ورتالىق ازيادا ترانسشەكارالىق وزەندەر ماسەلەسى قالاي شەشىلىپ جاتىر
ب ۇ ۇ-نىڭ مالىمەتىنشە، الەم حالقىنىڭ 40 پروتسەنتى ترانسشەكارالىق وزەن-كولدەردىڭ ماڭىنا قونىستانعان، تەك بەستەن ءبىر بولىگىندە عانا سۋ رەسۋرسىن بىرلەسە پايدالانۋ بويىنشا كەلىسىم بار. كورشىلەس ەلدەردە دە سۋ رەسۋرستارىنىڭ بىركەلكى بولىنبەۋى، بالاما كوزدىڭ قاراستىرىلماۋى قوعامدىق نارازىلىقتىڭ باستاۋىنا اينالىپ وتىر.
وسى ورايدا وڭىرلىك ىنتىماقتاستىق شەڭبەرىندە ماسەلەنى قالاي شەشۋگە بولاتىنىن ساراپتاپ كورەلىك.
«سوڭعى تۇرعىن ەكەنىڭدى سەزىنۋ - اۋىر قاسىرەت»
بەكقالي بەكباۋلوۆ - ارال اۋدانىنداعى ۇيالى اۋىلىنىڭ سوڭعى تۇرعىنى. كەزىندە جال تولقىنى جاعاعا ۇرعان تەڭىزدە بالىق اۋلاپ، ۇياداي ۇيالى اۋىلىنىڭ قاۋىم ەل بولعانىن كوردى. الايدا جىل سايىن تەڭىزگە قۇياتىن سىرداريا وزەنىنىڭ ارناسى تارىلدى، تىرشىلىكتىڭ كۇيى تايدى. امالسىز بەكقالي دا اۋىلداستارىمەن بىرگە ەلدى مەكەندى تاستاپ شىعۋعا ءماجبۇر بولعان.
- ۇيالى اۋىلى مەن ارال قالاسىنىڭ اراسى 361 شاقىرىم. اۋىلدى تەڭىز قورشاپ جاتاتىن. 1972 -جىلدىڭ كۇزىنەن باستاپ بالىقشى قايىقتارى قايىرلاپ، جاعاعا كەلە الماي قالدى. بۇدان ءارى بۇل جەردە تىرشىلىك ەتۋ قيىنعا سوقتى، قونىس اۋدارماسا بولمادى. تۇرعىنداردىڭ كوبى 10 شاقىرىم جەردەگى بەكتاۋ قىستاعىنا ات باسىن بۇرعان-دى. ءبىز، بىرنەشە شاڭىراق سوڭعى ساتكە دەيىن كۇدەر ۇزبەي اۋىلدا بولدىق. تەڭىز تولار، ەل ورالار دەگەن ويدىڭ جەتەگىندە ەدىك. ءىستىڭ وڭالماسىن تۇيسىگىمىزبەن سەزگەن كۇنى جىلاپ-ەڭىرەپ، «ي ل-6» موتورلى قايىعىنا وتىرعانىم كوز الدىمدا. اۋىلدىڭ سوڭعى تۇرعىنى ەكەنىڭدى سەزىنۋ - اۋىر قاسىرەت، - دەدى ول.
ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ ماسەلەسىن ايتار تۇستا ارال تەڭىزىنىڭ احۋالىنا توقتالماسا بولمايدى. سەبەبى ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنە ورتاق سۋ - سىرداريا وزەنىنىڭ ورتايۋى تەڭىزدىڭ بۇگىنگى حالىنە اكەلدى. سالدارى اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن تۇرالاتىپ قانا قويماي، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاڭا ارناعا بۇرعان بولاتىن. تەڭىزگە تىرشىلىگىن بايلاعان تۇرعىندار تەنتىرەپ، تابىستى كاسىپتەر كەمىدى. تەڭىز تارتىلعالى ۇيالى سەكىلدى قانشاما اۋىل قاڭىراپ قالدى: جالپاق، ايجارىمتاس، كوزجەتپەس، ۇزىنقايىر، قاسقابۇلان، توقپان، بايان، قوسارال، اۋان.. .
ورتالىق ازيادا ورتاق كەلىسىم ورناي ما؟
دۇنيەجۇزىلىك مەتەورولوگيالىق ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنشە، 2050 -جىلعا قاراي 5 ميلليارد ادام سۋ تاپشىلىعىن سەزىنۋى مۇمكىن. ول كەزەڭدە قازاقستان سۋعا ەڭ مۇقتاج مەملەكەتتەر قاتارىنا كىرەدى دەگەن بولجام بار. بۇل دولبار تەگىن ەمەس. بۇگىندە قازاقستانداعى 65 پايىز سۋ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا جۇمسالادى، ونىڭ جارىمىنان استامى ءتيىمسىز پايدالانىلىپ، قۇمعا سىڭەدى. سىرداريا، جايىق، ىلە وزەندەرى تايىزدانىپ، كورشى ەلدەردەگى ەكولوگيالىق جاعداي مەن سۋ تۇتىنۋ كولەمى كوبەيدى. مۇنداي مازمۇنداعى ويدى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ تا ايتقانى ەستە.
«ورتالىق ازياداعى قۋاڭشىلىق پەن سۋ تاسقىنىنان كەلەتىن شىعىن جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 1,3 پايىزى دەڭگەيىندە دەپ باعالانادى. اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىنىڭ ونىمدىلىگى 30 پايىزعا دەيىن كەمىپ، 2050 -جىلعا دەيىن 5 ميلليونعا جۋىق ىشكى كليماتتىق ميگرانتتىڭ پايدا بولۋىنا اكەپ سوقتىرادى. بىزدەگى مۇزدىقتاردىڭ كولەمى قازىر 30 پايىزعا قىسقاردى. ايماقتاعى ەكى ۇلكەن وزەن سىرداريا مەن ءامۋدارياداعى سۋ دەڭگەيى 2050 -جىلعا قاراي 15 پايىزعا تۇسەدى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قازاقستاندا ۇزىندىعى مىڭ شاقىرىمنان اساتىن 7 وزەن بار. ىشىندە ەسىل عانا ەلىمىزدەن باستالادى. جايىق، توبىل - رەسەيدەن، ەرتىس، ىلە - قىتايدان سىرداريا، شۋ - قىرعىزستاننان كەلەدى.
ايتا كەتەرلىگى، سىرداريا وزەنى قىرعىز الاتاۋىنان باستالعانىمەن، باسىم دەنى وزبەكستاننان وتەدى. سوندىقتان ترانسشەكارالىق وزەندەردى ءتيىمدى پايدالانامىز دەسەك، كەلىسىمنىڭ باسى قوس ەلدەن باستالۋى كەرەك-اق. بۇل رەتتە العاشقى ۋاعدا دا جاسالدى. سىرداريانىڭ تومەنگى اعىسىنا سۋ جىبەرۋ بويىنشا ۇكىمەتارالىق كەلىسىمدەر ءوتىپ، بىرلەسە باقىلاۋ جۇزەگە اسقان.
ماسەلەن، جۋىردا قازاقستان مەن وزبەكستان قوس مەملەكەت تۇتىناتىن سۋدىڭ ناقتى كولەمىن ەسەپتەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن سۋ ەسەپتەيتىن قوندىرعىلاردى ورناتۋ جونىندە كەلىسىمگە كەلدى. ەرەكشەلىگى سول، قوندىرعىنى اركىم ءوز جەرىندە ەمەس، كورشى ەلدە ورناتادى. ياعني، قازاقستان وزبەكستان اۋماعىندا سۋ ەسەپتەيتىن قۇرال ورناتسا، وزبەك تاراپى بىزگە قويادى. سونداي-اق تاراپتار ءوزارا ونلاين- رەجيمدە اقپارات الماسامىز دەپ كەلىستى. قازاقستان وزبەكستاننىڭ اۋماعىندا جينالعان دەرەكتەرگە، ال وزبەك جاعى ءبىزدىڭ مالىمەتكە قول جەتكىزە الادى دەگەن ءسوز.
وسى ورايدا وزبەكستان ەكولوگيالىق پارتياسىنىڭ وكىلى كوميلجون جۋرايەۆپەن بايلانىسىپ، ترانسشەكارالىق وزەندەردى ساقتاۋعا بايلانىستى اتقارىلعان جۇمىستى بىلدىك. ونىڭ ايتۋىنشا، كورشى ەل الدىمەن كليمات وزگەرىسىنە قاتىستى جوبالارعا باسىمدىق بەرۋدە. سول ارقىلى ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولماق.
- ترانسشەكارالىق وزەندەرگە كليمات وزگەرىسى، شولەيتتى ايماقتىڭ مولايۋى ەسەر ەتەتىن تۇسىنىكتى. وسى ورايدا وزبەكستان مەملەكەتى قولعا العان «ياشيل ماكون» («جاسىل ايماق») جوباسى تۋرالى ايتقىم كەلەدى. باستاما شەڭبەرىندە 5 جىل ىشىندە 1 ميلليارد اعاش وتىرعىزۋ جوسپارلانعان. جىلىنا 200 ميلليون كوشەت ەگۋ ارقىلى كوگالدى ايماقتىڭ اۋقىمىن 30 پروتسەنتكە جەتكىزدىك. ال بيىل جوبا بويىنشا 588 گەكتار «جاسىل پارك»، 622 گەكتار «جاسىل قوعامدىق پارك» قالىپتاستى. بۇحارا، نۇكىس، حيۋا، ۇرگەنىش قالالارىندا جالپى اۋدانى 40 شاقىرىم جاسىل بەلدەۋ جاسالدى، - دەدى ك. جۋرايەۆ.
جالپى وزبەكستان تاراپى ورتاق سۋ - سىرداريانى قۇتقارۋ يدەياسىن كوگالداندىرۋدان ىزدەيتىنى شىندىق. بۇعان دەيىن قازاقستانمەن بىرلەسە ارال تەڭىزىنىڭ قۇرعاعان تابانىنا سەكسەۋىل ەگۋدى باستاعانىن بىلەمىز. بيىل كۇزدە وزبەكستاندىقتار مويناق اۋدانىنا قاراستى ارال ماڭىنداعى ۋچاسكەدە 28 مىڭ گەكتار جەردى كوگالداندىرعانى بار.
دەسە دە ساراپشىلار سۋدى اۋىل شارۋاشىلىعىنا ەسەپسىز پايدالانۋ نەگىزگى ماسەلە بولۋى كەرەك دەگەن ۇستانىمدا. ماقتا وسىرۋگە كوپ كولەمدە سۋ پايدالانعان الا شاپاندى اعايىن وزەننىڭ تومەنگى اعىسىن قۇرعاتىپ وتىر. قازىر 1,1 ميلليون گەكتەر جەرگە اتالعان داقىلدى ەگىپ، سالدارىنان تۇركىستان وبلىسىنداعى شارۋالار مەن ديحاندار زارداپ شەگىپ كەلەدى.
قىزىلوردا وبلىسىنداعى كۇرىشكە كەتەتىن سۋدىڭ ىسىرابى دا بارشىلىق. سىرداريا وزەنىنىڭ سۋىن «سىعىرايتۋعا» اكەلگەن سەبەپتىڭ ءبىرى دە وسىدان شىعادى. «بايتاق» جاسىلدار پارتياسىنىڭ ءتوراعاسى ازاماتحان امىرتايەۆتىڭ پىكىرىنشە، سىن ساتتە يرريگاتسيا جانە درەناج جۇيەلەرىن جاڭعىرتۋ، ترانسشەكارالىق وزەندەردەگى سۋ رەسۋرستارىن ەسەپكە الۋ مەن مونيتورينگ جۇمىسى ماڭىزدى بولماق.
- قازىر سۋ ۇنەمدەۋدىڭ ءتاسىلى كوپ. مىسالى، قىزىلوردا وبلىسىندا كۇرىش وسىرىلەدى. كۇرىش القاپتارى تەگىس بولماعاندىقتان، قانشاما سۋ شىعىن. سوندىقتان جاپپاي لازەرلىك تەگىستەۋ قوندىرعىسىن قولدانعان ءجون. بۇل قانت قىزىلشاسىن ەگەتىن شارۋالارعا دا قاتىستى. سىردارياداعى سۋ كولەمى ازايعان ۋاقىتتا قينالمايتىن جاعداي جاساۋ كەرەك، - دەدى ول.
قوعامدا سىرداريانىڭ سۋى ازايسا، قىرعىزداردى كىنالايتىن ادەت بارداي. دەگەنمەن ولاردىڭ دا ءوز ءۋاجى بار. بىرىنشىدەن، ەلارالىق كەلىسىم اياسىندا بەلگىلەنگەن سۋدى قازاقستان تاراپى ەرتە پايدالانىپ قويادى. ەكىنشىدەن، وزدەرىندە دە سۋ تاپشى. سىرداريانىڭ باستاۋى قىرعىز تاۋلارىنان شىعادى. بۇرىنعىداي ەمەس، تاۋداعى مۇزدىق جىل ساناپ ازايعان. وعان كليماتتىڭ وزگەرۋى، وندىرىستەگى زياندى بولىنىستەر اسەر ەتۋدە.
تاقىرىپقا قاتىستى قىرعىزستان جاسىلدار پارتياسىنىڭ ءتوراعاسى ەركىن بولەكبايەۆتىڭ پىكىرى كوڭىل اۋدارۋعا تۇرارلىق. سالا مامانىنىڭ ويىنشا، كەلەر جىلى قىرعىزستانداعى مۇزدىقتاردىڭ اۋماعى 30-40 پايىزعا دەيىن ازايۋى ىقتيمال. 50 جىلدا مۇنداعى مۇزدىق كولەمى 6683 شارشى شاقىرىمعا دەيىن كەمىگەن.
- بۇگىندە مۇزدىقتاردا 750 ميلليارد تەكشە مەتر تازا تۇشى سۋ بار. تاۋدان جىل سايىن 50 تەكشە شاقىرىم سۋ اعادى. سونىڭ تەك 20 پايىزىن عانا قىرعىزستان پايدالانادى، قالعان بولىگى كورشى ەلدەرگە كەتەدى. مىسالى، قازاقستاننىڭ ترانسشەكارالىق سۋ رەسۋرستارىنا تاۋەلدىلىگى - %42، وزبەكستاندا - %77 شاماسىندا. قازىردىڭ وزىندە 604 مىڭعا جۋىق قىرعىزستاندىق سۋ تاپشىلىعىن سەزىنىپ وتىر. وتكەن جىلى بىشكەك ماڭىنداعى سەلەكسيا، وروك، اك-وردو، ارچا-بەشيك، ىنتىماك جانە الا-توو تۇرعىندارى اۋىزسۋ مەن اياقسۋعا مۇقتاج بولدى، - دەپ ءتۇسىندىردى ەركىن بولەكبايەۆ.
قىرعىز تاراپىنىڭ ايتۋىنشا، مۇزدىقتار ازايۋىن اۋىزدىقتاۋ ءۇشىن بىرنەشە ءتاسىل جەتكىلىكتى. ولار - ەكونوميكا سەكتورىندا تومەن كومىرتەكتى تەحنولوگيالاردى قولدانۋ، كومىرتەك پەن مەتان شىعارىندىسىن ازايتۋ. وسى باعىتتا ورتالىق ازيا ەلدەرى ۇلتتىق دەڭگەيدە ايقىنداۋ ۇلەسى (ۇ د ا ءۇ) جوباسىن قولعا العانىن بىلەمىز. قىرعىزستان جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن 11 ميلليارد دوللار قارجى قۇيىپ وتىر.
ەسكە سالساق، 1998 -جىلى ءۇش ەل - قازاقستان، قىرعىزستان جانە وزبەكستان سىرداريا وزەنىن پايدالانۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان. كەيىنىرەك قۇجاتقا تاجىكستان قوسىلدى. ايتكەنمەن كەلىسىم ترانسشەكارالىق وزەندەر ماسەلەسىن شەشۋگە كومەك بولماي تۇر. ءبىرى جاعدايدىڭ قۇبىلۋىن تاراپتاردىڭ تەڭدىگى ساقتالماۋىنان ىزدەسە، ەندى ءبىرى سۋ اقىسىن وتەۋدەگى كەمشىلىككە سۇيەيدى.
- بۇل تاقىرىپتا ەموتسيا ەمەس، راتسيونالدى ويلاۋ عانا جەمىس بەرەدى. گەوساياساتتا ءار مەملەكەت ءوز حالقىنىڭ مۇددەسىن كۇيتتەيدى. بىزگە سۋ بەرسە، ءبىز ول ەلدەرگە نە بەرە الامىز؟ مىنە، وسى باعىتتا قوزعالۋ كەرەك. مۇمكىن، سۋدىڭ اقىسىن شيكىزاتپەن وتەۋ، سول ەلدىڭ ازاماتتارىنا جۇمىس ورنىن ۇسىنۋ سەكىلدى شەشىم كەرەك شىعار. ماسەلەن، اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالامىز دەپ ۇيعاردىق. ەگەر جوبا جۇزەگە اسسا، كورشى ەلدەرگە سۋدىڭ وتەمىنە ەلەكتر قۋاتىن بەرۋگە دە مۇمكىندىك تۋادى، - دەدى ازاماتحان امىرتايەۆ.
قىتاي مەن رەسەيدەن نە كۇتەمىز؟
ءقازىر قازاقستان مەن قىتايعا ورتاق 25 وزەن بەلگىلى. 2001 -جىلى ترانسشەكارالىق وزەندەردى پايدالانۋ تۋرالى كەلىسىم جاسالعان بولاتىن. ءبىراق سوعان قاراماستان ءىرى وزەن - ەرتىس پەن ىلە ماسەلەسى ءالى تولىق شەشىلمەي كەلەدى. ءوزى از سۋدى الاڭمەن پايدالانىپ وتىرعان كەزدە شىعىستاعى كورشىمىز شينجاڭ- ۇيعىر اۆتونوميالىق ولكەسىندەگى حالىق سانىن كوبەيتىپ، سۋ قويماسىن سالۋدى ۇدەتتى. ءتىپتى 2050 -جىلى اتالعان ايماقتا سۋارمالى جەر كولەمى 600 مىڭ گەكتارعا جەتۋى مۇمكىن. ولاي بولسا، ىلە سۋىنىڭ قازاقستانداعى ۇلەسى 40 پايىزعا تومەندەيدى دەي بەرىڭىز.
وسى ورايدا ەلىمىز قىتاي تاراپىمەن كەلىسىمگە كەلۋگە تىرىسۋدا. ءقازىر ترانسشەكارالىق وزەندەردى ءبولۋ جونىندەگى ۇكىمەتارالىق كەلىسىم جوباسى ازىرلەنىپ جاتىر، قاشان تولىق شەشىم قابىلداناتىنى بەلگىسىز. جوباداعى ەلدىك مۇددە - ىلە ارقىلى بالقاش كولىندەگى سۋ دەڭگەيىن ساقتاۋ. سەبەبى بالقاشتاعى سۋدىڭ 70 پايىزعا جۋىعى ىلەدەن كەلەدى. ەگەر وزەن سۋى قىتايدان قىسىلماي شىقسا، بىزدە دە تاپشىلىق بولمايدى دەگەن ءسوز. مىسالى، بيىل قىتايمەن شەكاراداعى «دوبىن» ولشەۋ ستانتسياسىندا ورتاشا سۋ شىعىنى سەكۋندىنا 384 تەكشە مەترگە جەتتى (وتكەن جىلدان 17 پايىز كوپ) . ءىس رايى وسىلاي جالعاسسا، قازاقستاننىڭ ۇتارى انىق. سوندىقتان ۇكىمەت مۇشەلەرى ءار ساپار سايىن قىتاي تاراپىمەن كەلىسىمدى پىسىقتاپ الەك.
رەسەيمەن دە ورتاق سۋدا ماسەلە جوق ەمەس. قوس تاراپقا تيەسىلى جايىق، ەرتىس، ەسىل، توبىل، ەلەك، قيعاش، قاراوزەن مەن سارىوزەن سەكىلدى ترانسشەكارالىق سۋ رەسۋرستارىنىڭ جاعدايى ناشار. كورشىلەر 2010 -جىلعى «ترانسشەكارالىق سۋ وبەكتىلەرىن بىرلەسىپ پايدالانۋ جانە قورعاۋ تۋرالى» كەلىسىمگە كەلدى. بىرلەسكەن كوميسسيا مەن 6 جۇمىس توبى جاساقتالعان ەدى. ايتارلىقتاي ناتيجە مۇندا دا جوق.
سول سەبەپتى رەسەي- قازاقستان اۋماعىنداعى وزەندەردى زەرتتەۋ مەن باقىلاۋدىڭ جاڭا كەزەڭىن باستاۋ ماڭىزدى بولىپ وتىر. قۇزىرلى ورگان - سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگىنە تاقىرىپقا قاتىستى ساۋال جولداۋ بارىسىندا ەكىجاقتى كەلىسىمدەر جالعاسىپ جاتقانىن بايقادىق.
«جايىق وزەنى بويىنشا سۋ كەلۋ يانۆارتسيەۆو گيدرولوگيالىق بەكەتىمەن باقىلانادى. بيىل قاڭتاردان باستاپ سۋ كولەمى 19,3 ك م 3 قۇرادى. جايىق وزەنىنىڭ ورتاشا كوپجىلدىق اعىنى 9,46 تەكشە شاقىرىمدى قۇرايتىن. ءبىراق، بيىلعى جىلى سۋ كولەمى ورتاشا جىلدىق نورمادان اسىپ ءتۇستى. وزەن اعىنى رەسەيدەگى يريكلا سۋ قويماسىنان جىبەرىلگەن سۋ كولەمىنە بايلانىستى قالىپتاسادى.
مۇنىڭ ءبارى - ترانسشەكارالىق وزەندەر ماسەلەلەرى بويىنشا كەزدەسۋلەردىڭ ناتيجەسى. اتاپ ايتقاندا، جايىق وزەنى بويىنداعى سۋ شارۋاشىلىعى جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن جازعى جانە كۇزگى كەزەڭدە يريكلا سۋ قويماسىنان قوسىمشا سۋ جىبەرۋ ماسەلەلەرى شەشىلۋدە. سونداي- اق، جايىق وزەنى باسسەينىندە زەرتتەۋ جۇرگىزۋ بويىنشا ءبىرىڭعاي جول كارتاسى ىسكە استى. ءبىرىڭعاي جول كارتاسى شەڭبەرىندە جايىلىمدى سۋعا تولتىرۋ، ۋىلدىرىق شاشاتىن جەرگە سۋ اعىنىن وتكىزۋگە مۇمكىندىك الدىق»، - دەلىنگەن رەسمي جاۋاپتا.
بۇل رەتتە ەلارالىق كەلىسىم جاڭا جول اشاتىن سەكىلدى. جىل باسىنان بەرى قىتاي، رەسەي جانە ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىمەن ترانسشەكارالىق وزەندەر بويىنشا 28 وتىرىس وتكەن. ناتيجەسىندە، وزبەكستاننان 4 ميلليارد تەكشە مەتردەن استام، تاجىكستاننان 488,6 ميلليون تەكشە مەتر، قىرعىزستاننان شۋ وزەنى ارقىلى 180 ميلليون تەكشە مەتر جانە تالاس وزەنىمەن 380 ميلليون تەكشە مەتر سۋ كەلدى. ارال تەڭىزىنە 2000 ميلليارد تەكشە مەتردەن استام سۋ جەتكەن.
قادام: مينيسترلىك، كونۆەنسيا، كودەكس
قازاقستاندا سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگىنىڭ قۇرىلعانىنا جىلدان استى. بۇل قۇرىلىم سۋ شارۋاشىلىعى سالاسىنا تۇبەگەيلى وزگەرىس اكەلدى دەسەك ارتىق ەمەس. رەفورمالار دا بايقالدى: سۋ كودەكسىنىڭ جوباسىن ازىرلەۋ، سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ جۇيەسىن دامىتۋ تۇجىرىمداماسى، كەشەندى جوسپار مەن جول كارتاسى ازىرلەنگەنىن كوردىك.
جاڭا سۋ كودەكسىنە سايكەس، 2030 -جىلعا دەيىن 2,6 تەكشە شاقىرىم سۋ جيناۋعا قاۋقارلى 42 سۋ قويماسى، 1,9 تەكشە شاقىرىم سۋ ساقتايتىن 30 سۋ قويماسى سالىنباق. 14 مىڭ شاقىرىمنان استام سۋارۋ كانالىن رەكونسترۋكتسيالاۋ ارقىلى تاسىمالداۋ كەزىندەگى سۋ شىعىنىن %25 ازايتۋ كوزدەلگەن.
«ەلدە سۋ شارۋاشىلىعى نىساندارىن دامىتۋ بويىنشا 411 جوبا ىسكە اسىرىلا باستادى. اتاپ ايتقاندا، 575,9 مىڭ گەكتار سۋارمالى جەردى قالپىنا كەلتىرۋ، جالپى ۇزىندىعى 2,5 مىڭ شاقىرىم بولاتىن 203 كانالدى سالۋ جانە رەكونسترۋكتسيالاۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. وسىنىڭ ناتيجەسىندە 1 ميلليون 48 مىڭ تۇرعىنى بار 437 اۋىلدىق ەلدى مەكەندە سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ساپاسى جاقسارادى.
بۇدان بولەك، الماتى، جامبىل، قىزىلوردا جانە تۇركىستان وبلىستارىندا 3500 شاقىرىم سۋارۋ جەلىلەرىن سيفرلاندىرۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىر. اقمولا وبلىسىندا نۇرا توپتىق سۋ قۇبىرىن رەكونسترۋكتسيالاۋ جۇمىسىنىڭ 36,6 شاقىرىمى اياقتالدى، - دەدى سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا ءمينيسترى نۇرجان نۇرجىگىتوۆ.
سونىمەن قاتار مينيسترلىك سۋ ۇنەمدەۋ جۇيەلەرىن ورناتۋ شىعىنىن سۋبسيديالاۋدى قولعا العان. بيىل سۋبسيديا مولشەرى %50- دان %80 عا دەيىن ۇلعايتىلدى. ءار وڭىرگە سۋ ۇنەمدەۋ جۇيەسى ورناتىلعان ەگىس القابىن كوبەيتۋ ءۇشىن كەزەڭدىك جوسپار ازىرلەنىپتى. وسىلايشا، مينيسترلىك 2030 -جىلدىڭ سوڭىنا قاراي جىلىنا 2,2 ميلليارد تەكشە مەترگە دەيىن سۋ ۇنەمدەيمىز دەپ وتىر.
ايتا كەتەرلىگى، قازاقستان 2024 -جىلى حالىقارالىق سۋ اعىندارىن كەمە قاتىناسىنان بولەك پايدالانۋ قۇقىعى تۋرالى ب ۇ ۇ كونۆەنسياسىنا قوسىلدى. بۇل ب ا ق-تا ەلەۋسىز ايتىلعانىمەن، ترانسشەكارالىق سۋ رەسۋرسىن ءادىل بولۋدە ماڭىزى مول. قازىر 37 مەملەكەت كونۆەنسياعا قاتىسىپ وتىر. ءاربىرى ءوز اۋماعىندا حالىقارالىق سۋ اعىنىن پايدالانۋ كەزىندە وزگە ەلگە زيان كەلتىرمەۋ مىندەتىن الادى. سۋعا قاتىستى دەرەكتى ءبولىسىپ، كەڭەس الماسىپ، كەلىسسوز جۇرگىزۋگە دە نەگىز تابىلدى.
«كونۆەنسيادا گيدروتەحنيكالىق قۇرىلىستار سالۋ ءىس-قيمىلى بويىنشا ناقتى شارالار ايقىندالعان. اتاپ ايتقاندا، مۇددەلى تاراپتاردىڭ كەلىسىمىنسىز جۇزەگە اسىرۋعا سانكسيا بەرمەيدى دەپ جازىلعان. وسى تۇرعىدا، كورشى مەملەكەتتەرمەن ىنتىماقتاستىق شەڭبەرىندە سۋ شارۋاشىلىعى ءىس-شاراسىن كەلىسىپ اتقارۋ قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى.
بۇدان بولەك، مينيسترلىك ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ سۋىن بىرلەسىپ پايدالانۋ ماسەلەسىن مەملەكەتارالىق سۋ شارۋاشىلىعى كوميسسياسى ارقىلى دا شەشەتىن بولادى»، - دەدى ق ر سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا ءبىرىنشى ۆيتسە-ءمينيسترى بولات بەكنياز.
قازاقستاندا سۋارمالى جەردىڭ اۋقىمى - 1,6 ميلليون گەكتار. كوبى تۇركىستان، قىزىلوردا، جامبىل، الماتى، جەتىسۋ وبلىستارىنا تيەسىلى. اتالعان ايماقتاعى اۋىل شارۋاشىلىعى ترانسشەكارالىق وزەندەرگە بايلانعانىن ەسكەرسەك، ماسەلەگە بايىپپەن قاراپ، جۇيەلى جوسپار كەرەگى سەزىلەدى.
P. S
2008 -جىلى ۇيالىنىڭ سوڭعى تۇرعىنى بەكقالي بەكباۋلوۆ اۋىلىنا ءمارماردان ەسكەرتكىش ورناتتى. شاعىل قۇم قۇرساۋىنداعى قونىستى ەسىنەن شىعارماي، ءالى دە بولسا تۋعان جەردىڭ قايتا تۇلەپ، قونىس كوبەيەتىنىنە سەنىمى زور. بۇل ارمانىنا ءوز قولى جەتپەسە دە، اسىل مۇراتتى ۇرپاعىنىڭ كورگەنىن قالايدى.
اۆتور
ەرسىن شامشادين
