وتىز جىلدىق بەلەس: اسسامبلەيا قازاقستان قوعامىنا نە بەرە الدى
استانا. قازاقپارات - 23-24-ساۋىردە ەلوردادا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 34-سەسسياسى وتپەك. باسقوسۋعا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ تا قاتىسىپ، ينستيتۋتتىڭ اتقارعان ىستەرى مەن الداعى جوسپارىن تالقىعا سالماق. كوپتەگەن جاڭالىقتاردىڭ كۋاسى بولارىمىز حاق. وسى تۇستا Kazinform-نىڭ اناليتيكالىق شولۋشىسى اسسامبلەيانىڭ وتكەنى ءھام بۇگىنىنە كوز جۇگىرتىپ، ەل تاريحىنداعى ءمان-ماڭىزىن باعامداپ كوردى.
ولشەۋسىز ەڭبەك، العاۋسىز تىلەك
سوناۋ 1995 -جىلدىڭ 1-ناۋرىزىندا قۇرىلعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنا بيىل 30 جىل تولىپ وتىر. تۇراقتىلىق پەن بەيبىتشىلىكتىڭ جارشىسىنا اينالعان ۇيىمنىڭ مەرەيلى بەلەسى اياسىندا بيىل 150 دەن اسا ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلماق. ارتىق شىعىنعا جول بەرىلمەيتىنى قوسا ايتىلعان.
اسسامبلەيا مۇشەلەرى ىسكە اسىرىپ جۇرگەن «قايىرىمدىلىق كەرۋەنى» جوباسى ارقىلى مۇقتاج جاندارعا قولداۋ بەرىلىپ، 2024 -جىلدىڭ وزىندە 1,7 ميلليارد تەڭگەدەن اسا كومەك جاسالعانى مەملەكەت باسشىسىنىڭ دا نازارىن اۋدارعان. بىلتىرعى سۋ تاسقىنى كەزىندە دە ينستيتۋت قۇرامى بەلسەندى بولدى. بۇگىندە اسسامبلەيانىڭ ينستيتۋتسيونالدىق الەۋەتى نىعايىپ، ۇيىم جەتەكشىلەرى مەملەكەتتىك شەشىم قابىلداۋ ۇدەرىسىنە جانە رەفورمالاردى ىلگەرىلەتۋگە ات سالىسۋدا. بۇل ءبىر جاعىنان ق ح ا-نىڭ 30 جىلدا وتكەن ترانسفورماتسياسىنىڭ باستى جەتىستىگىنە ۇقسايدى.
2008 -جىلعى 20-قازاندا ق ر «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۋرالى» زاڭىنا قول قويىلعانى بەلگىلى. وسى زاڭ ەتنوسارالىق قاتىناستار سالاسىنداعى نەگىزگى پرينتسيپتەردى ايقىنداپ، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مەن ونىڭ قۇرىلىمدارىنىڭ مارتەبەسىن زاڭ دەڭگەيىندە بەكىتتى. ياعني، مەملەكەتتىك ۇلتتىق ساياساتتى ازىرلەۋگە جانە ىسكە اسىرۋعا ىقپال ەتەتىن مەكەمە اتاندى.
كەيىنگى 2-3 جىلدىقتا اتقارىلعان جۇمىستار از ەمەس. ساياسي رەفورمالار باعدارلاماسى ينستيتۋتسيونالدىق وزگەرىستەردى قالىپتاستىردى. ۇيىم پارلامەنتتىك وكىلەتتىلىكتىڭ جاڭا ءتيىمدى قۇرالىنا يە بولدى. مەملەكەت باسشىسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ۇسىنىسىمەن پارلامەنت سەناتىنىڭ 5 دەپۋتاتىن تاعايىندايدى.
2023 -جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن «ءبىر ەل - ءبىر مۇددە» دەپۋتاتتىق توبى قۇرىلدى. بۇل توپتىڭ قۇرامىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ 30 دەپۋتاتى، ونىڭ ىشىندە سەناتتان - 10 دەپۋتات، ماجىلىستەن 20 دەپۋتات كىردى.
ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە بىرلەسكەن قىزمەت تۋرالى مەموراندۋمدار نەگىزىندە كوپتەگەن جاڭا قوعامدىق جۇمىس ىسكە اسىرىلۋدا. قازىر ەل اۋماعىندا مىڭنان استام ەتنومادەني بىرلەستىكتەر قىزمەت اتقارۋدا.
وبلىستاردا ينستيتۋتتىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرەتىن 34 دوستىق ءۇيى بار. بۇل اسسامبلەيانىڭ كوپفۋنكتسيونالدى رەسۋرستىق ورتالىقتارى (ينتەگراتسيا، مەدياتسيا جانە ۆولونتەرلىك) جانە اسسامبلەيانىڭ ءبىرقاتار رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق جوبالارىن ىسكە اسىرۋشى الاڭدار سانالادى.
داستۇرلەر مەن مادەنيەتتى، ينتەگراتسيانى، مادەنيەتارالىق بايلانىستى ساقتاۋدا اسسامبلەيانىڭ قوعامدىق قۇرىلىمدارىنىڭ جۇمىسى ۇلكەن ءرول اتقارىپ جاتىر. جاڭاعى اتالعان دوستىق ۇيلەرى 100 دەن استام الەۋمەتتىك جوبانى جۇزەگە اسىردى.
2023 -جىلى «اقساقالدار كەڭەسى» قۇرىلدى. ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە ق ح ا جانىنان 1119 اقساقالدار كەڭەسى قىزمەتىن باستاپ، ونىڭ قۇرامىنا بەلگىلى تۇلعالار، قوعامدىق پىكىر كوشباسشىلارى، ەتنومادەني، ارداگەرلەر بىرلەستىكتەرى جانە باسقا دا قوعامدىق ۇيىمدار قاتارىنان 7639 مۇشە كىردى.
قازىر اقساقالدار ەتنومەدياتسيا، كونسۋلتاتسيالار مەن ازاماتتاردى قابىلداۋ جۇمىستارىن ءتيىمدى جۇرگىزىپ، تۇزەۋ مەكەمەلەرىنە بارادى، سۋيتسيد پەن ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋعا ىقپال ەتەدى. ال ءبىرقاتار وبلىستاردا اقساقالدار كەڭەسى اۋىز سۋ ماسەلەسىن شەشۋمەن، جولداردىڭ ساپاسىن جاقسارتۋمەن اينالىسادى، بالالار الاڭىن سالۋعا كوڭىل بولەدى.
سونىمەن قاتار ينستيتۋتقا قاراستى انالار كەڭەسىنىڭ قىزمەتى دە جانداندى. 16 مىڭنان استام ادامنان تۇراتىن 1713 انالار كەڭەسى «مادەنيەتتى انا - مادەنيەتتى ۇلت» ۇلتتىق جوباسىن جۇزەگە اسىرۋدا. ولار وتباسى ينستيتۋتىن ساقتاۋعا جانە نىعايتۋعا، رۋحاني- ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارعا تاربيەلەۋگە، جاستار اراسىندا قۇقىقبۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋعا باعىت بەرەدى. كوپبالالى وتباسىلارعا ءتۇرلى كومەكتەر كورسەتىلەدى، ايەلدەر كاسىپكەرلىگىنە قولداۋ بەرەدى.
«اسسامبلەيا جاستارى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگى مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2021 -جىلعى قازان ايىندا ق ح ا كەڭەسىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا بەرگەن تاپسىرماسىنا سايكەس قۇرىلدى. بارلىق وڭىرلەردە جاستار ۇيىمىنىڭ وكىلدىكتەرى بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى. قازىر 9 مىڭ بەلسەندى جاس تارتىلعان.
بۇدان بولەك، ق ح ا-دا 1294 مەدياتور تىركەلگەن، 2023 -جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بارلىعى 2621 مەدياتيۆتىك كەلىسىم جاسالعان. وتكەن جىلى ەتنومەديتاتسيا بويىنشا سەمينار- ترەنينگتەردە 1380 تىڭداۋشى قامتىلدى. ولار پريەۆەنتيۆتى ساياساتتىڭ دامۋىنا جاعداي جاسايتىن كاقتىعىستى جاعدايلاردى رەتتەۋ بويىنشا ءبىلىم مەن بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرادى، مەدياتسيانى پايدالانۋدىڭ تەحنيكاسى مەن مەحانيزمدەرىن وقىتادى. ەتنوسارالىق قاتىناستار سالاسىندا عىلىمي- تالدامالىق جانە قولدانبالى زەرتتەۋلەر كەشەنى جۇرگىزىلىپ جاتىر.
وڭىرلەردە 360 قا جۋىق ساراپشىنى بىرىكتىرەتىن 18 عىلىمي-ساراپشىلىق توپ جۇمىس ىستەيدى. مىسالى، 2023 -جىلى ەتنوسارالىق سالادا 3 زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى، ەلىمىزدىڭ 10 وڭىرىندە مونيتورينگتىك توپتار ساپارعا شىعىپ، ناقتى زەرتتەۋلەر ازىرلەندى. ەتنوسارالىق قاتىناستار سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياسات ماسەلەلەرى بويىنشا 23 كافەدرا، ورتالىقتار مەن وكىلدىكتەر قىزمەت اتقارادى. ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ە ۇ ۋ-دە اشىلعان ق ح ا-نىڭ تۇڭعىش كافەدراسى وتكەن جىلى 10 جىلدىعىن اتاپ ءوتتى.
وسى كۇنى ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ 15 تىلدە حابار تاراتاتىن 52 بۇقارالىق اقپارات قۇرالى بار. «ارازدىق تىلىنە» قارسى ارەكەت ەتۋ بويىنشا جوسپارلى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە.
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 14 دوستىق ەلشىسى بىرلىك پەن كەلىسىمنىڭ قازاقستاندىق ۇلگىسىن ۇسىنا وتىرىپ، باسقا ەلدەرمەن ءوزارا ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا ەرەكشە ۇلەس قوسىپ كەلەدى. قوعامدىق كەلىسىم مەن جالپىۇلتتىق بىرلىكتى ساقتاۋعا ات سالىسقاندارعا «ەل بىرلىگى» وردەنى تابىستالاتىنىن دا ايتا كەتكەن ءجون. وسى تىزگەندەرىمىز اسسامبلەيا جۇمىسىنىڭ ءبىر پاراعى عانا.
ءار ەتنوس وكىلىنىڭ ءرولى ماڭىزدى
بۇل تۇستا ينستيتۋت مۇشەلىگىنەن جۇمىسىن باستاپ، قوعامعا تانىلعان ازاماتتاردىڭ دا پىكىرىن ەلەۋسىز قالدىرمادىق. سونىڭ ءبىرى - پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى گەنناديي شيپوۆسكيحتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قۇرىلعاننان بەرگى 30 جىل - تاريحي كوزبەن قاراعاندا كوپ ەمەس، ءبىراق از ۋاقىت دەۋگە دە كەلمەيدى. وسى ارالىقتا ينستيتۋت ازاماتتىق قوعامنىڭ نەگىزىندە، بىرەگەيلىكتىڭ ارقاسىندا ەلدەگى كۇللى ەتنوستىڭ كونسوليداتسياسىن جاساي العان.
- بۇل - وتە ۇلكەن جۇمىس. ەلىمىزدىڭ تۇراقتىلىعىن، جاسامپازداعىن قالىپتاستىردى. اسسامبلەيانىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى - وسى. ەلىمىزدەگى قاي ۇلت وكىلىن الساڭىز دا، قاي ەلدە جۇرسە دە بىرلىك پەن قوعامدىق كەلىسىمنىڭ جولىنداعى جۇمىسىن ءناسيحاتتاپ، ونىڭ ءارى قاراي دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسىپ جۇرەدى. سوندىقتان ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ ءرولى وتە ماڭىزدى، - دەدى ول.
اسسامبلەيا كوپۆەكتورلى ۇيىم بولىپ سانالادى، يدەولوگيالىق باعىتتا كوپتەگەن جوبالارى بار. بۇنىمەن شەكتەلمەي، شيپوۆسكيحتىڭ سوزىنشە، وزگە ەلدەرمەن بايلانىس ورناتىپ، حالىقارالىق ديپلوماتياعا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن، ءتىپتى، ەلدەر اراسىندا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا ات سالىسىپ جۇرگەن ازاماتتار بار.
- ماسەلەن، قازاقستاندا تۇراتىن كارىس نەمەسە نەمىس سەكىلدى باسقا دا ۇلت وكىلدەرى ءوز اتاجۇرتىنداعى تۋىستارىمەن ءالى كۇنگە دەيىن ارالاسادى. ولار تۇرىپ جاتقان جەرىنىڭ، ياعني، قازاقستاننىڭ ارتىقشىلىعىن، جاقسىلىعىن ءناسيحاتتاپ، كەيدە ينۆەستيتسيا تارتۋعا سەپتەسەدى. بۇل دا اسسامبلەيانىڭ بىردەن- ءبىر ارتىقشىلىعى، - دەيدى سەنات دەپۋتاتى.
ال قىزىلوردا وبلىستىق ق ح ا جانىنداعى جۋرناليستەر كلۋبىنىڭ ءتورايىمى ەلەنا رىبينا دا اسسامبلەيانىڭ ەل بىرلىگى مەن قوعامدىق كەلىسىمدى قامتاماسىز ەتەتىن بىرەگەي ينستيتۋت ەكەنىن اتاپ ءوتتى. قازىر ۇيىم ۇلتارالىق جانە مادەنيەتارالىق تولەرانتتىلىقتى نىعايتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارۋدا. ۇلتىنا قاراماستان ءاربىر ازاماتتىڭ ءوز وتانىنىڭ تولىققاندى مۇشەسى ەكەنىن سەزىنۋىنە، ءوزارا قۇرمەت پەن ازاماتتىق بىرەگەيلىكتى قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەدى.
- قازىر قىزىلوردا وڭىرىندە 30 دان استام ەتنوس وكىلدەرى تۇرادى، 11 ەتنومادەني بىرلەستىك جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ قىزمەتى ۇلتتار اراسىنداعى دوستىقتى نىعايتىپ، مادەني بايلانىستاردى دامىتۋمەن قاتار، مەملەكەتتىك ساياساتقا بەلسەندى ارالاسىپ، ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋىنا باعىتتالعان. وبلىستىق ق ح ا جانىندا اقساقالدار مەن انالار كەڭەسى، «اسسامبلەيا جاستارى» ۇيىمى، جۋرناليستەر كلۋبى، عىلىمي- ساراپتامالىق توپ، ەتنومەدياتسيا كەڭەسى، «جومارت جان» ورتالىعى جانە اقپاراتتىق- ءتۇسىندىرۋ توپتارى بار. بۇل قۇرىلىمدار قوعامداعى ماڭىزدى ماسەلەلەردى شەشۋگە ات سالىسىپ كەلەدى، - دەيدى ەلەنا ۆلاديميروۆنا.
ونىڭ ايتۋىنشا، ءاربىر ازامات زاڭ مەن ءتارتىپتى ساقتاپ، مەملەكەتتىك تىلگە، رامىزدەر مەن مادەنيەتكە قۇرمەتپەن قاراپ، قوعامدىق كەلىسىم مەن بىرلىكتى قولداۋعا ءتيىس. ەگەر وسىنى ومىرلىك ۇستانىمىنا اينالدىرىپ، ەل يگىلىگى ءۇشىن ادال ەڭبەك ەتە السا - شىنايى مەملەكەتشىلدىكتىڭ كورىنىسى. اسسامبلەيانىڭ دا باستى ميسسياسى - وسى مەملەكەتشىلدىكتى نىعايتۋ.
- ءوز باسىم اسسامبلەيانىڭ بىرنەشە ارتىقشىلىقتارىن اتاپ وتەر ەدىم. بىرىنشىدەن، بارلىق ەتنوس وكىلدەرى ءوز ويلارىن اشىق ايتا الاتىن، ەركىن ارالاسىپ، مادەنيەتىن ءبولىسىپ، قوعامدىق ماسەلەلەردى بەيبىت جولمەن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن كەڭىستىك. ەكىنشىدەن، ق ح ا ۇلتتار اراسىنداعى كەلىسىمدى نىعايتىپ وتىر. ۇشىنشىدەن، ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋدە قىزمەتى زور. جانە اسسامبلەيا ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلىن ارتتىرىپ جاتىر. قازاقستاننىڭ ەتنوسارالىق كەلىسىم مودەلى ە ق ى ۇ-نىڭ 56 تىلىنە اۋدارىلىپ، 20 دان استام ەل تاراپىنان زەرتتەلۋدە.
سايىپ كەلگەندە، ءبىز ءتۇرلى ۇلت وكىلى بولۋىمىز مۇمكىن، ءتۇرلى مادەنيەت وكىلدەرىمىز، ءبىراق ءبارىمىزدىڭ ماقساتىمىز ءبىر - قازاقستاننىڭ بەيبىت ءومىرى مەن بولاشاعىنىڭ جارقىن بولۋى. بۇل جولدا اسسامبلەيا ماڭىزدى ميسسياسىن ابىرويمەن اتقارىپ كەلەدى، - دەپ قورىتىندىلادى ەلەنا رىبينا.
قورىتا ايتقاندا، ءوڭىر-وڭىردە تىنىمسىز ەڭبەك ەتىپ، ازاماتتىق قوعامنىڭ ىرگەتاسى بەرىك بولۋىنا سەپتەسىپ جۇرگەن تۇلعالار جەتەرلىك. بارلىعىنىڭ تىلەگى ءبىر - جىك-جىككە ءبولىنۋ ەمەس، تۇتاس مەملەكەتتىڭ كەلەشەگى. اسسامبلەيا حالىقتىڭ بىرلىگى ماسەلەسىنە كەلگەندە ءالى دە كوپ دۇنيە بەرە الاتىنى انىق.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ
