ءتاسىل قاجەت. بۇل رەتتە كەڭەستىك كەزەڭدەگى جوسپارلاۋ لوگيكاسىنان ارىلىپ، ينتەگراتسيالانعان، كەشەندى ۋربانيستيكاعا كوشۋ كەرەك. مىسالى، بەرليندە شامامەن 3,8 ملن ادام، ال توكيو اگلومەراتسياسىندا 37 ميلليون جۋىق ادام تۇرادى. ءبىراق بۇل قالالار تۇرعىن سانىنىڭ كۇرت وسۋىنە يكەمدەلىپ، كولىك، تۇرعىن ءۇي جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى قاتار دامىتتى.
نۇرماقوۆتىڭ پايىمىنشا، جاڭا اۋدانداردى تەك تۇرعىن ۇيمەن تولتىرىپ قويۋ - قاتەلىك. وندا ءبىر ۋاقىتتا مەكتەپ، ەمحانا، جۇمىس ورىندارى، دەمالىس ايماقتارى مەن قولجەتىمدى قوعامدىق كولىك ماسەلەسى قاتار شەشىلۋى كەرەك. بۇل - كەيىن ەمەس، قۇرىلىس كەزەڭىندە قاتار جۇرگىزىلۋى ءتيىس پروتسەسس. قالالاردى ىقشام، ارالاس فۋنكتسيالى، جاياۋ جانە ۆەلوسيپەدپەن قاتىناۋعا ىڭعايلى ەتۋ - زاماناۋي ۋربانيستيكا تالابى. سونىمەن قاتار جالدامالى تۇرعىن ءۇي نارىعىن دامىتۋ دا قالاعا كوشىپ كەلەتىن حالىق ءۇشىن ماڭىزدى شەشىمدەردىڭ ءبىرى.
- جولداۋدا ايتىلعان جاڭا الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ورتالىقتار قۇرۋ باستاماسى قۇپتارلىق. ءبىراق بۇل باستاما كورسەتكىش ءۇشىن جاسالاتىن جوبالارعا اينالماۋى ءتيىس. سوندا عانا ولار ءىرى قالالارمەن باسەكەلەسە الاتىن تارتىمدى ورتاعا اينالادى، - دەدى ۋربانيست.
كوشى-قوندى باسقارۋدىڭ تاعى ءبىر جولى - ايماقتىق دامۋدى جەدەلدەتۋ. ساياسات تانۋشى اسەم قايداروۆا تۇركىستان وبلىسىن وڭ مىسال رەتىندە كەلتىرەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ينفراقۇرىلىم مەن ەكونوميكاعا باعىتتالعان جۇيەلى ساياساتتىڭ ناتيجەسىندە ايماقتا ميگراتسيالىق قىسىم ازايعان. ەگەر باسقا وڭىرلەردە دە مادەنيەت، دەمالىس، تۇرعىن ءۇي جانە جۇمىس ورىندارى ءبىر مەزەتتە شەشىلسە، حالىقتىڭ ءىرى قالالارعا اعىلۋى باسەڭدەيدى.
20 جىلدا 1400 دەن استام اۋىل جابىلدى
پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ەربولات ساۋرىقوۆ جولداۋدا ايتىلعان كوشى- قون ماسەلەسىن ەل بولاشاعى ءۇشىن ماڭىزدى باعىت دەپ سانايدى. دەپۋتاتتىڭ پىكىرىنشە، ۋربانيزاتسيا - زامان تالابى، الايدا اۋىلداردى ۇمىتپاۋ كەرەك.
- سوڭعى 20 جىلدا ەلىمىزدە 1400 دەن استام اۋىل جابىلدى، تاعى 500 اۋىل «پەرسپەكتيۆالى ەمەس» دەپ تانىلدى. بۇل - قاۋىپتى ءۇردىس. ءار اۋىل - تاريح پەن مادەنيەتتىڭ ءىزى. اۋىلدا جاستاردى ۇستاپ قالۋ ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي كەرەك. ەكىنشىدەن، سالىقتىق جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلىپ، اۋىلدا ارنايى ەكونوميكالىق رەجيم ەنگىزىلۋى ءتيىس. ۇشىنشىدەن، «ديپلوممەن اۋىلعا» باعدارلاماسىن كۇشەيتۋ قاجەت، - دەدى دەپۋتات.
جاڭا الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ورتالىقتار قۇرۋ باستاماسىن قولداعان ەربولات ساۋرىقوۆ بۇل باعىتتا زاڭنامالىق جانە قارجىلىق تەتىكتەردى ىسكە قوسۋدى ۇسىندى.
- ەڭ الدىمەن، ۇلتتىق دەڭگەيدە ارنايى باعدارلاما قابىلدانۋى قاجەت. اۋىلعا كەلەتىن كاسىپكەرلەرگە قالاداعىدان ارتىق جاعداي جاسالۋى كەرەك. جول، سۋ، ەلەكتر، ينتەرنەتسىز ينفراقۇرىلىم دامىمايدى، - دەدى ول.
ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ۋربانيزاتسيا - تابيعي جانە قالىپتى پروتسەسس. دامىعان ەلدەردە قالا تۇرعىندارىنىڭ ۇلەسى 75-85 پايىزعا دەيىن جەتەدى. دەگەنمەن، بۇل - اۋىلداعى ومىردەن باس تارتۋ ەمەس. ەگەر مەملەكەت وڭىرلەردى دامىتسا، كوشى- قون تەڭدەي تارالىپ، ايماقتار اراسىنداعى الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ايىرماشىلىق ازايادى.
پرەزيدەنت اتاپ وتكەندەي، قازىر كوشى-قوندى رەتتەيتىن ورتالىق ەسەپ جۇيەسى جوق. بۇل ەڭبەك نارىعىن جوسپارلاۋدا جانە باسقارۋدا قيىندىق تۋعىزىپ وتىر. سوندىقتان ۇكىمەت الدىندا ءبىرتۇتاس سيفرلىق جۇيە جاساۋ، وڭىرلەردىڭ تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان كەشەندى مىندەت تۇر.
اۆتور
باقىتجان سەرىك ۇلى
