ورتالىق ازياداعى ەلەكتروندى ساۋدا: ءوسىم، سىن-تەگەۋىرىن جانە جاڭا ويىن ەرەجەسى
استانا. KAZINFORM - الەمدىك ساۋدا ۇلكەن وزگەرىسكە ۇشىراپ جاتىر. قازاقستان بۇل پروتسەسكە ورتالىق ازياداعى كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە ەندى. ەلەكتروندى كوممەرتسيا بيزنەستى ساتىپ الۋشىمەن بايلانىستىراتىن نەگىزگى ارناعا اينالىپ ۇلگەردى.
ءتورت جىلدىڭ ىشىندە نارىق كۇن ساناپ ءوسىپ، تۇتىنۋشىلاردىڭ جاڭا داعدىسى بولشەك ساۋدانى سانسىراتىپ جىبەردى. ساۋدا-ساتتىقتىڭ مۇنداي ءتۇرى قالاي دامىپ كەلە جاتىر جانە ول ءوڭىر ەكونوميكاسى ءۇشىن نەنى بىلدىرەتىنىن Kazinform شولۋىنان وقىپ بىلە الاسىز.
سيفرلىق نارىق قارقىن الىپ كەلەدى
QazTrade دەرەگىنە سايكەس، 2024 -جىلى ەلەكتروندى ساۋدا- ساتتىقتىڭ الەمدىك كولەمى 6,3 تريلليون دوللارعا جەتتى. ال ونلاين- ساۋدانىڭ ۇلەسى بارلىق بولشەك ساۋدانىڭ 20 پايىزىنا جاقىنداپ قالدى.
- بۇگىندە عالامشار تۇرعىندارىنىڭ شامامەن 30 پايىزى ونلاين ساۋدا جاسايدى جانە بۇل ۇلەس ارتىپ كەلە جاتىر. تاياۋ جىلدارى e-commerce جاھاندىق نارىعىنىڭ كولەمى 8,3 تريلليون دوللارعا دەيىن ارتۋى مۇمكىن، - دەدى QazTrade باسقارۋشى ديرەكتورى اينۇر امىربەكوۆا.
مۇنداي قارقىندى ءوسىم ەلەكتروندى ساۋدانى تەك جىلدام دامىپ كەلە جاتقان سەگمەنت قانا ەمەس، الەمدىك ەكونوميكانىڭ بولاشاق قۇرىلىمىنداعى ماڭىزدى ەلەمەنتكە اينالدىرادى.
جاھاندىق تەندەنتسيالاردىڭ اياسىندا قازاقستان ايرىقشا بايقالاتىن ءوسىمدى پاش ەتىپ وتىر. 2020 -جىلدان باستاپ ەلىمىزدەگى ەلەكتروندى ساۋدا كولەمى جەتى ەسە ۇلعايىپ، 2024 -جىلدىڭ قورىتىندىسىندا 3,2 تريلليون تەڭگەگە جەتتى. ونلاين ساتىلىم ۇلەسى بولشەك ساۋدا نارىعىندا 14 پايىزدان استى. 2029 -جىلعا قاراي بۇل كورسەتكىشتى 18,5 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋ جوسپارلانعان.
- ەلەكتروندى ساۋدا كۇندەلىكتى شىنايى ءومىردىڭ ءبىر بولىگىنە اينالدى. قازاقستان الەمدىك پروتسەستەردىڭ ترەندتەرىمەن قاتار كەلە جاتىر، - دەپ اتاپ ءوتتى اينۇر امىربەكوۆا.
نارىق ءوسىمىن بىردەن بىرنەشە فاكتور قامتاماسىز ەتەدى: قولما-قول اقشاسىز تولەمدەردىڭ تەز تارالۋى، ماركەتپلەيستەردىڭ دامۋى، قولجەتىمدى لوگيستيكالىق شەشىمدەر جانە تۇتىنۋشىلىق داعدىنىڭ وزگەرۋى - ساتىپ الۋشىلار كوبىنەسە جىلدامدىقتى جانە ءتيىمدى باعانى تاڭدايدى.
ورتا سەگمەنت ساتۋشىلارىنىڭ باسىم بولىگى وزدەرىنىڭ سايتتارىنان باس تارتىپ، ءىرى الاڭداردىڭ دايىن ينفراقۇرىلىمىنا كوشىپ جاتىر. بۇگىندە ونلاين ساۋدانىڭ 62 پايىزى ەلەكترونيكا مەن جەڭىل ونەركاسىپ تاۋارلارىنا، قالعان 38 پايىزى جاپپاي سۇرانىسقا يە تاۋارلارعا تيەسىلى.
E-grocery (ەلەكتروندى باكالەيا) سەگمەنتى دە قالىپتاسىپ ۇلگەردى: كوشباسشىلار قاتارىندا Kaspi، ياندەكس تاعام جانە Magnum بار.
قازاقستاندا e-commerce- تى قولداۋ ءۇشىن 2027 -جىلعا دەيىن ەلەكتروندى ساۋدانى دامىتۋ جوسپارى بەكىتىلگەن: كاسىپكەرلەردى وقىتادى، كاسىبي ستاندارتتاردى جاڭارتادى جانە «قازاقستاندا جاسالعان» دەگەن ارنايى بولىمدەر قۇرىلادى. سونىمەن قاتار قىتايدان تىكەلەي تاۋار ساتىپ الۋ ءۇشىن B2B پلاتفورمالارى ىسكە قوسىلدى. بۇل ساتىپ الۋ باعالارىن 10-30 پايىزعا دەيىن تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
Ozon جانە Wildberries استانا مەن الماتىدا جالپى اۋدانى 291 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن ءۇش فۋلفيلمەنت ورتالىعىن سالىپ جاتىر. قازپوشتا قىتايلىق سەرىكتەستەرىمەن بىرگە ءىرى لوگيستيكالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرىپ، JD.com-نىڭ ورىسشا- قازاقشا نۇسقاسىن ىسكە قوسقالى جاتىر.
سونداي-اق، ماركەتپلەيستەر ءۇشىن كەپىلدىكتەر، قايتارۋ، اقپاراتتىڭ دۇرىستىعى جانە دەرەكتەردى ساقتاۋ تالاپتارىن بەلگىلەيتىن تۇتىنۋشىلار قۇقىقتارىن قورعاۋ تۋرالى جاڭا زاڭ ازىرلەنىپ جاتىر. 2026 -جىلدان باستاپ ماركەتپلەيستەردىڭ مەملەكەتتىك كىرىستەر ورگاندارىنا دەرەكتەردى بەرۋ تالاپتارى كۇشىنە ەنەدى.
بيزنەس ءۇشىن سىن- تەگەۋىرىندەر اراسىندا ماركەتپلەيستەردىڭ كوميسسيالارى، اۋىلدىق جەرلەردە ينتەرنەت ساپاسى جانە كەدەن راسىمدەرىنىڭ كۇردەلىلىگى بار.
ق ر ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى e-commerce ۇلەسىن ارتتىرۋ ماقساتىنا قول جەتكىزۋگە بولادى دەپ ەسەپتەيدى جانە 2026 -جىلدان باستاپ ەنگىزىلەتىن ۇلتتىق تاۋارلار ءتىزىلىمى تەك ۇسىنىس رەتىندە قولدانىلىپ، ساۋداعا كەدەرگى كەلتىرمەيتىنىن اتاپ وتەدى.
وڭىرلىك كوشباسشىلىق
جالپى، ورتالىق ازيا ەلەكتروندى ساۋدانىڭ ۇلەسىن ارتتىرىپ كەلەدى. ءبىراق ەلدەر اراسىنداعى ايىرماشىلىق ءالى دە ەلەۋلى بولىپ تۇر. قازاقستان مەن وزبەكستان ءىرى نارىقتارىنىڭ، دامىعان قارجىلىق ينفراقۇرىلىمىنىڭ جانە لوگيستيكاسىنىڭ ارقاسىندا ايماقتىق e-commerce نەگىزىن قالىپتاستىرىپ جاتىر. قىرعىزستان مەن تاجىكستان ازىرگە شاعىن بيزنەس پەن ترانسشەكارالىق تاپسىرىستارعا ءمان بەرىپ وتىرسا، ال تۇرىكمەنستان ونلاين اينالىمى شەكتەۋلى ەڭ جابىق سەگمەنت بولىپ قالۋدا.
IMARC Group بولجامى بويىنشا، ورتالىق ازياداعى ەلەكتروندى ساۋدا نارىعىنىڭ كولەمى 2024 -جىلى 14,7 ميلليارد دوللارعا جەتىپ، 2023 -جىلمەن سالىستىرعاندا 32 پايىزعا ($11,1 ميلليارد) وسەدى.
قازاقستان 7,3 ميلليارد دوللارلىق نارىق كولەمىمەن ايماقتاعى ەڭ ءىرى ويىنشى ورنىن ساقتاپ قالدى. وزبەكستان ەڭ جوعارى ءوسۋ قارقىنىن كورسەتۋدە: نارىق 2021 -جىلعى 201 ميلليون دوللاردان 2023 -جىلى 543 ميلليون دوللارعا دەيىن ارتقان. ەكى ەلدەگى دامۋدىڭ جەدەلدەۋىنە مەملەكەت باعدارلامالارى — «سيفرلىق قازاقستان» جانە وزبەكستاننىڭ 2023- 2027 -جىلدارعا ارنالعان ەلەكتروندى ساۋدانى دامىتۋ ستراتەگياسى، سونداي-اق رەسەي ماركەتپلەيستەرى Ozon, Wildberries جانە Yandex- ءتىڭ باتىس سانكتسيالارى ەنگىزىلگەننەن كەيىن بەلسەندى ىلگەرىلەتىلۋى اسەر ەتتى.
ءبىراق، سەكتور ايماقتىڭ بارلىق ەلىندە ءالى دە ماڭىزدى شەكتەۋلەرگە تاپ بولىپ وتىر. مۇحيتقا شىعاتىن جولداردىڭ بولماۋىنا بايلانىستى جوعارى لوگيستيكالىق شىعىندار جەتكىزۋ قۇنىن 20-30 پايىزعا ارتتىرادى. اۋىلدىق جەرلەردە تسيفرلىق قولجەتىمدىلىك ءالى دە تومەن: ءۇي شارۋاشىلىقتارىنىڭ تەك 40 پايىزىندا عانا تۇراقتى كەڭجولاقتى ينتەرنەت بار.
IMARC Group بولجامىنشا، ينفراقۇرىلىم جاقسارعان جاعدايدا ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى نارىق 2030 -جىلعا قاراي 50-70 ميلليارد دوللارعا دەيىن ارتىپ، ال 2040 -جىلعا قاراي 200 ميلليارد دوللاردان اسۋى، 500 مىڭنان استام جۇمىس ورنىن قۇرۋى مۇمكىن.
ەكونوميست ءارى Public Policy Research Center ديرەكتورى مەرۋەرت ماحمۋتوۆا ايماقتىق كوشباسشىلىقتىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى فينتەح بولعانىن اتاپ ءوتتى.
- ورتالىق ازياداعى ونلاين-ساۋدا تولەم تەحنولوگيالارىنىڭ دامۋى ارقاسىندا جىلدام قارقىنمەن ءوسىپ كەلەدى. قازاقستان فينتەح سالاسىنداعى ەڭ دامىعان ەل رەتىندە ءبىرىنشى ورىنعا جايعاسقان، - دەيدى ساراپشى.
ەگەر ورتالىق ازياداعى بەس ەلدىڭ ونلاين ساۋداسىنىڭ جالپى كولەمىن 100 پايىز دەپ قاراستىرساق، وندا 2024 -جىلعى قازاقستاننىڭ ۇلەسى 84 پايىزدى قۇرايدى. بۇل تەك جوعارى ۇلەس ەمەس. بۇل - ەلدىڭ ۇزاق مەرزىمدى باسەكەگە قابىلەتتى پوزيتسياسىن قالىپتاستىراتىن تەحنولوگيالىق ارتىقشىلىعىنىڭ كورسەتكىشى.
بۇل رەتتە ساراپشى ەكىۇشتى تەندەنتسياعا دا نازار اۋدارادى.
- دەموگرافيا مۇنان ارى ءوسىم ءۇشىن الەۋەت بەرەدى. ءبىراق ساتىپ الۋ قابىلەتى ءالى دە شەكتەۋشى فاكتور بولىپ قالادى. ساتىپ الۋشىلار كوبىنەسە باعاسى ارزان، قىزمەت كورسەتۋى جىلدام ونلاين دۇكەندەردى تاڭدايدى، - دەپ اتاپ ءوتتى مەرۋەرت ماحمۋتوۆا.
قولما-قول اقشاسىز تولەم نارىقتى وزگەرتتى
قازاقستان قولما- قول اقشاسىز تولەم قۇرالدارىن قولدانۋ بويىنشا الەمدەگى جەتەكشى ەلدەر قاتارىنا كىرەدى. مۇنداي وپەراتسيالاردىڭ ۇلەسى بۇگىندە 90 پايىزعا جاقىنداپ قالدى. بۇل ونلاين ساۋدانىڭ جىلدام دامۋىنا نەگىز قالاپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى بولشەك ساۋدادا تۇراقتى بولىپ كورىنگەن سەگمەنتتەردە دە تسيفرلىق ساۋدانىڭ كەڭەيۋىنە جول اشتى.
تاۋەلسىز قارجى ساراپشىسى اندرەي چەبوتاريەۆ بۇل وزگەرىستى راستاپ، ءوزى بايقاعان مىسالدى كەلتىرەدى.
- «ەلەكتروندى ساۋدانى دامىتۋ كەرەك پە؟ » دەگەن سۇراق بۇگىندە تۋىندامايدى - ول وزدىگىنەن دامىدى. ەندىگى ماسەلە باسقادا: وفلاين- ساۋداعا قالاي ءومىر ءسۇرۋ كەرەك؟ ءتىپتى ءىرى جيھاز ورتالىقتارى دا بوس قالدى. سونداي ورتالىقتاردىڭ بىرىندە 1 ساعات جۇرگەنىمدە بار بولعانى بەس ساتىپ الۋشىنى كوردىم. الايدا، ەلەكتروندى كوممەرتسيانىڭ ارقاسىندا ساتىلىم ءالى دە ءجۇرىپ جاتىر، - دەدى ساراپشى.
ونىڭ ايتۋىنشا، ءدال وسى تسيفرلىق تولەمدەر ءوسىمنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشىنە اينالدى: ولار ىڭعايلىلىقتى، قاۋىپسىزدىكتى جانە جىلدامدىقتى قامتاماسىز ەتتى — بۇل فاكتورلارسىز ەلەكتروندى كوممەرتسيا كۇندەلىكتى ومىرىمىزگە مۇنداي تەرەڭ بويلاي الماس ەدى.
بولشەك ساۋدانىڭ ءداستۇرلى مودەلىندەگى ىركىلىس تەك ءىرى قالالاردا عانا ەمەس، وڭىرلەردە دە بايقالا باستادى. ونلاين- دۇكەندەر اراسىنداعى جوعارى باسەكەلەستىك اياسىندا وفلاين- نۇكتەلەر نەگىزگى رەسۋرستارىن - تۇراقتى ساتىپ الۋشىلار اعىنىن جوعالتىپ جاتىر.
- ساتىپ الۋشى تاۋار باعاسىنا كىرەتىن جالداۋ اقىسىن تولەگىسى كەلمەيدى. ەگەر وفلاين- ريتەيل ستراتەگياسىن قايتا قاراماسا، وندا ول بانكروتقا ۇشىراۋى مۇمكىن، - دەدى وسى تەندەنتسياعا قاتىستى پىكىر بىلدىرگەن مەرۋەرت ماحمۋتوۆا.
اندرەي چەبوتاريەۆ نارىق ەندى قايتىپ بولشەك ساۋداعا ورالمايتىندىعىنا سەنىمدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەلەكتروندى كوممەرتسيانىڭ قارقىندى ءوسىمى مىڭداعان شارشى مەتر ساۋدا الاڭدارىنىڭ بوس قالۋىنا الىپ كەلەدى.
- جاقىن ارادا وسى بوس قالعان الاڭدارعا نە ىستەۋ كەرەكتىگىن شەشۋ قاجەت بولادى. ولار ساتۋشىلارعا قاجەت بولماي بارا جاتىر جانە دە بۇل بيزنەس ءۇشىن دە، نىسان يەلەرى ءۇشىن ناقتى ماسەلەگە اينالادى، - دەدى ساراپشى.
قازاقستان جاڭا ساۋدا داۋىرىنە قادام باستى
قازاقستان بولشەك ساۋدا نارىعىن تەرەڭ قايتا قۇرۋ كەزەڭىندە تۇر. دامىعان فينتەح ەكوجۇيەسى، حالىقتىڭ تسيفرلىق ساۋاتتىلىعى جانە ونلاين قىزمەتتەرگە جوعارى سۇرانىس ەلەكتروندى ساۋدانى جاڭا نەگىزگى ەكونوميكالىق مودەلگە اينالدىردى.
الداعى جىلدارداعى باستى مىندەت — وفلاين- ريتەيلدى بەيىمدەۋ، لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، ساۋدا الاڭدارىن وڭتايلاندىرۋ جانە ماركەتپلەيستەر اراسىنداعى باسەكەلەستىكتى قولداۋ.
ەلىمىز الەمدىك e-commerce نارىعىنا تەك قاتىسۋشى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ورتالىق ازيادا ءوز ىقپال ايماعىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، وڭىردەگى تسيفرلىق ساۋدانىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرە ءتۇستى.
مارلان جيەمباي
