ورالحان بوكەيدىڭ ويلى دراماسىنداعى وبرازدار جۇيەسى

استانا. قازاقپارات - («مەن سىزدەن قورقامىن» دراماسى نەگىزىندە) ورالحان بوكەي - ويشىل جازۋشى، ەركىندىكتى، رۋح تاۋەلسىزدىگىن قولاي كورگەن سۋرەتكەر. سول ويشىلدىق، سول پسيحواناليز درامالارىندا دا كورىنىس تاپقانى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. ول كەيىپكەرلەرىن الىستان ىزدەمەيدى: ءوزى كورگەن، ءوزى تانىعان، ءوزى زەرتتەگەن، ءوزى بىلەتىن، تۇرمىسى - قاراپايىم، جانى - كۇردەلى كىسىلەر.

بۇلاردىڭ ساپىندا: جىلقىشى، مال شارۋاشىلىعىنىڭ بريگاديرى، جۋرناليست-پراكتيكانت، تراكتورشى جىگىت، ساۋىنشى قىز، بولىمشە باسقارۋشىسى، سيىرشى شال، تەمىرجولشى، تۇركسىبشى، ساقالدى جۇمىسشى، كەكسە جۇمىسشى، بالا جۇمىسشى، عىلىم كانديداتى، اسپيرانت قىز، كوشە سىپىرۋشى، گيتارالى جىگىت، تومەنگى بالكونداعى ينتەلليگەنت، ميليتسيونەر، كومەكشى جىلقىشى، سوقىر قىز، بۇيرا باس جىگىت، داياشى قىز، مۋزىكانتتار، مارالشى جىگىت، ءانشى قىز، ت. ب. بار.

كلاسسيك جازۋشى ءابىش كەكىلباي ورالحان تۋرالى بىلايشا وي قورىتادى: «كىتاپتارى ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى، ءومىر سۇرە بەرەدى. ولار: جاسقا - اقىل، كارىگە - قۋات بەرەدى. باقىتقا باقىت قوسادى. باقىتسىزعا مەدەت بولادى» . ال، شەرحان مۇرتازا: «ورالحان نە جازسا دا قانىمەن، جانىمەن جازۋشى ەدى. جانە قاي جانردا جازباسىن ولاردىڭ بىردە-ءبىرى قالامداستار مەن قالىڭ قاۋىم نازارىنان تىس قالمايتىن. ورالحان ءبىر وقىلاتىن جازۋشى ەمەس. ورالحان قايتالاپ وقۋدى قاجەت ەتەتىن جازۋشى، تۇسىنگەنىڭشە وقي بەرەتىن كۇردەلى سۋرەتكەر»، - دەيدى.

ونى مىنا ءدۇنيانىڭ فيزيكالىق قاباتىمەن قاتار، مەتافيزيكالىق قۇبىلىستار، ميفولوگەما دا قىزىقتىرعانى قاراقتى كوزگە بەلگىلى. اۆتور گالەرەياسىندا، ونىڭ ادەبي الەمىندە پولتەرگەيستتىك، فانتومدىق سيپاتتاعى كوركەم بەينەلەر دە كوپتەپ ۇشىراسادى. ماسەلەنكي، اكەلەر رۋحى، كورچاگين، ساكەن، مانشۇك ەلەستەرى، قار قىزى (الماجان) ، ەلەس قىزدار، قورقىنىشتى داۋىس، تراكتورشىنىڭ رۋحى، مىلقاۋ كەمپىر، جەسىر ايەل، جۇمباق ادام، دەلقۇلى، اسپان-قىز تاقىلەتتەس قاھارماندار شىعارمالارىنا شىراي كىرگىزىپ تۇر.

قاپەردە ۇستارلىق نارسە، قالامگەر درامالارى مازمۇندىق تۇرعىدان بىرتەكتەس ەمەس. مىسالى، رومانتيكا، ليريكا، نوستالگيا ورنىن اڭىزبەن استاسقان ميستيكالىق سارىن باسسا، ال ەسكاپيزم پاتەتيكاعا، پسيحولوگيالىق دراما الەۋمەتتىك كولليزياعا الماسىپ جاتاتىنى ايان. سول سەبەپتى دە، ورالحاننىڭ تۋىندىلارىن ءبىرجاقتى تالداۋ - اۋەلى، قالامگەر ەڭبەگىنە، سونان سوڭ كوركەم ماتىنگە ۇلكەن قيانات، وبالدى ءىس.

كوركەم شىعارما - كوڭىل ايناسى، جان پروەكتسياسى، رۋح ساۋلەسى، سەزىم نۇرى، وي توزاڭى. ورالحاننىڭ جان- ءدىلى قانداي كۇردەلى بولسا، پەسالارى دا بەلگىلى ءبىر قالىپ-شتامپتاردان ادا. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، جازۋشى، دراماتۋرگ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى دۋلات يسابەكوۆ ادەبيەتتەگى ارىپتەسى، ءارى قاتارلاس- قاناتتاسى تۋرالى بىلاي دەيدى: «ورالحان ءوزى تۋعان تابيعاتىنا ۇقساس ەدى. التايداي اسقاق، ونىڭ وق جەتپەس قۇزار شىڭدارىنداي بيىك ەدى! زاڭعار تاۋلارىنان قۇلاپ اققان وزەندەرىندەي تاسقىن ەدى. تاۋلارىنىڭ سىلەمدەرىن جايلاعان ەركە ەلىكتەرىندەي ەلگەزەك ەدى.

وركەش-وركەش تاستارىنداي ءىرى ەدى. قالام سىلتەگەن الىپتاردىڭ ءبىرى ەدى. شىعىستان جارقىراپ شىققان جۇلدىز ەدى». كوركەم شىعارماداعى ەسىم- سوي - پوشىم، ءتۇر-تۇلعا مەن ىشكى مازمۇن ۇيلەسىمى.

اۆتور ءوز كەيىپكەرلەرىنە ات قويىپ، ايدار تاعاردا كەزدەيسوقتىققا بوي ۇرمايتىنى سەزىلەدى. ايتالىق، بوزتايلاق، جان، قاراجان، انار، ۇزىنتۇرا، قارلىعاش، قوڭقاي شال، قامبار، ومار، وسپان، تاڭاتار، اقاي شال، سارا، كان، جاعىراپيا، اۆتور، باتىر، اننا، مەن، اقتان، قاراتان، ت. ب. ورالحان باس-اياعى جەتىدەن اسا پەسا جازعاندىقتان ءتۇسىن تۇستەپ، اتىن اتاساق ەش ارتىقتىق ەتپەس، بۇلار: «ق ۇلىنىم مەنىڭ»، «قار قىزى»، «زىمىرايدى پوەزدار»، «بارمىسىڭ، ماحاببات؟ »، «ەكى ايەلدىڭ اڭگىمەسى»، «تەكەتىرەس»، «مەن سىزدەن قورقامىن». ءبىز سوڭعى شىعارماعا از- كەم توقتالا كەتسەك دەگەن نيەتتەمىز.

ەرەكشە ايتا كەتەرلىگى، دراماشى «مەن سىزدەن قورقامىننىڭ» جانرىن «ەكى ءبولىمدى قيالناما» دەپ ايقىنداعان-دى. سونداي-اق، سۋرەتكەردىڭ قۋاتتى قالامىنان شىققان «بارمىسىڭ، ماحاببات؟» تۋىندىسىنىڭ جانرى - «دراما- تريپتيح». ول تريادادان (III) باس قۇراعان: 1.) «ولىگە باقىت كەرەك پە؟»، 2.) «جانار»، 3.) «جۇمباق شال».

«مەن سىزدەن قورقامىندا» 7 نەگىزگى: تاسجان - ارحيتەكتور جىگىت، بوتا - قازاق قىزى، ۆايرا - لاتىش قىزى، التاي - تاسجاننىڭ اۋىلداعى دوسى، اقاپا - كەمپىر، اق قالپاقتى ەركەك - اقاپانىڭ بالاسى، اسپان- قىز - ەلەس جانە 10-نان اسا قوسقالقى كەيىپكەر: ءدۇربىلى ەركەك، كورشى ايەل، داياشى ايەل، بيولوگ، استرونوم، دارىگەر، كۇزەتشى شال، اۋىلداعى شال، رەستورانداعى جىگىتتەر مەن قىزدار قاتىناسادى.

دراما «تاسجاننىڭ ءتۇسى» (ءبىرىنشى ءبولىم)، «شەگىنىس» (ەكىنشى كورىنىس) بولىمدەرىنەن جانە جەتى كورىنىستەن تۇرادى. تۋىندى پرەامبۋلاسى ونەيرولوگيالىق مازمۇندا باستالعان. شىرت ۇيقىدا جاتقان تاسجاننىڭ تۇسىنە اسپان- قىز ەنەدى. اۆتور جىگىتتىڭ اۋزىنا: «ماعان دۇنيەنىڭ كىلتىن بەر. ... جەر بەتىندەگى ءولىم اتاۋلىنى الاستاپ، تەك قانا ماڭگىلىك عۇمىر سىيلار ەدىم، ادامدارعا» دەگەن ءسوز سالادى. ونىڭ ۋتوپيالىق تىلەك- ۇسىنىستارى ەلەس قىزدى قاناعاتتاندىرماسى انىق. دەسەك تە، قالامگەر بىزگە ءۇمىت سىيلايدى. پەسا اقىرىندا: «فارابي اتىنداعى تۆورچەستۆو ءۇيى، 1985 -جىل، فيەۆرال» دەپ جازىلعان-دى. بۇل - جەلتوقسان ۇلت- ازاتتىق كوتەرىلىسىنەن ءبىر جىل بۇرىن جازىلعان تۋىندى. اقاپانىڭ: «تالابى تاۋداي... قابىلەتى قانداي... مىنەزىن ايتساڭشى - مىنەزىن، تۇبىتتەي جۇمساق، ماڭعاز دا مايدا... ۋھ! - جالعان-اي! جاقسىنى جاسىققا جىعىپ بەرگەن جازعان- اي...»، - دەپ اھ ۇرعان، وزەك ورتەر وكىنىشى دە ورىندى.

ۋاقيعا تەلەمۇنارا ماڭى، كوكتوبەنىڭ ەتەگىندەگى جەكە مەنشىك ۇيدە باستالادى. جامان تۇستەن شوشىپ ويانعان تاسجاننىڭ كوڭىلىندە - الاڭ كوپ. كورشىنىڭ: «مەدەۋدەن سەل اعاتىن بولىپتى...»، - دەگەن حابارى دا ەلدىڭ زارەسىن ۇشىرعانى ءسوزسىز. حرونوتوپ جىلدام اۋىسىپ وتىرادى: ەر جىگىتتىڭ تۋعان جەرى - التاي، تۇمسا تابيعات، تاسجاننىڭ دوسى جانە ونىڭ شال ەسىمدى شالعى قايراپ وتىرعان اكەسى. وسى رەتتە، اكادەميك، ءتىلشى-عالىم رابيعا سىزدىقتىڭ مىنا ىزگى ءسوزى كوكەيگە قونىمدى: «جازۋشى بوكەيەۆ - تۋعان ولكەسى - اسەم التايدىڭ، اسقاق التايدىڭ جىرشىسى! ونىڭ شىعارمالارى التاي ولكەسىنىڭ گيمنى ىسپەتتەس».

اۆتور تۋدىرعان ميزانستسەنالار ءبىر-بىرىمەن ميداي ارالاسقان، ناتيجەسىندە ورگانيكا كۇشەيىپ، اراداعى بايلانىس مىعىمدانا تۇسكەنى راس. جارىق ءسونىپ، قايتا جانعاندا تاسجان مەن التايدىڭ بالىق اۋلاپ وتىرۋىندا زور ءمان بار. ەكەۋارا ديالوگ نوبايى - وتباسى، باقىت، ادامنىڭ ەركى، ارمان، ءومىر، دوستىق. مۇندا اۆتورلىق «مەن» ايقىن كورىنەدى. ورالحاندىق وي-تولعانىس، ورالحانعا ءتان رەفلەكسيا سۇلبالانادى. سونداي-اق، الگىندەي ءپالساپا درامانىڭ ونە بويىندا ءورىلىپ، ءار-ءار جەرىندە، قاداۋ-قاداۋ ايتىلادى. تاسجاننىڭ ءوزدى-وزىنە: «مەن كىممىن، وسى؟» - دەپ سۇراق قويۋىندا دا قالىڭ استار، تۇلعا-پەرسونانىڭ يدەنتيفيكاتسيالىق كودىن ىزدەۋگە دەگەن تالپىنىسى جاتىر.

دۋاليستىك باستاۋ - ەكى ت، ايقىن انالوگيا («اتاۋ كەرەدەگى» («قاۋىپتى بۋدان» ) تاعان دا: «نەگە ءبىز وسى...»، - دەپ باستالاتىن قۇلاش- قۇلاش مونولوگتارىندا ادامزات قۇندىلىعى، ادام ارى، تۇتاستاي بولمىس تۋرالى وي جۇگىرتەتىنى بار ەدى عوي). جوعارىداعى پىكىرىمىزدى بەلگىلى تەاتر رەجيسسەرى، ۇستاز اۋباكىر راحيموۆ تە قۋاتتايدى: «تەكەتىرەستى» مەن 1979 -جىلى قويدىم. ماسكەۋدە ديپلوم جۇمىسىن قورعاۋىم كەرەك بولىپ، رايىمبەك سەيتمەتوۆ اعامىزدىڭ ۇسىنىسىمەن وسى سپەكتاكلدى ساحنالاۋعا دايىندالدىم.

جاڭا وي تۋا قالسا، بىردەن ورەكەڭە حابارلاسىپ، پىكىرىن بىلەمىن. ماسەلەن، دراماداعى دەلق ۇلى بەينەسى «مۇزتاۋ» شىعارماسىنداعى اسان شالدىڭ بەينەسىمەن استاسادى عوي. ونى اۆتور پەسادا جاعىمسىز كەيىپكەر ەتىپ الىپتى. ال، مەن دەلق ۇلىعا فيلوسوفيالىق قىرىنان كەلدىم. بۇل ويىم ورالحانعا بىردەن ۇنادى» («دوڭگەلەك ۇستەلدى» جۇرگىزگەن نازەركە جۇماباي. ورالحاننىڭ دراماتۋرگياسى // قازاق ادەبيەتى. - 2013. – 24-مامىر، 10 ب. ).

باستى كەيىپكەر ۋاقىت پەن كەڭىستىك تۇرعىسىنان العاندا ەمىن ەركىن كوشىپ- قونىپ جۇرەدى. التايمەن بىرگە بالىق اۋلاپ وتىرعان جىگىت جارىق ءسونىپ، قايتا جانعاندا «قالادا، تەمىر توسەكتىڭ ۇستىندە شالقاسىنان جاتادى» .

اق قالپاقتى ەركەكتىڭ ۇيىنە دوستارى: بيولوگ ەركەك، مەديك ەركەك، استرونوم ءبىر داستارقان باسىندا جيىلعاندا دا كەسەك- كەسەك اڭگىمەلەر ايتىلادى: ءومىر، ءولىم، ءال اۋقات، تۇرمىس-جاي، عىلىمي جاڭالىق، جاستار، تاريح، بەيبىتشىلىك... ءوزى - شيراق، سوزگە - جۇيرىك، وي- قيالى - ۇشقىر تاسجان تاعى دا سول ماڭنان تابىلادى.

وسى كەزدە: «تاعدىر تاۋقىمەتىن ەڭ كوپ تارتقان ۇرپاق - ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ۇرپاقتارى» دەگەن ءسوز ايتىلادى. «ءبىز بىلەمىز ساعىنىشتىڭ سالماعىن / ءبىز بىلەمىز جالىنىشتىڭ زارلى ءانىن!/ ءبىز بىلەمىز ءبىر انادان تۋسا دا / وگەي وسكەن اعالاردىڭ ارمانىن» دەپ اقتاڭگەر اقىن جاراسقان ءابدىراش «سوعىستان سوڭ تۋعاندار» تۋىندىسىندا جىرلاعانداي، ورالحان (1943-جىلدىڭ 28-قىركۇيەگىندە تۋعان) - ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تۇسىندا تۋعان ۇرپاقتىڭ بەلدى وكىلى، ءارى ونىڭ بۋىنىنداعى ءار قالامگەردىڭ وتباسىن دا قىزىل قىرعىن وتى شارپىعانى بەلگىلى. سوندىقتان، بيوگرافيالىق اۆتوردىڭ دا ارا-تۇرا توبە كورسەتۋى - زاڭدى قۇبىلىس.

باستى قاھارمان پلانەتارلىق ماسەلەلەردى قوزعايدى: جاسۋشا، جۇلدىز، كۇن، ايدىڭ جاراتىلۋى، فيزيولوگيا، نەرۆ جۇيەسى، مي، قوعام، ۇيقىسىزدىق... ارحيتەكتور- ساۋلەتشى بولا تۇرا ەنتسيكلوپەديالىق ءبىلىمى بار تاسجان تاسبولاتوۆ پەن فەدور دوستويەۆسكيدىڭ «يديوت» («يدىوت») اتتى «پوليفونيالىق رومانىنداعى» (م. باحتين ەنگىزگەن ءپان ءسوز) كنياز ليەۆ نيكولايەۆيچ مىشكين اراسىندا ۇقساستىق بار، ەكەۋىن دە قوعام تۇسىنبەيدى، ەسى اۋىسقان، جىندى، دەلقۇلى دەپ كەمسىتەدى.

راسىندا دا، سولاي ما؟ جوق، ولاي ەمەس قوي. كوكتوبەگە جاڭبىردىڭ ەرەكشە سىركىرەۋى دە بەكەر ەمەس. تاسجان مۇنى ادامداردىڭ كۇناسىنەن تازارۋىمەن بايلانىستىرادى. ول «جاسىندى تاۋىپ الىپ، قانتاڭىرىنىڭ باسىنا شىعىپ، كىرپىك قاقپاستان قولىنا ۇستاپ تۇرسا، الەمدە بىردە-ءبىر مىلتىق اتىلمايدى» دەگەندى كوكسەيدى. مۇراتى - الەمدە سوعىس بولدىرماۋ، بالانى جەتىم، ايەلدى جەسىر قالدىرماۋ.

ءاسىلى، الگىندەي قىلىق ەلگە دونكيحوتتىق بوپ كورىنگەنىمەن دە، بۇل - كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن نارسە. اسىرەسە، رەسەي مەن ۋكراينا، يزرايل مەن پالەستينا اراسىنداعى قىرعيقاباق- ءدۇرداراز جاعدايدا اتالعان درامانىڭ وزەكتىلىگى ودان سايىن ارتا تۇسەرى انىق. ۋاقيعانىڭ نەگىزگى بولىگى كوكتوبەدە وتۋىندە دە ءبىر گاپ بار. ويتكەنى، سەميوتيكاعا سايكەس تاۋ بىرنەشە مانگە يە. ماسەلەن، بۇل ءبىر جاعىنان تاكاپپارلىقتىڭ، مەنمەندىكتىڭ، ەكىنشى جاعىنان تازارۋدىڭ نىشانى بولسا، ال ءۇشىنشى جاعىنان جاراتۋشىعا ءتان قاسيەتتى، رۋحتى، بيىكتىكتى بىلدىرەتىن بەلگى.

تاسجان باسقا قالادان ۇشىپ كەلگەن سوڭ تانىمايتىن ايەلدى قۇتقارامىن دەپ باسى بالەگە قالادى. اۆتور وسى جەردە جىگىتتىڭ اڭعالدىعىن، تازالىعىن، ادام بالاسىنان ءالى دە ءۇمىت ۇزبەگەنىن كورسەتەدى. ول كافەدە لاتۆيانىڭ ەلگاۆا قالاسىنان جەتكەن ۆايرامەن تانىسادى، سول جەردە 5 جىگىتتى جايراتىپ تاستايدى. دراماتۋرگ ءوز وبرازىن جاڭا قىرىنان اشادى، ونى قويۋلاتۋ ءۇشىن ءتۇرلى بوياۋلار قولدانادى. تاسجان - جومارت، ناعىز ەر، ارقا سۇيەر ازامات رەتىندە سۋرەتتەلەدى. تەڭىز جاعاسىندا ويعا باتىپ وتىرعان جىگىتتىڭ كوك كويلەكتى مۇڭدى قىز - بوتانى كورىپ ەسى كەتەدى، ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى ديالوگتا پوەتيزاتسيانىڭ ەكپىنى ەرەكشە كۇشتى: «... ال، مەن ءسىزدى قوناق ءۇيدىڭ تەرەزەسىنەن ىلعي كورەمىن. كۇن شىعىپ كەلە جاتقاندا بوتا جەتەلەپ تەڭىز جاعاسىمەن وتەسىز... اينالايىن تەڭىز قىزى، اتىڭدى ايتشى! قايدان عانا ىزدەپ تابامىن، سەنى؟!».

ايەل مۋزا- ساعىم ۇقساپ كوزدەن عايىپ بولادى. سويتسە، بۇل كەيىپكەردىڭ ءتۇسى ەكەن. «مەن سىزدەن قورقامىن» قيالناماسىندا 3 ەلەمەنت ەرەكشە كوزگە تۇسەدى: ءبىرىنشى - ايەل زاتى، ەكىنشى - ءتۇس ءموتيۆى جانە ءۇشىنشى - شيزوفرەنيالىق ديسكۋرس. سوڭعىسى ساۋ ادامنىڭ ساندىراعى، يا ەسەرسوقتىڭ ەستى ءسوزى دەگەنگە سايادى. مۇنىمەن قاتار، نايزاعاي، ءتۇن، كۇن، تەڭىز سيمۆوليكاسى دا مەنمۇندالايدى. تەڭىزدىڭ قانداي نىشان ەكەنى اسپان- قىزدىڭ اۋزىمەن ايتىلادى: «تەڭىز دەگەنىمىز - ارماندا اتتانعان قىزداردىڭ كوز جاسى... » . ەركەك ءوزىن ەشكىمگە نە پايداسى، نە زيانى تيمەيتىن تاسباقاعا تەڭەيدى، جەر باۋىرلاعان، تۇككە كەرەگى جوق كادۋىلگى تاسباقاعا...

دراما سوڭىندا تاسجان بوتانى قايتا كورەدى. كەيىپكەر ەلەگياعا تولى وسى ءساتتى نە ءوڭى، نە ءتۇسى ەكەنىن ايىرا الماي قاتتى قينالادى. بوتا - «جۇمباق ادام» بولسا، تاسجان - «دۇنيەدەن جالىققان، قاتەلەسە- قاتەلەسە قايتا جاراتىلعان ادام» . پەسانىڭ اتاۋى - «مەن سىزدەن قورقامىن». ال، بۇل - بوتانىڭ ءوز رەپليكاسى. قىز اققان (لەيكەميا/لەيكوز) اۋرۋىنا شالدىققان- دى. بوتا - جىگىتتىڭ ساناسىندا، قيالىندا، وزگە ءبىر كەڭىستىكتە تىرشىلىك كەشەتىن بەينە. سۋرەتكەر ويدان شىعارىلعان وبرازعا ءتىرى ادامعا ءتان قاسيەتتەردى دارىتقان. بوتا - پەرىتەكتەس قىز. ول جىگىتكە ءوزى شىعارعان «جەتىم بوتا» دەگەن كۇيدى شەرتىپ بەرەدى. دراماتۋرگ ەكەۋىنە قاتىستى «رۋحاني جار» دەگەن ءسوزدى قولدانادى. بۇل قۇبىلىس - پلاتوندىق ماحابباتقا ۇقساس وزگەشە ءبىر كاتەگوريا. باس كەيىپكەردىڭ وزىنە- ءوزى بەرگەن انىقتاماسى مىناداي: «مەن باياعى - بالا كەزدەگى - تاسجان ەمەسپىن. مۇلدەم بوتەن بىرەۋمىن. «جانى» جوعالىپ، تەك «تاسى» عانا قالعان...(وتتى كوسەپ، ءسال ويلانادى)».

اقاپانىڭ دا، تاسجاننىڭ دا، بوتانىڭ دا بويىنان جانسەبىلدىك، شىدامدىلىق اڭعارىلادى. اۆتوردىڭ كوركەم بەينەلەرى ءبىر قاراعاندا كونبىس كورىنگەنىمەن، ءارقايسىسى ىشتەي تاعدىرعا، قوعامعا نارازى. ورتالىقتان جىراقتا جۇرگەن جانداردىڭ ىشكى ايعايى، ىشكى سىلكىنىسى ءسۇت بەتىنە شىققان قايماقتاي اپ- انىق كورىنەدى. الەمدى ساقتاۋ - ءار ادامنىڭ مىندەتى. قازىرگى كەزدە جەر پلانەتاسى ەكونوميكالىق، ساياسي، رۋحاني، ءدىني، ەكولوگيالىق داعدارىستى باسىنان وتكەرۋدە. الەمدى ساقتاۋ ءۇشىن ادام الدىمەن ءوزىن- ءوزى ساقتاۋ كەرەك.

سوعىس، تەررور، گەنوتسيد، اشتىق، ءتۇرلى كاتاكليزم ورنىن مەيىرىمدىلىك، باۋىرماشىلدىق، دوستىق، ادىلدىك، مورال باسسا، الەم وزگەرەدى، ادامزات وزگەرەدى. ءار ادامنىڭ ميسسياسى - الەمنىڭ وركەندەۋىنە ءوز ۇلەسىن قوسۋ. ءبىز دە جەر پلانەتاسىنىڭ تۇرعىنى رەتىندە مىنا الەمگە وزگەرىس، تۇراقتىلىق اكەلگىمىز كەلەدى. تاسجاننىڭ جان تۇكپىرىندە دە وسىنداي ويلار جاسىرىنعان.

دراما اسپان- قىزدىڭ قورىتىندى سوزىمەن اياقتالادى: «مونداناقتاي جەر شارىن ماڭگىلىك ماحاببات، ونىڭ وزىندە سىزدەرگە ازىرشە بەيمالىم اسپان- قىزدىڭ دارا ماحابباتى عانا ساقتاي الادى. ال، ول، عارىشتىڭ، ايتەۋىر، ءبىر تۇكپىرىندە سامعاپ ۇشىپ ءجۇر». ەجەلگى ريمدەگى ساتۋرناليي مەيرامى كەزىندەگى patricius پەن قۇل تەڭ دارەجەدە داۋرەن شەگەتىنىندەي، ورالحان تۋدىرعان وبرازداردان دا ەركىندىك، تەڭدىك لەبى ەسەدى.

ول درامالارىندا ادامنىڭ الەۋمەتتىك، رۋحاني، جان داعدارىسىن ەتيولوگيالىق تۇرعىدان سارالايدى، ماسەلەنىڭ شىعۋ تەگىن، سەبەپ- سالدارىن ىزدەستىرەدى، سوعان وزدىگىنشە جاۋاپ بەرەدى، بۇل رەتتە ونىڭ اۆتورلىق كونتسەپتسياسى - ايقىن. ونىڭ شىعارمالارىنان اۋىلدىڭ ءيسى اڭقىپ تۇرادى، سەبەبى بۇندا قازاقتىڭ قوڭىر تىرشىلىگى كورىنىس تاۋىپ، شالعايداعى شال، كەيۋانا- كەمپىر، قاتارداعى شارۋا، جۇمىسشى-قىزمەتكەر ءومىرىنىڭ ءبىز بىلمەيتىن، ەل كوپ ەستي بەرمەگەن تۇستارى اشىلا تۇسەدى. ءبىز جوعارىدا تىزبەكتەپ شىققان شىعارمالاردىڭ قاي-قايسىسى بولسىن ساحناعا سۇرانىپ تۇر جانە بۇلار - وزەكتىلىگىن دە، وزەگىن دە جوعالتپاعان ءور دۇنيەلەر.

تەك قويسام، ساحنالاسام دەگەن رەجيسسەر، وسىنى ويناسام، ءوزىمنىڭ قورجىنىمدى جاڭا وبرازدارمەن تولىقتىرسام دەگەن ارتيست بولسا. ءسوز سوڭىندا، كوسەمسوزشى، تەاتر سىنشىسى نازەركە جۇمابايدىڭ «قازاق ادەبيەتىندەگى» (2013 -جىل، 24-مامىر) دوڭگەلەك ۇستەلىنە الاش جۇرتى تانيتىن قوس تارلان قاتىسقان- دى، ەندى سودان ءۇزىندى كەلتىرسەم دەگەن ويدامىن:

«اشىربەك سىعاي: - ارينە، وعان العاشقى سۇرلەۋ وڭاي بولمادى، جولى اۋىر بولدى. اكادەميالىق ساحنا جاس اۆتورعا «كۇتكەنىمىز سەن ەدىڭ، كەلە عوي» دەپ قۇشاعىن ايقارا اشقان جوق. مەن مۇنى اشىق ايتايىن، اسىرەسە، ەسىمى ەلگە بەلگىلى اقساقال دراماتۋرگتەرىمىز وزىنەن باسقانىڭ ساحناعا بەتتەۋىن جاقتىرعان جوق. سول اتى بەلگىلى قازىرگى ادەبيەتىمىزدىڭ تاريحىنا الىنعان كىسىلەر ورتالىق كوميتەتكە دەيىن بارىپ، جىبىرلاپ، سىبىرلاپ، كۇبىرلەپ، جولىن بەكىتكىسى كەلدى.

«ءتۇن جارىمىندا گيتارا ۇستاپ، جۇرتتىڭ تىنىشتىعىن بۇزاتىن بۇل نە جەلپىنىس؟ ساياجاي دەگەندى قايدان تاپقان؟ شولاق شالبار كيگەن كەيىپكەرلەردەن جاستار قانداي تاربيە الادى؟ تۇسىنىكسىز اۋەندەر، جەلىكپە سەزىمدەر كورەرمەنگە كەرى ىقپالىن تيگىزەدى، بۇل ءبىزدىڭ دراماتۋرگياعا جات» - دەپ ورە تۇرەگەلدى. بارلىعى لاپ قويدى. قازىر ول كىسىلەر دە قايتىس بولىپ كەتتى. سودان كەيىن ىلە جاستارعا جول اشىلدى. ءوز بۋىنىنىڭ ىشىندە دراماتۋرگيانىڭ قاساڭ شەكاراسىن بۇزىپ، جاڭا لەپپەن ەكپىندەتە، قۇيىنداتا، قۇيعىتا كەلگەن وسى ورالحان بولاتىن. 1975 -جىلدارى قاتارعا دۇكەڭ - دۋلات يسابەكوۆ قوسىلدى. ىلە ورتانى روللان سەيسەنبايەۆ، نۇرلان ورازالين، باققوجا مۇقايلار تولتىردى. دراماتۋرگياداعى جاستىق جالىنعا، جاڭالىققا تولى جىلدار باستالدى دا كەتتى.

نۇرقانات جاقىپباي: - ورالحاننىڭ دراماتۋرگياسى «قۇلىنىم مەنىڭنەن» باستالدى عوي. ول ءبىزدىڭ جاستىق شاعىمىزبەن تۇسپا- تۇس كەلگەن كەزەڭ. سوندا «قۇلىنىم مەنىڭ» قانشا رەت قويىلسا، سونشا رەت تەاترعا كەلەتىنبىز، جالىقپايتىنبىز. قويىلىمنىڭ ءبىزدىڭ جانىمىزعا جاقىن بولعانى سونشالىق، بار مۇڭىمىز بەن ەركەلىگىمىزدى كوتەرە الاتىن دا وسى سپەكتاكل سياقتانىپ تۇراتىن. كەيىنىرەك كارىس رەجيسسەرى مەڭ دوڭ ۋكتىڭ رەجيسسەرلىگىمەن «قار قىزى» ساحنالاناتىن بولدى.

اۋەلدە نۇرجان دەگەن جالعىز-اق كەيىپكەر بولاتىن. سوڭعى نۇسقاسىندا ورالحان نۇرجاندى باقىتجان، امانجان، نۇرجان ەسىمدى ءۇش كەيىپكەر ەتىپ شىعاردى. ماعان بۇيىرعانى باقىتجان ءرولى بولدى. نۇرجان مەن امانجاندى ويناۋ مىندەتى دوسحان جولجاقسىنوۆ پەن التىنبەك كەنجەكوۆكە جۇكتەلدى. قار قىزىن شولپان سىرگەبايەۆا وينادى. ال، قوڭقاي شالدىڭ بەينەسى قاسىم جاكىبايەۆتىڭ نۇسقالاۋىندا قازاق ساحناسىنداعى جاڭالىق كەيىپكەر بولدى. سوندا ءبىر تاڭقالعانىم، سپەكتاكل ساحنادا قانشا رەت وينالسا، ورالحان سونشا رەت ءوزى قاتىسىپ، قويىلىمنىڭ بەل ورتاسىندا جۇرەتىن. ارتىق- كەم تۇسىن ايتىپ، اكتەرلەر ويىنى جايىنداعى ءوز پىكىرىمەن ۇنەمى ءبولىسىپ وتىراتىن. ول كەزدىڭ ادامدارى دا، مادەنيەتى دە بولەك ەدى عوي. ءبىرى-ءبىرىنىڭ جەتىستىگىنە شىن قۋانىپ، شىن تىلەۋلەس بولا الاتىن. ورالحان، ساعات، باققوجالاردىڭ بارلىعى سونداي جاندار ەدى. سپەكتاكل قويىلعاننان كەيىن، تاڭ اتقانشا توي بولاتىن، ءتۇنى بويى قىدىراتىنبىز».

الىبەك بايبول، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ، «قىر بالاسى» ق ق مۇشەسى،

اباي اتىنداعى قاز ۇ پ ۋ دوكتورانتى، جازۋشى-دراماتۋرگ، ادەبيەتتانۋشى،

سىنشى، اۋدارماشى madeniportal.kz/