ورازقان احمەت. التىنىم مەنىڭ، اياۋلىم - تولعانىس
استانا. قازاقپارات - مەنىڭ مىنا دۇنيەدە ەكى تىرەگىم بولدى. ونىڭ ءبىرى - ەت باۋىر بالالارىم، ءبىرى - جان سەرىك قالامىم. مەن قانداي قيىندىق كورسەم دە، وسى بالالارىمنىڭ قىزىقتى قىلىعىن، ءتاتتى ءتىلىن كوڭىل جۇبانىشى ەتىپ، ەش الاڭسىز ءومىر كەشتىم. ال، قالامىم ارقىلى ارمان بولعان، ءۇمىت بولعان جاقسى كۇندەرگە جەتۋ ءۇشىن تالپىندىم.
مەن شىن مانىندە بالالارىم ءۇشىن جاسادىم، وسىلاردىڭ الدىنداعى تاعدىر موينىما ارتقان اكەلىك بورىشىمدى وتەۋ ءۇشىن جاسادىم. وسى بالالارىم جانىما قۋات بەردى، كوڭىلىمە سەنىم ۇيالاتتى. قينالسام سۇيەنىشىم، جىلاسام جۇباتۋشىم بولدى. مىنە بۇگىن سول سۇيەنىشىمنىڭ، سول جۇباتۋشىمنىڭ بىرەۋىنەن ايرىلىپ، قان جىلاپ وتىرمىن. ەسەڭگىرەپ وتىرمىن...
قايران گۇلبادانىم، اتىڭدى ءوزىم قويىپ ەدىم، ول ات − ۇلى ابايدىڭ قىزىنىڭ اتى ەدى، ءسۇرىنىپ-جىعىلىپ جۇرسەم دە سول اتتى مەدەت تۇتتىم. سول اتتان ءۇمىت كۇتتىم. ءيا، سەن ول ءۇمىتىمدى اقتادىڭ، جاقسى وقىدىڭ، قارشاداي كەزىڭنەن-اق تۇرمىستى ءتۇسىندىڭ، اكە-شەشەنى ءتۇسىندىڭ. قۇيتاقانداي ەكى-ءۇش جاس شاعىڭدا جۇمىستان شارشاپ كەلسەم ماڭدايىمنىڭ تەرىن ءسۇرتۋشى ەدىڭ، ءتورت جاسىڭدا شەشەڭ ەكەۋىمىز بىردەي جۇمىسقا كەتكەندە قىڭق ەتپەستەن باۋىرىڭا قاراپ ۇيدە قالۋشى ەدىڭ. اينالاداعى ەل سەنىڭ سونداي اقىلدىلىعىڭا ءتانتى بولۋشى ەدى. كەيىن باۋىرىڭ ەربولات اۋىردى. ءبىز شەشەڭ ەكەۋىمىز ونى اۋداندىق شيپاحاناعا الىپ بارىپ ەكى ايعا جۋىق ەمدەتتىك.
ورازقان احمەت قىزدارىمەن بىرگە. وڭنان: گۇلبادان، شولپان، گۇلزيرا
قىس ءىشى بولاتىن، سەنى قاتار وتىرعان اعامىزدىڭ ۇيىنە قالدىرعان ەدىك. ۇيگە ورالعانىمدا، سەنىڭ قايتا-قايتا سول سۋىق ۇيىمىزگە كىرىپ الاتىنىڭدى ەستىپ قاتتى تەبىرەندىم. جەڭگەم اقىرى امالسىزدان ول ءۇيدى قۇلىپتاپ قويعان ەكەن، سول كۇنى ەسىكتى اشىپ، ەكەۋىمىز سول سۋىق ۇيدە جاتقان ەدىك. سەنىڭ قۋانعانىڭ ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى، مەنى ءبىر جاققا كەتىپ قالا ما دەگەندەي ءتۇن بويى تاس قىپ قۇشاقتاپ العان ەدىڭ، قيمىلداپ قالسام بولدى شوشىپ وياناسىڭ. ەرتەسى مەن شيپاحاناعا قايتپاق بولعانىمدا، سەن دە كيىنىپ الىپ: «اكە، مەن دە سەنىمەن بىرگە بارايىنشى، تاتەم مەن بولاتتى ساعىنىپ كەتتىم»،− دەپ مولدىرەي قاراعان ەدىڭ. سول ساتتە مەنىڭ ساي سۇيەگىمنىڭ قانداي سىرقىراعانى، جان دۇنيەمنىڭ قانداي وكسىك اتقانى تەك وزىمە عانا ءمالىم. جىلاي المادىم، كومەيىمە لىقسىپ كەلگەن قاسىرەت زاپىرانىن سىرتقا شىعارماي تۇرىپ، سەنى الداۋسىراتتىم.
− سەنى دە اۋرۋ ەكەن دەپ ۋكول قويادى عوي وندا،− دەدىم.
سەن ۋكولدان قورقۋشى ەدىڭ، تاپ وسى جولى ءتىپتى شىمىرىگىپ قويماي:
− مەيلى، ۋكول قويسا قويسىن، بولاتپەن بىرگە جاتسام قورىقپايمىن،− دەدىڭ.
مەن ەندى نە دەرىمدى بىلمەي اڭتارىلدىم. سوسىن، قايتەيىن، تاعى قيسىنى كەمدەۋ سەبەپتى كولدەنەڭ تارتتىم.
− سەن قازىرشە اسىقپا، ەكى كۇننەن سوڭ بولات پەن تاتەڭنىڭ ءوزى دە كەلەدى،− دەدىم.
سەنىڭ كوزىڭ جايناپ كەتتى.
− راس پا؟− دەپ بەتىمە قارادىڭ.
ءبىراق، مەن جاسقانشاقتاپ ساعان تۋرا قاراي المادىم. تەك زورلانا كۇلىپ دالبىرلاعان بولدىم.
− راس، اينالايىن!
سونىمەن سەن كوڭىلدەنە قول بۇلعاپ، مەنى ۇزاتىپ سالدىڭ.
سەن بالالىقپەن اڭعارمادىڭ، مەنىڭ ءسوزىم قۇيداي وتىرىك ەدى. ەكى كۇن ەمەس، ەربولاتىمىز ەندىگارى وسى اراعا ءتىرى ورالاتىنىنا انىق كوزىم جەتپەۋشى ەدى. ءبىراق، امال نە، سەنى دە، ءوزىمدى دە جۇباتپاق بوپ امالسىزدان سولاي دەگەن ەدىم. اقىرى ول وتىرىگىمنىڭ ارتى اشىلىپ تىندى. ەكى ايدان اسا بەرگەن مەزەتتە ەربولاتىمىز ءبىزدى اڭىراتىپ تاستادى دا كەتە باردى. ءيا، راس، ول سۇيدۇڭدە ەمەس، قۇلجا شيپاحاناسىندا جان ءۇزدى. ەگەر سەنەر بولساڭ، ول قارعام دا مىقتى ەدى. ەكى جاسقا ەندى عانا ىلىنگەنىمەن، ءبارىن دە ءبىلدى، اۋرۋعا ەرەكشە توزىمدىلىك كورسەتتى. ۋكول قويعان كەزدە ءتىپتى، قىڭق ەتىپ قويمايتىن. مەنينگيت بوپ جىعىلعان ەدى، ءبىر كۇندەرى كوزى كورمەي قالدى. ونى قايدان بايقايىن، ءبىر ساتتە «اكە-اكە» دەپ توڭىرەگىن سيپالاعاندا، قۇرىعانىمدى ءبىراق ءبىلدىم. «ءاي، قۋ ءومىر-اي، مەنەن اياعان قاي قىساسىڭ قالدى؟!»− دەپ وكسىدىم كەپ. ءبىراق، وكسىكتى سىرتقا شىعارمادىم، ىشتەي ەگىلدىم، ىشتەي تاۋسىلدىم.
ەندى شيپاگەرلەر دە ءۇمىت ۇزە باستاعانداي ەدى. اكە كوڭىلى ۇناسىن با، مەن ءۇمىت ۇزبەدىم، تاعى دا شيپا ىزدەدىم. بالامدى قۇلجا شيپاحاناسىنا اكەلدىم. امال نە، بۇل ارادان دا جانعا اراشاشى تابىلمادى. جانە سول شاراسىزدىقپەن باس شايقاۋ، جانە سول كوڭىل قالدىرماي ۋكول قويىپ، ءدارى بەرۋ الدىمىزدان شىقتى. سودان ەكى-ءۇش كۇن وتەر-وتپەستەن ەربولات بىزبەن قوش ايتىستى. قارعام-اي، سيپالاپ ءجۇرىپ مەنىڭ قولىمدى ۇستادى، سوسىن كىپ-كىشكەنە ساۋساقتارىن اجىراتپاعان كۇيىندە ءۇنسىز جاتتى دا، كوز الدىمدا ءجۇرىپ كەتتى. ويپىر-اي دەسەڭشى، مۇندايدا ەركىن جىلاۋ دەگەن دە ءبىر عانيبەت ەكەن عوي، اينالاڭ ءبارى اۋرۋ، اۋەلى انە-مىنە ءجۇرىپ كەتۋگە تاقاپ تۇرعاندار دا جوق ەمەس، بار ادامنىڭ قاباعى كىربەڭ، ءجۇزى سىنىق. جىلاماق تۇر عوي، دابىرلاپ سويلەۋدى ۇناتپايدى. سوسىن، قايتەيىك، تاعى ءۇنسىز ەگىلدىك، ىشتەن تىندىق.
تاڭ ساز بەرە باستاعان، ءبىراق، قولىمىزدا ساعات جوق بولعان سوڭ قاي مەزگىل ەكەنىن بىلمەدىك، ايتەۋىر، تاڭعى ابىر-سابىر باستالىپ، دارىگەرلەر بولىمنەن ءبولىم قىدىرىپ جۇرە باستاعانداي بولدى. ەندىگى جاعداي بەپ-بەلگىلى: قانداي جاقسى قاباقپەن قاراپ جۇرسە دە، جان ۇزگەن ادام ولار ءۇشىن كەرەكسىز، قازىر مىنا بولىمگە باس سۇقتى بولدى، ءبىزدى جالعىز مينۋت ايالداتپاستان ايداپ شىعادى. سوندىقتان سيىمىزدى كەتىرمەي، ءجابىر كورمەي تۇرىپ مىنا جاتاقتان اقىرىن شىعىپ كەتۋدى ءجون كوردىم. سودان بالانىڭ شەشەسىن زالداعى ءبىر ورىندىققا وتىرعىزىپ، قاسىنا كەرەك-جاراعىمىزدى قويدىم دا، ەندى وزىمە قانشا قىمبات بولعانىمەن، مىنا جارىق الەمگە كەرەكسىز بولعان اياۋلى ەربولاتىمدى ءمايىتحاناعا قويا تۇرۋعا الا جونەلدىم. ول ءالى دە انا كوكىرەگىنە بەتىن توسەپ جاتىر ەدى، مەن الا بەرگەندە شەشەسى ەڭىرەپ كەتتى. بۋلىعىپ تالىقسي بەردى. ءتىلى كۇرمەلىپ، جالعىز اۋىز ءسوزدى ارەڭ سىبىرلادى.
− جىلى وراپ قويشى، ءۇسىپ قالماسىن!
ءيا، مەن ءالى جاس بولسام دا تالاي زوبالاڭدى باستان كەشكەن اداممىن، سوندىقتان بولۋى كەرەك، ەسىمدى جوعالتپادىم. باسقا تۇسكەن مىنا تاۋقىمەتتى سانسىراماي، ساسقالاقتاماي قايسارلىقپەن كوتەرۋگە بەل بۋدىم. ارينە، مەن سانسىراي قالسام، بالانىڭ شەشەسى ءتىپتى ءوزىن-ءوزى ءبىراق جوعالتاتىنداي، ەسى-ءتۇسى شىعىپ، دومبىققان جاسقا تولى كوزىمەن ماعان جالتاق-جالتاق قارايدى. مەن ەندىگارى وعان قاراماۋعا تىرىسىپ، بالانى سول قۇشاقتاعان بويدا تۇقىرا ءتۇستىم دە، ءمايىتحانا جاققا قاراي تەز-تەز ادىمدادىم. ءمايىتحانا ەسىگىن ءبىر ۇيعۇر كىسى اشتى. الاكەۋىم شاقتا ونىڭ ءوڭ-ءتۇسىن انىق كورمەسەم دە، ءجيى-ءجيى تىپىرلاعان قادامىنان، كۇرك-كۇرك جوتەلىنەن ەگدەلەۋ ادام ەكەنى ءبىلىنىپ تۇر. ول ءمايىتحانانىڭ ەسىگىن اشىپ، شامىن جاعىپ جىبەردى دە، تاپ وسى ارادا الدەكىم ەتەگىنەن الا تۇسەردەي جالت بۇرىلدى. جانە سولاي ۇرەيگە بەيىم ۇنمەن:
− بالانى اناۋ تۇپكى ۇيگە قوي، ەسىكتى جاپپاساڭ دا بولادى،− دەپ بەتىمە قاراماستان كۇبىر-كۇبىر ەتتى دە، كۇزەت ۇيىنە قاراي اسىعا تىپىرلادى.
مەن ءمايىتحانا ەسىگىنەن امالسىز اتتادىم. بالكىم، جوعارى كەرنەۋلى لامپا بولۋ كەرەك، اينالام سونداي جارقىراپ كەتتى. تىپ-تىنىش، سۇپ-سۋىق بولمە ورتاسىندا سەندەلىپ تۇرمىن. قۇشاعىمدا ەڭ قىمباتتىم، ەڭ قيماسىم تۇر. ونى قۇشاعىمنان شىعارىپ، اناۋ ءتۇسى سۋىق توسەككە قويا سالۋعا ءدات ەتپەدىم. قولدارىم، قولدارىم دەيمىن-اۋ، بۇكىل تۇلا بويىم قالتىراپ كەتتى. سودان سول مۇزداي توسەككە بالامدى قۇشاقتاعان بەتى تانتىرەكتەپ بارىپ وتىرا كەتتىم. جاپ-جارىق ءۇي ءىشى شىر كوبەلەك اينالىپ كەتتى. كوزىمدى جۇما قويدىم. قۇلاعىم شۋلاپ قويا بەردى. سودان ەسىم كىرەسىلى-شىعاسىلى ءبىر الەتتە ءبىرتالاي وتىردىم. مۇزداعانىمدى دا سەزگەم جوق. الگى كۇزەتشى قورىققانمەن، بۇل ارادان مەن قورقاتىن ەمەسپىن. اۋەلى ماعان سونداي ءبىر جايلى ورىنداي بىلىنەدى، قوزعالعىم كەلمەيدى. مىنا جارىق دۇنيەدەن ەشبىر قىزىق كورمەي مەزگىلسىز اتتانىپ بارا جاتقان اياۋلى بالاما سەرىك بولىپ ۇزاق-ۇزاق وتىرا بەرگىم دە كەلەدى. ءبىراق، ويتە المادىم، شىندىق مەنى اقىرى مويىنداتتى. دارمەنى قاشقان قولدارىممەن بالامدى اقىرىن قوزعاپ، سول وراۋلى قالپىمەن توسەككە قويدىم. جۇرە بەرىپ قايتا بۇرىلدىم. بالامنىڭ بەتىن اشىپ، سوڭعى رەت سۇپ-سۋىق ماڭدايىنا بەتىمدى باستىم. كوز جاسىم كول بولدى. مىنە، ءسويتىپ مىنا ازاپتى ومىردە بار تاپقان اسىلىمنىڭ، قۋانىشىمنىڭ بىرەۋىنەن ايرىلىپ، قۇر سۇلدەرىمدى سۇيرەگەندەي بوپ ايەلىمنىڭ قاسىنا جەتتىم. ول تاعى جىلادى، ول تاعى كۇبىرلەدى،
− نەمەنە، ول سول جەردە قالا ما؟!
مەن بويىمدى تەز جينادىم، ويلانباستان ءبىر ءتۇرلى سەنىممەن كۇڭك ەتتىم.
− جوق، قالدىرمايمىز، وزىمىزبەن بىرگە الا كەتەمىز.
ايەلىم قۋانعانداي بوپ كوز جاسىن ءسۇرتتى.
− سويتەيىك، قارعامدى تاستامايىقشى!؟
ءيا، ءتىرى ادامعا تىرشىلىك كەرەك. ەندى ءوز جاعدايىمىزدى ويلاي باستادىق. ەربولاتقا وسىلايشا ۋاقىتتىق تۇراتىن «ورىن» تابىلعانىمەن، ەندى ونىڭ شەشەسىنە تىنىستاپ الار ءبىر ورىن تابىلار ەمەس. ەندى مىنا زال بىزگە پانا بولۋدان الدەقاشان قالعان. ۇزىن زالدىڭ و شەتى مەن بۇ شەتىنەن ءبىر وڭمەنىڭنەن وتەردەي سۋىق قاباقپەن الدەكىمدەر قاراعانداي بولادى. تازالىق جۇرگىزۋشى ايەلدەر دە سىبىرتكىسىمەن تۇرتپەكتەي باستادى. قايتەرىمدى بىلمەي جان-جاعىما الاقتادىم. كوزىمە تانىس ءجۇز، جىلى قاباق شالىنار ەمەس، ءبارى دە بوتەن، ءبارى دە تۇكسيىڭكى. سول ساتتە قالايدان-قالاي، ەسىمە الگى كۇزەتشى تۇسە كەتتى. ءبىر-ەكى ءتىل قايىرىسقان ادام بولعان سوڭ جاي-كۇيىمىزدى بىلەتىندەي ءبىلىندى. وڭىنەن ءبىر اياۋشىلىق سەزىپ قالعام، ەندى سولاي جۇگىردىم. ءبىراق، كۇزەتشى ماناعىداي ەمەس، جاتىرقاي قارسى الدى، ءبىر نارسەمدى الا قاشا ما دەگەندەي، كۇزەتحانانىڭ ەسىگىنە كولدەنەڭدەي تۇرا قاپ الدىمدى توستى.
− نە، نە جۇمىسىڭ بار؟
مەن وعان وزگە ەمەس، تاپ وسى ءجون سۇراعاندىعى ءۇشىن ريزا بوپ كەتكەندەيمىن. سوندىقتان ونىڭ تىجىرىنعان ءجۇزى مەن دۇڭك-دۇڭك ءسوزىن ەلەمەستەن، مۇڭىمدى شاعىپ ەگىلگەندەي بولدىم. جاپاقتاپ، تارتىنا-تارتىنا ءتىل قاتتىم.
− ... ايەلىم وسى ارادا ءبىراز وتىرىپ تۇرسا قايتەدى.
كۇزەتشىنىڭ قاباعى شىتىلىپ-شىتىلىپ كەتكەندەي بولدى.
− مەيلى، ءبىراق، كوپ وتىرۋعا بولمايدى.
مەن قۋانا دالبىرلاپ:
− راقىمەت، راقىمەت سىزگە!− دەپ بۇرىلا بەرگەنىم سول، كۇزەتشى الدەنەدەن كۇدىكتەنە قالعانداي الدىمدى توستى.
− ءاي، قايدا باراسىڭ؟
مەن ەشنارسەدەن ەشنارسە جوق ساسقالاقتاپ قالدىم.
− ايەلىمدى ەرتىپ كەلەيىن دەپ...
اناۋ تاعى تىجىرىنىپ ءسوزىمدى ءبولدى.
− ونى ايتپايمىن، ەندى قايتپەكسىڭ دەپ تۇرمىن.
مەن قينالا كۇرسىندىم.
− قايتەمىن، ەندى اۆتوبۋز بەلەتىن الۋعا بارامىن دا...
كۇزەتشىنىڭ كوزدەرى باجىرايا ءتۇستى.
− ەي، وندا انا بالانى قايتەسىڭ؟
مەن بالام قاسىمدا تۇرعانداي الاقتاپ قالدىم.
− ءيا، الىپ كەتەمىن.
كۇزەتشى باسىن اسىعا شايقاپ، قولدارىن ەربەڭدەتتى.
− جو، جوق، اۆتوبۋزعا ولىكتى تۇسىرمەيدى!
مەن سەلك ەتتىم، تۇلا بويىم تۇرشىگىپ كەتتى. كوزىم قاراۋىتىپ ءبىر كەتكەندە، ەربولاتىمدى «ولىك» دەپ اتاعان مىنا كۇزەتشىنى جاعادان الا تۇسۋگە دە شاق قالدىم. ءبىراق، ويتە المادىم، ويتەتىن دە شامام جوق ەدى. سودان كوز جاسىمدى ىشىمە جۇتىپ تۇرىپ، كۇزەتشىگە جانە دە ءبىر ءتۇرلى امالسىزدىقپەن جاپاقتادىم.
− وندا قايتسەم بولار ەكەن؟!
ءبىر ءتاۋىرى، ايتەۋ، اناۋ اقىل ايتىپ، جول كورسەتۋگە بەلسەندىلىك تانىتتى، مىنا ارانىڭ قىر-سىرىن بىلەتىندىكتەن، سەنىممەن قول سىلتەدى.
− بۇل ءىستى شەشۋدىڭ ەكى-اق جولى بار،− دەدى ول تۇكىرىگىن بەتىمە شاشىراتا ءتۇسىپ، − بىرەۋى: كىرە جالدايسىڭ، بىرەۋى: بالاڭدى شيپاحانانىڭ ءبىر جاقتىلى ەتۋىنە تاپسىراسىڭ...
مەن تاعى ۇرەيلەندىم.
− جو، جوق، بالامدى تاستامايمىن، الىپ كەتەمىن.
اناۋ بەتىن سىرت بۇردى.
− ايتتىم عوي، وندا كىرە جالدايسىڭ.
مەن اسىعا دابىرلادىم.
− كىرە كولىگى قايدان تابىلادى؟
اناۋ قايتادان بەت بۇردى.
− وسى شيپاحانانىڭ ونداي جۇمىسقا ارنالعان ءوز كولىكتەرى بار.
بۇل سوزگە قۋانعانىم سونداي، ءبىر جاققا قاشا جونەلە مە دەگەندەي، كۇزەتشىنىڭ جەڭىنەن ۇستاي الدىم.
− اينالايىن اعاتاي، ماعان سول كولىكتى وسى قازىر تاۋىپ بەر!؟
اناۋ مەنىڭ ءوتىنىشىمدى قابىل كورگەنىمەن، از كۇدىكتەنگەن سىڭايلى، بەتىمە قاراپ-قاراپ قويدى دا، ءبىر كۇرسىنىپ الىپ:
− ءاي، ءۇيىڭ قاي جەردە؟− دەپ قالدى.
مەن بوگەلمەي تاپىراقتادىم.
− تىم الىس ەمەس، قورعاستا، اۋدان قالاشىعىنا جاقىن جەردە...
اناۋ ءتۇسىندىم دەگەندەي باس يزەدى.
− ول اراعا دەيىن بالكىم، ءجۇز ەلۋ يۋاننان كەم بولماۋى مۇمكىن...
قالتاعا ءتۇسىپ كورمەگەن پۇل، مەن ءوز قۇلاعىما ءوزىم سەنبەگەندەي باجىرايدىم.
− ا، سولاي ما؟!
اناۋ ەش ويلانىپ تۇرماستان:
− ءيا، سولاي،− دەپ باسىن ءبىر سىلكىپ قالدى دا، ارتىنشا قالاي جىعىلارىن بىلمەگەندەي سەندەلەكتەپ تۇرعان مەنى اياعانداي بولدى بىلەم، جانە ءبىر بۇلدىر-بۇلدىر مۇمكىندىك سۇلباسىن نۇسقاپ قالدى. ونى دا بىردەن نۇسقاي قويعان جوق، اۋەلدە مەنىڭ وسى اقىلىمنىڭ دۇرىستىعىن سىناعانداي بوپ الدەقالاي ءبىر سۇراۋلاردى كولدەنەڭدەتتى.
− ءاي، مىنا قۇلجادا تۋىس-تۋعاندارىڭ بار ما؟
مەن كۇمىلجىپ قالدىم.
− بار، ءبىراق...
اناۋ تاڭدانعان كەيىپتە ءسوزىمدى ءبولدى.
− نەمەنە، تۋىستارىڭمەن اراز-اشتىلىعىڭ بار ما ەدى؟
مەن ويدا جوقتا ءبىر جالاعا تاپ بولعانداي قولدارىمدى ەربەڭدەتتىم.
− جوق، ولاي ەمەس، قاتىناسپاعالى كوپ جىل بولعاندىقتان ۇيلەرىن تابا المايمىن...
كۇزەتشىنىڭ سۇراعى جانە جالعاستى.
− وندا قالانىڭ جاقىن ماڭىندا شى؟
بۇل رەتتە مەن بوگەلمەستەن جاۋاپ بەردىم.
− بار، تۋعان قارىنداسىمنىڭ ءۇيى بار.
− قاي ارادا؟
مەن قارىنداسىمنىڭ تۇرعىلىقتى ورنى ەسىمە ەش اۋرەسىز تۇسە كەتكەنىنە قۋانعانداي بوپ اسىعا دابىرلادىم.
− قۇرقۇجىرتى، قۇرقۇجىرتى...
اناۋ دا كوڭىل تىنشىتقانداي بوپ قولىن سىلتەدى.
− ەندى قاراپ تۇرماي سول جەرگە جونەل، بالانىڭ ءىسىن قالاي ءبىر جاقتى ەتۋدى بارا كورەسىڭ.
مەن جانە الاقتادىم.
− مال باققان ادامدار عوي، ول مالىدە وتىرماعان دا بولۋى مۇمكىن...
كۇزەتشى مەنىڭ مىنا ءارى-ءسارى بەينەمە تۇڭىلگەندەي بوپ سىرت اينالدى.
− وندا سونى ۇعىسىپ ال، ءبىراق، تىم كەشىكپە، ايەلىڭدى بۇل ارادا ۇزىندى كۇن وتىرعىزا المايمىن...
مەن ءيىلىپ-بۇگىلىپ ۋادە دەگەندى سۋشا ساپىردىم.
− مىنا جاقىن ارادا ولاردى بىلەتىن ءبىر تانىسىم بار، سوعان مىنە بارامىن دا كەلەمىن.
سونىمەن قولدى-اياققا تۇرماي ۇشىرتا جونەلدىم. جاقىن جەردە تانىسىمنىڭ بار ەكەنى راس، اۋەلى ول تانىس قانا ەمەس، تۋعان قۇدا جولىناعى ازامات. قارىم-قاتىناسىمىز دا قويۋ. ءوزى مىنا قالانىڭ قاراماعىنداعى مال فەرماسىنىڭ جۇمىسكەرى. قىس بويى قالىڭ ەسەكتى الدىنا سالىپ، سوناۋ بۇراتالا جەرىن قىستايتىن مالدارىنا جەم تاسيدى. جول-جونەكەي ءبىر قونالقى ورنى − مەنىڭ ءۇيىم. ەرتە كەل، كەش كەل، قاباق شىتپاي قارسى الامىز. ەسەكتەرى مەن اتتارىنان ءشوپتى دە اياپ كورگەن ەمەسپىز. سارسۇيەك جەگجات بولعان سوڭ رازى بوپ كەتسىن دەگەنبىز. قازىر سول سيلاسىمدى قۇدام تاپ وسى جاقىن ارالىقتا عانا ات باعادى ەكەن. اناۋ-مىناۋ ەمەس، ىلعي فەرمانىڭ باستى-تاستىلارى مىنەتىن سايگۇلىكتەر دەيدى. تامام كادر الدەقالاي ءبىر جيىنداردان بوساي الماي جاتقاندىقتان، ول اتتار ءتىپتى بوس تۇر. ءتىپتى وزدەرىنىڭ ىشتەرى پىسقان دا سىڭايلى. كەشە ءتۇس الەتىندە الگى قۇدامىز ولاردى سۋارماق بوپ مىنا شيپاحانا الدىنداعى وزەنشە بويىنا ايداپ كەلگەنى سول، قۇيرىقتارىن شانشىپ اپ ويناق ساپ جارىسا جونەلگەندەرى. مىنە، سول جول ءجۇرۋدى اڭساپ تۇرعان سايگۇلىكتەردىڭ بىرەۋىنە مىنە سالىپ، مىنا تۇرعان قۇرقۇجىرتىعا دەم-ساتتە جەتىپ بارمايمىن با... سونداي ءبىر اسىعىستىقپەن وسىلاي وي قورىتتىم دا، الدى-ارتىما قاراماي تۇرا جونەلدىم. كۇزەتشى ءۇيىنىڭ ءبىر بۇرىشىندا كوزى باقىرايىپ، بۇرىسە تۇسكەن ايەلىم الدەنەدەن قورىققانداي بوپ جاپاقتادى.
− جوعالىپ كەتپەي تەزىرەك كەل، ەربولاتتى ول جەرگە ۇزاق قويۋعا بولمايدى دەپ جاتىر...
مەن دە قىپىلداپ تۇرمىن. اناۋ ءبىر باسقارۋشىلار الدەقالاي «تاستاندى بالا» دەپ قالماسا... ودان ارى ويلاۋعا باتىنا المادىم، تەز-تەز باسىپ ۇزاي بەردىم. سودان انە-مىنە دەگەنشە قۇدامنىڭ اتقوراسىنا دا جەتىپ باردىم. وزىمشە ەركىنسىپ، جالتاقتاپ تۇرماستان قاقپادان كىرە بەردىم. ءبىراق، ۇزاي المادىم، اۋىر قاقپانى يتەرىپ تابالدىرىق اتتاعانىم سول، الدەكىم ءبىر بۇيىردەن زەكىپ قالدى.
− ەي، قايدا باراسىڭ؟
جالت قاراسام، ءبىر بۇيىردەن قۇدام شىعىپ كەلە جاتىر ەكەن، قاراپ تۇرايىن با، انشەيىن كوكتەن تىلەگەنىم جەردەن تابىلعانداي دالبىرلاي جونەلدىم.
− قالاي، ساۋ-سالەمەت تۇرسىز با، بۇل مەن عوي، مەن!
قۇدام قاباعىن جازباستان سىزدانا قارادى.
− «مەنىڭ» كىم، اتىڭ جوق پا؟!
مىنا استام مىنەز الدىندا قورلانعانداي بوپ تۇرسام دا شامىرقانىپ كەتپەدىم. قايتا قاسۋعا ارقاسىن توسەگەن ەسەكتەردەي قىبىم قانىپ جاقىنداي ءتۇستىم.
− اناۋ ساربۇلاقتاعى قۇداڭ ەمەسپىن بە.
قۇدا شىرت تۇكىرىپ مويىن تولعادى.
− ە، ساربۇلاقتا قۇدا كوپ قوي، قايسى ءبىرى ەكەنىڭدى قايدان بىلەيىن، ونان دا قىرتپاي ايتشى، نە جۇمىسپەن ءجۇرسىڭ؟
مەن ەندى مۇڭ-زارىمدى توگىپ-توگىپ جىبەرمەك بوپ، كۇڭىرەنە ءتۇسىپ:
− مىنا شيپاحانادا بالام قايتىس بوپ كەتتى،− دەپ ءسوزىمدى باستاي بەرگەنىم سول، قۇدام ءبىر كەكجەڭ ەتىپ ءسوزىمدى ءبولدى.
− بالاڭ قايتىس بولسا قايت دەيسىڭ، قازىر جۇمىستامىن، ۇزاق-سونار اڭگىمەڭدى تىڭداپ تۇرار ۋاقىتىم جوق، ونان دا قىرتپاي جۇمىسىڭنىڭ توق ەتەرىن ايتشى؟!
بۇل رەت ءتىپتى كوزىمە قامشى تيگەندەي شىر اينالدىم. ءبىراق، جانە دە سىر بەرمەي شىداپ باقتىم. ءيا، مەن ءۇشىن مىناۋ شامىرقانار مەزگىل ەمەس، ءبىراق، تىم جاسىپ، جاسقانشاقتاپ قالعاندايمىن. امالسىزدان ارەڭ-ارەڭ كىبىرتىكتەدىم.
− مىنىسكە ات سۇراپ كەلدىم.
قۇدانىڭ قاباعى ونان ارمەن سالبىرادى.
− ونى قايتەسىڭ؟
− مىنا قۇرقۇجىرتىداعى قارىنداسىمنىڭ ۇيىنە بارىپ كەلەيىن، ءبىر-اق ساعاتتا كەلەمىن.
اناۋ «وسى راس ايتىپ تۇر ما» دەگەندەي بەتىمە باجىرايا قاراپ-قاراپ الدى دا، سونداي ءبىر اشتى مىسقىلمەن مىرس-مىرس كۇلدى.
− ەي، وسى ءسوزدى شىنىڭمەن ايتىپ تۇرسىڭ با؟
مەن جاپاقتاپ باس شۇلعىدىم.
− ءيا، شىن ايتىپ تۇرمىن.
قۇدامنىڭ ەزۋىندەگى مىسقىل كۇلكى ءسونىپ، قايتادان تۇنەردى. ءسوزدى شورت كەستى.
− بۇل قوراداعى اتتاردىڭ ءبارى فەرما كادرلارىنىڭ تاقىمىنا باسقان ءبىر-ءبىر سەتەرى، ونى سەن سەكىلدىلەردىڭ مىنبەك تۇر عوي جالىنان ۇستاۋىنا بولمايدى...
مەن تال قارماعانداي بوپ سوڭعى رەت قيىلدىم.
− اينالايىن، قالايدا ءبىر كومەك قولىڭدى سوزعايسىڭ!؟
اناۋ شىمىرىگىپ قويماستان تەرىس اينالدى.
− ەش امالىم جوق...
مەن ەندى مىنا كوركوكىرەك قۇدادان قايىردىڭ بولمايتىنىن تولىق ۇعىپ جەتكەندەي بولدىم دا، ەكى يىعىم سالبىراعان بويدا جولىما ءتۇستىم. ءبىراق، شيپاحاناعا قايتپادىم، تاعى دا ءبىر الدامشى ءۇمىت جەتەگىمەن ەكى ەتەكتى بەلگە ءتۇيدىم دە، سول جاياۋلاعان بەتى «قۇرقۇجىرتى قايداسىڭ» دەپ تارتا جونەلدىم. قىسىلعاندا توبان اياقتان جورعا شىعادى دەگەن سول، ءتىپتى، اندا-ساندا كەزدەسكەن اتتىلى-ەسەكتى اربالاردى دا باسىپ وزىپ جەلە جورتتىم. ءبىر ساتتە مەنىڭ مىناداي قۇيىن-پەرەن جۇرىسىمە تاڭداندى ما قالاي، الدەكىم داۋىستاپ قالدى.
− ءاي، قايدا باراسىڭ؟
جالت قاراسام ەسەك اربالى بۋرىل ساقال ۇيعۇر كىسى ەكەن، ءتۇسى جىلى، ماعان ارباسىنان ورىن ۇسىناتىن دا ءتۇرى بار. ارباسىمەن جاناسالاي بەردى. مەن دە ونى جاناشىر ساناعانداي بوپ كۇرسىنە جاۋاپ بەردىم.
− قۇرقۇجىرتىعا...
اناۋ سول اراداعى ەلدىڭ ءبارىن بىلەتىندەي-اق جانە تاقاۋىرلادى.
− كىمنىڭ ۇيىنە؟
مەن الدەقالاي ءبىر ءۇمىت بايقاعانداي بوپ اسىعا دابىرلادىم.
− يەمبەرگەندىكىنە...
اناۋ ماعان كىرجيە قاراپ باس شايقادى.
− بوسقا اۋرە بولما، يەمبەرگەن قازىر ول ارادا ەمەس...
مەن سەلك ەتتىم.
− وندا قاي جەردە؟
اناۋ ەسەگىنە قامشى ءۇيىردى.
− بيىل مىنا ارادا ءشوپ جوق بولعاندىقتان، كوكدالاعا قىستاماق بوپ كوشىپ كەتتى.
مەن سەنەر-سەنبەس كۇيدە جانە جاپاقتادىم.
− ونى قايدان بىلەسىز؟
اناۋ قامشىسىن جانە كوتەردى.
− مەن دە سول قۇرقۇجىرتىدا وتىرعان اداممىن، يەمبەرگەنمەن كوپ ارالاسامىن، ءوزىڭدى دە شىرامىتىپ تۇرمىن، ءبىر-ەكى دۇركىن كورگەن سياقتىمىن،− دەدى.
ەندى كۇدىكتەنەر سەبەپ قالماعانداي، سوسىن، جولىمنىڭ تاعى دا بولماعانىن ۇعا قويدىم دا جالت بەردىم. قالاعا قاراي، مەنى كۇتىپ وتىرعان ايەلىم مەن ەربولاتىما قاراي جونەلدىم. ويسىز، ءۇمىتسىز بەينەدە قۇرسۇلدەرىمدى الىپ ۇشتىم. ءيا، ەندى ءبارىن دە بارا كورەيىن، الگى كۇزەتشىنىڭ كومەگىمەن شيپاحانانىڭ كولىگىن سۇرايىن، كىرە پۇلىن بارعان سوڭ بەرەيىن دەيىن. ونان كەيىن پوچتا تەلەفونى ارقىلى ىنىمە حابار بەرەيىن. ونىڭ ءۇيى سول پوچتانىڭ قاسىندا ەمەس پە، بالكىم، ءبىز جەتكەنشە كىرە پۇلىن تاۋىپ تا قويار. ءيا، ول سويتەدى... ءبىراق، كوپ قاجىعان جۇرگىزۋشى كوبىنشە قيقار، ءبىر مويىن كەلەدى، سول پالەكەت كونبەي جۇرمەسە...
سان-ساپالاق وي قاپتاعان قالىڭ قۇمىرىسقا سىندى جىبىر-جىبىر ميدى جەپ بارادى. سول جىبىر-جىبىرعا شىداماي تەز-تەز باسىپ ەڭكەڭدەي تۇسەم. كەشكە تاياعان كەز، كۇزەتشىنىڭ ۋادەلى مەزگىلى اسىپ تا كەتتى. سودان الدى-ارتىما قاراماي جۇرگىنشىسى كوپ «ازاتتىق» داڭعىلىمەن جەلە جونەلدىم. مىنە، شيپاحاناعا جاقىنداپ تا قالدىم. سول كەزدە قالايدان-قالاي ايتەۋىر، كوزىمە ءبىر تانىستاۋ شىرايدىڭ شالىنا كەتكەنى. جالت قارادىم. وزىمە قارسى باسىپ ءبىر ورتا جاس كىسى كەلە جاتىر ەكەن. ول دا وسى شيپاحانادان شىعىپ كەلە جاتقان ءتارىزدى، جەتى-سەگىز جاستارداعى ءبىر كوزىن داكىمەن تاڭعان كىشكەنە قىزدى جەتەكتەپ الىپتى. بالكىم، اركىمنەن كومەك دامەتىپ وڭمەڭدەگەننىڭ سەبەبى بولۋ كەرەك، الگى كىسى ماعان ءتۇس تانىستاي ءبىلىندى. اسىرەسە، ونىڭ الدەقالاي ءبىر كۇلدىرگى ءسوزدى انە-مىنە ايتىپ جىبەرەتىندەي بوپ جىلميىپ تۇراتىن قاباعىنىڭ ۇستىندەگى بولىمسىز مەڭ كوزىمە ءتىپتى شوقتاي باسىلدى. ءيا، تاپ سول، مۇقان اعانىڭ قارىنداسىنىڭ كۇيەۋى... قۋانىپ كەتتىم. سوسىن، قاراپ تۇرعام جوق، موينىمدى شۇعىل بۇرىپ داۋىستاپ جىبەردىم.
− سالەم بەردىك، اعاسى!
اناۋ دا جالت قارادى، ءبىراق، جىعا تانىمادى بىلەم، ناركۇمان كوز سالدى.
− ءيا، ءوزىڭ دە ساۋ-سالەمەتسىڭ بە، قايدان جۇرگەن ازاماتسىڭ؟
مىنا بەيتانىس كىسىنىڭ ءتۇسى جىلى، ءۇنى جۇمساقتاۋ ەكەن، سوسىن، مەن دە توساڭسىپ تۇرماي نارتاۋەكەلمەن ءبىر توسىن سۇرلەۋگە باسىپ قالدىم.
− ساربۇلاقتاعى مۇقان اعانىڭ جاقىن باۋىرى بولامىن...
اناۋ ماناعى ءوزىم سەكىلدى، شۇعىل بەت بۇردى.
− ءاي، اتىڭ كىم؟
جان دالباس دەگەن وڭاي ما، ەندى تاعى دا ءبىر تاۋەكەلگە باسىپ، مۇقاننىڭ اناداي-مىناداي ءبىر تۋىسىنىڭ اتىن اتاپ جىبەردىم. بار بولعانى سول، الگى ادام سانىن ءبىر سوعىپ قاپ كۇلىپ جىبەردى.
− ءيا، ءيا، ەندى ەسىمە ءتۇستى، ءبىر-ەكى دۇركىن ءتۇن بويى دۇرىلدەپ تە العانىمىز بار ەمەس پە...
مەن جەتەكشىل تايلاقتاي ەلپىلدەي ءتۇستىم.
− ءيا، سولاي.
اناۋ ەندى بەتىمە كۇلمىڭدەي قارادى.
− وندا بالدىز بولدىڭ عوي سەن.
مەن بەدەلىمنىڭ تومەندەپ قالۋىنان شوشىعانداي بوپ، قولىمدى ەربەڭدەتتىم.
− جوق، بالدىز ەمەس، قايناعا بولامىن.
اناۋ ەندى ءوزى بيلەپ-توستەپ وكىرەشتەي جونەلدى.
− جوق، سەن بالدىزسىڭ، ءبارىڭ تۇگەل قايناعا بولا بەرمەكسىڭدەر مە؟
مەن ەرىكسىز باس يزەدىم.
− جارايدى، بالدىز بولسام بولايىن.
اناۋ ۇلكەندىگىن مويىنداتىپ العان سوڭ رەنجىگەندەي بوپ قاباعىن شىتتى.
− وندا ۇيگە نەگە بارماي ءجۇرسىڭ؟
مەن قينالا مىڭگىرلەدىم.
− بالامدى ەمدەتىپ ءجۇر ەدىم...
اناۋ قاربالاستانا ءسوزىمدى ءبولدى.
− بالا قايدا، قاي شيپاحانادا؟
مەن كوز جاسىما بۋلىعىپ، كۇمىلجي ءتىل قاتتىم.
− مىنا «دوستىقتا» ەدى، قايتىس بوپ كەتتى.
اناۋ ۇرەيلەنە داۋىس كوتەردى.
− نە دەيسىڭ، ەي!؟
مەن جانە مىڭگىرلەدىم.
− بالا قايتىس بوپ كەتتى.
اناۋ ەندى اشۋمەن زىرك ەتتى.
− ەندى سەن نەعىپ قىدىرىپ ءجۇرسىڭ؟
مەن ءوزىمدى جازالى سەزىنگەندەي بوپ تۇقىرا ءتۇستىم.
− قايتۋعا كولىك ىزدەپ ءجۇر ەدىم...
اناۋ ەندى مەنىڭ بەتىمە ايانىشپەن قاراعانداي بولدى.
− كولىك تاپتىڭ با؟
مەن باس شايقادىم.
− تابىلار ەمەس، اۆتوبۋز المايدى دەيدى...
اناۋ وكىنىشپەن سان سوقتى.
− اتتەگەن-اي، مىنا قىزىمنىڭ كوزى اۋرىپ بولماعان سوڭ وسىنى ەمدەتەيىن دەپ، «بۇزىلدى» دەگەن سىلتاۋمەن الگى قۋ كولىكتى رەمونت ورنىنا كىرگىزىپ تاستاپ ەدىم...
مەن وعان ۇمىتپەن جالتاقتاي قارادىم.
− ەندى قايتسەم بولار ەكەن؟
اناۋ «جەزدە» قالپاعىن اسىعىستىقپەن كيە قويعاندىعىنان بولۋ كەرەك، مەنىمەن تەڭ كۇيزەلىپ، تەڭ كۇرسىندى. سوسىن، مەنى مىنا تىعىرىقتان قۇتقارىپ جىبەرۋدى ويلادى بىلەم، الدەنەنى ەسكە العانداي بوپ قاباعىن شىتىپ-شىتىپ قويدى دا، ماعان مويىن بۇردى. سىبىرعا جاقىن ۇنمەن دۇڭك ەتتى.
− بالا قانشا جاستا ەدى؟
مەن ونىڭ قول ۇشىن بەرۋ ىڭعايىن تانىتقانىنا قۋانىپ، ءوز-وزىمنەن دالبىرلاي جونەلدىم.
− ەكى جاستا، ءيا، ەكى جاستان ەكى اي استى...
اناۋ تۇم قاراڭعىدا جول تاپقان كىسىدەي كوڭىلدەنىپ، ەسى شىعىپ تۇرعان مەنىڭ جەڭىمنەن جۇلقىپ-جۇلقىپ جىبەردى دە:
− وي، اقىماق، ەكى جاستاعى بالا ءۇشىن اۆتوبۋزعا المايدى دەگەندى كىم ايتتى ساعان؟− دەپ بەتىمە باجىرايدى.
مەن جانە سول تانتىراققا باستىم.
− الگى شيپاحانا كۇزەتشىسى...
اناۋ ىزالانا قولىن سىلتەدى.
− ول كۇزەتشىڭ ساندالىپتى.
مەن وعان قاراي ەنتەلەي ءتۇستىم.
− وندا بالانى الىپ جۇرۋگە رۇقسات ەتەدى ەكەن دە...
اناۋ ءبىر ءتۇرلى ايانىشپەن بەتىمە قاراپ باس شايقادى.
− ءاي، بالدىز، نەعىپ ەسىڭ شىعىپ، ەبىڭ قاشىپ كەتكەن؟! اۆتوبۋز بەلەتىن الۋ دەگەن وپ-وڭاي شارۋا عوي، سول ءۇشىن «بالام قايتىس بوپ كەتتى» دەپ ايعايلاپ جۇرمەكسىڭ بە، جوق، ويتۋگە بولمايدى، ءۇن-ءتۇنسىز بەلەتىڭدى ال دا، بالانى قۇشاقتاپ جۇرە بەر. الدىڭدى ەشكىم توسپايدى...
مەن سەنەر-سەنبەس ءبىر الەتتە جانە جاپاقتادىم.
− الگى ءبىر تەكسەرۋشىلەر...
اناۋ ءسوزىمدى ءبولدى.
− ولاردىڭ قۇشاقتاعى بالادا نەسى بار؟!
ەندى كوزىم شىراشا جاينادى.
− وندا جاقسى بولدى عوي.
جەزدەم ءوزىنىڭ تاپقىرلىعىنا ناساتتانعانداي بوپ، كەۋدەسىن كەردى. سوسىن، ءوز-قادىر-قىمباتىن تانىتقانداي ءبىر ماقتاندى بۇلك ەتكىزدى.
− ەگەر تەكسەرەتىندەي بولسا، «مۇقاشتىڭ باۋىرىمىن» دە، سونىمەن ولار اۆتوبۋزعا شىعارادى دا جىبەرەدى، ۇقتىڭ با؟− دەدى.
مەن ويدا جوقتا ءبىر ءدىڭى بەرىك مىقان اعاش تاپقانداي قۋانىپ كەتتىم. ءبىراق، ول قۋانىش كوپكە بارمادى، توبەدەن قيىستاپ كەتكەن كۇنگە كوزىم تۇسكەندە جانە ەسىم شىقتى.
− اپىر-اي، كۇنىنە ءبىراق رەت جۇرەتىن اۆتوبۋز ەمەس پە، بەلەت تاۋسىلىپ تا كەتكەن بولۋ كەرەك.
شىركىن، كىسىلىك دەگەن سول، وسى كۇيىنىشتى لەبىز اۋزىمنان قالاي شىقتى، سولاي، جەزدەم كومەككە جانە ۇمتىلدى. ءوزىنىڭ وسى اراداعى قادىر-قىمباتىن تولىق تانىتىپ جىبەرمەك بولعانداي، ماعان شەكشيە قارادى:
− ءجۇر، وندا!− دەپ ءبىر ءتۇرلى سەنىممەن بۇيىرا ءتىل قاتتى. − «بەلەت تاۋسىلدى» دەسە دە، ولاردىڭ ساقتىق ءۇشىن قالدىراتىندارى بولادى. ءتىپتى بولماسا سودان الىپ بەرەمىن، بول، بول ەندى!..
ول سونى ايتتى دا، كىشكەنە قىزىن جەتەكتەگەن قالپىندا، الدى-ارتىنا قاراماستان تۇرا جونەلدى. ولارعا تەز-تەز باسىپ مەن دە ىلەستىم...
سودان نە كەرەك، «ءار قيىننىڭ ءبىر شەشىمى بار» دەگەن سول، كەزدەيسوق تابىلا كەتكەن جەزدەنىڭ ارقاسىندا ەكى بەلەتكە يە بولدىم. سول ساتتە مىنا جات باۋىرلانعان سۋىق ءتۇستى قالادان ءبىر جىلۋلىق سەزگەندەي بولىپ، كوڭىلىمنىڭ بوساپ سالا بەرگەنى. الاقانىمدا قۇنى ءبىر جارىم يۋاندىق تىلدەي-تىلدەي قاعازدار ەمەس، ات باسىنداي التىن تۇرعانداي قولدارىم قالتىراپ كەتتى. وسىنىڭ شىن-وتىرىگىن انىقتاماق بولعانداي، ول قاعازدارعا قايتا-قايتا قارايمىن كەپ. قۋانعانىمدى ايتىپ سۇراما! موينىمنان باسىپ تۇقىرتقان ءبىر ءزىل قارا تاس قۇلاپ تۇسكەندەي جەڭىلدەپ، سەرگىپ قالدىم. «ەربولات قارعام، ەندى سەن دە بىزبەن بىرگە قايتاتىن بولدىڭ!»− دەپ ايعايلاپ جىبەرەيىن دەدىم. ءبىراق، تاماعىما ءبىر اشتى وكسىك كەپتەلە قالدى دا، ءۇن شىعارا المادىم. ءۇنسىز ەگىلدىم. ەسىمنىڭ شىققانى سونداي، ەندى ەربولات پەن ونىڭ شەشەسىنە تەز جەتپەك بوپ تاپىر-تۇپىر جۇگىرە جونەلدىم. مىنا قايىرىمدى جەزدەگە العىس ايتۋدى دا ۇمىتتىم. ءبىراق جەزدەم رەنجىمەگەن ەكەن، تاعى دا سول قامقور اۋەندە دابىستاپ قالعانداي بولدى.
− ەي، بالانى قۇشاقتاعان بويدا ۇندەمەستەن اۆتوبۋزعا شىعا بەر!
مىنە، شيپاحانا قاقپاسىنا دا جەتتىم. ءبىراق، كۇزەتشى ۇيىنە بۇرىلعام جوق، توتەلەي ءمايىتحاناعا، ەربولاتتىڭ جاتقان ورنىنا تارتتىم. ءيا، ءسات، ول ورنىندا بولسا ەكەن. ءمايىتحانا ەسىگى اشىق كۇيىندە تۇرىپتى. ايتەۋىر، بالامدى سول ورىننان تاپتىم. قارعامدى ساعىنىپ تا كەتىپ ەدىم، قۇشاعىما الىپ تۇرىپ ەگىلدىم-اۋ كەپ! ايتسە دە، كوپ ايالدامادىم، ەربولاتتى قۇشاعىما قىسا ءتۇسىپ، ۇزىندى كۇن جولىما قاراپ وتىرعان ەربولاتىمنىڭ شەشەسىنە قاراي جۇگىردىم. ول دا مەنى تاعاتسىزدانا كۇتكەندەي تەرەزەگە ۇڭىلۋمەن وتىر ەكەن، مەنى كورىپ دالاعا جۇگىرىپ شىقتى. ۇرەي مەن ءۇمىت ارالاس قالتىراعان ءالسىز ۇنمەن سىبىرلاپ قالدى.
− قالاي، كەتەتىن بولدىق پا؟
مەن باس يزەدىم.
− ءيا، بول، بول، جۇرەلىك ەندى!
اناۋ ۇرەيلەنە جاپاقتادى.
− كوتەرگەنىڭ ەربولاتتىڭ كورپەسى مە، الدە...
مەن ونىڭ ءسوزىن ءبولدىم.
− ءوزى، الاڭداما، بىرگە الىپ كەتەمىز...
ايەلىم قۋانا قالبالاقتادى.
− جاقسى بولدى عوي وندا، گۇلبادان «ەربولات قايدا» دەپ جىلايتىن ەدى.
مەن دە ونىڭ ءسوزىن قۇپتاپ يزەكتەدىم.
− ءيا، سولاي، ەربولاتتى كورمەي قالار بولسا، ۇلكەن اجەسى دە قاتتى رەنجيتىن ەدى...
ايەلىم كوز جاسىن سىعىمداي ءتۇسىپ، بالاعا قاراي قول ۇزاتىپ، ءبىر ءتۇرلى جالىنىشپەن سىبىرلادى.
− اكەلشى، اكەلشى بەرى قارعامدى، ءوزىم كوتەرىپ الايىن.
مەن ەربولاتتى اقىرىن عانا ونىڭ قۇشاعىنا قويدىم، سونىمەن ول ەربولاتتى، مەن نارسە-كەرەگىمىزدى كوتەرىپ جولعا تۇستىك. الدەكىم ارتىمىزدان جەتىپ كەپ، بالامىزدى تارتىپ الاتىنداي-اق اسىعا-اسىعا باسامىز. ءبىر ساتتە بالانىڭ شەشەسى كۇڭك ەتتى.
− قايدا بارامىز؟
مەن دە الدەكىمنەن قورعانعانداي بوپ جىبىر-جىبىر ءتىل قاتتىم.
− قاتىناسقا...
اناۋ بەتىمە تاڭدانا قارادى.
− كەش بوپ كەتتى عوي، اۆتوبۋز جۇرە مە؟
مەن كۇرسىنە باس شايقادىم.
− ۆتوبۋز بۇگىن ەمەس، ەرتەڭ تاڭەرتەڭ جۇرەدى، ايتسە دە، ءبىز سول ارادا تۇنەيمىز.
اناۋ جانە تاقاۋىرلادى.
− جاتاق بار ما؟
مەن تاعى كۇرسىندىم دە، ايەلىم قورقا ما دەپ، باراتىن جەرىمىزدى ماقتاپ تا جىبەردىم.
− جاتاق جوق، ءبىراق، ۇلكەن زال بار، جىپ-جىلى، انشەيىن وت دەگەن مازداپ تۇر...
بايقاسام، اعاتتاۋ ويلاعان سەكىلدىمىن، ايەلىم ونداي اشىق-شاشىق زالدا تۇنەۋدەن قورقاتىن ەمەس، قايتا ءبىر ءتۇرلى قۋانىشتى اۋەندە كۇبىرلەپ قالدى.
− وندا ەربولات قاسىمىزدا بولادى عوي، ءا؟
مەن اسىعا شۇلعىدىم.
− ءيا، سولاي، قاسىمىزدا بولادى.
ايەلىم مۇرنى پىسىلداپ جىلامسىراعانداي بولدى.
− قارعامدى قۇشاقتاپ ءبىر جاتسام!
مەنىڭ تۇلا بويىم شىم ەتتى. ونىڭ ءسوزىن ەستىمەگەن كىسىدەي مويىن بۇرماستان جۇرە جونەلدىم...
بۇل ءتۇندى ايتقانىمداي-اق وسى قاتىناس زالىندا وتكىزدىك. الاڭ-اشىق زال دەمەسەڭ، ماعان اۋەلى ءبىر ىزدەسە دە تابىلمايتىن قامقورلىق مەكەنىندەي ءبىلىندى. ءيا، وسىلاي ويلايتىن دا ءجونىم بار. نەگە دەسەڭ، مىنا قاتىناس ورنى بۇل زالدىڭ بەكەردەن-بەكەر وتىن مازداتىپ، ەسىگىن اشىپ قويعان جوق، قىستىڭ سۋىعىندا الىس-جاقىن جولعا شىققان جۇرگىنشىلەردىڭ وسى ارادا ءبىر ءسات دامىلداپ بوي جىلىتۋى ءۇشىن وسىلاي ىستەپ وتىر. وسىنداي قامقورلىق بولعاندىقتان بۇل اراعا ەرتە كەل، كەش كەل، ايتەۋىر مۇزداماي، ۇسىنبەي جولعا تۇسەسىڭ. ءبىراق، بۇل زالدى كۇندىز-ءتۇن تەك جولاۋشىلار عانا پايدالانىپ جۇرگەن جوق، قالانىڭ قاڭعىباستارى مەن ماسكۇنەمدەرىنىڭ كوبى دە وسى ارانى جاعالايدى. ونى دەسەڭ، تۇراقتى مەكەن ەتىپ العاندارى دا جوق ەمەس. سوندىقتان، قاشان كەلسەڭ دە بۇل ارادان ادام اياعى ءۇزىلىپ بەرمەيدى.
مىنە، ءبىز دە «اپاق-ساپاق» دەيتىن مەزگىلدە وسى زالعا باس سۇقتىق. تەكتەپ-تەكسەرۋ جوق بولعاندىقتان، ەسىكتى قورعانباي اشىپ، جالتاقتاماي باستىق. ويلاعانىمداي-اق ادام قاراسى مولاڭداۋ ەكەن. ءبارى دە ىزالى ادام بەتى سىپەتتى ءبۇيىرى قىزارعان اباجاداي پەشتىڭ اينالاسىنا ۇيمەلەپ الىپتى. جىلى ورىنعا تالاسقاندارى بولۋ كەرەك، اندا-ساندا ءبىر-ءبىرىن يتەرمەلەگەندەر، ءتىپتى ەرەگەسە ءتۇسىپ، ءبىر-بىرىنە تاپ-تاپ بەرىسكەندەر بايقالىپ قالادى. اسىرەسە، اناۋ پەش ۇستىندە تاماق جىلىتقاندار مەن كارتوپ پىسىرعانداردىڭ جاڭجالى تولاستاپ بەرەر ەمەس. اۋىزدارىنا كەلگەن بىلاپىت ءسوزدىڭ ءبارىن ايتىپ، زال ءىشىن داڭعازاعا اينالدىرىپ جاتىر ەكەن، ءبىز زال تابالدىرىعىن اتتاي بەرگەنىمىزدە، ءبىر ايەل ادامنىڭ كىرىپ كەلە جاتقانىن بايقادى بىلەم، ءبارى دە توبەگە ۇرعانداي دىم بولدى. مەش قاسىنان دۇرلىگە تۇرىپ، كەيىن-كەيىن سەرپىلە بەردى. جاڭا عانا ءبىر-ەكەۋى ارى تارت تا بەرى تارت بوپ تالاسقان ءبىر سىنىق اياق ورىندىق تا بوس قالدى. بەت-اۋزىن ۇيپا-تۇيپا بۋرىل ساقال باسقان بىرەۋ وزىنشە كىسىلىك تانىتقانداي بوپ:
− مىنە، مىنا اراعا وتىرىڭدار!− دەپ قيرالاڭداعان ورىندىقتى نۇسقاپ-نۇسقاپ قويدى.
ءبىراق، ءبىز ول اراعا وتىرمادىق. وتتان، جارىقتان قاشقانداي بوپ، اناۋ ءبىر الاكولەڭكە بۇرىشقا تارتتىق. ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدى ۇعا قويدى بىلەم، الگى بۋرىل ساقال سول ورىندىقتى ءۇن-ءتۇنسىز كوتەرگەننەن كوتەرىپ، ءبىز توقتاعان بۇرىشقا اكەپ قويدى دا:
− ال ەندى وتىرىڭدار،− دەپ ارمەن كەتتى.
ايەلىم كەپ ورىندىققا تىزە بۇكتى. مەن قورجىن-كەشەكتى جەرگە قويىپ، اقىرىن كەپ ەربولاتتى قۇشاعىما الدىم. «ءيا، قارعام، سەن شەشەڭدى مازالاماي بىلاي جاتا تۇر». وسىلاي ىشتەي كۇبىرلەپ قويىپ، ونى سول قورجىن-كەشەكتىڭ ۇستىنە اپارىپ قويدىم.
− نان، نان الىڭدار...
انادايدان، پەش قاسىنان ءبىر ايەلدىڭ داۋىسى شىعىپ قالدى. سول ساتتە ۇزىندى كۇن ءنار تاتپاعانىم ەسىمە ءتۇستى. ايەلىم دە بىرەر جۇتىم سۋ ءىشىپ، ازداپ قاتقان ناندى قاجاعانى بولماسا، اش دەرلىك. نان ساتۋشىنىڭ اينالاسىنا ءبىرتالاي ادام ۇيمەلەپ قالعان ەكەن، سودان مەن دە تەز ۇمتىلىپ بارىپ ەكى توقاش الدىم. ونان سوڭ وسى ارانىڭ تولىمدى «تۇرعىنى» سىپەتتى ەركىن باسىپ كەپ، پەش ۇستىندەگى بۋى بۇرقىراپ تۇرعان ۇلكەن قارا شاۋگىمنەن كەسەمە قايناعان سۋ قۇيدىم. اينالاداعىلار قيمىلىمدى باقىلاعانداي بوپ باجىرايا-باجىرايا قاراسادى. مەن ارمەن باسا بەرىپ ەدىم، الدەكىم اقىرىن كۇڭك ەتتى.
− نەمەنە، بالاڭ شەتىنەپ كەتكەن بە؟
مەن باس يزەدىم.
− ءيا، سولاي...
اناۋ كۇرسىنىپ قويىپ تەرىس اينالدى. زال ءىشى ەندى ەل كوشكەن جۇرت سىندى تىم-تىرىس بولا قالدى. مىنە، وسى تىم-تىرىس ءسات ايەلىمنىڭ كوڭىلىنە از دا بولسا الاڭسىزدىق باعىشتاعانداي، ءبىر ورامالدى جەرگە جايىپ جىبەرىپ نانداردى ۇستىنە قويدى دا، قارا سۋدى سوراپتاپ ىشە باستادى. اندا-ساندا ماعان ءبىر ءتۇرلى ريزالىقپەن قاراپ قويىپ:
− ەربولاتىم جانىمدا، جاقسى بولدى عوي، بۇگىن!− دەپ كۇبىر-كۇبىر ەتەدى.
بۇل ءتۇن ءبىزدىڭ ەربولاتىمىزبەن بىرگە وتكىزگەن سوڭعى ءتۇنىمىز بولدى. اتپايتىن تاڭ، باتپايتىن كۇن جوق دەگەن سول، ۇيىقتاعان-ۇيىقتاماعانىمىز بەلگىسىز، ءبىر قالعىپ-مۇلگىگەن دەل-سال كۇيدە كەلەرگى تاڭدى قارسى الدىق. تاڭ اتقاننىڭ بەلگىسى سول، جاقىن ارادان قۇلاق تۇندىرارلىقتاي بوپ داڭ ۇرىلدى. ءيا، بۇل − مىنا قۇلجانىڭ ۇيرەنشىكتى ادەتى، قاشان بولسىن، تاڭعى شاقتا، جەرلىك ۋاقىت التى بولعاندا، تاعى ءبىر جاڭا كۇننىڭ تىرشىلىك قيمىلى باستالعانىن ايگىلەپ، وسىلايشا داڭ ۇرادى. مەن سەلك ەتىپ باس كوتەردىم. اينالام اناۋ «پىس-پىس»، «قور-قور» دىبىستار دەمەسەڭ، انشەيىن تىپ-تىنىش مۇلگىپ تۇر. سويتسە دە، ءبىر ۇرەيدەن ايىرىلا الار ەمەسپىن. ايتەۋىر وسى تىنىشتىق اراسىمەن باسپالاپ ءبىر قاۋىپ-قاتەر جاقىنداپ كەلە جاتقانداي بولا بەرەدى.
ءتۇن بويى «بالام شەتىنەپ كەتتى» دەگەن ءسوزدى اۋزىمنان شىعارىپ العاندىعىم ءۇشىن بارماق شايناۋمەن بولدىم. ەندى سول جالعىز اۋىز ءسوز توبەمنەن ءتونىپ كەپ الباستىداي باسقالى تۇرعان سەكىلدەنەدى. باسىپ قالۋىندا ءتىپتى، داۋ جوق، نەگە دەسەڭ، مىنا «پىس-پىس»، «قور-قورمەن» جاتقان قاڭعىباستار ساۋ سيىردىڭ بوعى ەمەس، شەتىنەن شاتاق ىزدەپ پالە تەرگىشتەر. قازىر تىپ-تىنىش جاتقانىمەن، باستارىن كوتەردى بولدى تىنىش تۇرمايدى. ەش سەبەپسىز-اق ۇرسادى، سوعىسادى. ودان زەرىكسە وسەك-وتىرىكتى جۇنشە سابايدى. مىنە، سونداي ءبىر ساتتە، الدەكىمنىڭ قىزدى-قىزدىمەن: «ەي، اناۋ ءبىر ەر مەن ايەل ءولى بالاسىن كوتەرىپ ءجۇر» دەپ قالۋى بەك مۇمكىن، ارينە. مۇنداي توسىن حابار جەردە جاتسىن با، لەزدە-اق مىنا زالدىڭ بۇرىش-بۇرىشىنا، ودان ارى دالا-تۇزگە قۇيىنداي ۇيتقىپ تارالا جونەلەدى. بەكەر تارالا ما، ۇرەي بوپ تارالادى. الدەكىمنىڭ ءتىرى بالاسى مىنا ءولى بالاعا اۋىسىپ كەتەتىندەي اناۋ-مىناۋ ماڭىمىزدان قاشادى. ەربولاتىمىز وزىمىزگە قانشا قىمبات بولعانىمەن، امال نە، وزگەگە جات، قورقىنىشتى. امال نە، شىندىققا مويىنداماي بولمايدى. «ءولىنىڭ بەتى ارى، ءتىرىنىڭ بەتى بەرى»، سونىمەن جىلاپ-ەڭىرەگەن بەتىمىزدە اۆتوبۋزعا وتىرا الماي قالا بەرەمىز...
اۆتورى: ورازحان احمەت
جالعاسى بار
دەرەككوز: «ىلە ايدىنى» جۋرنالىنىڭ 2023-جىلى 6-سانىنان
***
ورازحان راحمانبەك ۇلى احمەت - 1938-جىلدىڭ تامىزىندا قىتايدىڭ ىلە ايماعى قورعاس (بۇرىنعى ءسۇيدىن) اۋدانىنىڭ ساربۇلاق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1955-58 -جىلدارى شىنجاڭ ينستيتۋتىنىڭ ءتىل-ادەبيەت فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. سول جىلى «جەرلىك ۇلتشىل» اتانىپ، تارىمعا ايدالادى. كەيىن تۋعان جەرىنە ورالىپ، جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىنىڭ باقىلاۋى استىندا ەڭبەك ەتەدى. تەك 1980-جىلى عانا تولىق اقتالىپ، شىعارماشىلىقپەن ەمىن-ەركىن اينالىسا باستايدى. سودان كەيىن ۇزاق جىلدار بويى «ىلە ايدىنى» جۋرنالىندا باس رەداكتور، ىلە قازاق وبلىسى جازۋشىلار قوعامىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىن اتقارادى.
العاشقى اڭگىمەسى «كىشكەنە سۋرەتشى» 1956-جىلى «شۇعىلا» جۋرنالىندا جارىق كورگەن. ودان كەيىنگى شىعارمالارى 1979 -جىلدان باستاپ قانا جاريالاندى. قالامگەردىڭ «وزگەرگەن ءوڭىر»، «قۇمداعى ىزدەر»، «كوك بەلەس» روماندارى، «امانات» تريلوگياسى، «كوكتەمگى ويلار»، «سونبەيتىن شىراق»، «ەڭ سوڭعى كوز جاس»، «جاسىل باقشا»، «تۇلپاردىڭ سوڭعى تۇياعى» سەكىلدى اڭگىمە-حيكاياتتارى جارىق كورىپ، كوپتەگەن شىعارمالارى قىتاي، موڭعول، كورەي، ۇيعىر، قىرعىز تىلدەرىنە اۋدارىلعان. بۇدان بولەك ءىشىنارا شىعارمالارى جاپون، اعىلشىن، اراب تىلدەرىنە ءتارجىمالانعان. قالامگەر قىتايداعى ازساندى ۇلت جازۋشىلارىنا بەرىلەتىن مەملەكەتتىك سىيلىقتى (قازىرگى «تۇلپار» سىيلىعى) ءۇش مارتە - 1981، 1986، 2012 -جىلى يەلەنگەن بىردەن ءبىر جازۋشى. بۇدان وزگە دە كوپتەگەن سىيلىقتار مەن ماراپاتتاردىڭ يەسى.
