وقۋلىقتى مەكتەپتەگى تاجىريبەلى مۇعالىمدەر جازسا دەيمىن - ورالدىق ۇستاز
قازىرگى تاڭدا ۇستازداردىڭ الدىندا تۇرعان باستى ماقسات- مىندەتتەر قانداي؟ شاكىرت جۇرەگىنە قالاي جول تابۋ كەرەك؟ بالا تاربيەسىنە قاتىستى كەيبىر ماسەلەلەردى قالاي شەشۋگە بولادى؟ مىنە، وسىنداي ساۋالدار توڭىرەگىندە Kazinform ءتىلشىسى ورال قالاسىنداعى دارىندى بالالارعا ارنالعان س. سەيفۋللين اتىنداعى №11-وبلىستىق مامانداندىرىلعان مەكتەپ-ليتسەي-ينتەرناتى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى، «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىنىڭ يەگەرى اقەركە بايجيەنوۆامەن سۇحباتتاسقان ەدى.
- اقەركە ورىن قىزى، اق جايىق جۇرتشىلىعى ءسىزدى تالاي شاكىرت تاربيەلەگەن تاجىريبەسى مول ۇلاعاتتى ۇستاز رەتىندە جاقسى بىلەدى. وسىعان قالاي قول جەتكىزدىم دەپ ويلايسىز؟
- مەكتەپتەگى باستى تۇلعا مۇعالىم ەكەندىگى بارشامىزعا ءمالىم. ءبىلىمدى ۇرپاقتى، باسەكەگە قابىلەتتى مامانداردى جان-جاقتى، كەمەل، دارىندى ۇستاز عانا تاربيەلەپ شىعارا الادى. جوعارى وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ، ەڭ العاش قاسيەتتى قارا شاڭىراققا قادام باسقاننان-اق مۇعالىم ماماندىعىنىڭ جۇگى اۋىر ەكەندىگىن سەزىندىم. جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ: «بالانىڭ ىنتاسىن وياتۋ ءۇشىن ءار ساباقتا ءبىر جاڭالىق بولۋ كەرەك» دەگەنىندەي، ءار ساباققا تياناقتى دايىندالىپ، مەكتەپتەگى تاجىريبەلى مۇعالىمدەردىڭ ساباقتارىنا قاتىسىپ، بىلمەگەنىمدى سۇراپ، قالايدا شاكىرت جۇرەگىنە جول تابۋدى ماقسات ەتتىم.
وقۋشى جەتىستىگى - مۇعالىم جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى دەپ بىلەمىن. ءار ساباق قۇندىلىققا تولى، ماقساتقا ساي قۇرىلىپ، تاپسىرمالار وقۋشى قابىلەتىن ەسكەرە بەرىلسە، مۇعالىم ءوز قالاعان ناتيجەسىنە جەتە الادى. كەيبىر مۇعالىمدەر: «ءسىز وقۋشىلاردى وليمپيادا، عىلىمي جوبا، مانەرلەپ وقۋعا قالاي دايىندايسىز؟» دەپ سۇراق قويادى. مۇنداي ءبىلىم باسەكەسىنە دايىندايتىن ارنايى باعدارلاما جوق. وقۋ باعدارلاماسىنا ساي تاقىرىپتى مۇقيات مەڭگەرتىپ، قوسىمشا دەرەكتەرمەن تولىقتىرىپ، وقۋشىنى شابىتتاندىرىپ وتىرسا، الىنبايتىن قامال جوق.
جىل سايىن وتەتىن جارىستار بەلگىلى، سوندىقتان ارنايى تاپسىرمالار دايىنداپ، وقۋشىنىڭ جاسى مەن قابىلەتىن ەسكەرىپ، جازعى دەمالىسقا دا قوسىمشا كوركەم ادەبي شىعارمالار وقۋدى تاپسىرامىن. ءار ساباقتا وقۋشى بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىن قىزىقتى ماتەريالدار تاڭداپ، ساباقتىڭ قۇرىلىسىن كۇردەلەندىرىپ وتىرۋ دا ماڭىزدى. ساباققا دايىندىق دەگەندى تەك وقۋ ماتەريالىن تياناقتى تالداپ، وقۋ عانا ەمەس، وقۋشىلاردى وسى ماتەريالمەن جۇمىستانۋ كەزىندە پايدا بولاتىن سۇراقتارى، جاۋاپتارى، پايىمداۋلارى، قابىلداۋى، ءتۇسىنۋى دە باستى نازاردا بولۋى كەرەك. ساباق نەعۇرلىم تياناقتى قۇرىلىپ، جوعارى دەڭگەيدە وتسە، مۇعالىم ءبىلىمدى، ەڭبەكقور بولسا، شاكىرتىمەن ءتىل تابىسىپ، بۇلاق كوزىن اشا بىلسە، جۇلدىزى جارقىراعان شاكىرتتەرىنىڭ كوپ بولىپ، ەل ماقتانىشىنا اينالارى ءسوزسىز.
- قالاي ويلايسىز، ۇستاز بولۋ قيىن با، وڭاي ما؟
- ماماندىقتى جۇرەك قالاۋىمەن تاڭداۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. جۇرەكپەن تاڭدالعان ءىسىن ادام ءسۇيىپ اتقارادى. ۇستاز بولۋ ءۇشىن دە اللانىڭ سىيلاعان اسىل قاسيەتى بولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. جوعارى وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ، قولىما ديپلوم الىپ، مەكتەپتە ۇستاز بولا سالامىن دەپ ويلاۋ - قاتە. وسى كەزدە ويىما ۇلتتىق مەكتەپتىڭ قۇرىلۋىنا ەڭبەك سىڭىرگەن ۇستاز الما قىراۋبايەۆانىڭ «مۇعالىمنىڭ بويىندا اقىننىڭ ارمانى، كورىپكەلدىڭ كوزى، سۋرەتشىنىڭ قيالى بولۋى كەرەك» دەگەن ءسوزى ورالادى.
قازىرگى كەزدە دە جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ، بىتىرگەننەن كەيىن باسقا ماماندىققا اۋىسىپ كەتەتىندەر بار. باسىنان ءوز قالاۋىمەن تاڭدالماعاندىقتان، سول سالادا ءوز ورنىن تابۋ قيىن. ەگەر ادام ءوز ماماندىعىمنىڭ شەبەرى بولامىن دەپ ماقسات قويىپ، سول ەڭبەكتى ادال اتقارسا، ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن كورەدى. «باقىت - دەگەنىمىز ءاربىر ادام ۇمتىلاتىن ماقسات»، - دەيدى ءال-فارابي.
سوندىقتان تىنباي اتقارعان ەڭبەك پەن ىزدەنىس العا قويعان ۇلكەن ماقساتىڭا جەتكىزەدى. مەن دە ءوز ماقساتىما ادال ەڭبەك پەن شىعارماشىلىق ىزدەنىس، تاباندىلىق، شىدامدىلىق، ەڭبەكقورلىق ناتيجەسىندە جەتىپ وتىرمىن. شاكىرتتەرىمدى سىيلاپ، قۇرمەتتەپ، جاقسى كورەمىن، ولاردىڭ دا ۇستازعا دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە، سوندىقتان مەن ءۇشىن ۇستاز بولۋ قيىن ەمەس.
- «پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭ قابىلدانعاننان بەرى نە وزگەردى دەپ ەسەپتەيسىز؟
- زاڭ قابىلدانعاننان بەرى مۇعالىمگە دەگەن قوعامنىڭ دا، اتا-انانىڭ دا كوزقاراسى تۇبەگەيلى وزگەردى. ءبىز ءۇشىن تالاپ تا، جاۋاپكەرشىلىك تە ارتتى. زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتى اتقارۋ دا - ابىرويلى ءىس. الدىمەن ۇستاز بولعان ادام شاكىرتتەرىنە سىيلى، ادالدىق پەن ادامگەرشىلىكتى بيىك قوياتىن ۇلاعاتتى ادام بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. قازىرگى كەزدە مەكتەپكە قابىلداناتىن مۇعالىمنىڭ جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەندىگى تۋرالى ديپلومى جەتكىلىكسىز، پسيحولوگيا، پەداگوگيكادان تەست تاپسىرىپ، ارنايى سەرتيفيكات تالاپ ەتىلەدى.
مۇعالىمدەردىڭ اتتەستاتسيا قورىتىندىسى بويىنشا تولەنەتىن جالاقىسى دا ءبىرشاما كوتەرىلدى. مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلىپ، ۇزدىك مۇعالىمدەرگە اقشالاي سىياقى تاعايىندالدى. ماتەريالدىق قولداۋدى جىل سايىن ارتتىرىپ، ءارتۇرلى سايىستار ارقىلى مۇعالىمدەر اراسىندا ءبىلىم باسەكەسىن ارتتىرىپ جاتىر. قاعازباستىلىقتى ازايتتى. قازىرگى تاڭدا ارنايى مينيسترلىك بەكىتكەن ءۇش قۇجاتتان باسقا ەش نارسە تالاپ ەتىلمەيدى.
مۇعالىم مارتەبەسى ءار مۇعالىمنىڭ ءوز قولىندا. «التى الاشتىڭ باسى قوسىلسا، ءتور - مۇعالىمدىكى» دەپ ماعجان اقىن ايتقانداي، قازىرگى كەزدە مۇعالىمگە مۇمكىندىك تە، قولداۋ دا جوعارى دەڭگەيدە. مۇعالىمنىڭ ەڭ باستى مىندەتى - ساپالى ءبىلىم مەن سانالى تاربيە بەرۋ. سول مىندەتتى ادال اتقارعان ءار ۇستاز شاكىرتىنىڭ دە، اتا-انانىڭ دا، قوعامنىڭ دا قۇرمەتى مەن ماراپاتىنا بولەنەرى ءسوزسىز. مۇعالىمنىڭ مارتەبەسىن ارتتىراتىن مۇعالىمنىڭ ءوزى دەپ ويلايمىن، بۇل - مەنىڭ جەكە پىكىرىم. ءبىلىمدى دە بىلىكتى، جان- جاقتى شىعارماشىل، شاكىرتىن سۇيەتىن، وعان قولداۋ بىلدىرەتىن، ءوز ۋاقىتىن اياماي، شاكىرت باقىتىن ايالايتىن مۇعالىمنىڭ مارتەبەسى قاي قوعامدا دا جوعارى.
- قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ ءۇشىن قانداي ماسەلەلەرگە نازار اۋدارۋ كەرەكتىگىن ايتار ەدىڭىز؟
- انا تىلگە دەگەن قۇرمەت وتباسىنان باستالۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. «بالانىڭ باس ۇستازى - اتا-انا» دەپ اباي قۇنانباي ۇلى ايتقانداي، بالاعا ۇلگى بولاتىن ەڭ ءبىرىنشى - اتا-انا. سوندىقتان اجەسىنىڭ ەرتەگىسىن، اناسىنىڭ بەسىك جىرىن تىڭداپ وسكەن شاكىرتتىڭ مەكتەپكە كەلگەن كەزدە تىلگە دەگەن قۇرمەتى دە، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعى دا جوعارى بولادى. قازىر قازاق مەكتەپتەرى كوبەيدى دەپ قۋانامىز، ءبىراق سول قازاق مەكتەبىندە ورىسشا سويلەيتىن وقۋشىلار دا بارشىلىق. بۇل - مەكتەپ پەن مۇعالىمنىڭ كىناسى دەپ ويلامايمىن، وقۋشى مەكتەپتە 6 ساعات قانا ءبىلىم الادى. قالعان ۋاقىتىن اتا-اناسىمەن، دوستارىمەن وتكىزەدى. ەگەر بالا انا تىلىندە ءتىل تابىسىپ، قارىم-قاتىناس جاساسا، تىلگە دەگەن باسقا ادامداردىڭ دا قۇرمەتىن كورسە، انا ءتىلىن ءسۇيىپ قۇرمەتتەيدى.
وكىنىشكە وراي، قازاق تىلىندە سويلەمەيتىن اتا-انالاردى دا كورىپ، قىنجىلىپ جۇرگەن جايىمىز بار. بالاباقشادا دا بالالار انا تىلىندە تاربيەلەنسە دە، مۋلتفيلم مەن بالالارعا ارنالعان باعدارلامالاردىڭ انا تىلىندە سويلەيتىن، ۇلگى الاتىن كەيىپكەرلەردىڭ ءالى دە تىلدىك قىزمەتى مەن اۋدارماسى نازار سالۋدى قاجەت ەتەدى.
«وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە!» دەپ قادىر اقىن جىرلاعانداي، باسقا ءتىلدى ءبىلۋ كەرەك، ول تىرلىك ءۇشىن قاجەت، ءبىراق ءوز انا تىلىمىزگە دەگەن قۇرمەتتى ەشقاشان جوعالتپاۋىمىز كەرەك.
- قازىرگى وقۋلىقتارعا كەيدە سىن ايتىلىپ جاتادى. بۇل جونىندە پىكىرىڭىز قانداي؟
- وسى وقۋلىق ماسەلەسى كوپتەن قوزعالىپ ءجۇر. 2021 -جىلى 21-جەلتوقساندا رەسپۋبليكالىق قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى مۇعالىمدەرىنىڭ سيەزىنە قاتىسىپ قايتتىم. ءار وڭىردەن جينالعان ارىپتەستەردىڭ جان-ايقايى وسى وقۋ باعدارلاماسى مەن وقۋلىق تۋرالى بولدى.
قازىرگى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى وقۋلىعىندا وقۋشىنىڭ جاس ەرەكشەلىگى مەن قابىلەتى ەسكەرىلمەگەن دەۋگە بولادى. ادەبيەت وقۋلىعىندا اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ شىعارمالارى ءۇزىندى رەتىندە تۇسىنىكسىز بەرىلگەن، ءار شىعارمانىڭ سوڭىندا بەرىلگەن تاپسىرمالار وتە كۇردەلى، ونى وقۋشى تەك مۇعالىمنىڭ كومەگىمەن عانا ورىنداي الادى. قازاقتىڭ پاتەر جالداپ، جەتىم بۇرىش جاعالاعان تۇستارى، تويدان اراق ءىشىپ قايتقان ۇلكەن اعالاردىڭ كەلەڭسىز قىلىقتارى سۋرەتتەلەتىن شىعارمالاردى ءوز باسىم وقىتۋعا ۇيالامىن. كەزىندەگى كلاسسيك جازۋشىلارىمىزدىڭ شىعارمالارىن باعدارلامادان دا، وقۋلىقتان دا الىپ تاستاعان. ءبىراق تاجىريبەلى ۇستاز رەتىندە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ساباعىنا دايىندالعان كەزدە ۇلتتىق قۇندىلىقتى دارىپتەيتىن شىعارمالار مەن ولەڭ شۋماقتارىن ءوز ساباعىما قوسىمشا تاپسىرما رەتىندە بەرىپ، وقۋشىنىڭ ويلاۋ، دامۋ قابىلەتىن ارتتىراتىن تاپسىرمالاردى ءوزىم دايىنداپ بەرىپ وتىرامىن.
وقۋلىقتى رەسۋرس دەپ قابىلداساق تا، وقۋلىق جازۋشىلار وقۋشىعا ءۇي تاپسىرماسىن وسى وقۋلىقتان بەرەتىنىمىزدى، وقۋلىق ولار ءۇشىن باستى قۇرال ەكەنىن ۇمىتپاسا ەكەن. وقۋلىقتى مەكتەپتە جۇمىس ىستەيتىن تاجىريبەلى مۇعالىمدەر جازسا دەگەن ويىم بار.
- شاكىرتتەردىڭ ءتىلىن قالاي تابۋعا بولادى، قيىن بالالاردان مىقتى ادام شىعا ما؟
- بالا - بالقىتىلعان التىن، ودان قانداي ءمۇسىن شىعارۋ مۇعالىمنىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى. ءار وقۋشى مەن مۇعالىمنىڭ اراسىندا سىيلاستىق، سەنىمدىلىك بولسا، قيىن بالا دەگەن بولمايدى دەپ ويلايمىن. ءار وقۋشىنى تۇلعا ەتىپ قالىپتاستىرۋ ءۇشىن تەك بالامەن عانا ەمەس، وتباسىمەن، دوستارىمەن دە سويلەسىپ، وقۋشىنى جان-جاقتى تاني ءبىلۋىمىز كەرەك.
ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ ەرەكشەلىگى، مامانداندىرىلعان باعىتتا ءبىلىم بەرەدى. سوندىقتان بولاشاقتاعى ماماندىعىن ادەبيەت پانىمەن بايلانىستىراتىن شاكىرتتەردىڭ ءتىل بايلىعى، ۇشقىر قيالى، ويلاۋ قابىلەتى جوعارى بولۋىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ادەبي كىتاپتاردى كوپ وقۋعا تۋرا كەلەدى. ءوزىم ساباق بەرەتىن وقۋشىلارعا ۇنەمى كىتاپ وقۋدى داعدىعا اينالدىرۋىن تالاپ ەتەمىن.
«بۇلاقتىڭ كوزى اشىلىپ»، كەيدە باسقا باعىتتا وقيتىن وقۋشىلاردىڭ دا ادەبيەت پانىنە قىزىعۋشىلىعى ويانىپ، باعىتىن وزگەرتىپ جاتادى. مىسالى، فيزيكا-ماتەماتيكا باعىتىنان گۋمانيتارلىق باعىتقا اۋىسىپ، قازىرگى تاڭدا ءارتۇرلى سايىستاردا جۇلدەگەر اتانىپ جۇرگەن وقۋشىلار دا بار. وقۋشىعا سەنىمدىلىكپەن، جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىراتىن ماڭىزدى سوزدەرمەن اسەر ەتىپ، ونىڭ ءار جەتكەن جەتىستىگىن ماقتاپ، ماداقتاپ وتىرسا، ودان سايىن تالاپتانىپ، بيىككە ۇمتىلادى. قيىن بالا ۇعىمى ءوز باسىمدا بولىپ كورمەپتى. ۇنەمى كىشكەنتاي جەتىستىكتەن ۇلكەن جەڭىستەرگە جەتەلەيتىن ءار ءىسىم مەن ءسوزىمدى ابايلاپ، بايقاپ، وقۋشىعا جاقسى اسەر ەتەتىندەي باعىتتا ارەكەت ەتەمىن. ويتكەنى ءار شاكىرت - مەن ءۇشىن ۇلكەن تۇلعا.
- الداعى جىلى ساكەن مەكتەبىنە تۋرا ءبىر عاسىر تولادى. بۇل مەرەيتويعا قانداي تابىستارمەن جەتپەكسىز؟
- 1992 -جىلى ورال قالاسىنداعى الەكساندر پۋشكين اتىنداعى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتى قىزىل ديپلوممەن ءبىتىرىپ، ەڭ العاشقى ەڭبەك جولىمدى قاسيەتتى قارا شاڭىراق ساكەن مەكتەبىنەن باستادىم. كەلەر جىلى ساكەن سەيفۋلليننىڭ تۋعانىنا 130 جىل، ساكەن مەكتەبىنە 100 جىل، ساكەننىڭ ەسىمى بەرىلگەنىنە 60 جىل تولماقشى. عاسىرلىق تاريحى بار مەكتەپ - رەسپۋبليكادا ءبىلىم بەرۋ ساپاسى بويىنشا كوش باستاپ تۇرعان الدىڭعى قاتارلى مەكتەپتەردىڭ ءبىرى. جىل سايىن وتەتىن وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق جارىستاردان، وليمپيادالاردان شاكىرتتەرىم توپ جارىپ كەلەدى. رەسپۋبليكالىق قادىر، مۇقاعالي، اباي وقۋلارىنىڭ جەڭىمپازدارىن دايىنداپ شىعاردىم.
رەسپۋبليكالىق پاندىك وليمپيادانىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ 1-ورىن جۇلدەگەرى اقگۇلىم ەربول قىزى شاكىرتىم رەسپۋبليكالىق «جاس الاش» گازەتىنە «عاسىرلىق تاريحى بار مەكتەپ» ماقالاسىن جاريالاپ، ءوزى ءبىلىم العان مەكتەپتىڭ تاريحى مەن تىنىسىن تانىستىردى. 10-سىنىپ وقۋشىسى ءابىش ءجاميلا رەسپۋبليكالىق اباي وقۋلارىنان 3-ورىن الىپ، وبلىس نامىسىن قورعاپ قايتتى. الدا وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق وليمپيادا، ءتۇرلى مانەرلەپ وقۋلار سايىستارى كۇتىپ تۇر. ءار شاكىرتىمنىڭ جەتكەن جەتىستىگى - مەنىڭ ادال اتقارعان ەڭبەگىمنىڭ جەمىسى دەپ بىلەمىن.
«ءسوزىڭدى قالدىر، سوزدەن مۇرا شاشا ءجۇر، ءىسىڭدى قالدىر، بۇلاق كوزىن اشا ءجۇر»، - دەپ ءماشھۇر-ءجۇسىپ كوپەي ۇلى ايتقانداي، شاكىرت جۇرەگىنە جول تاۋىپ، ونىڭ جەتىستىككە جەتۋىنە زامان تالابىنا ساي ەڭبەك ەتىپ، جول سىلتەۋ - مول باقىت. سول باقىتقا كەنەلۋ ءۇشىن قازىرگى زامان ۇستازدان جاڭاشىلدىقتى، ىزدەنىستى تالاپ ەتەدى. مەنىڭ ماقساتىم - اقىل-پاراساتى تولىسقان، جانى تازا، رۋحى بيىك ۇرپاق تاربيەلەۋ. سول ءىستى ادال اتقارعىم كەلەدى.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت. ۇستازدىق جولدا تابىسقا جەتە بەرىڭىز!
اۆتور
عايساعالي سەيتاق
