«ورتالىق ازيا + يتاليا» سامميتىنىڭ قورىتىندى دەكلاراتسياسى قابىلداندى
استانا. KAZINFORM - اقوردادا «ورتالىق ازيا + يتاليا» ءبىرىنشى سامميتىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بىرلەسكەن دەكلاراتسيا جاريالاندى.
ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارى مەن يتاليا رەسپۋبليكاسى مينيسترلەر كەڭەسى ءتوراعاسىنىڭ «ورتالىق ازيا + يتاليا» ءبىرىنشى سامميتىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بىرلەسكەن دەكلاراتسياسى:
2025 -جىلعى 30-مامىردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ استانا قالاسىنا ورتالىق ازيا ەلدەرى باسشىلارى مەن يتاليا رەسپۋبليكاسى مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسىنىڭ كەزدەسۋىنە قاتىسۋ ءۇشىن كەلگەن يتاليا رەسپۋبليكاسى مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى دجوردجيا مەلونيدى، قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆتى، تاجىكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ەمومالي راحموندى، تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى سەردار بەردىمۇحامەدوۆتى جانە وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەۆتى قابىلدادى.
اشىق ءارى سىندارلى ديالوگ بارىسىندا كوشباسشىلار ءوڭىر مەن يتاليا اراسىنداعى تاريحي بايلانىستاردى ەسكە سالا وتىرىپ، ورتالىق ازيا مەن يتاليا اراسىنداعى ءوزارا ىنتىماقتاستىقتىڭ جاي- كۇيى مەن كەلەشەگى جونىندە پىكىر الماستى جانە ديپلوماتيالىق قاتىناستار ورناعاننان بەرى وتىز جىل ىشىندەگى بايلانىستاردىڭ دامۋىن جوعارى باعالادى.
كوشباسشىلار 2024 -جىلى ريمدە وتكەن «ورتالىق ازيا + يتاليا» فورماتىنداعى ءۇشىنشى مينيسترلەر كونفەرەنسياسىنان كەيىن قول جەتكىزىلگەن جەتىستىكتەردى قۇپتاپ، ورتاق قۇندىلىقتار، ءوزارا قۇرمەت پەن ورتاق مۇددەلەرگە نەگىزدەلگەن ارىپتەستىكتى ودان ءارى نىعايتۋعا دايىن ەكەنىن راستادى.
ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ كەڭ اۋقىمىن، سونداي-اق ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى مەن يتاليا اراسىنداعى بايلانىستاردىڭ ەۋروپا وداعى (ە و) جانە باسقا دا كوپجاقتى الاڭدار اياسىندا دامىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتىلدى.
يتاليا ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ وڭىرلىك ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە ۇمتىلىسىنا قولداۋ ءبىلدىردى. وسى رەتتە، كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋلەردىڭ ورتالىق ازيا مەملەكەت باسشىلارىنىڭ وڭىرلىك ارىپتەستىگىن ىلگەرىلەتۋ، بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى نىعايتۋ، ورنىقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ جانە وڭىرلىك سىن-قاتەرلەرگە بىرلەسىپ ارەكەت ەتۋدەگى ماڭىزدىلىعى حابارلاندى.
كوشباسشىلار 2025 -جىلعى 13- ناۋرىزدا قىرعىز رەسپۋبليكاسى مەن تاجىكستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى مەملەكەتتىك شەكارا تۋرالى شارتتىڭ، سونداي-اق قىرعىزستان، تاجىكستان جانە وزبەكستان اراسىنداعى مەملەكەتتەر شەكارالارىنىڭ ءتۇيىسۋ نۇكتەسى جونىندەگى كەلىسىمنىڭ قول قويىلۋىن قۇپتادى. بۇل ايماقتاعى بەيبىتشىلىك پەن وركەندەۋگە ىقپال ەتەتىنى اتاپ ءوتىلدى.
سامميت ورتالىق ازيا مەن ەۋروپا وداعى اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ قارقىنىن قۇپتاپ، 2023 -جىلى ازىرلەنگەن ءوزارا ىنتىماقتاستىڭ بىرلەسكەن جول كارتاسى مەن ە و- نىڭ ورتالىق ازيا جونىندەگى ستراتەگياسىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. كوشباسشىلار 2025 -جىلعى 27 -ناۋرىزدا اشحابادتا وتكەن ورتالىق ازيا - ەۋروپالىق وداق فورماتىنداعى 20- مينيسترلىك كەزدەسۋدىڭ جانە 2025 -جىلعى 3-4 -ساۋىردە سامارقاندتا وتكەن العاشقى «ورتالىق ازيا - ە و» سامميتىنىڭ ناتيجەلەرىن ەرەكشە باعالاپ، كەزدەسۋدىڭ ىنتىماقتاستىقتى ستراتەگيالىق ارىپتەستىك دەڭگەيىنە جوعارىلاۋىن وڭ باعالادى.
كوشباسشىلار بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى مەن ونىڭ مامانداندىرىلعان اگەنتتىكتەرى جۇيەسىندەگى كوپجاقتى پلاتفورمالار اياسىنداعى بىرلەسكەن كۇش- جىگەر مەن اعىمداعى جوبالار ءۇشىن ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىردى. يتاليا مەن ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىنداعى كوپجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ باي تاريحىن ەسكەرە وتىرىپ، كوشباسشىلار يتاليانىڭ قاۋىپسىزدىك، ەكولوگيا جانە ينفراقۇرىلىم ماسەلەلەرىن شەشۋدەگى بەلسەندى ءرولىن جانە بەرىك ۇستانىمىن، سونداي-اق وڭىردە ىنتىماقتاستىق پەن يننوۆاتسيانى ىلگەرىلەتۋگە باعىتتالعان باستامالارىن مويىندادى.
كوشباسشىلار بەيبىتشىلىك، قاۋىپسىزدىك، دەموكراتيا، ادام قۇقىقتارى، زاڭ ۇستەمدىگى جانە تۇراقتى دامۋ ماقساتىندا ىقپالداستىقتى نىعايتۋعا بەيىلدىگىن راستادى. ورتالىق ازيا مەن يتاليا باسشىلارى ب ۇ ۇ جارعىسىندا كوزدەلگەن پرينتسيپتەرگە، اتاپ ايتقاندا، بارلىق مەملەكەتتەردىڭ تاۋەلسىزدىگى، ەگەمەندىگى جانە اۋماقتىق تۇتاستىعىن قۇرمەتتەۋ، ادام قۇقىقتارى مەن نەگىزگى بوستاندىقتاردى قورعاۋ، كۇش قولدانۋدان نەمەسە كۇش قولدانۋ قاۋپىنەن باس تارتۋ جانە حالىقارالىق داۋلاردى بەيبىت جولمەن رەتتەۋ قاعيداتتارىنا بەيىلدىگىن ءبىلدىردى. ولار حالىقارالىق قۇقىق پەن ب ۇ ۇ جارعىسىنىڭ قاعيداتتارىنا سايكەس بارلىق جانجالدارعا قاتىستى ادىلەتتى ءارى تۇراقتى بەيبىتشىلىككە قول جەتكىزۋدى قولدادى.
افريكا قۇرلىعىنىڭ ورنىقتى دامۋىنا قول جەتكىزۋ ماقساتىندا ىنتىماقتاستىق مۇمكىندىگىن تالقىلاۋعا دايىن ەكەنى ءبىلدىرىلدى، بۇل رەتتە يتاليانىڭ ستراتەگيالىق كوزقاراسى - ماتتەي جوسپارى نەگىزگە الىندى.
كوشباسشىلار جاھاندىق نەگىزگى سىن-قاتەرلەردى شەشۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. ولار جاڭا پايدا بولىپ جاتقان قاۋىپ-قاتەرلەرگە قارسى ءىس-قيمىلدى كۇشەيتۋ، كليماتتىڭ وزگەرۋىنە، تەرروريزمگە جانە كيبەرقاۋىپتەرگە، ەكسترەميزمگە، زاڭسىز كوشى-قونعا، سونداي-اق فەنتانيل سەكىلدى پرەكۋرسورلاردى قوسا العاندا، ەسىرتكى قۇرالدارىنىڭ، پسيحوتروپتىق زاتتاردىڭ بارلىق تۇرلەرىنىڭ زاڭسىز اينالىمىنا قارسى كۇرەستە ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ جونىندە كەلىسىمگە كەلدى.
وسىعان وراي، كوشباسشىلار قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ىنتىماقتاستىعىنا، ەسىرتكى، قارۋ-جاراق جانە ادام ساۋداسى سياقتى زاڭسىز اينالىمىنا قارسى كۇرەسكە، سونداي-اق دەراديكاليزاتسيا شارالارىنا جانە ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋعا ەرەكشە نازار اۋدارا وتىرىپ، ايماقتىق دەڭگەيدەگى تۇراقتى كەزدەسۋلەر ارقىلى يتاليا مەن ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىنداعى قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ديالوگ پەن ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋعا كەلىستى. سونداي-اق، اقپارات، تاجىريبە، ۇزدىك تاجىريبەلەرمەن الماسۋ جانە ارنايى مامانداردى دايارلاۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋگە قىزىعۋشىلىق ءبىلدىردى.
كوشباسشىلار ورتالىق ازيا مەن يتاليا اراسىنداعى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ تۇراقتى ءوسۋىن قۇپتاپ، ساۋدا-ساتتىق، ينۆەستيتسيالار جانە شاعىن مەن ورتا كاسىپكەرلىكتى قولداۋ سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى نىعايتۋعا ءوزارا بەيىلدىگىن راستادى.
ورتالىق ازيا مەن يتاليا اراسىنداعى تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوسۋ مەن ەكىجاقتى ساۋدانىڭ تۇراقتى ارتۋىنا نەگىزدەلە وتىرىپ، كوشباسشىلار تابيعي رەسۋرستار، كليمات جانە ەنەرگەتيكا - سونىڭ ىشىندە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى (مىسالى، كۇن، جەل، سۋ ەنەرگياسى جانە باسقالارى)، ماڭىزدى شيكىزات ماتەريالدارى، اۋىل شارۋاشىلىعى، بايلانىس جانە ماڭىزدى ينفراقۇرىلىم سياقتى ءوزارا بايلانىستى سالالاردا ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ ءۇشىن شارالار قابىلداۋعا كەلىسىم جاسادى. بۇل، سونىمەن قاتار، ە و- نىڭ «Global Gateway» ستراتەگياسى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى.
كوشباسشىلار ارال تەڭىزى داعدارىسى، مۇزدىقتاردىڭ ەرۋى جانە تاۋلى ايماقتاردىڭ تۇراقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ سياقتى ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. ولار سۋ ماسەلەلەرى بويىنشا، ونىڭ ىشىندە ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن جانە رەسۋرستاردى ءتيىمدى پايدالاناتىن تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ سالاسىندا ودان ءارى ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزدىلىعىن ايتتى جانە وسى باعىتتاعى جوعارى دەڭگەيدەگى ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋ باستامالارىن قولدادى. كوشباسشىلار، سونداي-اق، يتاليانىڭ ورتالىق ازياداعى ەكولوگيالىق باستامالارعا، سونىڭ ىشىندە ارال تەڭىزى داعدارىسىنا قاتىستى پيلوتتىق جوبالارعا قاتىسۋىن قولدادى.
كوشباسشىلار ورتالىق ازيا مەن يتاليا اراسىنداعى ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ قاجەتتىلىگىن اتاپ ءوتتى جانە وسى سالادا بارلىق دەڭگەيدە سەرىكتەستىكتى كۇشەيتۋگە شاقىردى. ولار جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى جوبالارىنا شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ جانە تۇراقتى ەنەرگەتيكالىق شەشىمدەردى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن ءتيىمدى زاڭنامالىق جانە رەتتەۋشى بازانى قۇرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن تانىدى. كوشباسشىلار يتاليانىڭ تەحنولوگيالىق يننوۆاتسيالار سالاسىنداعى تاجىريبەسىن اتاپ ءوتىپ، ونىڭ جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋعا كاتاليزاتور رەتىندە قىزمەت ەتە الاتىنىن كورسەتتى.
كوشباسشىلار ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا جانە سۋتەگىن ءوندىرۋ سالاسىنداعى ايتارلىقتاي الەۋەتىن اتاپ ءوتتى.
ولار ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعىتىن (ت ح ك ب) ەۋروپا مەن ورتالىق ازيا اراسىنداعى ءتيىمدى ءارى سەنىمدى مۋلتيمودالدى كولىك ءدالىزى رەتىندە دامىتۋعا قولداۋ ءبىلدىرىپ، يتاليالىق تەمىرجول جانە لوگيستيكالىق كومپانيالاردىڭ كولىك، ينفراقۇرىلىم جانە كونسالتينگ جوبالارىنا قاتىسۋىنا ىقپال ەتەتىنىن مالىمدەدى. كوشباسشىلار ايماقتاعى تەمىرجول بايلانىسىن جاقسارتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى جانە ە و «جاھاندىق شليۋز» ستراتەگياسىندا بەلگىلەنگەن ورتاق باسىمدىقتاردى كورسەتەتىن ت ح ك ب دامىتۋدى جالعاستىرۋعا كەلىستى.
كوشباسشىلار كليمات پەن سيفرلىق ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن ماڭىزدى شيكىزاتتى ءوندىرۋ مەن وڭدەۋگە بايلانىستى نەگىزگى ماسەلەلەردى شەشۋ قاجەتتىگىن مويىندادى. وسىعان بايلانىستى، ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى مەن يتاليا ءوزارا ءتيىمدى ارىپتەستىكتەر ورناتىپ، ءوندىرۋشى ەلدەردە قوسىلعان قۇن تىزبەكتەرىن قۇرۋ ارقىلى تۇراقتى ەكونوميكالىق دامۋدى قامتاماسىز ەتۋگە كەلىستى.
كوشباسشىلار ورتالىق ازيانىڭ كەيبىر ايماقتارىنداعى تۇراقتى ءوسىمدى قامتاماسىز ەتۋ جانە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ينفراقۇرىلىمدىق جانە ونەركاسىپتىك جوبالاردىڭ ەكونوميكالىق، ەكولوگيالىق جانە قالا قۇرىلىسى سالدارلارىن ەسكەرۋ ماڭىزدى ەكەنىن مويىندادى.
كوشباسشىلار ءبىلىم جانە ينستيتۋتسيونالدىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا باعىتتالعان بىرلەسكەن شارالاردى ىسكە قوسۋدى قولدادى. ولاردىڭ قاتارىنا 2026 -جىلعا دەيىن «ورتالىق ازيا + يتاليا» فورماتىندا سۋ رەسۋرستارى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرى بويىنشا دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزۋ جانە 2027 -جىلى ەنەرگيا ءوندىرۋدىڭ تۇراقتى تەحنولوگيالارىن ىلگەرىلەتۋ مەن ونىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىق جونىندەگى دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى ۇسىنىستار كىرەدى.
كوشباسشىلار ەنەرگەتيكا، سۋ رەسۋرستارى، ورنىقتى اۋىل شارۋاشىلىعى، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە بايلانىس سياقتى سالالارداعى ورتاق جاھاندىق سىن-قاتەرلەردى شەشۋ ءۇشىن ءبىلىم الماسۋ الاڭدارىن قۇرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. وسى ماقساتتا التى ەل اراسىندا ءبىلىم مەن تاجىريبە الماسۋ جەلىلەرىنىڭ قۇرىلۋى قۇپتالدى. يتاليانىڭ وڭىردەگى تەحنولوگيالىق باعدارلامالارعا قوسقان ۇلەسى يننوۆاتسيالار مەن ءوزارا ءىس-قيمىلدى ىلگەرىلەتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە ەرەكشە اتالدى.
كوشباسشىلار كوشى-قون سالاسىنداعى ىقتيمالدى ىنتىماقتاستىققا قىزىعۋشىلىعىن تانىتىپ، تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ارىپتەستىكتى كەڭەيتۋگە دايىن ەكەنىن جەتكىزدى.
كوشباسشىلار اكادەميالىق الماسۋ، عىلىم، زەرتتەۋلەر جانە يننوۆاتسيالار، سونداي- اق تۋريزم سالاسىنداعى بايلانىستاردى نىعايتۋ قاجەتتىلىگىن اتاپ ءوتتى. جاستاردىڭ الماسۋىن جانداندىرۋ جانە جاس بۋىن وكىلدەرىن جاقىنداستىرۋعا باعىتتالعان بىرلەسكەن باستامالاردى ىسكە اسىرۋ قاجەتتىلىگى اتاپ ءوتىلدى. يتاليانىڭ وڭىردەگى تەحنولوگيالىق باعدارلامالارعا قوسقان ۇلەسى يننوۆاتسيالار مەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا ىقپال ەتەتىن نەگىزگى فاكتور رەتىندە اتاپ ءوتىلدى.
كوشباسشىلار ءوزارا بايلانىستاردى ودان ءارى جانداندىرۋعا نيەتتى ەكەنىن ءبىلدىرىپ، قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ 2027 -جىلى كەلەسى «ورتالىق ازيا + يتاليا» سامميتىن ءوز اۋماعىندا وتكىزۋ، سونداي-اق 2026 -جىلدىڭ كوكتەمىندە يتاليادا سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ ءتورتىنشى كونفەرەنسياسىن ۇيىمداستىرۋ ۇسىنىسىن نازارعا الدى.
يتاليا رەسپۋبليكاسىنىڭ مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى مەن قىرعىز رەسپۋبليكاسى، تاجىكستان، تۇرىكمەنستان جانە وزبەكستان پرەزيدەنتتەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتىنە قوناقجايلىلىعى مەن كەزدەسۋدى جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن العىس ءبىلدىردى.
ايتا كەتەيىك، ەلوردادا «ورتالىق ازيا - يتاليا» ءبىرىنشى سامميتى ءوتىپ جاتىر. وعان قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ، يتاليا مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى دجوردجا مەلوني، قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەۆ، تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى سەردار بەردىمۇحامەدوۆ، تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون قاتىسىپ جاتىر.
بۇعان دەيىن قاسىم-جومارت توقايەۆ كاسپيدەن افريكاعا دەيىن سوزىلاتىن ازيا مەن ەۋروپا اراسىنداعى ەڭ سەنىمدى جانە قاۋىپسىز كولىك جەلىسىن قۇرۋدى ۇسىندى.
سونداي-اق پرەزيدەنت يتاليانىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىن قازاقستاندا فيليالىن اشۋعا شاقىردى.
ال 2026 -جىل «ورتالىق ازيا مەن يتاليانىڭ» مادەني قوزعالىس جىلى رەتىندە اتالىپ وتەدى.
