ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن قىتاي اراسىنداعى ماڭگىلىك دوستىق تۋرالى شارت جاريالاندى

استانا. KAZINFORM - اتالعان شارتتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ 2025 -جىلعى 17-ماۋسىمداعى جارلىعىمەن بەكىتتى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى، قىرعىزستان رەسپۋبليكاسى، تاجىكستان رەسپۋبليكاسى، تۇرىكمەنستان رەسپۋبليكاسى، وزبەكستان رەسپۋبليكاسى جانە قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ماڭگىلىك تاتۋ كورشىلىك، دوستىق جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارت. (استانا، 2025 -جىلعى 17 -ماۋسىم) .

جوبا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2025 -جىلعى 17-ماۋسىمداعى № 915 جارلىعىمەن ماقۇلداندى.

تاراپتار حالىقتىڭ تۇبەگەيلى مۇددەسىنە ساي كەلەتىن تاتۋ كورشىلىك، دوستىق جانە ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتى جان- جاقتى نىعايتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، وڭىردەگى بەيبىتشىلىكتى، تۇراقتىلىقتى جانە دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ، سونداي-اق جان- جاقتى ءوزارا ءىس-قيمىلدى نىعايتۋ بارلىق ەل حالىقتارىنىڭ ورتاق ۇمتىلىستارى مەن نەگىزگى مۇددەسىنە جاۋاپ بەرەتىنىنە نازار اۋدارا وتىرىپ، بۇل ۇدەرىستىڭ ازيا مەن بۇكىل الەم ءۇشىن ماڭىزىن مويىنداي وتىرىپ، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى جارعىسىنىڭ ماقساتى جانە حالىقارالىق قۇقىقتىڭ جالپىعا بىردەي تانىلعان قاعيداتتارى مەن نورمالارىنا ادالدىعىن راستاي وتىرىپ، ءار تاراپتىڭ ۇلتتىق زاڭناماسىنىڭ ەرەجەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، تاراپتاردىڭ تاۋەلسىزدىگىن، مەملەكەتتىك ەگەمەندىگىن، اۋماقتىق تۇتاستىعىن جانە ەگەمەندىك تەڭدىگى مەن شەكارالاردىڭ مىزعىماس قاعيداتتارىن بەرىك قولدايتىنىن قايتا راستاي وتىرىپ، تاراپتار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ ورنىقتى دامۋىن جانە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ ءتۇرلى سالاداعى دەڭگەيىن ارتتىرۋدى قامتاماسىز ەتۋگە ۇمتىلا وتىرىپ، حالىقتار دوستىعىن نىعايتىپ، ونى ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاستىرۋدى قالاي وتىرىپ، ورتالىق ازيا مەن قىتايدىڭ ورتاق تاعدىر قاۋىمداستىعىن بىرلەسىپ قۇرۋعا دەگەن ۇمتىلىستى راستاي وتىرىپ كەلىستى.

شارت بىرنەشە باپتان تۇرادى:
1-باپ
تاراپتار جالپىعا تانىلعان حالىقارالىق قۇقىق قاعيداتتارى مەن نورمالارىنا سايكەس ەگەمەندىك پەن اۋماقتىق تۇتاستىقتى ءوزارا قۇرمەتتەۋ، شابۋىل جاساماۋ، ىشكى ىستەرگە ارالاسپاۋ، تەڭدىك، ءوزارا پايدا مەن بەيبىت ءومىر ءسۇرۋ نەگىزىندە ۇزاق مەرزىمدى ءارى بەرىك ستراتەگيالىق ارىپتەستىك قاتىناستاردى جان-جاقتى دامىتادى. تاراپتار كۇش قولدانۋدان نەمەسە كۇشپەن قورقىتۋدان باس تارتادى، داۋدى بەيبىت جولمەن شەشەتىنىن دە راستايدى.
2-باپ
تاراپتار ءوزارا سەنىم مەن ستراتەگيالىق ءوزارا ءىس-قيمىلدى نىعايتادى، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىنە ساي دامۋ جولدارى مەن مودەلدى تاڭداۋدا ءبىر- ءبىرىن قولدايدى، نەگىزگى مۇددەگە قاتىستى ماسەلەلەر بويىنشا ءبىرىن-ءبىرى قولدايدى، ەكونوميكالىق دامۋ ستراتەگيالارىن جۇزەگە اسىرۋعا جاردەمدەسەدى.
3-باپ
تاراپتار مەملەكەتتىك ەگەمەندىك پەن اۋماقتىق تۇتاستىق قاعيداتتارىنا قۇرمەتپەن قاراي وتىرىپ، ءوز اۋماعىندا قاعيداتتارعا قايشى ارەكەتتەرگە جول بەرمەۋ شارالارىن قابىلدايدى. تاراپتار باسقا تاراپقا قارسى باعىتتالعان وداققا نەمەسە ارەكەتكە قاتىسپايدى جانە قولدامايدى.
4-باپ
تاراپتار ساياسي كونسۋلتاتسيالارعا زور ءمان بەرەدى، ورتالىق ازيا مەن قىتاي اراسىنداعى، سونداي-اق عالامدىق جانە وڭىرلىك ماڭىزى بار ماسەلەلەر بويىنشا تۇراقتى پىكىر الماسۋ مەن ۇستانىمداردى ۇيلەستىرۋ ماقساتىندا جوعارى جانە جوعارعى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەر مەحانيزمدەرىن پايدالانادى.
5-باپ
تاراپتار ساۋدا، ەكونوميكا، ينۆەستيتسيا، ينفراقۇرىلىمدىق بايلانىس، ينجەنەرلىك سالا، ەنەرگەتيكا (ونىڭ ىشىندە سۋ ەنەرگەتيكاسى جانە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى)، كولىك، پايدالى قازبالار، اۋىل شارۋاشىلىعى، قورشاعان ورتانى قورعاۋ، وڭدەۋ ونەركاسىبى، عىلىم مەن تەحنيكا جانە ءوزارا مۇددەلى وزگە دە سالادا تەڭدىك پەن ءوزارا تيىمدىلىك قاعيداتتارى نەگىزىندە ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا دايىن.
6-باپ
تاراپتار مادەنيەت، ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن مەديتسينالىق قىزمەت، تۋريزم، سپورت، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جانە ءوزارا مۇددەلى باسقا دا سالادا ءوزارا الماسۋلار مەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ شارالارىن قابىلدايدى.
7-باپ
تاراپتار ۇلتتىق زاڭناماسى مەن حالىقارالىق مىندەتتەمەسىنە سايكەس تەرروريزمگە، سەپاراتيزمگە، ەكسترەميزمگە، ترانسۇلتتىق ۇيىمداسقان قىلمىسقا، زاڭسىز كوشى-قونعا، قارۋ مەن ەسىرتكى، پسيحوتروپتىق زاتتار مەن پرەكۋرسورلاردىڭ زاڭسىز اينالىمىنا قارسى بىرلەسكەن كۇرەس بويىنشا ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى فورماتتاعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتادى.
8-باپ
تاراپتار قورعانىس، قورعانىس ونەركاسىبى جانە قاۋىپسىزدىك سالاسىندا ءوزارا سەنىمدى نىعايتادى، سونداي-اق سول سالالار بويىنشا ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتەدى.
9-باپ
تاراپتار ب ۇ ۇ- عا مۇشە ەلدەر مەن باسقا دا كوپجاقتى ۇيىمدار مەن مەحانيزمدەر اياسىندا بايلانىس پەن ءوزارا ءىس-قيمىلدى نىعايتادى، عالامدىق جانە وڭىرلىك بەيبىتشىلىك، تۇراقتىلىق پەن ورنىقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋگە كۇش سالادى.
10-باپ
وسى شارتتى ءتۇسىندىرۋ جانە ىسكە اسىرۋ بارىسىندا تۋىنداۋى مۇمكىن داۋ مەن كەلىسپەۋشىلىك تاراپتار اراسىندا دوستىق كەلىسسوزدەر مەن كونسۋلتاتسيالار ارقىلى شەشىلەدى.
11-باپ
وسى شارت تاراپتاردىڭ ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى حالىقارالىق شارتتاردان تۋىندايتىن قۇقىعى مەن مىندەتىنە اسەر ەتپەيدى جانە ءۇشىنشى مەملەكەتتەرگە قارسى باعىتتالماعان.
12-باپ
وسى شارتتىڭ ەرەجەلەرىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا تاراپتار قاجەت بولعان جاعدايدا ءوزارا مۇددەلى ىنتىماقتاستىق بويىنشا جەكەلەگەن حالىقارالىق شارتتار جاساسادى.
13-باپ
تاراپتاردىڭ كەلىسىمى بويىنشا وسى شارتقا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلۋى مۇمكىن، ولار بولەك حاتتامالارمەن راسىمدەلەدى جانە وسى شارتتىڭ اجىراماس بولىگى.
14-باپ
وسى شارتتىڭ دەپوزيتاريى - قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى. دەپوزيتاري وسى شارتتىڭ كۋالاندىرىلعان كوشىرمەسىن، بارلىق تاراپ قول قويعان كۇننەن باستاپ 15 كۇن كۇن ىشىندە جىبەرەدى.
15-باپ
وسى شارت مەرزىمسىز جاسالادى جانە كۇشىنە تاراپتاردىڭ ونى راتيفيكاتسيالاۋ نەمەسە بەكىتۋ ءۇشىن قاجەتتى ىشكى ءراسىمدى اياقتاعانى تۋرالى سوڭعى جازباشا حابارلامانى ديپلوماتيالىق ارنالار ارقىلى دەپوزيتارييگە جىبەرگەن كۇنىنەن باستاپ ەنەدى.

دەپوزيتاري وسى شارتتىڭ كۇشىنە ەنۋ كۇنى تۋرالى تاراپتارعا حابارلايدى. ءار تاراپ وسى شارتتان شىعۋعا قۇقىلى، ول ءۇشىن دەپوزيتاريگە ديپلوماتيالىق ارنالار ارقىلى جازباشا تۇردە حابارلاما جىبەرەدى. مۇنداي تاراپ ءۇشىن وسى شارت ونىڭ دەپوزيتاريگە حابارلاما تۇسكەن كۇنىنەن باستاپ 12 اي وتكەن سوڭ كۇشىن جويادى.

دەپوزيتاري بۇل شەشىم تۋرالى باسقا تاراپتارعا حابارلايدى. دەپوزيتاري بۇل شارتتىڭ وسىنداي تاراپقا قاتىستى كۇشىن جويۋى تۋرالى باسقا تاراپتاردى حاباردار ەتەدى.

اتالعان شارت 2025 -جىلعى 17-ماۋسىمدا استانا قالاسىندا ورىس جانە قىتاي تىلدەرىندە ءبىر دانامەن جاسالدى. ەكى ءماتىننىڭ دە بىردەي زاڭدىق كۇشى بار.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى اتىنان - ق. توقايەۆ؛
قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى اتىنان - شي جينپيڭ؛
قىرعىزستان رەسپۋبليكاسى اتىنان - س. جاپاروۆ؛
تاجىكستان رەسپۋبليكاسى اتىنان - ە. راحمون؛
تۇرىكمەنستان اتىنان - س. بەردىمۇحامەدوۆ؛
وزبەكستان رەسپۋبليكاسى اتىنان - ش. ميرزيەيەۆ.